Concept Notitie Bestuurlijk Overleg Water & Klimaat Doelmatigheidsonderzoek afvalwaterketen Rotterdam Datum: oktober 2012 Onderwerp: Doelmatigheidsonderzoek afvalwaterketen Rotterdam 1. Inleiding In het Bestuurlijk Overleg Water en Klimaat van 20 oktober 2010 hebben de gemeente Rotterdam en de drie waterschappen afgesproken om een gezamenlijke verkenning uit te voeren naar mogelijke besparingen en efficiëntieslagen in de afvalwaterketen. De aanleiding hiervoor zijn de afspraken die de Unie van Waterschappen (UvW) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) hebben gemaakt over een Gezamenlijke doelgerichte aanpak afvalwaterketen. De afspraken over gewenste veranderingen en beoogde besparing in de afvalwaterketen zijn overgenomen in het nieuwe Bestuursakkoord Water, dat op 21 april 2011 is ondertekend. De uitwerking van de landelijke afspraken heeft in Rotterdam geleid tot het Doelmatigheidsonderzoek afvalwaterketen Rotterdam. In dit regionaal feitenonderzoek is de huidige situatie in beeld gebracht en zijn de mogelijkheden verkend om de doelmatigheid in de afvalwaterketen binnen Rotterdam te vergroten. De centrale doelstelling in dit onderzoek is: Maak door middel van een regionaal feitenonderzoek inzichtelijk of verdergaande samenwerking in de afvalwaterketen in regio Rotterdam doelmatigheidsverbeteringen kan opleveren (in termen van kwaliteit, kwetsbaarheid en kosten) en hoe de eventuele verdergaande samenwerking vorm gegeven kan worden. Doel van voorliggende notitie: De rapportage van het doelmatigheidsonderzoek Rotterdam is afgerond en gaat uitgebreid in op een beschrijving van de huidige situatie en samenwerkingskansen. De stuurgroep heeft de resultaten van het onderzoek vertaald in deze samenvattende notitie. Aan het Bestuurlijk Overleg Water & Klimaat wordt het volgende voorgelegd: 1. Kennis te nemen van het doelmatigheidsonderzoek. 2. Te besluiten om de samenwerking in de afvalwaterketen te versterken door daarover gezamenlijke regie te voeren, zoals beschreven in paragraaf 3 van deze notitie. 3. Te besluiten tot de uitvoering van een gezamenlijke afvalwaterketenagenda, zoals beschreven in paragraaf 4 van deze notitie. 4. Te besluiten tot het aangaan van een samenwerkingsovereenkomst, zoals beschreven in paragraaf 5 van deze notitie. 5. Te besluiten tot het uitbrengen van een communicatiemoment bij ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst. 2. Bevindingen van het onderzoek De samenwerking tussen de drie waterschappen en de gemeente Rotterdam is niet nieuw. De partijen werken al vele jaren samen in het kader van het Waterplan en de uitwerking daarvan in deelgemeentelijke waterplannen en het opstellen van het waterloket. Sinds het opstellen van het derde Gemeentelijk Rioleringsplan en de uitwerking van basisrioleringsplannen en gebiedsplannen is de samenwerking versterkt bij het opstellen en afstemming van plannen. Samenwerking op het gebied van het stedelijk waterbeheer is ook nodig vanwege de sterke verwevenheid van het oppervlakwatersysteem en de afvalwaterketen in Rotterdam. Pagina 1 van 6
2.1 Samenwerkingskansen Uit het doelmatigheidsonderzoek blijkt dat op een groot aantal terreinen door samenwerking een verbetering kan worden bereikt. Deze verbetering uit zich in grotere doelmatigheid (cq. kostenbesparing) en een hogere kwaliteit van de dienstverlening. Daarnaast kan betere invulling van duurzaamheid plaatsvinden en kan de kwetsbaarheid in de Rotterdamse afvalwaterketen verder worden verminderd. Samenwerkingskansen zijn op strategisch, tactisch en operationeel niveau gedefinieerd, bijvoorbeeld rondom: kennisdeling en kennisontwikkeling over diverse onderwerpen waaronder asset management; opstellen gezamenlijke lange termijn visie en strategische agenda met investeringsprogramma; samenwerking bij het operationeel gemalenbeheer; vereenvoudiging van de onderlinge verrekeningen; samenwerking op handhaving. 