Aan de leden en duoburgerleden van de gemeenteraad van Bergen op Zoom l lllll llllll lllll llll llllll 111111111111111111111111111111111 Uw kenmerk Uw brief Onderwerp: Motie Sociale Wijkteams Ons kenmerk Beh. door Afdeling U14-011818 J.P. van Dijk Maatschappelijke Ontwikkeling, Beleid, Reg ie & P ra jecten 1 Datum Doorkiesnr. Bijlage(n) 1 3 NOV. 2014 0164-277328 1 Geachte raad, Op 13 november 2013 heeft de raad de motie van Lijst Linssen inzake sociale wijkteams aangenomen. In deze motie draagt de raad het college van B&W op om: 1. Onderzoek te verrichten naar de mogelijkheid om sociale wijkteams in de gemeente Bergen op Zoom te ontwikkelen in lijn met de uitgangspunten van de Nota Sociaal Domein. 2. Hierbij te betrekken: contact leggen en onderhouden met gemeenten die ervaring hebben opgedaan en over knowhow beschikken bij de ontwikkeling en implementatie van sociale wijkteams. 3. De gemeenteraad te berichten over de uitkomsten van dit onderzoek, waarna, indien mogelijk en gewenst, een beslissing kan worden genomen over de invoering van sociale wijkteams. Wij willen u in deze brief informeren over de uitvoering van deze motie. Ad.1 Onderzoek In het eerste halfjaar van 2014 is er een onderzoek naar sociale wijkteams in de Brabants Walgemeenten uitgevoerd. Hierbij is gekeken naar zowel landelijke voorbeelden als naar de beelden en reacties die er leven bij lokale professionele organisaties, vrijwilligersorganisaties en het burgerpanel. Ad.2 Sociale wijkteams andere gemeenten Ten tijde van het onderzoek is op verschillende wijzen kennisgenomen van ontwikkelingen op het gebied van sociale wijkteams in het land. Bijvoorbeeld door middel van artikelen in vakbladen, een onderzoek van de VNG naar sociale wijkteams en het volgen van presentaties tijdens een landelijk WMO congres in Rotterdam. Verder was de gemeente Bergen op Zoom gastheer voor een regionale kennisdelingsbijeenkomst van de VNG voor gemeenten in de regio. Onder meer de gemeenten Goes en Vlissingen hebben hier presentaties gehouden. Ad.3 Uitkomsten onderzoek De uitgeschreven bevindingen van het onderzoek vindt u in de bijlage. De essentie van sociale (wijk)teams is dat er een netwerk van verschillende professionals ontstaat in de nabijheid van inwoners en waarbij de eigen kracht van burgers centraal staat. De resultaten van het onderzoek laten zien dat het college met deze essentie van sociale wijkteams al aan de slag is en daarnaast nog vier pilots heeft benoemd om de essentie te versterken. Het college hecht er groot belang aan dat er duidelijkheid is voor haar bewoners en de professionals. Communicatie en het versterken en verbinden van netwerken zijn hierbij uiteindelijk belangrijker dan het opzetten van nieuwe structuren. Hieronder hebben wij getracht schematisch weer te geven hoe wij in Bergen op Zoom omgaan met de verschillende kenmerken van sociale (wijk)teams.
