Achtergrondteksten bij bijeenkomst 3

Achtergrondteksten bij bijeenkomst 3 Alles verandert: de Transitiecirkel Het welkom, contact maken en hechten De transitiecirkel wordt ook wel de hechting- of verliescirkel genoemd. Door dit model wordt zichtbaar wat er allemaal bij komt kijken als mens zich verbinden aan iets, aan iemand en/of aan een situatie. De manier waarop het welkom vormgegeven wordt, is bepalend voor de relatie die erop volgt. Dit geldt voor vriendschaps- of liefdesrelaties maar ook voor werkcontracten. Vanuit het welkom kan er contact gemaakt worden en daar volgt de hechting op. De kleur en intensiteit van de hechting wordt bepaald door het welkom en de manier waarop het contact vorm wordt gegeven. Net zoals kinderen veilig of juist minder veilig gehecht raken aan hun ouders, raken mensen in hun werk al dan niet positief getint gehecht aan het werk en alles wat daarbij hoort. Zelfs aan een gewelddadige partner kun je op een bepaalde wijze gehecht raken. Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 1

Verliezen en afscheid nemen Onvermijdelijk in het leven zullen er momenten van verliezen en afscheid nemen voorkomen. Je kunt pas van een verlies spreken als je houdt van iets, van iemand en/of een situatie. Verlies wordt daarom de achterkant van liefde, van hechting en verbondenheid genoemd. De eerste scheiding die je meemaakt in je leven is je geboorte. Wie heeft leren omgaan met verliezen, bouwt als het ware kapitaal op voor het laatste verlies: je eigen dood. Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 2

Achterdeurtjes Naast het kwijtraken van waar je aan gehecht bent, is verlies ook verbonden aan groei, als. je je verlies neemt, als je er bewust voor kiest de rouw aan te gaan. Verlies gaat echter met pijn gepaard. En aangezien mensen het liefst weg van pijn willen, duiken we liever via allerlei achterdeurtjes weg voor die pijn, die rouw. Bekende achterdeurtjes zijn hieronder zichtbaar. Maar ook subtielere vormen als vage, onduidelijke psychosomatische klachten creëren of razendsnel weer op weg naar nieuwe contacten zijn veel voorkomend. Privé vliegen verlaten partners binnen een maand van ene naar de andere internetdate. Het UWV jaagt je de sollicitatiemolen in nog voor je je wonden over je ontslag gelikt hebt en na die mislukte operatie heeft de arts al voor je besloten dat je morgen aan een vervolgtraject begint of een herstel -operatie ondergaat. En in plaats van de hele cirkel af te lopen, neem je zo de binnenbocht. Elk afscheid is de geboorte van een herinnering Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 3

Rouwen en de rouwtaken Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 4

Rouwen is ten diepste leven, ten volle met alle pijn, verdriet. Alle boosheid en angst, maar ook alle vreugde en voldoening. Leven dat je voelt tot in alle vezels van je lijf. Koester wat verloren is gegaan, vier wat is gebleven, omarm wat er bijkomt Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 5

Rouwen is hard werken Net als bij een overlijden hebben we bij Verborgen Verlies te maken met rouw in zijn volle breedte. Rouwen is hard werken, een klus die met vallen en opstaan gepaard gaat, met een soms ongekende heftigheid en perioden van lusteloosheid en zinloosheid. En soms ook met perioden van geweldige inspiratie, activiteit en daadkracht! De Amerikaanse psycholoog J. Worden geeft aan dat je als rouwende een aantal taken te verrichten hebt. De Belgische psycholoog Manu Keirse noemt die taken rouwarbeid, een woord waar gezwoeg doorheen klinkt. Het kost moeite om de taken te doorlopen, het veronderstelt activiteiten van de rouwende zelf, maar ook geeft ook ruimte aan hulp en ondersteuning door anderen. Het is belangrijk dat de rouwende de taken aanpakt om het verlies te verweven in het leven. Daar staat geen tijd of duur voor, geen intensiteit en geen volgorde. Het is van groot belang je te realiseren dat niet afgemaakte rouwtaken verdere groei en ontwikkeling kunnen belemmeren. Rouwtaken en rouwarbeid In veel literatuur wordt aan gegeven dat de rouwtaken geen specifieke volgorde hebben, maar het begint wel met de eerste stap van het onder ogen zien dat er verlies heeft plaatsgevonden. En soms schiet je ineens weer terug naar een diepere laag van een vorige taak. Rouwtaak 0: opvoeden in leven en dood Soms realiseren mensen zich pas bij een verlieservaring wat leven is, dat ze leven en dat leven soms pijn doet. Rouwdeskundige Riet Fiddelaars hanteert dan ook een voorfase die ze rouwtaak 0 noemt: opvoeden in leven en dood. Dat je kinderen leert dat verlies en dood bij het leven horen. Je kunt je kinderen niet beschermen tegen de dood en ander verlies of de gevolgen daarvan. Onvoorbereid en onbesproken verlies kan leiden tot gedragsproblemen, psychosomatische problematiek of onverklaarbare klachten. Rouwtaak 1: erkennen van het verlies Je kunt simpelweg niet leren om te gaan met de emotionele gevolgen van een verlies als je ontkent dat het verlies heeft plaatsgevonden: de harde werkelijkheid. Vooral bij genoemde voorbeelden van verborgen verlies kost het soms jaren om werkelijk uit te spreken dat je ellendige gevoelens of ingrijpende gevolgen met een verlieservaring te maken hebben. Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 6

