Directie Preventie, Jeugd en Sanctiebeleid. Draaiboek voor de aanpak. Huiselijk geweld

Directie Preventie, Jeugd en Sanctiebeleid Draaiboek voor de aanpak Huiselijk geweld

Huiselijk geweld Draaiboek voor de aanpak R. Keus M.S. Kruijff (Tekstbureau Alfa, Enkhuizen) november 2000

Ontwerp: Tappan Den Haag

Inhoud 1 Achtergronden en definities 7 1.1 Inleiding 7 1.2 Definitie van huiselijk geweld 7 1.3 Probleemschets 8 1.4 De feiten op een rij 8 1.5 Beleidsmatige uitgangspunten 9 1.6 Onderzoeksgegevens huiselijk geweld 10 2 Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld 13 2.1 Inleiding 13 2.2 Fase 1: de voorbereidingsfase 14 2.2.1 Het verkrijgen van draagvlak en financiële middelen 14 a Subsidie-verstrekkende instanties 14 2.2.2 Een communicatieplan opstellen 14 a Beleidsdoel en beleidsinstrumenten 14 b Communicatiedoelen 15 c Doelgroepen 15 d Realisatie communicatiedoelstellingen 15 e Communicatiemiddelen 15 f Organisatie van de communicatie 16 2.2.3 Overtuigen van de politiek 16 a Geef informatie over de problematiek 16 b Wijs op de noodzaak van een integrale aanpak 17 c Breng de aanpak van huiselijk geweld onder bij veiligheidszorg 17 2.2.4 De denktank 17 a Deelnemende organisaties 17 b Activiteiten 18 2.2.5 Het opzetten van een projectorganisatie huiselijk geweld 18 a De projectcoördinator 18 b De projectsecretaris 19 c De projectgroep 20 2.2.6 Het ontwikkelen van een plan van aanpak 22 2.2.7 De formele vaststelling van het plan van aanpak 23 2.3 Fase 2: de beleidsfase 23 2.3.1 Het schrijven van een beleidsplan Aanpak huiselijk geweld 23 2.4 Fase 3: de uitvoeringsfase 24 2.4.1 Het vaststellen van maatregelen en middelen 24 2.4.2 De werkgroep 25 2.4.3 Voorbeelden van werkgroepen (deelprojecten) 25

2.5 Fase 4: de evaluatiefase 27 2.5.1 Voordelen van evalueren 27 2.5.2 Een voorbeeld 28 3 Het werkboek 31 3.1 Financiële middelen 31 3.2 Voorbeeld van een convenant 37 3.3 Voorbeeld van een plan van aanpak 39 3.4 Voorbeeld van protocollen huiselijk geweld 46 3.5 Voortgangsrapportage 2000 56 4 Literatuurlijst huiselijk geweld 63

1

Achtergronden en definities 1.1 Inleiding 7 Huiselijk geweld komt in alle lagen van de bevolking voor. Vraag Nederlanders of zij iemand denken te kennen die ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld, dan zal een groot deel van hen hierop een bevestigend antwoord geven. Een beschermde, veilige en geborgen thuishaven blijkt in ons land lang niet vanzelfsprekend. Jaarlijks worden vele kinderen, mannen, vrouwen en ouderen het slachtoffer van huiselijk geweld. De problematiek van huiselijk geweld is niet nieuw. Wel is het een probleem waar de overheid lange tijd zeer terughoudend mee omgesprongen is. Met het oog op de privacy houdt ingrijpen vaak op bij de voordeur. Maar deze reden volstaat niet meer. Zeker niet gezien het hoge aantal slachtoffers dat huiselijk geweld met zich mee brengt. De problematiek kan beslist niet worden afgedaan als echtelijk gekissebis waar buitenstaanders niets mee te maken hebben. Het is een maatschappelijk veiligheidsprobleem dat uiterst serieus moet worden genomen. Agressie en geweld binnenshuis komen veel vaker voor dan bijvoorbeeld geweld op straat. Toch hebben de politiek, de media en het publiek zich de laatste tijd vooral gericht op geweld in de openbare ruimte. Huiselijk geweld staat echter sinds kort ook op de politieke agenda ondanks de bijzondere complicatie van de problematiek: het speelt zich achter de voordeur af. Dat betekent dat het zich voor een heel groot deel aan het gezichtsveld onttrekt. Bovendien zijn de voordeuren in Nederland bijzonder goed beschermd door allerlei privacyregels, die niet zelden als alibi worden gebruikt om niet handelend te hoeven optreden. 1.2 Definitie van huiselijk geweld Huiselijk geweld, geweld achter de voordeur of geweld binnen het gezin. Welke naam er ook aan de problematiek gegeven wordt, de overeenkomst valt meteen op. Er gaat een dreiging uit van de plek die eigenlijk een veilige bakermat zou moeten zijn. Huiselijk geweld betekent niet dat de daders zich beperken tot het gezin. Van huiselijk geweld is ook sprake wanneer de dader een (ex-)partner is, een oom of tante, een goede kennis of een buurman. Het rapport huiselijk geweld van het ministerie van Justitie (Van Dijk 1997) omschrijft het begrip als volgt: Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is. Geweld is de aantasting van de persoonlijke integriteit. Hierbij onderscheiden we geestelijk en lichamelijk geweld (waaronder seksueel geweld). Huiselijke kring (of gezin) is de kring die bestaat uit (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden. Huisvrienden zijn personen die een vriendschappelijke band onderhouden met het slachtoffer of met iemand uit de onmiddellijke omgeving van het slachtoffer die het slachtoffer in huiselijke sfeer ontmoet.

