Colofon. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV WERKbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil.

Colofon Het regioportret Midden-Gelderland verschijnt één keer per jaar en brengt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK in beeld voor de regio Midden-Gelderland. Het regioportret Midden-Gelderland wordt samengesteld door het consortium Panteia, SEOR en Etil, in opdracht van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport, de Stichting Arbeidsmarkten Opleidingsbeleid Verpleeg- en Verzorgingstehuizen en Thuiszorg, FCB, de Stichting Arbeidsmarkt Gehandicaptenzorg, de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen, de Stichting O&O Fonds Geestelijke Gezondheidszorg, het kenniscentrum voor leren in de praktijk in Zorg, Welzijn en Sport Calibris en UWV WERKbedrijf. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV WERKbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil. 1

Inhoudsopgave PAGINA 1 ALGEMEEN 3 AANBOD 2 POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING 4 3 ARBEIDSPARTICIPATIE 5 4 BEROEPSBEVOLKING 6 5 PENDEL 7 6 NIET-WERKENDE WERKZOEKENDEN (NWW) 8 VRAAG 7 WERKGELEGENHEID IN ZORG & WJK 9 ONDERWIJS 8 INSTROOM IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 11 9 DEELNEMERS IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 13 10 SECTOR- EN STUDIERENDEMENT 15 OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS 11 HET OORDEEL VAN WERKNEMERS 17 12 HET OORDEEL VAN WERKGEVERS 18 13 SAMENVATTEND OVERZICHT 19 DEFINITIES 20 BIJLAGEN 23 2

1 Algemeen Inleiding Het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en WJK (Welzijn en maatschappelijke dienstverlening, Jeugdzorg en Kinderopvang) beoogt relevante organisaties te voorzien van eenduidige en betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gezondheidszorg en de WJK. Daartoe worden onder andere regioportretten opgesteld voor elk van de 28 onderscheiden regio s. De voorliggende rapportage betreft het regioportret voor Midden- Gelderland, deze regio valt in het werkgebied van werkgeversverband Salus Gelria. De regio bestaat uit de volgende gemeenten: Arnhem, Barneveld, Doesberg, Duiven, Ede, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Wageningen, Westervoort en Zevenaar. Uitgangspunten regioportret Bij het opstellen van de regioportretten is gebruik gemaakt van de meest recente beschikbare informatie. Aangezien voor een aantal relevante onderwerpen nog geen goede en bruikbare regionale gegevens beschikbaar zijn, kan en zal dit RegioPortret 2011 niet alle vragen over de regionale arbeidsmarkt kunnen beantwoorden, maar moet het op hoofdlijnen de regio wel voldoende handvatten bieden voor arbeidsmarktbeleid. Het is uitdrukkelijk de bedoeling de regioportretten in volgende jaren aan te vullen met nieuwe gegevens die beschikbaar komen. Het onderzoeksteam gaat hierbij voor de grootst mogelijke transparantie, om duidelijk en inzichtelijk te maken waar bepaalde resultaten op gebaseerd zijn. Informatie over de regionale arbeidsmarkt in Zorg en WJK heeft over het algemeen betrekking op een regionale verdeling van landelijke gegevens en ontwikkelingen. Dit betekent dat landelijke gegevens de basis vormen. Op basis van kenmerken die specifiek zijn voor een bepaalde regio, is bepaald hoe landelijke ontwikkelingen zich naar deze regio vertalen. Een belangrijk onderdeel van de pragmatische aanpak heeft betrekking op de regionale werkgelegenheid in Zorg en WJK. Verschillende bronnen zijn hiervoor voorhanden, alle met hun eigen voor- en nadelen. Op basis van een uitgebreide analyse van een viertal beschikbare bronnen (het Sociaal Statistische bestand SSB, gegevens van PGGM, het landelijke vestigingenregister LISA en het Banenbestand van CBS) is besloten om in de regioportretten voor de regionale verdeling van werkgelegenheid uit te gaan van het CBS Banenbestand. Aangezien gegevens over regionale vacatures en regionale mobiliteit nog niet beschikbaar zijn, zijn deze niet opgenomen in dit regioportret. Wel zijn de landelijke cijfers hieromtrent in de bijlage opgenomen. Regionale prognoses omtrent overschotten en tekorten van verplegend, verzorgend en sociaalagogisch personeel worden voor het eerst in het RegioPortret 2012 gepresenteerd. De regionale werkverbanden, waaronder Salus Gelria, hebben de mogelijkheid gekregen om feedback te geven op hun RegioPortret 2011. Deze feedback kon twee vormen aannemen. Allereerst tekstuele feedback om resultaten zoals in het RegioPortret weergegeven beter te kunnen duiden, en te voorzien van couleur locale. Deze feedback vindt u terug in het RegioPortret dat voor u ligt. Daarnaast feedback op de vastgestelde cijfers met betrekking tot de regionale arbeidsmarkt. Deze feedback wordt verzameld en waar mogelijk meegenomen in het RegioPortret 2012. 3

Leeftijden 2 Potentiële beroepsbevolking Samenstelling potentiële beroepsbevolking naar categorie, Midden-Gelderland, Bevolkingspiramide Midden-Gelderland, 2010 en 2020 2009 95 e.o. Potentiële 90-94 beroepsbevolking 85-89 405.600 personen 80-84 75-79 Beroepsbevolking 70-74 (heeft/zoekt werk 12 u pw) 65-69 284.800 personen 60-64 55-59 50-54 45-49 Werkzame Werkloze 40-44 beroepsbevolking beroepsbevolking Nietberoepsbevolking 30-34 35-39 (heeft werk 12u pw) (zoekt werk 12u pw) 272.800 personen 12.000 personen 120.800 personen 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Wil 12u pw werken 14.100 personen Wil of kan niet 12u pw werken 106.700 personen 25.000 15.000 5.000 5.000 15.000 25.000 Bron: EBB, bewerking Etil Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Midden-Gelderland en Nederland, 1996-2020 (index; 1996=100) 110 105 100 95 Bron: CBS Statline, bewerking Etil Reden: Opleiding/studie (33%) Ziekte/AO (24%) Vut (18%) Zorgtaken ( 14%) Anders (11%) 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Midden-Gelderland Nederland 4 Bron: CBS Statline, bewerking Etil mannen 2020 mannen 2010 vrouwen 2020 vrouwen 2010 Samenstelling potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking wordt gevormd door alle mensen tussen 15 en 64 jaar. In 2009 waren er in potentie 405.600 mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt in Midden-Gelderland. Daarvan hebben 272.800 mensen een baan van minimaal 12 uur per week. Ongeveer 26.100 mensen vormen samen de arbeidsreserve op de arbeidsmarkt in Midden-Gelderland, deze mensen willen 12 uur of meer per week werken. Van deze groep zijn 12.000 mensen actief op zoek naar een baan en op korte termijn beschikbaar. Leeftijdsopbouw bevolking De grafiek rechtsboven toont de leeftijdsopbouw van de bevolking in Midden- Gelderland. De 'ui-vorm' geeft aan dat de bevolking ontgroent en vergrijst. Dit betekent dat de instroom van jongeren krimpt, terwijl de uitstroom van ouderen groeit. Op termijn neemt hierdoor de potentiële beroepsbevolking af, omdat minder jongeren instromen dan ouderen uitstromen. Prognose tot en met 2020 De grafiek hiernaast bevestigt dit beeld en toont een afnemende potentiële beroepsbevolking, waarbij de daling in Midden-Gelderland relatief gezien groter is dan in Nederland.