Je zult als eerste daad moeten erkennen dat er sprake is van verlies. Een zeer zware stap. Het is extra moeilijk om te erkennen dat het verlies realiteit is als je geen afscheid hebt kunnen nemen. Dit komt voor bij een overlijden door zelfdoding of bij een gruwelijk ongeluk. Maar ook als je niet voorbreid bent geweest op die borstamputatie of als een relatie ineens over is zonder dat er nog iets uitgesproken kan worden. Iedere keer weer zul je het verlies hardop moeten uitspreken. De eerste rouwtaak is zelfs zo zwaar dat de rouwende vaak terug zal keren tot het veilige beeld van voor de erkenning met dooddoeners als: Ach het valt wel mee, er zijn ergere dingen, ik ben er al aan gewend, het hoort bij het leven. En inderdaad is dat deels natuurlijk waar, maar in de ontkenning van jouw verlies doe je jezelf en anderen om je heen tekort. Je zet jezelf ermee vast. Soms kunnen mensen het verlies niet erkennen omdat de gebeurtenissen zo traumatisch zijn geweest dat ze deze niet bewust ervaren hebben. Daardoor lopen ze al bij de eerste rouwtaak vast. De ontkenning van het verlies kan op verscheidene niveaus plaatsvinden en kan verschillende vormen aannemen, maar meestal gaat het om het verlies zelf en de onomkeerbaarheid daarvan. Om tot erkenning en uiteindelijk aanvaarding van het verlies te komen is tijd nodig. Soms professionele hulp. Het gaat daarbij niet alleen om de rationele aanvaarding, maar vooral ook om het echt doorvoelen dat het zo is. Rouwtaak 2: emoties uiten Bij een volgende stap en niet persé de 2e- komen de emoties om de hoek. Het toelaten van emoties, het doorleven ervan en erover praten. Je zult eerst de pijn moeten voelen én uiten om uiteindelijk tot aanvaarding te kunnen komen. Het uitvoeren van deze taak wordt bemoeilijkt door reacties van de mensen uit de omgeving. Vaak werken -zogenaamd goedbedoelde- adviezen tegengesteld. Je hoeft geen verdriet te hebben, het is beter zo. Je moet nu sterk zijn, vooral voor je kinderen. Onbegrijpelijk dat jij hier zo verdrietig om bent. Dit kan leiden tot een verdringing van het verdriet, tot het ontkennen van de noodzaak tot rouwen. Daar komt bij dat veel mensen moeite hebben met emoties als die geuit worden. Verdriet raakt aan verdriet en roept machteloosheid op. Vanuit die onmacht worden vaak pijnlijke en bagatelliserende opmerkingen gemaakt: Wat kunnen die artsen toch veel met zo n borstreconstructie. Maar mag ik alsjeblieft mijn oorspronkelijke intacte lijf missen? Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 7

Rouwtaak 3: aanpassen aan het leven van nu Een volgende taak -en ook weer niet perse volgend op het uiten van emoties- bestaat uit het aanpassen aan het leven hier en nu waarin de realiteit van het verlies met vallen en opstaan aanvaard wordt. Het aanpassen aan een nieuw leven kan zich zeer verschillend uiten afhankelijk van de betekenis van het verlies. Zo heeft voor vrouwen kinderloosheid vaak een grotere impact dan voor mannen omdat ook het lichamelijke aspect een rol speelt. En misschien is dit wel de grootste miskenning rondom kinderloosheid die er bestaat. En voor wie het werk een hinderlijke onderbreking van vrije tijd was, zal een ontslag misschien minder hard aankomen dan wie zijn ziel en zaligheid in het werk stak. Bij Verborgen Verlies lijkt het oppervlakkig bekeken vaak dat mensen zich alweer hebben aangepast aan het nieuwe leven en dat ze deze taak stevig aanpakken. Helaas blijkt bij nadere beschouwing- dat veel mensen vluchten in activiteiten en bezigheden met een behoorlijk portie ontkenning. Hoeveel zelfdodingen, abortussen en miskramen zijn letterlijk doodgezwegen? Rouwtaak 4: draad van het leven weer oppakken Als laatste taak wordt het verweven van het verlies in je leven genoemd, het herzien van de relatie met de verliessituatie en het oppakken van de draad van het leven. Je moet je weer opnieuw verhouden tot je lichaam en seksualiteit na een verkrachting, je moet je relatie opnieuw vorm geven na een geslaagde afkicken van drugs en je kunt pas een nieuwe relatie aangaan als je na een scheiding je ex de plaats geeft die nu gepast is: een plaats die ook ruimte overlaat voor anderen. Bij deze taak hoort ook de worsteling met de zin van dit verlies en daarmee komen we vanzelf bij betekenis geven aan het verlies, het laatste item van de Transitiecirkel. Het uiteindelijke doel is dat je de regie weer in eigen hand neemt waardoor je weer gezond in je dagelijkse leven kan functioneren en je vuur weer aanwakkert. Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 8