8 1.3 Probleemschets De onderzoekcijfers over huiselijk geweld in Nederland schetsen een zeer somber beeld. Het gaat weliswaar om landelijke cijfers, maar er is geen aanleiding om er vanuit te gaan dat de cijfers voor afzonderlijke gemeenten of provincies totaal anders zullen zijn. Houdt er rekening mee dat door gebrekkige registratie lokale of regionale cijfers over huiselijk geweld vaak slechts het topje van de ijsberg aangeven. Wat bovendien een probleem vormt bij de aanpak van huiselijk geweld, is dat met name in Nederland privacy als een groot goed wordt gezien. De politie kan daardoor vaak niets beginnen. Er bestaat in Nederland verregaande, maatschappelijke terughoudendheid om zich te bemoeien met zaken die in de privésfeer spelen. De vraag is dan ook in hoeverre de overheid zich mag bemoeien met het privéleven van burgers. Huiselijk geweld neemt echter zodanige vormen aan dat bemoeienis noodzakelijk is. Het is een strafbaar feit dat zowel de gezondheid als de veiligheid van betrokkene bedreigt. Langzamerhand zien we in de samenleving en bij de overheid de verschuiving optreden dat de verantwoordelijkheden van de overheid niet op houden bij de voordeur. 1.4 De feiten op een rij 1 45% van de Nederlandse bevolking is ooit slachtoffer geworden van huiselijk geweld. 2 27% van de Nederlandse bevolking is slachtoffer van huiselijk geweld (geweest) waarbij de voorvallen wekelijks of dagelijks voorkwamen. 3 Slechts in 6% van alle gevallen leidt huiselijk geweld tot een aangifte. 4 Huiselijk geweld treft niet alleen vrouwen en kinderen. Ook mannen en ouderen kunnen het slachtoffer worden. 1 Huiselijk geweld komt vaker voor dan we denken, in alle lagen van de bevolking. Maar het is minder zichtbaar dan bijvoorbeeld geweld op straat. Huiselijk geweld kent verschillende vormen: fysiek, geestelijk en seksueel. Uit onderzoek blijkt dat 35% van de Nederlanders ooit het slachtoffer is geweest van fysiek geweld, 28% van geestelijk geweld en 21% van seksueel geweld. Bij 11% van de Nederlanders heeft het huiselijk geweld geleid tot lichamelijk letsel. Geestelijke, lichamelijke en seksuele vormen van huiselijk geweld komen vaak samen voor in één complex van huiselijk geweld. Het is van belang om andere soorten van geweld niet los te zien van huiselijk geweld. De diepere oorzaken van meer openlijke geweldpleging moeten in het privé-domein worden gezocht. Kinderen die van jongs af aan (als slachtoffer of als getuige) met geweldpleging worden geconfronteerd, lopen een verhoogd risico om later in hun leven zelf als dader betrokken te raken bij verschillende vormen van criminaliteit (De Bie en De Haan, 1999 - in Proces) 2 21% van de Nederlanders is slachtoffer van huiselijk geweld dat langer dan vijf jaar duurde. 27% van de Nederlanders is slachtoffer van huiselijk geweld waarbij de voorvallen wekelijks of dagelijks voorkwamen.