3 Arbeidsparticipatie Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie mannen in Midden-Gelderland Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie vrouwen in Midden-Gelderland en Nederland, 1996-2015 (in %) en Nederland, 1996-2015 (in %) 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Midden-Gelderland Nederland 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Midden-Gelderland Nederland Bron: CBS Statline, bewerking Etil Bron: CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie naar kenmerken, 2009 en 2015 (in %) Midden- Gelderland Midden- Gelderland Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal 70% 74% 71% 73% Mannen 78% 78% 79% 79% Vrouwen 63% 69% 63% 68% 15-24 jaar 41% 46% 45% 46% 25-34 jaar 89% 89% 87% 89% 35-44 jaar 86% 88% 86% 88% 45-54 jaar 82% 87% 81% 85% 55 jaar e.o 49% 57% 50% 56% Autochtoon 71% 72% Allochtoon 65% 66% Bron: EBB, CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie De bruto participatiegraad geeft de verhouding weer tussen de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking en de potentiële beroepsbevolking. De arbeidsparticipatie stijgt al jaren onder met name vrouwen (zie boven). Onder invloed van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en stimulerende maatregelen om werk en gezin te combineren, is het aantal vrouwen en ouderen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt, toegenomen. Daarnaast is het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking toegenomen en participeren hoger opgeleiden over het algemeen meer op de arbeidsmarkt. In 2009 was de participatiegraad in Midden-Gelderland 70% tegenover landelijk 71%. Ook de komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen, meer nog in Midden-Gelderland dan gemiddeld in Nederland. Dit zal de afnemende potentiële beroepsbevolking in ieder geval tot 2015 compenseren. In 2015 zal de bruto arbeidsparticipatie in Midden- Gelderland zijn gestegen tot 74%. In Nederland is dit 73%. Kenmerken bruto arbeidsparticipatie De participatie onder mannen ligt traditioneel hoger dan onder vrouwen. Dit blijft zo tot 2015. Bovenstaande grafieken tonen dat vooral de participatie onder vrouwen zal blijven stijgen, tot bijna 70%. Die van mannen zal rond de 80% blijven schommelen. De participatie van mannen ligt in Midden-Gelderland iets lager dan landelijk, terwijl de participatie onder vrouwen vrijwel gelijk is aan het landelijk gemiddelde. In de leeftijdsgroep 25-54 jaar participeert tussen 82 en 89% op de arbeidsmarkt. Bij jongeren (25-) en ouderen (55+) ligt het percentage lager. In 2009 is de arbeidsparticipatie onder jongeren in Midden-Gelderland lager dan landelijk, maar deze achterstand wordt ingelopen. In 2015 is de participatie onder jongeren in de regio gelijk aan het landelijk gemiddelde. 5

4 Beroepsbevolking 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Ontwikkeling beroepsbevolking Midden-Gelderland en Nederland Kenmerken beroepsbevolking, 2009 en 2015 (in %) 1996-2015 (index; 1996=100) Midden- 130 Gelderland 125 120 115 110 105 100 95 90 Midden- Gelderland Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal (absoluut) 284.700 299.100 7.846.200 8.135.700 Mannen 56% 53% 56% 54% Vrouwen 44% 47% 44% 46% 15-24 jaar 11% 12% 11% 12% 25-34 jaar 23% 22% 22% 23% 35-44 jaar 27% 23% 27% 23% 45-54 jaar 25% 27% 25% 27% 55 jaar e.o 13% 15% 14% 15% Midden-Gelderland Bron: CBS Statline, bewerking Etil Nederland autochtoon 84% 82% allochtoon 16% 18% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Toekomstige ontwikkelingen Kenmerken van beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking behoren alle mensen die werkend of werkzoekend actief zijn op de arbeidsmarkt. Dit wordt bepaald door een combinatie van de potentiële beroepsbevolking en arbeidsparticipatie. Ondanks een afnemende potentiële beroepsbevolking blijft de beroepsbevolking in Midden-Gelderland stijgen de komende jaren. Deze groei ontstaat doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Midden-Gelderland uit 284.700 personen. In 2010 en de jaren erna stijgt de beroepsbevolking, waardoor in 2015 de beroepsbevolking in Midden-Gelderland uit 299.100 personen bestaat. Landelijk zal de beroepsbevolking tussen 2009 en 2015 ook blijven stijgen (ondanks een lichte daling in 2010) van ruim 7,8 miljoen personen naar ruim 8,1 miljoen in 2015. In de beroepsbevolking is het aandeel mannen groter dan het aandeel vrouwen. Dat geldt zowel voor Midden-Gelderland als landelijk. Ook naar leeftijd wijkt de beroepsbevolking in de regio weinig af van Nederland. 76% van de beroepsbevolking bevindt zich tussen de 25 en 54 jaar. In 2015 is er wel een kleine verschuiving te zien van de categorie 35-44 jaar naar 45-plus. De verdeling naar etniciteit toont dat de beroepsbevolking in Midden-Gelderland een iets kleiner aandeel allochtonen kent dan het landelijk gemiddelde. 6

