Driemaandelijks Juli Augustus September 2010 Afgiftekantoor 2890 Sint-Amands - P509309 Herfst 2010 Driemaandelijks Oktober-November-December 2013 Afgiftekantoor 2890 Sint-Amands - P509309 Winter 2013 www.molenmuseum.be - info@molenmuseum.be Verantwoordelijke uitgever : Karel van den Bossche, Larendries 51, 2890 St-Amands MOLEN Zalig Kerstfeest en gelukkig molinologisch 2014
HET MOLENMUSEUM EN ZIJN TENTOONSTELLINGEN Ons Molenmuseum heeft als thema De molen als symbool. Een symbool is een werkelijkheid die samenvalt met een andere werkelijkheid en deze zichtbaar voorstelt. 1 De molen is die andere werkelijkheid voorgesteld in onderzoeksvelden. Het museum stelt zich tot doel alle onderzoeksvelden voor te stellen bestreken door Molinologie d.i. de wetenschap die alles bestudeert wat de molen aangaat als werktuig tot omvorming van natuurlijke energie voor praktische doeleinden, het vergaren van kennis en het verspreiden ervan. De onderzoeksvelden zijn in het bijzonder de hele Terminologie, Technologie, Geschiedenis, Economie, Recht, Fiscaliteit, Volks- en Heemkunde, alsook Estethische en Erfgoedwaarde, om de oorsprong en ontwikkeling, de economische en sociale rol, alsook hun menselijk getuigenis en etnologische belang vast te stellen. MOLEN 1 Van Dale, Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen, Veertiende Uitgave, 2005, blz. 348) 2
De Molen : Herkenbaar in Onderzoeksvelden Enerzijds wordt per lokaal een onderzoeksveld getoond. Anderzijds stellen de tentoonstellingen van een onderzoeksveld hiervan een of meerdere onderdelen uitgebreid voor. Hierdoor wordt de veel omvattende symboolfunctie van de molen toegankelijker. Welke is die symboolfunctie? Aantonen hoe vorige geslachten gedurende 2000 jaar hun problemen ondervonden, verwerkten, er een oplossing aan (trachten) te geven. De tentoonstellingen stellen de symboolfunctie van de molen nog aanschouwelijker voor. 3
Onderzoeksvelden in de tentoonstellingen 1. LANDSCHAP De Molen geschilderd en (on)gekend Schilderijen leggen landschappen vast die nu (veelal) verdwenen zijn. De molen is weg, het landschap eveneens en onherstelbaar onvolledig. De molen : onmisbaarheid voor de gemeenschap (Molino-dialoog Najaar 2013 en catalogus tentoonstelling 2001) 4
De Schelde-molens in kleur De molens van het Scheldebekken zoals gezien in de Albums de Croij. (Tentoonstelling 2006 Molino-dialoog Voorjaar 2006 Zomer 2006) Een stoet windmolens langs de Schelde van bron tot monding 5
2. TAAL Molen, molenaar, meel in woord. Gedichten Proza Spreuken van Anton van Wilderode, Albert De Vos, Paul Bauters, Jan Van Droogenbroeck, E.K. Rothier. van Anton van Wilderode, Felix Timmermans, Stijn Streuvels, Kees Meekel. (Molino-dialoog Winter 2006) Betekenis van spreekwoord, zei-spreuk, zegswijze, uitdrukking. Het verhaal van het Nederlands Brueghel 6
De ontwikkeling van een volk, het hoogtepunt zijner beschaving, het peil van zijn moraal, blijken hoe meer uit zijn spreekwoorden dan uit de taal uit deze blijken het inzicht en het taalvernuft van een volk, de mate van eenheid, na uw keurigheid, van gezonde en logische zin waarmee het zijn gedachten en inzichten weergeeft. De 250 molenspreekwoorden getuigen hiervan. (Molino-dialoog Winter 2011 Najaar 2013 Tentoonstelling 2006, 2013) De molen is allesomvattend aanwezig 7
3. ONTSTAAN EN OORSPRONG RICHTBARE WINDMOLEN Verbeeldings- en scheppingskracht van mens in het algemeen en Vlaamse mens in bijzonder. Tentoonstelling Van molenmeester tot maalderijingenieur (2011) (Molino-dialoog Zomer 2011) De richtbare windmolen ontstond in Vlaanderen. Maar wie vond hem uit? Een Vlaamse molenmeester met grondige kennis van het gebruik van het zeil toegepast op omgekeerde Vitruviusmolen. (Molino-dialoog Voorjaar 2013 tentoonstelling 2013) WERKELIJKE UITVINDINGEN WORDEN MÉÉR UITGEWERKT DOOR PRAKTIJKMENSEN EMPIRISCH BEZIG MET SPECIFIEKE PROBLEMEN DOOR HEN ONDERVONDEN 8