Kenmerken sociale (wijk)teams Laagdrempeligheid & dichtbij Interdisciplinaire samenwerking Samenwerking met wijkzuster Eigen kracht en eigen oplossingen Uitwerking voor de gemeente Bergen op Zoom Er zal in de communicatiecampagne gericht op inwoners en professionals, naast aandacht voor alle veranderingen en de kanteling, ook aandacht zijn voor de toegang tot voorzieningen en informatie. De huidige, bekende toegangen zoals ISO, CJG en Vraagwijzer blijven gehandhaafd. Er loopt op dit moment een onderzoek naar het meer integraal oppakken van deze toegangen. Dit zal op korte termijn nog geen consequenties hebben. De huidige loketten ISO, CJG en Vraagwijzer zijn laagdrempelig en goed toegankelijk: zowel digitaal, telefonisch als fysiek. Mocht men niet in staat zijn naar het loket toe te komen, dan is huisbezoek van een Wmo- of Vraagwijzerconsulent mogelijk. Professionals en vrijwilligers zoals wijkagent, gebiedsconsulent woningcorporatie, wijkzuster, huisarts, buurtpreventieteam enzovoorts zijn in de wijken en kernen aanwezig en geven indien nodig signalen door aan de betreffende toegang of andere professionals. Vraagwijzer verenigt meer dan 22 organisaties zowel op uitvoerend als op directieniveau. CJG is een netwerkorganisatie waar de jeugdhulpprofessionals bij aangesloten zijn. Gemeente gaat een scholingsaanbod ontwikkelen voor professionals waarbij o.a. interdisciplinaire samenwerking centraal staat. Voor de jeugdprofessionals heeft de afgelopen jaren een vergelijkbare cyclus van symposia plaatsgevonden. Gemeente maakt dit jaar nog samen met zorgverzekeraars CZ en VGZ afspraken met wijkverpleegkundigen over verdere samenwerking en de inzet in wijken. Bij zowel jeugd als volwassenen stelt de gemeente de eigen kracht van mensen en gezinnen centraal, niet alleen bij de gemeentelijke toegangen, maar ook bij alle organisaties die namens de gemeente ondersteuning aanbieden. Pilot 1: Uitvoeringsteam sociaal beheer (USB) verder doorontwikkelen waar USB zich richt op de 80% van de inwoners waar bij het goed gaat, zodat deze kracht benut wordt ten behoeve van het meedoen van alle inwoners (=sociale cohesie, leefbaarheid en
Preventie Regie bij complexe (multiproblem)casussen welbevinden van individuen en/of groepen). Pilot 2 Gemeente sluit aan bij het project Vroegsignalering kwetsbare ouderen waarbij huisartsen, welzijn en zorgaanbieders kwetsbare ouderen vroegtijdig signaleren. Dit project zal worden uitgebreid naar andere doelgroepen. Pilot 3 Team Wmo stelt een casusmanager aan voor complexe casussen waarbij regie ondersteuning nodig is. Bij jeugd is besloten om de in 2013 gestarte pilot 'gezinskracht' voor te zetten, omdat dit goed past in het inrichtingskader en beleidsplan "Zorg voor jeugd in West-Brabant 2015-2017". Pilot 4 Team met verschillende professionals bij specifieke, moeilijk te bereiken doelgroepen met urgente problematiek zoals Straatteam Dak- en thuislozen. Wij vertrouwen erop dat de motie voldoende is uitgevoerd. Mocht u deze brief wensen te agenderen voor een commissievergadering, dan zouden wij het op prijs stellen als er gelegenheid is om een presentatie te geven om het een en ander verder aan u toe te lichten. Mocht u over deze brief nog vragen of opmerkingen hebben dan kunt u contact opnemen met Drs. S.P.M. Verstraten, bereikbaar via telefoonnummer (0164) 277726. Hoogachtend, het college van burgemeester en wethouders van Bergen op Zoom, - l»tld.m'. fäip~r Loco-Burgemeester