5 Pendel Binnenlandse pendel in Zorg en WJK, Midden-Gelderland, 2006-2009 15.000 Binnenlandse pendel in Zorg en WJK en alle sectoren, 2009 (uitgedrukt als percentage van totaal aantal werknemers) 60% 10.000 40% 5.000 20% 0 0% -5.000-20% -10.000-40% -15.000-60% 2006 2007 2008 2009 Zorg en WJK Midden-Gelderland Alle sectoren Midden-Gelderland Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: Loonaangifte, Statistiek Werkgelegenheid en Lonen (SWL), CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Inkomende pendel uit buitenland, 2009* Zorg en WJK Alle sectoren Midden-Gelderland 170 3.350 Nederland 9.600 147.600 Voor Nederland geldt de volgende uitsplitsing: België 70% 29% Duitsland 27% 29% Polen 0% 32% Overig buitenland 3% 10% * Er zijn geen gegevens bekend over uitgaande pendel naar het buitenland. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Top-3 inkomende en uitgaande pendelstromen in Zorg en WJK Midden-Gelderland, 2009 Inkomende pendel Uitgaande pendel Regio van herkomst: Regio van bestemming: Zuid-West Gelderland 3.190 Zuid-West Gelderland 3.210 Achterhoek Noordwest-Veluwe en 2.400 Stedendriehoek 1.990 Utrecht e.o. 2.020 Utrecht e.o. 1.920 Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Een belangrijk fenomeen voor de bepaling van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt is de pendel. De regionale arbeidsmarkt is geen gesloten systeem. Zo is er sprake van inkomende binnenlandse pendel. Dit zijn personen die weliswaar in de regio werken, maar elders in Nederland wonen. Omgekeerd is er ook sprake van uitgaande binnenlandse pendel, personen die wel in de regio wonen, maar elders in Nederland werken. Deze gegevens komen uit Statistiek Werkgelegenheid en Lonen van het CBS. Daarnaast kan er, voornamelijk in grensregio s, sprake zijn van buitenlandse pendel. Er is bekend hoeveel inwoners van een ander land in de regio werken, de inkomende buitenlandse pendel. Omdat deze gegevens niet voor het buitenland beschikbaar zijn, is onduidelijk hoeveel inwoners van de regio in het buitenland werkzaam zijn (de uitgaande buitenlandse pendel). Binnenlandse pendel In Midden-Gelderland is er in Zorg en WJK sprake van een licht positief binnenlands pendelsaldo, dat in de loop van de jaren stabiel is gebleven. In 2009 was het pendelsaldo in Zorg en WJK 1.200. Ruim 10.000 inwoners van Midden-Gelderland verlaat de regio om elders in de Zorg te gaan werken, terwijl ruim 11.000 mensen de omgekeerde beweging maken. Dus per saldo komen meer werknemers in de sector van buiten Midden-Gelderland de regio binnen. De populairste bestemmingen om vanuit Midden-Gelderland in Zorg en WJK te gaan werken, zijn naburige regio s Zuid-West Gelderland, Noordwest-Veluwe en Stedendriehoek en Utrecht en omgeving. De grafiek rechtsboven vergelijkt de binnenlandse pendel in Zorg en WJK met andere sectoren. Dan blijkt dat het binnenlands pendelsaldo in de Zorg relatief gezien iets positiever uitvalt dan in andere sectoren. De sector Zorg en WJK kent in Midden-Gelderland weliswaar een relatief kleinere inkomende binnenlandse pendel vergeleken met alle overige sectoren. De uitgaande pendel in Zorg en WJK is relatief gezien echter ook kleiner dan in andere sectoren. Buitenlandse pendel Er zijn alleen gegevens beschikbaar over de inkomende buitenlandse pendel. In totaal komen 3.350 buitenlanders naar Midden-Gelderland om te werken, daarvan komt slechts een zeer beperkt deel in Zorg en WJK terecht. Op basis van landelijke cijfers weten we dat de grootste groep buitenlandse werknemers die in Nederland komt werken in zorg en welzijn, afkomstig is uit België, gevolgd door Duitsers. In vergelijking met andere sectoren werken er relatief veel Belgen in de Nederlandse gezondheids- en welzijnszorg. 7

6 Niet-Werkende Werkzoekenden (NWW) Kenmerken totale werkloosheid, 2010 (jaargemiddelde) Regio's Midden- Gelderland Nederland Totaal NWW 18.520 497.900 Totaal NWW Zorg en WJK 740 18.400 Mannen 52% 52% Vrouwen 48% 48% 15-24 jaar 7% 8% 25-54 jaar 69% 70% > 55 jaar 24% 22% < 1 jaar werkloos 54% 53% > 1 jaar werkloos 46% 47% Basisonderwijs 30% 28% VMBO 21% 21% HAVO/VWO 4% 4% Bron: UWV Werkbedrijf MBO 29% 31% HBO/Bachelor 11% 11% WO/Master 4% 4% Bron: UWV WERKbedrijf Ontwikkeling werkloosheidspercentage in Midden-Gelderland en Nederland, jaargemiddelde 2007-2010 (in %) 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 2007 2008 2009 2010 Midden-Gelderland Nederland Kenmerken werkloosheid Als het aanbod van de arbeidsmarkt niet aansluit op de vraag, ontstaat werkloosheid. De cijfers worden uitgedrukt in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW ers). Dit zijn mensen tussen 15 en 64 jaar die werk zoeken van minstens twaalf uur per week en daarvoor staan ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf. In 2010 waren in Midden-Gelderland 18.520 mensen werkloos, daarvan was in lijn met de landelijke verhoudingen 52% man. 24% van de NWW'ers was ouder dan 55 jaar, terwijl 7% nog geen 25 was. In Midden-Gelderland had 51% van de NWW ers maximaal een vmbo-opleiding (landelijk 49%), 33% was middelbaar opgeleid (landelijk 35%) en 15% was hoger opgeleid (gelijk aan landelijk gemiddelde). Het aantal NWW in Zorg en WJK is gebaseerd op het aantal bij UWV WERKbedrijf ingeschreven NWW ers in de voor de sector Zorg en WJK meest relevante grofmazige beroepsgroepen. Dit zijn de (para)medische, algemeen verzorgende en sociaal-maatschappelijke beroepsgroepen tot en met het hogere beroepsniveau. In Midden-Gelderland staan daarom 740 niet-werkende werkzoekenden in Zorg en WJK ingeschreven. Dit is waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal. Het UWV deelt een aantal Zorg en WJK beroepen in bij niet-zorg/wjk-beroepen en deze blijven daarom buiten beschouwing. Recente ontwikkelingen werkloosheid De ontwikkeling van de werkloosheid weerspiegelt de economische ontwikkeling. Toch valt op dat de werkloosheid ondanks de economische crisis in 2009 en 2010 slechts beperkt steeg, terwijl de productie enorm terugviel. Verklaringen hiervoor zijn: Labour hoarding: mensen in dienst houden met het oog op verwachte toekomstige krapte. Werktijdverkorting en deeltijd-ww. Flexibilisering van de arbeidsmarkt: meer flexwerkers en zzp ers. Mogelijke veranderingen in de sectorstructuur: meer diensten en minder industrie waardoor het effect van productiedaling op personele bezetting verandert. Onvervulde vacatures: zelfs op het dieptepunt van de crisis waren er landelijk nog 100.000 openstaande vacatures. Het is plausibel dat een deel van de mensen die door de crisis hun werk kwijt raakten, konden instromen op nog openstaande vacatures bij andere arbeidsorganisaties. Langer doorleren door jongeren. In Midden-Gelderland lag de werkloosheid structureel hoger dan landelijk, dit verschil is in 2010 vrijwel verdwenen. Het gemiddelde NWW-percentage was in 2010 6,5% in Midden-Gelderland en 6,4% in Nederland. 8