4. TECHNOLOGIE EN TECHNIEK De Richtbare windmolen is een ingewikkelde cybernetisch hoogstandje, een type-voorbeeld van technische vooruitgang. (Tentoonstelling 2013 Molino-dialoog Voorjaar 2013) "Een bijzonder mooi voorbeeld vindt ik in de ontwikkeling van de machinetechniek. Wie ooit een houten molen van binnen heeft gezien, staat verbaasd als hij ziet in welke mate details van onze moderne machines daarin in beginsel reeds ontwikkeld zijn en een ingewikkeld cybernetisch mechanisme vormen. Het voorbeeld is hierom zo interessant omdat in het bewustzijn van de Engelsen de continuïteit van de ontwikkeling lange tijd aanwezig is gebleven: een fabriek noemden ze nog lange tijd een "mill". Blijkbaar bleven ze zich ervan bewust hoe relatief de vernieuwing was" 9
5. VOLKSDEVOTIE Eenheid God mens cultuur. De molen en zijn patroonheiligen. (Tentoonstelling 2007 Molino-dialoog Najaar 2007) De heilige is een tussenpersoon die het abstracte begrip God dichter bij de mens brengt. Herkenbaar voor de mens en die hem bijstaat. De voorbeeldfunctie van deze heiligen spreekt, ondanks de (bijgelovige) overdrijvingen en (soms) al te sentimentele uitdrukkingsvormen? de mens blijvend aan. Volksdevotie is een symbool van : eenheid God mens cultuur. Hoe sterk de molen verankerd is in de cultuur en hoe de mens daarin de eenheid met God beleefde, nl. alle zegen komt van boven, wordt ook duidelijk in de patroonheiligen die voor de molenaar en, gezien deze maatschappelijke functie en betekenis, voor de hem omringende gemeenschap, schutsheiligen betekenden. 6. GESCHIEDENIS EN FISCALITEIT In de Middeleeuwen 8-9 eeuw speelde het economisch leven zich eerst af binnen wat genoemd wordt het domein. Vanaf de 10 eeuw ontwikkelt het domein zich tot heerlijkheid, met gespecialiseerde ambtenaren, ministeriales. Een dezer gespecialiseerde ambtenaren is de molenaar. In Vlaanderen zal deze de richtbare windmolen uitvinden, die een banmolen (=dwangmolen) wordt. (Tentoonstelling 2013 Wie vond de richtbare windmolen uit? Molino-dialoog Voorjaar 2013) Domein 10
Heerlijkheid De ontwikkeling van een politiek systeem, met zijn economische onderbouw en politieke bovenbouw. De molen : machtsmiddel voor Graven van Vlaanderen en andere heren. 7. RECHT Zowel in gebieden met geschreven recht als in gewoonterechtsgebieden is de eerste kapitaalsvennootschap op aandelen ontstaan door een molen, zowel in Toulouse als te Dowaai (Douai, toen Vlaanderen). ( Over molenaars en een kapitaalvennootschap uit de XII eeuw Publicatie Centrum voor Molinologie 2000) Bazacle-molens Het is de molen die aan de basis ligt van het moderne vennootschappenrecht. De molen : rechtsbron 11
8. VOLKSLEVEN Tentoonstelling Wordt verwacht in molenwiektaal 2008 (Molino-dialoog Voorjaar 2008) MOLENBEKER Tentoonstelling De molen en de schuttersgilden 2013 (Molino-dialoog Zomer 2013) Abel Grimmer - Kermis ENGELBERT VAN SICLERS KONINGSSCHIETING VAN DE SINT- ANTONISUSGILDE LANGS DE BLAISANTVEST - GENT 12
13
9. LETTERKUNDE Molenaar symbool voor opkomende middenklasse zoals gezien door C. Chaucer (Molino-dialoog Winter 2009 Molino-dialoog Najaar 2013) 14
Het verhaal van een verdwijnende maatschappij met het opkomende maatschappijbeeld. 15
10. WAT MET ZEN MONUMENTEN (Zonder Economisch Nut)? Een schat en symbool in ons landschap : molenrompen en hoe die schat bewaren. (Tentoonstelling 2002 Molino-dialoog Winter 2002 Tentoonstelling 2005 100 rompen in gevaar Molino-dialoog Zomer 2005) Wonen in een molen (Tentoonstelling 2012 Molino-dialoog Zomer 2012) 16
11. MOBILITEIT IN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN XI-XII-XIII EEUW Oriënteringspunten voor de overlandreiziger : Torenspitsen en de van ver zichtbare windmolen. (Tentoonstelling 2003 Molino-dialoog Voorjaar 2003 Catalogus tentoonstelling) 17
De molen : oriënteringspunt voor de reiziger. 18
12. SCHILDERKUNST De familie Bruegel en de molen. (Tentoonstelling 2004 Molino-dialoog 2004) 19
20
13. MOLENWEGEN De molen : wegenvormende factor, of de specifieke bijdrage tot de mobiliteit. Gent, was dé graanmarkt van Vlaanderen. Vanuit het Koornstapelhuis diende het graan de molens te bereiken, dit leidde tot het zich vormen van een wegennet naar ten behoeve van de molens. (Tentoonstelling 2010 Molino-dialoog Zomer 2010) 21