Betekenis geven Het laatste item van de Transitiecirkel is betekenis geven aan het verlies. De diepgang van zingevingsvragen en spiritualiteit vragen zorgvuldigheid en tijd. Wat betekent dit verlies voor mijn leven? Hoe kan ik groeien in mijn bestaan juist door dit verlies? Hoe kan ik kracht putten uit de verlieservaring en mijn bron van vreugde weer aanboren? Uiteindelijk lukt het veel mensen om weer sprankelend te leven ook na een verlies. Dan kun je na verloop van tijd je vuur weer voelen en krijg je die glans weer in je ogen. Je komt door je verlies heen weer in je kracht. Als je verlies niet wegstopt maar juist bij de hand neemt, kun je uiteindelijk de volheid van het leven weer voelen en aangaan. En vandaar uit kun je gezond weer nieuwe contacten aangaan en je hechten en is de cirkel compleet. Uiteindelijk kun je aanvaarden dat je verlies een wezenlijk onderdeel van je leven is. Breek het ijs Laat je bevroren tranen smelten Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 9

Begeleiden bij rouw, hoe doe je dat? Het kost veel moeite om de rouwtaken te doorlopen, het veronderstelt activiteiten van de rouwende zelf, maar geeft ook ruimte voor hulp en ondersteuning. Maar hoe ga je om met een rouwende? Wat is wijsheid en wat kan als een pijnlijke of dodelijke opmerking gehoord worden? Zelfs met alle goede bedoelingen. Houd voor ogen dat jij de tranen van een ander niet kan huilen, dat kan de ander alleen zelf. Het belangrijkste is om bij het verlies van de ander te kunnen blijven. Loop er niet voor weg, ook al raakt dit verdriet aan jouw ervaringen van verdriet en verlies. Realiseer je ook dat rouw iedere dag een andere kleur kan hebben, een andere intensiteit en dat de rouwende steeds andere behoeften kan hebben. Soms wil ze haar verlies alleen dragen, soms wil hij dat juist delen, soms keert hij naar binnen, soms kan ze het wel uitschreeuwen. Dat betekent dat je uiterst sensitief moet zijn en steeds weer opnieuw subtiel moet afstemmen op de behoeften van de ander. Houdt goed voor ogen, dat rouwen grillig en onvoorspelbaar is. Als je je bewust bent van de taken die de ander moet verrichten, kun je misschien de juiste steun bieden. Eén minuut stil zijn, zegt vaak het meest Voor de rouwende zelf is erkenning het allerbelangrijkste. Om te voelen en merken dat je gehoord en gezien bent in het verdriet. Zeg simpel: Ik zie je verdriet, ik hoor je moedeloosheid, je woede, je angst, je onzekerheid. Misschien helpt een hand op de rug om het gebroken hart te steunen, maar soms is zelfs dat al te veel. Minder is vaak meer. Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 10

Omgaan met verlieservaringen Niet iedere rouwende heeft een stevige en troostende omgeving. Niet iedere leidinggevende is in staat teamleden goed te ondersteunen bij een verlies. En maar heel weinig mensen hebben werkelijk oog voor verborgen, niet erkend verlies. Bij rouwbegeleiding wordt vaak gesproken over het verwerken van verlieservaringen. Maar verwerken suggereert een eindig en lineair proces met een start, een middenstuk en einde. Zo werkt het in het echte leven niet. Veel mensen ervaren dat het verlies in golven komt, soms met onverwachte heftigheid, soms als een regelmatige eb en vloedafwisseling. Ide Wolzak spreekt in zijn boek En huilen doe je maar in de pauze over rouwseizoenen in plaats van fasen. Omdat seizoenen altijd terugkomen. Rouwseizoenen: strenge en zachte winters, zonnige en regenachtige lentes, koele en hete zomers, kleurrijke en stormachtige herfsten. Rouw verwerk je niet, rouw draag je en rouwdragen doe je je leven lang Centrum voor Verborgen Verlies Achtergrondteksten bijeenkomst 3 blz. 11