7 Werkgelegenheid in zorg & WJK Werknemers in Midden-Gelderland en Nederland uitgesplitst naar sector, 2009 Midden-Gelderland Nederland Werkgelegenheid Zorg WJK Zorg % totale % totale % totale Absoluut werkgelegenheid Absoluut werkgelegenheid Absoluut werkgelegenheid Absoluut In werknemers 38.100 14% 6.700 2% 1.007.400 13% 171.200 In arbeidsvolume werknemers 27.000 12% 4.500 2% 678.700 11% 116.400 In banen van werknemers 40.900 14% 7.100 2% 1.079.700 14% 182.300 WJK % totale werkgelegenheid 2% 2% 2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zorg en WJK, in Midden-Gelderland en Nederland, 2006-2009 (index; 2006=100) 110 108 106 104 102 100 98 96 94 2006 2007 2008 2009 Midden-Gelderland Nederland Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Midden-Gelderland naar branche, 2006-2009 NL Gem. groei 2006-2009 (%) Gem. groei 2006- Branches 2006 2007 2008 2009 2009 (%) Ziekenhuizen 6.900 7.300 7.000 7.400 2,2% 2,5% Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 3.100 3.300 3.500 3.700 6,2% 3,4% Gehandicaptenzorg 5.700 5.400 5.100 5.600-0,4% 3,4% Verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT) 14.700 14.400 15.300 16.900 4,9% 1,6% Zorg overig 4.400 4.300 4.300 4.500 0,9% -0,6% Jeugdzorg 1.900 1.900 1.800 1.600-5,6% 5,2% Kinderopvang 2.000 2.400 2.200 2.500 7,1% 9,1% Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) 2.400 2.300 3.100 2.600 5,4% -1,5% Verdeling werknemers naar branches, 2009 Totaal 41.100 41.300 42.300 44.800 2,9% 2,2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil 9 3% Midden-Gelderland 6% 10% 38% 2% 6% 11% 6% 16% Nederland 6% 34% 22% 8% 13% 7% 12% Ziekenhuizen Geestelijke gezondheidszorg Gehandicaptenzorg VVT Zorg overig Jeugdzorg Kinderopvang WMD

Karakteristieken van werknemers naar branche, Midden-Gelderland, 2009 Branches Aantal werknemers 2009 Deeltijd factor Gemiddelde leeftijd Aandeel 55+ Aandeel 35- Aandeel vrouwen Ziekenhuizen 7.400 0,71 40,9 14% 32% 82% GGZ 3.700 0,80 40,0 13% 36% 75% Gehandicaptenzorg 5.600 0,70 38,6 12% 39% 83% VVT 16.900 0,68 41,4 17% 29% 93% Zorg overig 4.500 0,76 41,1 15% 32% 80% Jeugdzorg 1.600 0,83 38,8 10% 40% 72% Kinderopvang 2.500 0,57 34,6 6% 56% 96% WMD 2.600 0,69 41,0 16% 33% 77% Totaal Zorg en WJK Midden- Gelderland 44.800 0,69 40,3 14% 34% 86% Totaal alle sectoren Midden- Gelderland 272.400 0,79 39,1 17% 43% 61% Totaal Zorg en WJK Nederland 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84% Totaal alle sectoren Nederland 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Aandeel zelfstandigen in werkgelegenheid in Zorg en WJK, 2006-2008 (in %) 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Bron: SSB Zelfstandigen 2006 2007 2008 Zelfstandigen Midden-Gelderland Zelfstandigen Nederland Zorg en WJK binnen geheel van sectoren Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zorg en WJK. De werkgelegenheid wordt gemeten in het aantal werknemers, dit is het gemiddeld aantal personen dat in de maand december een arbeidsovereenkomst heeft. De recente recessie is landelijk niet van invloed geweest op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Zorg en WJK. Waar de werkgelegenheid in veel andere sectoren in 2009 sterk is afgenomen, is in de Zorg en WJK sprake van groei. In 2009 bedroeg het aantal werknemers bijna 1,2 miljoen. Gedurende de periode 2006-2009 groeide landelijk het aantal werknemers per jaar gemiddeld met ruim twee procent. In Midden-Gelderland zijn 44.800 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 16% van alle werknemers. Landelijk is dit aandeel 15%. Evenals landelijk nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Midden-Gelderland toe in de periode 2006-2009. Procentueel was de toename gemiddeld 2,9% per jaar. Hoewel de grote lijnen herkenbaar zijn is het mogelijk dat de werkgelegenheidsontwikkeling op regionaal niveau, wanneer dit wordt bekeken van jaar op jaar, in sommige gevallen wat vreemde bewegingen kan laten zien. Zo is er bijvoorbeeld in Midden-Gelderland een groot verschil in werkgelegenheid in de branche VVT van 2008 naar 2009. Het aantal werknemers neemt dan toe van 15.300 naar 16.900 werknemers. Hieraan kunnen meerdere oorzaken ten grondslag liggen. Het vergt nog nader onderzoek om uit te vinden wat daar precies aan de hand is. Branches De ontwikkeling van de werkgelegenheid verschilt sterk tussen de diverse branches. In het algemeen waren in 2009 de meeste werknemers in zowel Midden-Gelderland als Nederland werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. Tussen 2006 en 2009 is landelijk met name de groei van het aantal werknemers in de kinderopvang en de jeugdzorg landelijk sterk geweest, respectievelijk 9,1 en 5,2%. De groei van het aantal werknemers in de VVT en zorg overig lag met respectievelijk 1,6 en -0,6% onder het gemiddelde voor de sector als geheel. Op regionaal niveau wijkt de ontwikkeling per branche sterk af van het landelijk beeld. Zo behoort kinderopvang tot de grootste groeiers naast GGZ en WMD. In Midden-Gelderland nam het aantal werknemers, in de periode 2006-2009, in de branche jeugdzorg sterk af (gemiddeld met 5,6%). Kenmerken werknemers in zorgsector Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Midden-Gelderland werkte de gemiddelde werknemer in de zorg en WJK in 2009 0,69 werkweek tegenover 0,67 landelijk. De omvang van de gemiddelde werkweek verschilt sterk tussen de diverse branches. In Midden-Gelderland hebben de branches kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek met respectievelijk 0,57 en 0,68. De gemiddelde leeftijd van werknemers in Zorg en WJK is 40 jaar en 86% van de werknemers is vrouw. Het aandeel jongeren (35-) is ruim tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). Zelfstandigen in Zorg en WJK Bovenstaande grafiek toont het aandeel zelfstandigen in de sector. In de afgelopen jaren is zowel in Midden-Gelderland als Nederland het aandeel zelfstandigen toegenomen. De trend van 'individualisering' van de beroepsbevolking, namelijk het in toenemende mate kiezen (vrijwillig of gedwongen) voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel (zzp'er) speelt ook een rol in de sector Zorg en WJK. 10

