FORMULEREN Vragen + antwoorden Dubbelopfouten Welke dubbelopfouten zijn er? (bij elke soort een voorbeeld) A. onjuiste herhaling (daarin heb ik nu geen zin in) B. foutief pleonasme (de ouderloze wees) C. foutieve tautologie (daarnaast zie je ook) D. contaminatie (volgens mijn mening) E. dubbele ontkenning (we moeten voorkomen dat we niet te laat komen) Noteer de fout en verbeter de zin. Elke soort fout komt één keer voor. 1. Het lijkt misschien een klein detail, maar ik vind het belangrijk dat je erop let. 2. In de aula en op het plein is het verboden voor de leerlingen om geen afval op de grond achter te laten. 3. Als docent zijnde ben ik natuurlijk erg blij als de havoleerlingen mooie cijfers halen. 4. We moesten helaas constateren dat de trap naar de vierde verdieping tot onze spijt niet aan de veiligheidseisen voldoet. 5. Aan de leerlingen in havo 5 kun je natuurlijk best hoge eisen aan stellen. Incongruentie Bij een congruentiefout passen onderwerp en persoonsvorm niet bij elkaar qua getal. Zit er een fout in de zin? Indien ja, verbeter! Let op: niet elke zin bevat een fout. 1. De docent vond dat de groep ijverige leerlingen maar het beste direct aan het werk konden gaan. 2. Leerlingen in havo 5 wordt verzocht hun tentamens goed voor te bereiden. 3. De media geeft volgens mij veel te vaak aandacht aan onbelangrijke zaken. 4. Dit soort kranten bericht uitgebreid over de stand van zaken in politiek Den Haag. 5. Minstens 85 procent van de leerlingen is in staat om het tentamen goed voor te bereiden. Dat/als-constructie De boodschap is vooral: vermijd dit soort (tang)constructies. Dat doe je door de voorwaarde (ingeleid door als of een ander voegwoord dat een voorwaarde aanduidt) niet middenin je zin te plaatsen, maar voorop of achteraan. Of maak er twee zinnen van: bekijk per situatie wat mogelijk is. Zit er een fout in de zin? Indien ja, verbeter! 1. Dus jij denkt echt dat als je pas op woensdagavond begint met leren, je nog een voldoende kunt halen voor de toets? 1
2. Je kunt beter de opgaven uit het boek nog een keer maken, zodat als je ze tegenkomt in de toets, je de antwoorden weet. 3. Het lijkt erop dat wanneer je iedere dag te laat komt, je dol bent op het plein vegen. Foutieve samentrekking Samentrekken mag alleen wanneer voldaan is aan drie voorwaarden: - samengetrokken deel heeft in beide zinnen dezelfde vorm; - samengetrokken deel heeft in beide zinnen dezelfde betekenis; - samengetrokken deel heeft in beide zinnen dezelfde grammaticale functie. Zit er een samentrekkingsfout in de zin? Indien ja, leg uit aan welke van de drie voorwaarden niet is voldaan. 1. In sommige zinnen zit maar één fout, in andere wel drie! 2. Mijn les Nederlands was vandaag weer geweldig en zal ik daarom niet snel vergeten. 3. De leerling zit wel in het lokaal, maar niet voor overleg beschikbaar. 4. Deze leerling is een harde werker en altijd aanwezig geweest. Foutieve beknopte bijzin Een beknopte bijzin heeft geen onderwerp: hij maakt gebruik van hetzelfde onderwerp als de hoofdzin. Dat kan zinnen opleveren die een rare betekenis krijgen, zoals deze: Luid juichend vertrok de bus met supporters weer naar Ede. Hoe voorkom je dit? Geef de beknopte bijzin een onderwerp. Onderstaande zinnen zijn niet correct. Verbeter ze. 1. Bladeren vegend op het schoolplein bleek dat al mijn klasgenoten al naar huis waren. 2. Nog moe van het weekend bleek dat dit wel een heel zware week is. 2