Xxxxxxxxxxxxxxxx Achtergronden en definities In het algemeen geldt: hoe hechter de relatie tussen dader en slachtoffer, des te intenser het huiselijk geweld. Als huiselijk geweld wordt gepleegd door een huisvriend van het slachtoffer gaat het in veel gevallen om incidenteel geweld. Als huiselijk geweld wordt gepleegd door een (ex-)partner van het slachtoffer gaat het in veel gevallen juist om geweld met een (zeer) hoge intensiteit (hoge frequentie, duur, lichamelijk letsel en andere gevolgen). 9 3 De mate waarin melding of aangifte wordt gedaan bij de politie, is relatief beperkt. Ongeveer 12% van de slachtoffers van huiselijk geweld meldt dit bij de politie en 6% doet daadwerkelijk aangifte (Van Dijk, 1977). Bij geweld in het algemeen zijn de cijfers respectievelijk 30% en 16 % (Van Dijk e. a., 1997, Politiemonitor Bevolking 1999). In vergelijking met geweld op straat, is huiselijk geweld extra bedreigend, omdat het zich afspeelt in de huiselijke sfeer van het slachtoffer. Hij of zij kan zich thuis niet meer veilig voelen. 4 Huiselijk geweld treft niet alleen vrouwen en kinderen. Ook mannen en ouderen kunnen het slachtoffer worden. Wel worden vrouwen vaker het slachtoffer van huiselijk geweld met een hoge intensiteit. Daarnaast neemt huiselijk geweld bij hen vaker seksuele vormen aan dan bij mannen. Bovendien hebben vrouwen vaker te maken met geweld door (ex-)partners. De daders of plegers van huiselijk geweld zijn, bij zowel mannelijke als vrouwelijke slachtoffers, meestal mannen (80%). Bij mannelijke slachtoffers is in gemiddeld een kwart van de gevallen sprake van een vrouwelijke dader. Bij geestelijk geweld ligt dit percentage iets hoger. (Van Dijk, 1997) 1.5 Beleidsmatige uitgangspunten De aanpak van huiselijk geweld is vooral een regievraagstuk. Dat blijkt uit conferenties die met instanties uit het veld zijn gehouden. Veel instanties houden zich al op diverse terreinen direct of indirect bezig met het bestrijden ervan. Helaas, veelal buiten elkaar om. Zelfs in dezelfde gemeente weten instanties vaak niet van elkaar wat zij op dit gebied ondernemen. Het is de bedoeling om de aanpak van huiselijk geweld ook deel uit te laten maken van het grote stedenbeleid en de beleidsplannen van de politie en het openbaar ministerie. Op een aantal plaatsen in Nederland zijn momenteel al projecten in voorbereiding of in gang gezet. Het is van belang om zo vroeg mogelijk in te grijpen bij huiselijk geweld. Uit onderzoek blijkt dat: verzet door het slachtoffer kan leiden tot het verminderen van het geweld of zelfs het stoppen ervan, in het bijzonder in die gevallen waarin de intensiteit van het geweld nog niet zo hoog is; slachtoffers een grote kans lopen om opnieuw het slachtoffer van huiselijk geweld te worden. Dit geldt met name voor jeugdige slachtoffers;

10 voor iemand die op jonge leeftijd slachtoffer is geweest van huiselijk geweld, de drempel lager ligt om later zelf geweld te plegen. Huiselijk geweld wordt in Nederland, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engeland, eerder gezien als een hulpverleningsvraagstuk dan een veiligheidsprobleem. Dat betekent dat de meeste energie wordt gestoken in de opvang en nazorg en niet in preventie en signalering. Door huiselijk geweld als een veiligheidsprobleem te zien is een effectievere aanpak mogelijk. Zo kunnen op die manier bijvoorbeeld ook daders worden aangepakt. 1.6 Onderzoeksgegevens huiselijk geweld In dit draaiboek wordt regelmatig verwezen naar het rapport Huiselijk geweld van het ministerie van Justitie (Van Dijk, 1997). Een belangrijk doel van dit onderzoek was het genereren van algemene informatie over huiselijk geweld. Het onderzoek moest informatie opleveren over huiselijk geweld onder mannen, vrouwen, ouderen en jongeren. Ook verschaft het rapport inzicht in alle mogelijke aspecten van huiselijk geweld. De opzet van het onderzoek In totaal zijn 516 mannen en 489 vrouwen in de leeftijd tussen 18 en 70 jaar ondervraagd over hun ervaringen met huiselijk geweld. De respondenten zijn willekeurig geselecteerd. De interviews vonden plaats in de periode van half mei tot half juli 1997. Hoewel de respondenten willekeurig zijn geselecteerd, kan dit onderzoek toch het beste als een wit onderzoek worden beschouwd. Aangezien de vragenlijst in het Nederlands gesteld was, zijn alleen respondenten ondervraagd die de Nederlandse taal machtig waren. Om inzicht te krijgen in de omvang van huiselijk geweld onder allochtone bevolkingsgroepen wordt aanvullend onderzoek gedaan. Overig onderzoek Andere onderzoeken die in Nederland op het gebied van huiselijk geweld zijn gedaan, baseren zich voornamelijk op kleine steekproeven. Er zijn weliswaar ook grootschalige kwantitatieve onderzoeken verricht, maar deze hadden betrekking op een specifiek onderdeel van huiselijk geweld. Of zij waren gericht op een bepaalde bevolkings- of slachtoffergroep.