8 Instroom in opleidingen voor Zorg & WJK Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Midden-Gelderland en Nederland, 2009, absoluut en Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in uitgedrukt als percentage van de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Midden-Gelderland en Nederland, 2009 Midden-Gelderland Nederland Midden- Gelderland % instroom % instroom Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK V&V SAW Abs. % Kwalificaties Abs. % V&V Zorghulp (niveau 1) 128 6% 1.096 2% BOL 507 455 962 23% 3.271 77% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 324 16% 9.431 17% BBL 457 158 615 24% 1.943 76% Verzorgende (niveau 3) 267 13% 7.658 14% HBO 118 368 486 12% 3.585 88% Verpleegkundige (niveau 4) 157 8% 5.533 10% Verpleegkundige (niveau 5) 118 6% 3.306 6% AG* Assisterenden (niveau 4) 88 4% 2.784 5% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 323 16% 7.625 14% V&V SAW Nederland Zorg & WJK Overig Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 106 5% 3.603 7% Abs. % Abs. % Pedagogisch werker (niveau 4) 83 4% 2.794 5% BOL 14.689 11.236 25.925 22% 89.910 78% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 35 2% 831 2% BBL 11.813 5.171 16.984 26% 48.354 74% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 33 2% 839 2% HBO 3.306 8.995 12.300 12% 88.190 88% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 33 2% 715 1% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 181 9% 4.624 8% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 23 1% 708 1% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 164 8% 3.662 7% Totaal Zorg en WJK 2.063 100% 55.209 100% Totaal overige opleidingen 8.799 226.454 Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * Dit betreft een optelling van de kwalificaties apothekersassistent, doktersassistent en tandartsassistent. Overig Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest ongeveer een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK (mbo+hbo). De populairste opleidingen op mbo-niveau zijn helpende zorg en welzijn (niveau 2), pedagogisch werker (niveau 3) en verzorgende (niveau 3). In Midden-Gelderland is de instroom in BOL- en BBL-opleidingen voor Zorg en WJK ongeveer even groot: 23% van alle BOL-leerlingen kiest voor een dergelijke opleiding en zo n 24% van de BBL ers maakt deze keuze. Landelijk zijn deze percentages respectievelijk 22 en 26. In Midden-Gelderland is de instroom binnen het hbo het grootst in sociaalpedagogische hulpverlening. Ongeveer 13% van alle leerlingen in Midden-Gelderland die instromen in het hbo, kiest voor een opleiding voor Zorg en WJK. De grafiek op de rechterpagina (bovenaan) toont dat de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK tussen 2006-2009 is toegenomen. In totaal is de toename 8% in Midden-Gelderland. De instroom in opleidingen voor Zorg en WJK is in deze periode harder gegroeid dan in andere opleidingen. Kenmerken instroom MBO De samenstelling van de bevolking naar leeftijd verandert in de toekomst en het aandeel personen van niet-nederlandse herkomst neemt toe, met name in grootstedelijke gebieden. Uitgaande van een toenemende vraag naar zorgdiensten is het voor de arbeidsmarkt in de zorg en WJK van belang om aantrekkelijk te zijn voor deze groep personen. De grafieken op de rechterpagina hebben betrekking op de samenstelling van de instroom in opleidingen voor Zorg en WJK. In Midden- Gelderland ligt het aandeel man in zowel BOL- als BBL-opleidingen iets lager dan landelijk. Ook het aandeel allochtonen ligt in zowel BOL- als BBL-opleidingen iets lager dan landelijk. Kenmerken instroom HBO In 2009 lag het aandeel mannen en 25-plussers dat landelijk instroomde in opleidingen voor Zorg en WJK op hbo-niveau respectievelijk rond 19 en 24%. Hierin wijkt de regio slechts licht af van het landelijk beeld. In Midden-Gelderland wijkt het aandeel allochtonen in de hbo-instroom meer af van het Nederlands beeld. Ruim 18% van de instroom betrof in 2009 allochtonen, terwijl het Nederlands gemiddelde op 23% lag. 11

Ontwikkeling instroom in opleidingen voor Zorg en WJK en overige opleidingen, Midden-Gelderland en Nederland, 2006-2009 (in %) 10% 8% 6% 4% 2% 0% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Nederland (in %) uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Nederland (in %) 100% Midden-Gelderland Totaal overige opleidingen Nederland Zorg en WJK 100% 80% 60% 40% 20% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 80% 60% 40% 20% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK 2009, Midden-Gelderland (in %) 2009, Nederland (in %) 25% 25% 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 12