Bijlage Notitie 'Bevindingen onderzoek sociale (wijk) teams Bergen op Zoom' 1. Inleiding De notitie 'Bevindingen onderzoek sociale (wijk)teams Bergen op Zoom' is als volgt opgebouwd. Allereerst is gekeken naar de huidige situatie en de stand van zaken rondom de uitvoering van de Kadernota Sociaal Domein. Dit vindt u onder het kopje 2. Achtergrond: stand van zaken Kadernota Sociaal Domein. Vervolgens is er gekeken naar voorbeelden elders in het land en is ook gesproken met lokale professionals en het burgerpanel. De resultaten hiervan vindt u onder 3. Samenvatting onderzoek. Tot slot vindt u onder het kopje 4. Hoe nu verder in Bergen op Zoom? de conclusies die volgen uit de voorgaande paragrafen. 2. Achtergrond: stand van zaken Kadernota Sociaal Domein Achtergrond van deze motie is de Kadernota Sociaal Domein die uw raad oktober vorig jaar heeft vastgesteld en waarvan de uitvoering in afstemming met de Brabantse Wal gemeenten, gestalte begint te krijgen. Centraal hierbij staan de uitgangspunten: eerst eigen kracht, we zetten op tijd in, het vangnet is de uiterste oplossing, winst door samenwerking en ontschotting, uitgaan van het te bereiken resultaat, innovatie en een menswaardig bestaan. Hieronder willen we aan de hand van een aantal van de genoemde uitgangspunten de stand van zaken in het huidige sociale domein toelichten. Eerst eigen kracht Aan het uitgangspunt 'eerst eigen kracht' wordt op verschillende manieren uitvoeringen gegeven. Zo is het team Sociaal Beheer flexibel in de wijken en kernen inzetbaar om bewonersinitiatieven te ondersteunen. Voor inwoners met een ondersteuningsvraag zijn de huidige toegangen CJG, Vraagwijzer en ISO Brabantse Wal zowel digitaal als fysiek goed toegankelijk. Zo zijn er voor het CJG twee locaties waar men terecht (in Halsteren in de Wittenhorst en in Borgvliet in de Brede School) en is Vraagwijzer zowel in het Gezondheidscentrum te vinden als in Halsteren waar Vraagwijzer spreekuren organiseert. Verder werken de teams van de ISO en het team Wmo vanuit de locatie Stadskantoor en komt het team Wmo op huisbezoek indien mensen niet naar het Stadskantoor kunnen komen. Bij deze toegangen kan men terecht voor informatie, zodat men zelf weer verder kan of voor het aanvragen van voorzieningen. Het team Wmo voert, als er een verzoek tot ondersteuning binnenkomt, een zogenaamd 'gekanteld' gesprek waarbij eerst gekeken wordt of men zelf of met behulp van het sociale netwerk de benodigde ondersteuning kan regelen. Ook bij de medewerkers van het CJG-team en het team van Vraagwijzer staat de eigen kracht van mensen en gezinnen centraal. De verschillende gemeentelijke toegangen tot voorzieningen (CJG, Vraagwijzer, Wmo en ISO) zijn goed bekend bij professionals die in de wijken werkzaam zijn zoals de wijkzuster, ouderenadviseur en het onderwijs. Deze professionals en andere signalerende professionals, zoals de wijkagent en gebiedsconsulent Stad lander, zetten de door hen opgevangen signalen door aan de verschillende toegangen of aan organisaties die in het voorliggende veld iets kunnen betekenen. 'Winst door samenwerking en ontschotting' en 'We zetten op tijd in' Wat betreft het uitgangspunt 'winst door samenwerking en ontschotting' zijn de volgende zaken te melden. Het college heeft afgelopen jaar voorrang gegeven aan het uitvoeren van de decentralisaties en heeft er voor gekozen om de nieuwe taken van de gemeente neer te leggen bij de huidige, voor inwoners en professionals bekende, toegangen. In de toekomst is het de bedoeling dat de verschillende toegangen gaan fungeren als de Integrale Toegang. Het college heeft voor het onderzoek Integrale Toegang recent opdracht gegeven om te kijken hoe in Bergen op Zoom gekomen kan worden tot één integrale toegang. Het doel is om er voor te zorgen dat inwoners voor al hun vragen bij die ene integrale toegang terecht kunnen, maar ook dat de ondersteuningsvraag van inwoners breed wordt opgepakt.