2

Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld 2.1 Inleiding 13 Het is een intensief proces om te komen tot een project Aanpak huiselijk geweld. Waar te beginnen en hoe? De keuze voor een projectmatige aanpak levert een goede basis om stap voor stap de maatregelen in zowel de provinciale als regionale organisaties te integreren. Deze aanpak valt op te delen in vier fases: de voorbereidende fase, de beleidsfase, de uitvoeringsfase en evaluatiefase. In dit draaiboek wordt uitgegaan van een project waarbij de regierol bij de gemeente of provincie ligt. Uiteraard is de informatie uit het draaiboek ook van toepassing voor projecten waarbij het initiatief afkomt van een andere instantie. De voorbereidende fase In de eerste fase worden stappen ondernomen die leiden tot: 1 het benodigde draagvlak om te komen tot een project Aanpak huiselijk geweld 2 een analyse van de knelpunten op het gebied van huiselijk geweld 3 het opzetten van een projectorganisatie huiselijk geweld, met in ieder geval een projectgroep 4 het maken van een plan van aanpak 5 de formele vaststelling van het plan van aanpak Een project is eindig. Daarom is het van groot belang om in de voorbereidende fase al na te denken over de uiteindelijke implementatie van de maatregelen die door de projectorganisatie worden genomen. Dit voorkomt dat, na het opheffen van de projectorganisatie, getroffen maatregelen geen vervolg krijgen. De beleidsfase In de tweede fase worden de actiepunten/voorstellen verwerkt en het plan van aanpak geschreven: 1 het omzetten van het plan van aanpak in een beleidsplan 2 de formele vaststelling van het beleidsplan De uitvoeringsfase In de derde fase worden de aanbevelingen van het plan van aanpak uitgevoerd. Er wordt gekeken in welke volgorde de maatregelen genomen moeten worden. Per maatregel wordt een werkgroep gecreëerd. Deze werkgroepen verzorgen de daadwerkelijke uitvoering van de maatregel. De evaluatiefase Vanaf de uitvoeringsfase evalueert de projectgroep alle maatregelen en werkgroepen. Geleidelijk wordt de aanpak van huiselijk geweld een geïntegreerd onderdeel van de bedrijfsvoering en organisatiecultuur. Huiselijk geweld is een continu punt van aandacht binnen de betrokken organisaties geworden en het is een vast onderdeel geworden van het lokale of provinciale beleid. De doelstellingen, met betrekking tot de aanpak van huiselijk geweld, worden in een vast patroon geëvalueerd. Waar nodig worden uitgangspunten en doelstellingen bijgesteld. Hoewel deze fase aan het einde van de cyclus staat, moet met de voorbereiding (zoals een eventuele nulmeting) al vanaf het eerste begin van het project worden begonnen.

14 2.2 Fase 1: de voorbereidingsfase 2.2.1 Het verkrijgen van draagvlak en financiële middelen Een project Aanpak huiselijk geweld heeft alleen kans van slagen als daarvoor voldoende draagvlak bestaat. Draagvlak ontstaat wanneer alle betrokken organisaties voldoende besef hebben van de problematiek van huiselijk geweld en bovendien het nut en de noodzaak van een aanpak daarvan inzien. Draagvlak ontstaat niet van de ene op de andere dag. Het motiveren van mensen is een kwestie van de lange adem. Tijdens het project zal aan dit aspect voortdurend aandacht besteed moeten worden. Het geven van informatie is daarbij het belangrijkste hulpmiddel. In de beginfase dient met name politiek draagvlak ontwikkeld te worden. Uiteindelijk zal ook de politiek middelen voor het project moeten toekennen. a Subsidie-verstrekkende instanties Het is van belang om eigen budget te creëren voor uw project. Een groot deel van dit budget zal voor rekening komen van de betrokken organisaties (provincie, gemeente etc.) Voor externe financiering kan een aanvraag worden ingediend bij subsidie-verstrekkende instanties. Een aantal hiervan is opgenomen in deel III van dit boek. De meeste instanties bieden slechts aanvullende financiering. Van de aanvrager verwachten zij een begroting waaruit ook de eigen (financiële) inspanning blijkt. 2.2.2 Een communicatieplan opstellen Communicatie vormt een belangrijk onderdeel van een project Aanpak huiselijk geweld. Hiermee kan de algemene doelstelling van het project worden ondersteund. Goede communicatie helpt draagvlak te creëren, mensen van het bestaan van het project op de hoogte te brengen en de verschillende doelgroepen te informeren. Een communicatieplan is een hulpmiddel om een compleet beeld te krijgen van de manier waarop het project naar buiten toe kan worden overgebracht. Omdat communicatie tijdens het hele project van belang is, is het wenselijk om het communicatieplan in een zo vroeg mogelijk stadium op te stellen. In het communicatieplan kunnen de volgende zaken worden opgenomen: Beleidsdoel en beleidsinstrumenten (als korte inleiding van het communicatieplan) Communicatiedoelen Doelgroepen Realisatie communicatiedoelstellingen Communicatiemiddelen Organisatie van de communicatie a Beleidsdoel en beleidsinstrumenten In deze paragraaf van het communicatieplan komen de hoofdlijnen van het plan van aanpak aan bod. Er wordt aangegeven wat de speerpunten van het plan van aanpak zijn, hoe deze worden verankerd bij de betrokken organisaties, welke middelenverdeling wordt voorgesteld en welke instrumenten inzetbaar zijn om de beleidsdoelstelling(en) te realiseren.

Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld b Communicatiedoelen In deze paragraaf worden de specifieke doelstellingen van de communicatie beschreven. 15 Daarbij kan gedacht worden aan: Het stimuleren van een permanente uitwisseling van kennis en ervaring op het terrein van huiselijk geweld, zodat alle actoren hier optimaal gebruik van kunnen maken. Het breed toegankelijk maken van kennis en ervaring met betrekking tot de aanpak van huiselijk geweld door betrokken organisaties. Het uitdragen van het plan van aanpak huiselijk geweld. Het genereren van maatschappelijke en politieke aandacht voor de aanpak van huiselijk geweld. c Doelgroepen Hier wordt beschreven aan wie de communicatie gericht is. Daarbij kan gedacht worden aan: Slachtoffers en daders van huiselijk geweld Betrokken organisaties (bijvoorbeeld scholen, hulpverlening, politie en justitie) Politiek Pers d Realisatie communicatiedoelstellingen In deze paragraaf wordt aangegeven op welke wijze de communicatiedoelstellingen gerealiseerd worden. Bij een onderdeel als kennisuitwisseling zou bijvoorbeeld gebruik gemaakt kunnen worden van gedrukte en/of digitale middelen. Ook kan er een regionale (start)bijeenkomst over de aanpak van huiselijk geweld ondersteund of georganiseerd worden. Voor het verkrijgen van maatschappelijke en politieke aandacht kan relevant onderzoek een aanknopingspunt van publiciteit zijn. Bovendien is het een optie om het onderwerp in speeches of interviews van politici te laten komen. Daarnaast kan gebruik worden gemaakt van publicaties in de bladen en nieuwsbrieven van de eigen organisatie. Verder behoren publicaties in de vakpers, huis-aan-huisbladen en uitgaven van intermediairs tot de mogelijkheden. e Communicatiemiddelen In deze paragraaf wordt beschreven welke communicatiemiddelen worden gebruikt. Bij communicatiemiddelen kan, naast bovengenoemde, ook nog gedacht worden aan: Brochures Er kan gekozen worden voor de vervaardiging van brochures. Met dit foldermateriaal kunnen belangstellenden geïnformeerd worden over het project Aanpak huiselijk geweld, of een onderdeel daarvan.

16 Bijeenkomsten Bijeenkomsten zijn zeer geschikt om de samenwerkingsverbanden tussen intermediairs in de regio te versterken en kennisuitwisseling te bevorderen. Bijkomsten kunnen het belang van een gezamenlijke inspanning benadrukken en bieden de gelegenheid om tot nieuwe inzichten en ideeën te komen. Internetsite Een internetsite kan een goed middel zijn om een permanente uitwisseling van kennis en ervaring op het terrein van de aanpak van huiselijk geweld mogelijk te maken. Bedenk wel dat een site deels afhankelijk is van de bekendheid, actualiteit, toegankelijkheid en de bruikbaarheid van de geboden informatie. Digitale communicatie Internet gaat uit van haalinformatie. Kennisuitwisseling is bij het project Aanpak huiselijk geweld van groot belang. Via digitale communicatie kunnen alle betrokkenen snel van informatie worden voorzien. Met behulp van e-mail kunnen intermediairs bijvoorbeeld direct geïnformeerd worden over beleidswijzigingen, onderzoeken etc. f Organisatie van de communicatie Deze paragraaf vermeldt wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van de verschillende onderdelen van het communicatieplan. Een projectorganisatie Aanpak huiselijk geweld kan de coördinatie van de voorlichtingsmiddelen en het generen van free publicity zelf voor haar rekening nemen. Er kan ook menskracht voor ingehuurd worden. In deze paragraaf wordt tevens beschreven welk budget er per voorlichtingsmiddel beschikbaar is. Daarbij dient rekening gehouden te worden met toekomstige kosten, bijvoorbeeld voor het actualiseren van de informatie en het eventueel bij laten drukken van foldermateriaal. Ten slotte wordt in deze paragraaf een planning gepresenteerd. Deze planning geeft aan wanneer het communicatieplan in werking treedt en welke opeenvolgende stappen genomen zullen worden. 2.2.3 Overtuigen van de politiek a Geef informatie over de problematiek Geef inzicht in de (geschatte) omvang en de (emotionele) gevolgen voor slachtoffers Laat zien welke persoonlijke gevolgen huiselijk geweld heeft Geef aan welk (lichamelijk) letsel huiselijk geweld tot gevolg kan hebben Wijs op de indirecte gevolgen van huiselijk geweld Vestig de aandacht op de koppeling tussen directe en indirecte gevolgen Nodig raadsleden/statenleden of fracties uit voor een werkbezoek aan de projectorganisatie Indien er geen cijfermateriaal voorhanden is over de aard en omvang van huiselijk geweld in uw gemeente/provincie, maak dan gebruik van de landelijke cijfers (zie De feiten op een rij, paragraaf 1.4).

Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld b Wijs op de noodzaak van een integrale aanpak Geef aan dat huiselijk geweld grondig aangepakt dient te worden en dat uit ervaring blijkt dat een integrale aanpak daartoe de beste weg is. Het is van groot belang dat alle betrokken organisaties van het begin af aan bij het project betrokken worden. Huiselijk geweld is bij uitstek een problematiek die alleen door gezamenlijke inspanning daadkrachtig kan worden aangepakt. Het is van groot belang dat alle betrokken organisaties op de hoogte zijn van elkaars werkzaamheden. Een kijkje nemen in de keuken van de ander kan in dit opzicht zeer verhelderend werken. 17 Huiselijk geweld is niet alleen een probleem waar de hulpverlening mee te maken heeft, het is ook een veiligheidskwestie. Leg uit wat de opzet van een integraal plan Aanpak huiselijk geweld inhoudt en laat de voordelen ervan zien. Wijs op het gevaar van ad hoc oplossingen: lapmiddelen met veelal een beperkt rendement. Leg tevens uit dat een projectmatige aanpak van de problematiek gewenst is. Met een projectmatige aanpak wordt binnen een bepaalde periode met beperkte middelen naar een concreet omschreven doel toegewerkt, waarbij meerdere disciplines en onderdelen van betrokken organisaties worden ingezet. c Breng de aanpak van huiselijk geweld onder bij veiligheidszorg In Nederland zien we huiselijk geweld, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engeland, Canada en Nieuw-Zeeland, veelal als een hulpverleningsvraagstuk en niet als een veiligheidsprobleem. Dat betekent dat de meeste energie uitgaat naar de opvang en nazorg en niet naar preventie en signalering. Door huiselijk geweld als een veiligheidsprobleem te zien, is een effectievere aanpak mogelijk. Op deze manier kunnen bijvoorbeeld ook de daders worden aangepakt. Bij deze vorm van geweld is een afgewogen en doelgerichte aanpak op het gebied van gezondheidsbeleid én veiligheidsbeleid noodzakelijk. Deze visie wordt in Nederland in toenemende mate onderschreven. Het geniet dan ook de voorkeur om de aanpak van huiselijk geweld in een zo vroeg mogelijke fase onder de noemer veiligheidszorg onder te brengen. Hierdoor kan het project breder worden getrokken dan bij gezondheidszorg of welzijn het geval zou zijn. 2.2.4 De denktank Een goede manier om te beginnen met de aanpak van huiselijk geweld is het formeren van een denktank. De initiator moet in een zo n vroeg mogelijk stadium de meest betrokken partijen zien te verenigen. Dit is voor het verkrijgen van politiek draagvlak absoluut een pré. Een denktank heeft in eerste instantie het doel om de aanzet te geven tot een discussie over huiselijk geweld. Vervolgens kan men indien nodig komen tot speerpunten voor een betere aanpak van de problematiek. a Deelnemende organisaties In de denktank horen thuis in ieder geval de belangrijkste organisaties die met de problematiek te maken hebben: de politie, justitie, hulpverlening, gemeente/provincie. Deelname van