14. VOEDSELHULP AAN BELGIË 1914-1918 De rol van de groot-maalderij bij de verdeling van voedselhulp. (Tentoonstelling 2009 Molino-dialoog Voorjaar 2009) Postkaart met een afbeelding van de door Kempeneers opgerichte bloemmolen ( 1882) aan het Kempisch Kanaal (thans IJzerlaan), thans nog bestaande als pakhuis Le Globe (Centrum voor Molinologie, Sint-Amands) Sint-Amands aan de Schelde, Maalderij Scheldemolens, maalzaal met cilindermolens; Seck (1910) en Bühler (1939) (Centrum voor Molinologie Sint-Amands) Gent stoombroodbakkerij Volksbelang, Waaistraat Imponerend fabrieksgebouw met rondbogige ramen (achtergevel uitgevend op de Leie) geb. als rijstpelderij in 1857, op de plaats van een suikerraffinaderij. Van 1873 tot 79 gebr. als stoomkatoonspinnerij. Straatzijde thans tot garage omgev. Mechanisme (stoom)broodbakkerij door de N.V. Volksbelang opgericht. Industriële Archeologie in België 1990 blz. 66 De molen : voedselfunctie 22
15. DE MOLENAAR : EEN TYPE Uit tal van spreekwoorden komt hij naar voor als de man met de slechte reputatie. Waarom? Het feit da hij is : 1. een zelfstandige 2. een technieker 3. een scheidsrechter 4. een belastingontvanger verklaart evenveel bronnen van afgunst. Zijn deze volkswijsheden de neerslag van het oordeel dat de mens over de molenaar meende te moeten geven? Tentoonstelling 2009 (Molino-dialoog Najaar 2009) Tentoonstelling 2013 (Molino-dialoog Najaar 2013) 23
16. DE MOLEN IN CONFLICTEN De molen : merkteken in het landschap Hij is van ver zichtbaar en vanuit de molen wordt gans de omgeving gezien. Vandaar in conflictsituaties uitstekende waarnemingspost en seinmiddel. (Tentoonstelling 2011 Molino-dialoog Najaar 2011) 24
De molen : zien in conflicten De molen : spreken in conflicten 25
17. VAN VLAAMSE MOLENMEESTER TOT MAALDERIJ INGENIEUR Waar vond de eerste molenmeester zijn kennis om de windmolen te bouwen? (Tentoonstelling 2011 Molino-dialoog Zomer 2011) 26
Van in de Middeleeuwen tot nu : Werken met spitstechnologie 27
17. DE MOLEN IN ARM VLAANDEREN Was Vlaanderen arm in de negentiende eeuw? (Tentoonstelling 2011 Molino-dialoog Voorjaar 2011, Zomer 2011) Hoe keek de negentiende-eeuwse in armoede levende en hongerende mens aan tegen de molen die het meel diende te leveren voor het dagelijks brood dat hij ontbeerde? Geven spreekwoorden zoals b.v. Eens dief altijd mulder het passend antwoord? Mensen moeten als zondenbok dienen voor houdingen. De molenaar was zulk een zondenbok. 28
29
18. VRIJWILLIGE MOLENAARS : ERFGOEDHELDEN Wat weten, kennen, kunnen, doen molenaars? Wat doen vrijwilligers om molenaar te worden? Vrijwillige molenaars bevrouwen of bemannen door hun het molencursussen opgedane kennis en vaardigheid erfgoed ten bate van de gemeenschap, zijn ze erfgoedhelden. (Tentoonstelling 2012 Molino-dialoog Voorjaar 2012) De vrijwillige molenaar is een erfgoedheld. Door zijn vrijwillig opgedane kennis en vaardigheid in te zetten om kwetsbare monumenten werkend te houden. 30
19. LUISTER VAN DE MOLEN Windmolens zijn een Vlaams Cultuurerfgoed dat een West-Europees cultuurgoed werd. Ze kunnen tot geen enkel ander historisch precedent worden teruggevoerd en zijn zo in hoge mate een aangelegenheid van de Lagen Landen gebleven. Nergens anders bereikten ze een dergelijke hoogstaande technologische perfectie. (Tentoonstelling 2013 Molino-dialoog Najaar 2013) WERKELIJKE UITVINDINGEN WORDEN MÉÉR UITGEWERKT DOOR PRAKTIJKMENSEN EMPIRISCH BEZIG MET SPECIFIEKE PROBLEMEN DOOR HEN ONDERVONDEN 1000 jaar geschiedenis van de mens der Lage Landen belicht door de molen 31
Stelden de in tentoonstellingen uitgebreid uitgewerkte onderzoeksvelden de symboolfunctie van de molen, scherper? Indien ja, dan acht het privé niet gesubsidieerd Molenmuseum een nuttige bijdrage te hebben aangebracht tot een beter inzicht in onze volkscultuur. Overweeg dan ook toe te treden tot de Vriendenkring van het Molenmuseum. Een schamelijke 25 en Sint Viktor zal het u lonen. 32