3. Werkend aan het tentamen, vielen de opgaven me gelukkig mee. 4. Na vele oefeningen te hebben gemaakt, bleek dat het tentamen ontzettend goed ging! Losstaand zinsgedeelte Zet een bijzin nooit los van de hoofdzin. Let goed op wanneer je een zin begint met een (onderschikkend) voegwoord: hier loop je het risico op het maken van een losstaande bijzin. Zijn onderstaande fragmenten correct of is er sprake van een losstaand zinsgedeelte? 1. Dit soort fouten wordt helaas nogal eens door leerlingen gemaakt. Omdat ze te snel willen schrijven bijvoorbeeld. 2. Het geeft niet als het moeilijk is. Want ik kan er veel van leren. 3. Ik heb deze hele periode hard gewerkt. Waardoor ik goed ben voorbereid op de tentamenweek. Afsluiting De zinnen hieronder bevatten de volgende formuleerfouten. A. incongruentie B. dat/als-constructie C. foutieve samentrekking D. foutieve beknopte bijzin E. losstaand zinsgedeelte Elke soort (zie hierboven) komt één keer voor. Noteer de letter van de fout en verbeter de zin. 1. Na vele leerlingen benaderd te hebben, was er eindelijk eentje bereid om in de leerlingenraad mee te doen. 2. Je kunt beter op tijd beginnen met leren, zodat als je nog wilt meedoen met de voetbaltraining, dat gewoon kan. 3. Natuurlijk vind ik het een goed idee om aan het Groot Dictee mee te doen. Want ik wil graag beter worden in spelling. 4. Kees van Kooten heeft vorig jaar het Groot Dictee geschreven en grijs haar. 5. De komende weken zal de media vast veel aandacht besteden aan de intocht van Sinterklaas en het uiterlijk van de Zwarte Pieten. 3
Antwoorden herhalen formuleren Dubbelopfouten 1. pleonasme klein weglaten 2. dubbele ontkenning geen weglaten 3. contaminatie als docent of docent zijnde 4. tautologie laat helaas of tot onze spijt weg 5. onjuiste herhaling laat de tweede aan weg Incongruentie 1. konden kon 2. correct 3. geeft geven 4. correct 5. correct Dat/als-constructie 1. Dus jij denkt echt dat je nog een voldoende kunt halen voor de toets als je pas op woensdagavond begint met leren? 2. Je kunt beter de opgaven uit het boek nog een keer maken, zodat je de antwoorden weet als je de opgaven (ze) tegenkomt in de toets. 3. Het lijkt erop dat je dol bent op het plein vegen wanneer je iedere dag te laat komt. Of: Wanneer je iedere dag te laat komt, lijkt het erop dat je dol bent op het plein vegen. Foutieve samentrekking 1. in andere zitten er wel drie! verschillende vorm: enkelvoud - meervoud 2. verschillende grammaticale functie: onderwerp - lijdend voorwerp 3. verschillende vorm: zit - is 4. verschillende grammaticale functie: koppelwerkwoord hulpwerkwoord Foutieve beknopte bijzin 1. Terwijl ik de bladeren veegde op het schoolplein, enz. 2. Terwijl ik nog moe was van het weekend, enz. 3. Toen ik aan de toets werkte, enz. 4. Nadat ik veel oefeningen had gemaakt, enz. Losstaand zinsgedeelte 1. Dit soort fouten wordt helaas nogal eens door leerlingen gemaakt, omdat ze te snel willen schrijven bijvoorbeeld. 2. Het geeft niet als het moeilijk is, want ik kan er veel van leren. 3. Ik heb deze hele periode hard gewerkt, waardoor ik goed ben voorbereid op de tentamenweek. Afsluiting 1. D Nadat we veel leerlingen benaderd hadden, of: Nadat ik veel leerlingen benaderd had, of: Nadat hij/zij/de rector/meneer X veel leerlingen benaderd had, 4
2. B Je kunt beter op tijd beginnen met leren, zodat je gewoon kan meedoen met de voetbaltraining als je dat wilt. 3. E losstaande zinsdeel door een komma aan de hoofdzin koppelen 4. C hulpwerkwoord - koppelwerkwoord 5. A zullen de media 5