18 deze partijen opent de deuren voor politiek draagvlak. Het is belangrijk om een stevige, invloedrijke denktank te hebben. Breng mensen samen die binnen hun organisatie een invloedrijke positie innemen. Wanneer zij met elkaar tot overeenstemming komen om de problematiek van huiselijk geweld aan te pakken, zal de politiek eerder geneigd zijn om middelen vrij te maken. Een denktank van gewicht, biedt tevens de garantie op een solide vervolgtraject. De organisaties zijn op deze manier op managementniveau betrokken. Zij kunnen in de projectgroep niet achterblijven, omdat ze hun medewerking in de voorbereidingsgroep hebben toegezegd. b Activiteiten De denktank brengt in kaart welke knelpunten er in de gemeente/provincie zijn bij de aanpak van huiselijk geweld. De denktank kijkt welke initiatieven er al worden genomen en waar zich eventuele hiaten bevinden. Deze analyse resulteert in een hoofdlijnenvoorstel, een notitie waarin een aantal speerpunten staat beschreven om de aanpak van huiselijk geweld te verbeteren. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan: een verbeterde registratie, betere signalering/voorlichting, maatregelen op het vlak van de hulpverlening en een verbetering op het gebied van strafrechterlijk optreden. Per categorie worden tevens opties gegeven voor te treffen maatregelen. Het hoofdlijnenvoorstel vormt de uiteindelijke startnotitie waarin naast de knelpunten, aanbevelingen worden gedaan hoe deze op te lossen. Dit voorstel wordt voorgelegd aan de politiek. Die besluit vervolgens om wel of geen subsidie te verlenen aan een projectgroep die de voorstellen uit gaat werken en in beleid omzet. 2.2.5 Het opzetten van een projectorganisatie huiselijk geweld a De projectcoördinator Als eerste moet een projectcoördinator worden aangesteld. De projectcoördinator vormt een belangrijke spil in het project. Hij is de ambassadeur van het project en het centrale coördinatie- en aanspreekpunt. Het is raadzaam om de projectcoördinator onder te brengen bij een gemeentelijke of provinciale organisatie. Deze neutrale organisatie zonder bepaald belang heeft bij de uitvoering van het project een regiefunctie. Voor de meeste instellingen vormt de aanpak van huiselijk geweld een te klein onderdeel van het werkaanbod om zo n initiërende en coördinerende rol op zich te (kunnen) nemen. De functie van de projectcoördinator is essentieel voor de voortgang van het proces. Door voor deze functie een aantal uren vrij te maken, krijgt het project een goedlopende motor. Met andere woorden: de aanstelling van een projectcoördinator is een randvoorwaarde voor een goede aanpak van huiselijk geweld. Voorbeelden van taken van een projectcoördinator: leiding geven aan het project zorgdragen voor de afstemming en bewaking van de uit te voeren activiteiten

Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld rapporteren, overleggen en zorgdragen voor afstemming met het dagelijks bestuur van betrokken gemeenten of provincies implementeren van het project pr- en voorlichting verantwoordelijk voor het projectbudget optreden als contactpersoon 19 Een aantal voorwaarden voor het functioneren van de projectcoördinator: duidelijkheid over taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden het beschikken over een gegarandeerd minimum aan tijd, ten behoeve van de projectcoördinatie moet deze functie minimaal een aantal jaren kunnen vervullen moet een goed overzicht hebben over het gehele werkveld het hebben van toegang tot en mogelijkheden voor het verzamelen, vastleggen, bewaren, verwerken, vermenigvuldigen, distribueren en presenteren van gegevens die van belang zijn voor het project en andere zaken de beschikking hebben over een eigen projectbudget ondersteuning krijgen van een projectsecretaris De kans is groot dat de projectgroep na verloop van tijd aanloopt tegen project-overstijgende problemen. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan leemtes in de wet. Indien deze situatie zich voordoet, zoekt de projectcoördinator contact met landelijke instanties (bijvoorbeeld ministeries). Het aangeven van eventuele tekortkomingen die landelijk opgelost kunnen worden, heeft een signaalfunctie. Zeker wanneer deze geluiden door verscheidene gemeenten/provincies naar voren worden gebracht. b De projectsecretaris De projectsecretaris ondersteunt de projectcoördinator bij diens taken. Als enthousiaste aanjager vormt de projectsecretaris een onmiskenbare schakel in de continuïteit van het project. Hij ziet er op toe dat de vergaderingen plaatsvinden, dat er notulen gemaakt worden en dat de planning bewaakt wordt. Bovendien draagt de projectsecretaris er zorg voor dat de projectgroep niet voor de tweede keer het wiel hoeft uit te vinden, door informatieuitwisseling met andere initiatieven in het land. De projectsecretaris vormt de ogen en oren van de projectgroep. Hij werkt stukken uit en ziet erop toe dat deze ook bij de leden van de projectgroep terecht komen. Daar waar zich problemen voordoen, bekijkt de projectsecretaris of er een oplossing voor kan worden aangedragen. Na het instellen van de verschillende deelprojecten, is de projectsecretaris de schakel tussen de werkgroepen en de projectgroep. De projectsecretaris heeft een goed zicht op de samenhang omdat bij hem al de lijntjes bij elkaar komen. Het is niet raadzaam om als projectsecretaris zelf actief aan een werkgroep deel te nemen. De hoofdtaken vergen een dusdanige arbeidsinvestering dat deelname aan een werkgroep hier afbreuk aan zou doen.