Verder heeft het college op 17 oktober j.i. samen met de twee andere Brabantse Wal gemeenten een convenant afgesloten met de grootste zorgverzekeraar in onze gemeente VGZ. VGZ maakt vanuit de zorgverzekeringswet afspraken over de inzet van de wijkzuster, huisartsenzorg en andere eerstelijnszorg. Doel van het convenant is om het gemeentelijke sociale domein en het medische domein beter op elkaar te laten aansluiten. Zo sluit de gemeente aan bij het project Vroegsignalering kwetsbare ouderen dat is geïnitieerd door huisartsen en zorgaanbieders. Ook preventie (uitgangspunt 'we zetten op tijd in'), maakt onderdeel uit van het convenant. 'Het vangnet is de uiterste oplossing' Het uitgangspunt 'het vangnet is de uiterste oplossing' linkt sterk aan het regionaal kompas 2015-2020 dat recent aan uw raad is gepresenteerd. Een goed voorbeeld van een nieuwe manier van het organiseren van een vangnet is het Straatteam. Het Straatteam bestaat uit professionals van verschillende organisaties en vormen samen een team dat er opgericht is om de dak- en thuislozenproblematiek beter te kunnen beheersen. Maar ook het bieden van regieondersteuning aan mensen en gezinnen is een voorbeeld van een vangnet voor mensen en gezinnen in (voor hen te) complexe situaties. Vanuit het team Wmo wordt hiervoor de functie casemanager in het leven geroepen en bij jeugd gaat de jeugdhulpconsulent deze taak uitvoeren. 3. Samenvatting onderzoek Met bovenstaande ontwikkelingen in het achterhoofd heeft het college naar aanleiding van de motie van de raad opdracht gegeven om een onderzoek te laten doen naar het fenomeen sociale wijkteams. In het eerste halfjaar van 2014 is er een onderzoek naar sociale wijkteams in de Brabants Walgemeenten uitgevoerd. Hierbij is gekeken naar zowel landelijke voorbeelden als naar de beelden en reacties die er leven bij lokale professionele organisaties en het burgerpanel. Bij de gesprekken met het burgerpanel waren er ruim 40 inwoners en vrijwilligers aanwezig. Hieronder volgt een samenvatting van het onderzoek. Landelijke bevindingen Een blauwdruk voor sociale wijkteams bestaat niet. leder gemeente die hier mee bezig is, geeft er een eigen invulling aan. Soms fungeert het wijkteam als de toegang tot voorzieningen met bijbehorend budget, soms heeft het team nauwe banden met de toegang, maar doet zelf geen indicaties en verwijst door indien nodig. Soms kan iedere inwoner een beroep doen op het wijkteam, soms is de doelgroep juist alleen Wmo of jeugd. Er zijn ook kenmerken die de meeste teams met elkaar gemeen hebben zijn: de teams werken over het algemeen in een bepaald werkgebied (wijk of dorp). Dit zou een laagdrempelige manier zijn om mensen beter te bereiken. Veelal wordt er gekozen om te beginnen met een team in de wijken en dorpen waar veel problematiek heerst; in het team zitten generalisten met specialistische kennis vanuit verschillende leefgebieden (interdisciplinair). Het team wordt gezien als middel om het netwerk van professionals te versterken; samenwerking met de wijkverpleegkundige, al dan niet binnen het team; het team stimuleert de eigen kracht van inwoners en het vinden van eigen oplossingen in het eigen netwerk of met vrijwilligers; preventie: door in een vroegstadium problemen te signaleren en er actie op te ondernemen, wordt de inzet van duurdere zorg voorkomen; regievoering op multiproblemcasussen. De essentie van sociale wijkteams is dat het een netwerk van verschillende professionals is in de nabijheid van inwoners en waarbij de eigen kracht van inwoners centraal staat. Verbeterpunten huidige situatie. We kunnen concluderen dat er in Bergen op Zoom, en in mindere mate in Steenbergen en Woensdrecht, heel veel organisaties, functies en multidisciplinaire overlegvormen bestaan in het sociale domein, zowel aan de kant van de