9 Deelnemers in opleidingen voor Zorg & WJK Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Midden-Gelderland Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 166 28% 72% 2% 43% 81% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 749 80% 20% 7% 37% 25% Verzorgende (niveau 3) 679 38% 62% 5% 16% 41% Verpleegkundige (niveau 4) 620 55% 45% 13% 11% 29% Verpleegkundige (niveau 5) 446 n.v.t. n.v.t. 11% 10% 15% AG Assisterenden (niveau 4) 269 77% 23% 6% 37% 17% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 1.061 91% 9% 10% 28% 13% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 521 80% 20% 24% 17% 19% Pedagogisch werker (niveau 4) 250 62% 38% 27% 19% 32% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 125 23% 77% 30% 11% 54% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 147 90% 10% 60% 49% 13% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 91 97% 3% 31% 64% 21% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 792 n.v.t. n.v.t. 22% 15% 24% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 109 n.v.t. n.v.t. 32% 22% 21% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 680 n.v.t. n.v.t. 20% 16% 22% Totaal Zorg en WJK 6.705 48% 22% 16% 22% 25% Totaal overige opleidingen 30.754 34% 17% 59% 22% 21% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Nederland Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 1.310 72% 28% 8% 51% 37% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 18.472 83% 17% 10% 40% 21% Verzorgende (niveau 3) 19.540 39% 61% 7% 20% 44% Verpleegkundige (niveau 4) 17.772 59% 41% 14% 14% 26% Verpleegkundige (niveau 5) 12.796 n.v.t. n.v.t. 13% 13% 21% AG Assisterenden (niveau 4) 7.943 88% 12% 4% 37% 17% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 24.332 86% 14% 7% 30% 14% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 10.908 73% 27% 22% 20% 26% Pedagogisch werker (niveau 4) 10.790 71% 29% 18% 19% 29% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 3.987 52% 48% 24% 14% 40% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 3.620 94% 6% 47% 47% 9% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 2.779 96% 4% 26% 56% 14% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 20.573 n.v.t. n.v.t. 19% 23% 27% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 3.283 n.v.t. n.v.t. 35% 30% 31% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 14.552 n.v.t. n.v.t. 19% 29% 28% Totaal Zorg en WJK 172.657 50% 21% 15% 26% 25% Totaal overige opleidingen 768.971 35% 17% 59% 25% 20% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. 13

Kenmerken deelnemers in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken deelnemers in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2010, Midden-Gelderland(in %) 2010, Midden-Gelderland (in %) 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Deelnemers MBO Gediplomeerde schoolverlaters van de opleidingen voor Zorg en WJK vormen nieuw aanbod voor de arbeidsmarkt in de sector. Het aantal onderwijsdeelnemers op een bepaald moment is een indicatie voor de arbeidsmarktinstroom van gediplomeerden op de middellange termijn. In Midden-Gelderland volgen op mbo-niveau bijna 4.700 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de mboopleidingen pedagogisch werker (niveau 3), helpende zorg en welzijn (niveau 2) en verzorgende (niveau 3). In Midden-Gelderland volgen op hbo-niveau ruim 2.000 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de opleiding sociaal- pedagogische hulpverlening. Kenmerken deelnemers In Midden-Gelderland hebben de opleidingen sociaal-maatschappelijk dienstverlener, sociaal-cultureel werker en zorghulp een opvallend hoog aandeel allochtone deelnemers. De opleiding sociaal-cultureel werker (niveau 4) kent als enige meer mannelijke (60%) dan vrouwelijke deelnemers. Het aandeel 25-plussers is fors in de opleidingen medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4), zorghulp en verzorgende. Dit loopt veelal parallel met een hoog aandeel BBL ers. In vergelijking met BOL-opleidingen, hebben BBL-opleidingen een hoger aandeel 25-plussers en een lager aandeel allochtonen. Het aandeel mannen is vrijwel gelijk. Op hbo-niveau wijkt het deel van de deelnemers dat man, allochtoon of 25-plus is af met dat op mbo-niveau. Het aandeel mannen dat op hbo-niveau een opleiding voor Zorg en WJK volgt, is groter dan op mbo-niveau, het aandeel allochtonen kleiner. Het aandeel 25-plussers is op hbo-niveau groter dan in BOLopleidingen, maar kleiner dan in BBL-opleidingen. 14

10 Sector- & Studierendement Gediplomeerden (abs., 2009), sector- en studierendement in mbo- en hbo-opleidingen, 2007 (in %) SECTORRENDEMENT STUDIERENDEMENT Midden-Gelderland Nederland Midden- Gediplomeerden Rendement Rendement Gediplomeerden Rendement Rendement Gelderland Kwalificaties Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) Nederland V&V Zorghulp (niveau 1) 169 37% 0% 1.205 43% 2% 59% 71% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 1.083 49% 0% 35.277 46% 5% 79% 77% Verzorgende (niveau 3) 236 91% 0% 6.290 87% 2% 71% 69% Verpleegkundige (niveau 4) 150 83% 0% 4.039 85% 1% 62% 65% Verpleegkundige (niveau 5) 91 93% 0% 2.615 85% 1% 69% 62% AG Assisterenden (niveau 4) 67 82% 0% 2.337 73% 0% 75% 72% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 179 17% 28% 5.996 21% 43% 67% 64% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 20 ** ** 595 70% 5% * * Pedagogisch werker (niveau 4) 215 56% 16% 5.995 52% 15% 69% 67% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 62 ** ** 914 76% 6% * * Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 16 0% 15% 869 7% 22% 46% 50% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 11 ** ** 497 11% 9% 55% 53% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 112 49% 18% 3.399 44% 21% 57% 61% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 12 8% 26% 471 7% 26% 39% 49% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 123 35% 30% 2.400 29% 33% 74% 57% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, SSB, bewerking Etil * Deze opleiding bestond nog niet in schooljaar 2005/2006 en daarom kan geen studierendement worden bepaald. ** Geen berekening mogelijk i.v.m. te kleine aantallen. Sectorrendement Het sectorrendement is gedefinieerd als het percentage gediplomeerden van een opleiding voor Zorg en WJK dat een jaar na diplomering werkzaam is in de sector Zorg en WJK. Het regionale sectorrendement is bepaald op basis van de woonregio van de gediplomeerde. Het sectorrendement is in Midden-Gelderland het hoogst voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3). Eén jaar na diplomering is van alle gediplomeerden tussen de 83 en 93% van deze groep werkzaam in de Zorgsector. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 82%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. Een laag sectorrendement betekent niet per se dat deze personen niet uiteindelijk in de sector Zorg en WJK gaan werken. Veel gediplomeerden, met name van de lagere niveaus van het mbo, stromen door naar een vervolgopleiding en volgen dus nog enige jaren onderwijs. Een deel van deze personen zal later alsnog instromen op de arbeidsmarkt Zorg en WJK, maar dan vanuit de vervolgopleiding. Studierendement Het studierendement, de mate waarin studenten een diploma halen, loopt uiteen. Van de mbo-leerlingen verpleging en verzorging haalt in Midden-Gelderland gemiddeld 74% hun diploma (gewogen gemiddelde op basis van het aantal gediplomeerden). In Nederland is dit 75%. Het gemiddelde studierendement onder mbo-leerlingen SAW in Midden-Gelderland ligt op 67%. Op niveau 1 en 2 ligt het studierendement in Midden-Gelderland gemiddeld op 76%, dat is gelijk aan het landelijk gemiddelde. Op niveau 3 en 4 ligt het rendement tussen de 46 en 75% in Midden-Gelderland. Het studierendement is het laagst voor de opleiding sociaal cultureel werker. Hierin wijkt de regio niet af van het landelijk beeld. Over het algemeen is het rendement van BBL-opleidingen het hoogst. Het studierendement in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK ligt iets lager dan dat in het mbo. In Midden-Gelderland haalt gemiddeld 66% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. Bij hbo-verpleging ligt het rendement lager dan bij de opleidingen maatschappelijke dienstverlening, maar hoger dan bij sociaalpedagogische hulpverlening en cultureel-maatschappelijke vorming. 15