20 Om de voortgang en de snelheid in het project te houden, is een projectsecretaris onontbeerlijk. Hij springt in waar nodig. Voorbeelden van taken van een projectsecretaris: secretariële ondersteuning van het projectbureau bewaakt de planning onderhoudt regelmatig contact met de projectcoördinator moet een goed overzicht hebben over het gehele werkveld voert werkgroepoverstijgende werkzaamheden uit geeft ondersteuning bij de verwerking en rapportage onderzoeksresultaten houdt contact met de leden van de projectgroep houdt contact met andere initiatieven in het land Een aantal voorwaarden voor het functioneren van de projectsecretaris: moet deze functie minimaal een aantal jaren kunnen vervullen is zeer gedreven en betrokken heeft overzicht over de stand van zaken c De projectgroep De uitvoering van de voorstellen van de denktank komt in handen te liggen van een brede projectgroep, waarin vertegenwoordigers van hulpverlenings-, dienstverlenings- en overheidsinstellingen participeren. Zij moeten allen op de een of andere manier met huiselijk geweld te maken hebben of in de nabije toekomst met dit onderwerp te maken krijgen. De projectgroep is de paraplu waaronder alle betrokken organisaties bijeenkomen. Het is van belang om een goede balans te vinden tussen de kwantiteit en de kwaliteit van de projectgroep. Zorg dat alle betrokken organisaties in de projectgroep vertegenwoordigd zijn, maar waak ervoor dat er niet teveel participanten zijn, zodat er een werkbare situatie blijft bestaan. De vertegenwoordigers kunnen het beste een functie in het middenmanagement van hun organisatie bekleden. Dit zorgt voor een directe lijn naar zowel de directie als de werkvloer van de organisatie. De gemeenschappelijke aanpak van huiselijk geweld blijkt in de praktijk een motiverende factor met zich mee te brengen. Een organisatie kan moeilijk als enige afhaken. Want daarmee kan de schijn gewekt worden dat deze geen, of onvoldoende waarde hecht aan de problematiek rond huiselijk geweld. Organisaties die in de projectgroep zitting kunnen nemen: Provincie Gemeenten Politie Openbaar Ministerie Slachtofferhulp Vrouwenopvang (Blijf van m n Lijf) Algemeen Maatschappelijk Werk Zorgkantoor (ziektekostenverzekeraars)

Het opzetten van een project Aanpak huiselijk geweld Ambulante hulpverlening Reclassering Daderhulpverlening Verslavingszorg GGD Vertegenwoordiging van huisartsen Riagg Telefonische hulpdienst Bureau Rechtshulp Raad voor de Kinderbescherming Advies en Meldpunt Kindermishandeling Bureau Jeugdzorg Thuiszorgorganisatie Patiënten en Consumenten organisatie(s) Migrantenorganisaties Subsidiegevers 21 Samenwerkingsconvenant Bekrachtig de samenwerking met een overeenkomst die op directieniveau door alle belanghebbende partijen wordt ondertekend. In een samenwerkingsovereenkomst of samenwerkingsconvenant (zie hoofdstuk III van dit boek voor een voorbeeld) wordt een aantal zaken en verplichtingen nog eens duidelijk vastgelegd. Daarmee wordt bevestigd dat alle betrokken organisaties op één lijn zitten bij de bestrijding van huiselijk geweld. Het zijn de organisaties die de afgesproken verplichtingen aangaan, en niet individuele medewerkers. Zo wordt voorkomen dat het verloop van het project persoonsafhankelijk is. Het afsluiten van deze overeenkomst heeft nog een andere, belangrijke functie. Het betekent een duidelijke markering van de officiële start van het project. Door het officiële startschot door de directies te laten afvuren, leggen de organisaties zichzelf min of meer vast en voelen zich verbonden om het project samen tot een goed einde te brengen. Wat doet de projectgroep? Allereerst is het voor de projectgroep van belang te weten welk aanbod schuilgaat achter de verschillende organisaties. De doelmatigheid van de inspanningen kan worden vergroot, wanneer goed in beeld wordt gebracht wie wat voor aanbod levert op het gebied van de aanpak van huiselijk geweld. Dat gaat overlappingen tegen en biedt ruimte voor afstemming en/of samenwerking binnen en tussen de organisaties. Voorkom misverstanden door van tevoren duidelijke afspraken te maken over de te hanteren begrippen. Leer elkaars taal spreken! Daarna kan de projectgroep beginnen om de aanbeveling van de denktank om te zetten in een plan van aanpak (zie hoofdstuk III van dit boek). In dit plan worden de te treffen maatregelen uitgebreid beschreven.