gemeenten, als van de kant van de (medische) zorg. Er valt dus nog wat te winnen aan effectiviteit en efficiëntie. Uit de diverse multidisciplinaire overlegvormen voor casussen blijkt een veelvoud aan structuren. Dit beeld van versnippering en wellicht overlap wordt door professionele partijen in het werkveld gedeeld. Deelnemers aan het burgerpanel gaven aan dat er, ondanks alle structuren, nog steeds groepen met behoorlijke problematiek zijn waar niet adequaat op wordt gereageerd. Ook zijn er op dit moment meerdere toegangen voor voorzieningen in het sociale domein. Men is tevreden over de wijze waarop deze toegangen functioneren, maar dit zou nog integraler kunnen worden opgepakt. Dit wordt op dit moment onderzocht in het onderzoek integrale toegang. Wat tot slot kenmerkend is, is dat in de huidige situatie soms nog steeds in zekere mate sprake is van aanbodgerichtheid en dat een kanteling in het denken nog niet overal is gemaakt. Die kanteling houdt in dat er nog meer moet meer worden gekeken naar hoe we het oplossend vermogen en de eigen kracht van de inwoners en de samenleving kunnen bevorderen. De gemeentelijke toegangen CJG, ISO en Vraagwijzer werken al zo en ook de eerste resultaten van de pilot Sociaal beheer zijn hierbij bemoedigend. Dit zou alleen ook wel breder kunnen worden opgepakt door meer partijen te betrekken. Wijkgericht werken? Op verschillende plaatsen in Nederland worden sociale wijkteams gepresenteerd als hét instrument om het sociaal domein te organiseren. De essentie van het instrument sociaal wijkteam is dat er een netwerk van professionals ontstaat in de nabijheid van de inwoner en dat de eigen kracht van mensen goed benut wordt. Op welk schaalniveau dit wordt opgepakt, is echter minder eenduidig. Personen met een zorgvraag kunnen immers overal wonen. Verder loopt het begrip 'wijk' nogal uiteen. Wat in grote steden een wijk is, is de helft van het aantal inwoners van de gemeente Bergen op Zoom. Dat de organisatie van dit professionele netwerk effectiever en efficiënter georganiseerd kan worden staat buiten kijf, maar gebiedsgericht werken is geen doel op zich, geven de bevraagden in het kader van het onderzoek aan. Een integraal team of netwerk hoeft dan ook niet gekoppeld te zijn aan een wijk. Bewoners zijn over het algemeen gericht op hun directe leefomgeving en niet altijd op de omliggende wijk. In Bergen op Zoom wordt meer gedacht op niveau van de stad. Voor de kleinere kernen van de gemeente Steenbergen en Woensdrecht geldt dat de binding met de kern sterker aanwezig is. Dit zou wellicht ook voor Halsteren en Lepelstraat kunnen gelden, hoewel dat niet duidelijk naar voren is gebracht in de gesprekken in de gemeente Bergen op Zoom. De conclusie dat wijk- of gebiedsgericht werken geen doel op zich is, is overigens in lijn met de conclusies uit de evaluatie burgerparticipatie 2012 over de samenwerking tussen gemeente, Stadlander en politie. Wel of geen sociale wijkteams? Het algemeen heersende beeld is dat er geen behoefte is aan sociale wijkteams als nieuwe structuur. De ondervraagden geven aan om kritisch naar het vraagstuk te kijken en verbindingen te leggen met en tussen bestaande structuren en netwerken. Korte lijntjes tussen professionals, weinig bureaucratisering en een versterking van de samenwerking. Het is belangrijk dat er betere afspraken gemaakt worden tussen bestaande partijen. Sociale wijkteams als extra toegang zijn niet gewenst. Kijk naar wat we al hebben, is de opmerking van organisaties. En verbind dan partijen en systemen goed met elkaar, investeer in een stevig netwerk en maak strategische afspraken met elkaar over de regie bij casussen. Waar is behoefte aan? 1. Preventie & vroegsignalering. Zowel organisaties als burgerpanel geven aan: verbeter de preventie, zorg dat zaken zoveel mogelijk aan de voorkant worden opgepakt en opgelost. Organisaties geven aan dat er meer moet worden ingezet op vroegsignalering. Het kunnen doorgeven van signalen wordt als noodzakelijk ervaren door zowel instellingen als deelnemers van het burgerpanel. De rol van vrijwilligers zoals buurtpreventieteams is hierbij belangrijk, geven diverse burgerpaneldeelnemers aan. Zij zijn de ogen en oren in de wijk. Er zijn duidelijke afspraken over het signaleren van problemen en de opvolging ervan nodig. 2. Regie en netwerk. Ook is er behoefte aan een structuur voor samenwerking die flexibel ingestoken wordt. Het gaat om een netwerk van organisaties die elkaar weten te vinden, niet per se om een nieuwe teamvorming. In dit netwerk zal discipline overstijgend samengewerkt moeten worden. In geval van complexe casussen waarbij er problematiek speelt op diverse leefgebieden moet voorkomen worden dat er teveel professionele