16

11 Het oordeel van werknemers (Werknemersonderzoek) Werkbeleving 2011 in Midden-Gelderland en Nederland (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) Midden-Gelderland Nederland Werkbeleving* Zorg (n=165) WJK (n=39) Zorg (n=8.579) WJK (n=2.349) Ervaren werkdruk 3,4 3,2 3,4 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,4 3,6 3,7 Inhoud & omstandigheden werk 4,1 4,0 4,1 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,6 3,5 3,5 3,7 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. Werkbeleving 2011 in Nederland uitgesplitst naar branche (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) ZKH GGZ GHZ VVT Zorg overig JZ KO WMD Werkbeleving* (n=2.397) (n=1.017) (n=1.582) (n=2.813) (n=770) (n=805) (n=779) (n=765) Ervaren werkdruk 3,4 3,4 3,3 3,4 3,4 3,3 3,5 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,6 3,6 3,6 3,7 3,7 3,8 3,6 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 4,1 4,1 4,2 4,1 4,3 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,4 3,7 3,6 3,6 3,3 3,8 3,5 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. Werkbeleving 2011 van VOV-personeel en niet-vov-personeel in Midden-Gelderland Vertrekgeneigdheid VOV-personeel in Midden-Gelderland (in %) (vijfpuntsschaal: 1= negatief tot 5 = positief) Werkbeleving* VOVpersoneepersoneel niet-vov- (n=143) (n=34) Ervaren werkdruk 3,4 3,4 Waardering door leidinggevende 3,5 3,9 Inhoud & omstandigheden werk 4,1 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,4 4,1 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. 15% WJK 15% 2% 12% Zorg 11% 3% 0% 5% 10% 15% 20% Op zoek naar een andere baan Op zoek en minimaal enige actie hiertoe ondernomen Op zoek, minimaal enige actie hiertoe ondernomen en buiten de sector zoeken of geen voorkeur hebbend Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. 17

12 Het oordeel van werkgevers (Werkgeversonderzoek*) Knelpunten in personeelsbeleid, top 5 Midden-Gelderland (n=46) Nederland (n= 1.000) Loonkosten 38% Beheersing van de werkdruk 27% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 35% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 21% Beheersing van de werkdruk 31% Het aantrekken van (nieuw) personeel 20% Onder- of overkwalificatie van personeel 23% Vergrijzing van het personeel 20% Ziekteverzuim en/of WAO-instroom 21% Loonkosten 17% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Maatregelen die de instellingen nemen om de werkdruk te verminderen Top 5 en ranking meest succesvolle maatregelen, Midden-Gelderland en Nederland Midden-Gelderland (n=46) Nederland (n= 1.000 ) Meest succesvol Werkprocessen efficiënter vormgeven 13% Werkprocessen efficiënter vormgeven 15% 1 Werkdrukanalyse 10% Door extra personeel aan te trekken 11% 2 Door een wachtlijst in te stellen 5% Betere roostering 8% 3 Door het ziekteverzuim te verlagen 4% Werkdrukanalyse 4% - Door extra personeel aan te trekken 3% Coaching van leidinggevenden 3% 4 Geen maatregelen genomen 37% Geen maatregelen genomen 42% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Werknemers In juni 2011 gaven ruim 200 werknemers in Midden-Gelderland hun oordeel over werken in de sector Zorg en WJK. Op de linkerpagina staan enkele resultaten van dit onderzoek. Aan de hand van een aantal stellingen is de werkbeleving van medewerkers in de sector gemeten. Het gaat hier om vier factoren die gezamenlijk de gemiddelde werkbeleving vormen. Men is meest tevreden over de inhoud en omstandigheden van het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk, dit geldt voor zowel de Zorg als WJK. In Midden-Gelderland zijn werknemers in de sector WJK minder positief over alle vier de factoren die de werkbeleving vormen ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Landelijk wordt de meeste werkdruk ervaren in de branches gehandicaptenzorg en jeugdzorg. In Midden-Gelderland zijn er kleine verschillen in werkbeleving tussen VOV-personeel en niet-vov-personeel. Het VOV-personeel is iets minder positief over de waardering door leidinggevende, het werk zelf en de ervaren zelfstandigheid dan niet-vov-personeel. Ongeveer 12% van het VOV-personeel in de Zorg in Midden-Gelderland (landelijk 13%) geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de sector WJK ligt dit percentage gelijk aan het landelijk gemiddelde van de sector, op 15%. In zowel Zorg als WJK is ongeveer deze gehele groep ook actief op zoek naar een andere baan. Actief op zoek wil zeggen dat mensen van zichzelf aangeven activiteiten te ontplooien om een nieuwe baan te vinden. In de Zorg is weer ruim een kwart van de 'actief zoekenden' op zoek naar een baan buiten de sector. In Midden-Gelderland is het dreigende verlies voor de sector Zorg dus ongeveer 3%. Voor WJK is dit 2%. Werkgevers Ook werkgevers zijn in juni 2011 benaderd voor een onderzoek en in totaal hebben 46 werkgevers in Midden-Gelderland deelgenomen. In het onderzoek is onder andere gevraagd naar knelpunten in personeelsvoorziening en maatregelen om werkdruk te verminderen. De top 5 van knelpunten in personeelsbeleid wijkt in Midden-Gelderland sterk af van het landelijk gemiddelde. Knelpunt nummer één dat werkgevers in Midden-Gelderland ervaren is 'loonkosten'. Landelijk is de 'beheersing van de werkdruk' het nummer 1-knelpunt. Ook de maatregelen om diezelfde werkdruk te verminderen komen in Midden-Gelderland weinig overeen met het landelijk beeld. Opvallend genoeg geeft 37% van de werkgevers in Midden-Gelderland aan geen maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen. Waarschijnlijk omdat 'beheersing van werkdruk' niet in de top 5 van knelpunten voorkomt. Toch strookt dit niet met de ervaring van werknemers aangezien zij dit aspect relatief laag beoordelen. n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. * De resultaten van het werkgeversonderzoek zijn op regionaal niveau niet representatief maar indicatief. 18