gezichten in één gezin zijn. Er zal een goede regie moeten zijn en één professional als aanspreekpunt dicht bij het gezin. 3. Aanpak zorgmijders. Verder is het advies van organisaties om hierbij ook na te denken over de aanpak van moeilijk bereikbare groepen, bijvoorbeeld zorgmijders. Er zijn soms groepen die niet via de reguliere kanalen geholpen worden. 4. Hoe verder in Bergen op Zoom? De essentie van sociale wijkteams is dat er een netwerk van verschillende professionals ontstaat in de nabijheid van inwoners en waarbij de eigen kracht van burgers centraal staat. Het oprichten van wijkgerichte teams is hierbij geen doel op zich, maar wordt door verschillende gemeenten in het land gebruikt als middel om professionals beter te laten samenwerken en meer focus op het oplossend vermogen van mensen zelf te krijgen. De vraag voor alle gemeenten, en voor Bergen op Zoom in het bijzonder, is dus niet gaan we wel of geen sociale wijkteams oprichten, maar hoe gaan we de samenwerking tussen professionals en hoe gaan we de eigen kracht bevorderen? Het college is al met de essentie van sociale wijkteams aan de slag gegaan, zoals ook uit het begin van deze brief valt te lezen onder het kopje Achtergrond: stand van zaken Kadernota Sociaal Domein. Maar het kan altijd beter zo blijkt ook uit het onderzoek en daarom heeft het college gemeend om expliciet vier pilots te benoemen. In deze vier pilots, al dan niet voortbordurend op bestaande initiatieven, worden de essentiële kenmerken van sociale wijkteams meegenomen. Deze kenmerken van sociale wijkteams, zoals het bevorderen van eigen kracht, signalering & preventie, netwerkvorming tussen professionals en regievoering, zijn goed toepasbaar op de situatie in Bergen op Zoom. Met deze pilots beoogt het college de benodigde transformatie in het sociale domein, conform de visie zoals vastgelegd in de kadernota Sociaal Domein, verder op gang te brengen. De vier pilots zijn als volgt te benoemen: 1. Doorontwikkeling Uitvoeringsteam sociaal beheer. Doelgroep: alle inwoners die willen bijdragen aan 'meedoen' in de breedste zin van het woord. Meedoen houdt in: bijdragen aan sociale cohesie, leefbaarheid en het welbevinden van individuen en/of groepen. Doel is om het oplossend vermogen en de eigen kracht van de maatschappij te bevorderen. 2. Vroegsignalering en preventie waar bij het verbinden van het gemeentelijke sociale domein en het medisch domein centraal staat. Hierbij sluiten we aan bij de bestaande pilots Vroegsignalering kwetsbare ouderen bij diverse huisartsenpraktijken en de pilot vaste CJG-medewerker bij een huisartsenpraktijk waarbij preventie & vroegsignalering centraal staan. Doelgroepen in eerste instantie zijn ouderen en jeugd, maar er zal ook naar andere groepen worden uitgebreid. Doel is om de samenwerking tussen de eerstelijns gezondheidszorg en het gemeentelijke sociale domein te versterken. Ook zal hier worden bekeken welke rol de wijkzuster speelt. 3. Regievoeringlcasemanagement vanuit de integrale toegang. Doelgroep: huishoudens/gezinnen in complexe situaties met behoefte aan regieondersteuning. Het casemangement zal zowel vanuit de Wmo als vanuit jeugd worden ingevoerd. Verder is op dit moment is een onderzoek gaande naar de integrale toegang. 4. Teamvorming bij specifieke, moeilijk te bereiken doelgroepen met urgente problematiek. Bij bepaalde moeilijk te bereiken groepen kunnen zodanige urgente en specifieke problemen spelen dat een meer outreachende en gezamenlijke inzet van partijen noodzakelijk is. Het vormen van een team van professionals vanuit verschillende organisaties is hierbij een zinvol instrument. Een recent voorbeeld hiervan is het oprichten van het Straatteam dat zich vanuit meerdere organisaties outreachend bezighoudt met de problematiek rondom overlastgevende dak- en thuislozen. Deze methode kan wellicht ook worden ingezet voor andere urgente groepen die niet via reguliere kanalen worden geholpen. De inspanning, samenstelling en omvang van een dergelijk -bij voorkeur tijdelijk- team wordt door de problematiek van de betreffende doelgroep bepaald. Samenvattend is het college van mening dat in Bergen op Zoom de essentie van sociale wijkteams er al staat. Hier wordt aan gewerkt door de verschillende teams zoals Uitvoeringsteam sociaal beheer, CJG en Wmo. Zij werken al vanuit het uitgangspunt 'eigen kracht eerst' en vanuit de netwerk- en samenwerkingsgedachte. Daarnaast worden er
verschillende pilots in gang zijn gezet om dit alles te versterken zodat de benodigde ondersteuning van kwetsbare inwoners dichtbij. integraal en zoveel mogelijk preventief wordt ingezet.