13 Samenvattend overzicht AANBOD Midden-Gelderland ontgroent (afname van het aantal jongeren) en vergrijst (toename van het aantal ouderen) De potentiële beroepsbevolking, alle mensen tussen 15 en 64 jaar, bestond in 2009 uit 405.600 mensen in Midden-Gelderland. In de toekomst zal dit aantal gaan afnemen, waarbij de daling in Midden-Gelderland relatief gezien groter is dan in Nederland. In 2009 was de bruto participatiegraad in Midden-Gelderland 70% tegenover landelijk 71%. Ook de komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. Deze stijging vindt voornamelijk onder vrouwen plaats. In Midden-Gelderland is de arbeidsparticipatie onder ouderen ongeveer gelijk aan het landelijk gemiddelde. In 2009 ligt de arbeidsparticipatie van jongeren in Midden-Gelderland lager dan landelijk, dit verschil is in 2015 vrijwel verdwenen. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Midden-Gelderland uit 284.700 personen. De komende jaren blijft de beroepsbevolking in Midden-Gelderland groeien, ondanks een afnemende potentiële beroepsbevolking. Dit komt doordat de afname van de potentiële beroepsbevolking wordt goedgemaakt doordat er meer mensen gaan werken. ONDERWIJS Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest bijna een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK. Tussen 2006 en 2009 is de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Midden-Gelderland gegroeid met 8%. Binnen de opleidingen voor Zorg en WJK kiezen de meeste leerlingen in Midden- Gelderland voor mbo-opleidingen helpende zorg en welzijn (niveau 2), pedagogisch werker (niveau 3) en verzorgende (niveau 3). Binnen het hbo is de instroom in sociaal- pedagogische hulpverlening het grootst. In Midden-Gelderland ligt het aandeel man bij de instroom in zowel BOL- als BBLopleidingen iets lager dan landelijk. Ook het aandeel allochtonen ligt in zowel BOL- als BBL-opleidingen lager dan landelijk. Het sectorrendement ligt tussen de 83 en 93% voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3) in Midden-Gelderland. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 82%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hboniveau, is het rendement (veel) lager. In Midden-Gelderland ligt het studierendement van mbo-leerlingen V&V gemiddeld op 74%, dat is iets lager dan het landelijk gemiddelde. Onder mbo-leerlingen SAW haalt ongeveer 67% zijn diploma in Midden-Gelderland. Op niveau 1 en 2 ligt het studierendement in zowel Nederland als Midden-Gelderland op 76%. In Midden-Gelderland haalt gemiddeld 66% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. VRAAG In Midden-Gelderland zijn 44.800 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK in de regio 16% van alle werknemers, tegenover 15% landelijk. De meeste mensen zijn werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. In de periode 2007-2009 nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Midden- Gelderland toe met gemiddeld 2,9% per jaar, terwijl de werkgelegenheid landelijk toenam met ruim 2% per jaar. Landelijk is met name de groei in de kinderopvang en de jeugdzorg sterk geweest. In de regio is er sprake van een sterke groei in kinderopvang en GGZ. Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Midden-Gelderland werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,69 werkweek, tegenover 0,67 landelijk. Regionaal gezien hebben de branches Kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek. De gemiddelde leeftijd van werknemers in Zorg en WJK is 40 jaar en 86% van de werknemers is vrouw. In Midden-Gelderland is het aandeel jongeren (35-) ruim tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). In de afgelopen jaren is zowel in Midden-Gelderland als Nederland het aandeel zelfstandigen werkzaam binnen Zorg en WJK toegenomen. OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS Ruim 200 werknemers in Zorg en WJK hebben in Midden-Gelderland hun oordeel gegeven over werken in de sector. Werknemers in zowel Zorg als WJK zijn het meest tevreden over de inhoud en omstandigheden van het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk. De ervaren werkdruk, waardering door de leidinggevende, inhoud en omstandigheden van het werk en ervaren zelfstandigheid worden in Midden- Gelderland minder positief beoordeeld dan het landelijk gemiddelde door werknemers in de sector WJK. In Midden-Gelderland is VOV-personeel iets minder positief over de waardering door leidinggevende, het werk zelf en de ervaren zelfstandigheid dan niet-vov personeel. Ongeveer 12% van het VOV-personeel in Midden-Gelderland geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan. In de de sector WJK ligt dit percentage hoger, op 15%. In zowel Zorg als WJK is ongeveer deze gehele groep echt actief op zoek naar een andere baan, waarvan ongeveer een kwart op zoek is naar een baan buiten de sector. In Midden-Gelderland is het dreigende verlies voor de sector Zorg dus ongeveer 3%. Voor WJK is dit 2%. Knelpunt nummer één dat 46 werkgevers in Midden-Gelderland ervaren betreft 'loonkosten'. Landelijk is de 'beheersing van de werkdruk' knelpunt nummer één. In totaal geeft 37% van de 46 werkgevers in Midden-Gelderland aan geen maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen. Dit strookt niet met de ervaring van werknemers, aangezien zij dit aspect relatief laag beoordelen. 19