2.2 Kosten en besparingspotentieel Uit het doelmatigheidsonderzoek blijkt dat er, los van autonome besparingen door de organisaties zelf, door samenwerking kansen zijn om tot kostenbesparing te komen. In de periode 2011-2020 bedraagt het totaalbedrag aan vervanging riolering, investeringen en exploitatiekosten ca. 930 miljoen. Daarbij is onderscheid te maken in 3 grote kostenposten, te weten: a. kosten voor vervanging van de riolering 300 miljoen b. investering in het transportsysteem en verbetering van de afvalwaterketen 150 miljoen c. exploitatiekosten voor operationeel beheer 480 miljoen Ad. a Vervanging van de riolering is daarin geraamd op 300 miljoen voor een periode van 10 jaar. De verwachting is dat daar in het kader van de samenwerking niet veel op kan worden bespaard. Besparingen hierin kunnen autonoom door de gemeente worden gerealiseerd. Ad b De geplande gezamenlijke investeringen voor verbetering van de afvalwaterketen en het transportsysteem voor de periode 2011 2020 bedraagt totaal ca. 150 miljoen euro. Doordat deze investeringen als kapitaalslasten over langere periode worden afgeschreven bedragen de kosten voor de periode 2011-2020 ongeveer éénderde van het geïnvesteerde bedrag. De urgentie (op strategisch niveau) voor samenwerking op het gebied van investeringen wordt op dit terrein het meest gevoeld. De grootste besparingen zijn te realiseren door goede onderlinge afstemming, het werk met werk maken en door de investeringen te bezien en af te wegen vanuit een lange termijn visie op de Rotterdamse afvalwaterketen. Ad. c De kosten voor operationeel beheer bedragen ca. 480 miljoen euro over een periode van 10 jaar voor inzameling, transport en zuivering. Daarvan bedraagt ca. 15% personeelskosten (geldt voor alle organisaties). Voor het overige bedraagt dit uiteenlopende kosten, zoals energierekeningen van gemalen, reparatie aan riolering tot verwerkingskosten voor zuiveringsslib. Het terrein waar de gemeente en de waterschappen elkaar treffen, namelijk het transportsysteem van gemalen en persleidingen, is daarmee een tweede urgent (op operationeel niveau) aandachtsgebied voor samenwerking en doelmatigheidsverbetering. 2.3 Varianten en besparingen In het doelmatigheidsonderzoek is tot 2020 op het totaalbedrag van 930 miljoen euro een totale potentiële besparing geraamd, die is doorgerekend voor drie varianten van samenwerking, te weten: 1. Verbetering van de samenwerking vanuit huidige organisaties en afspraken; 2. Een gezamenlijke regie middels stuurgroep, regiegroep en beheerders overleg; 3. Een gezamenlijk programmabureau en beheerorganisatie. Pagina 2 van 6
In onderstaande tabel is het resultaat van de doorrekening weergegeven. Daarbij is onderscheid gemaakt in de potentiële besparing per gemiddeld huishouden in het kalenderjaar 2020, de potentiële besparing in 2020 en de totale potentiële besparing in de periode 2015-2020. Naast dit financieel voordeel is ook winst te boeken op het gebied van kwaliteit van dienstverlening en toename van duurzaamheid. Tabel 1: Geraamde besparingspotentieel van de 3 onderzochte varianten Potentiële jaarlijkse besparing in 2020 Potentiële besparing tarief per gem. meerprs. huishouden in 2020 Potentiële besparing over 2015-2020 1. Verbetering huidige samenwerking 2. Gezamenlijke regie afvalwaterketen 3. Programmabureau en beheerorganisatie 0,6 mln. 1,3 mln. 2,2 mln. 0,5% 1,75 per jaar 0,9% 3,75 per jaar 1,5% 6,50 per jaar 1.600.000 4.000.000 8.000.000 De geraamde besparingen zijn in verhouding tot de totale kosten gering. De reden hiervoor is enerzijds dat in de huidige situatie al wordt samengewerkt. Anderzijds becijfert het onderzoek de component van besparingen die door samenwerking gerealiseerd kunnen worden. Uitgangspunt daarbij is dat besparingen niet worden gezocht in verlaging van het kwaliteitsniveau. Door voortvarend in te zetten op het vervolg van het doelmatigheidsonderzoek zijn gezamenlijke organisaties gemotiveerd om in te zetten op een hoger ambitieniveau voor gezamenlijke besparingen. 3. Voorstel organisatie samenwerking Het doelmatigheidsonderzoek laat zien dat verdere intensivering van samenwerking in de afvalwaterketen van strategisch tot operationeel niveau kan leiden tot grotere doelmatigheid en kostenbesparing. Het onderzoek is op rationele basis tot stand gekomen gericht op inhoudelijke componenten van de afvalwaterketen. Zaken als strategische positionering en ontwikkeling en eigen bezuinigingsopgaven zijn niet expliciet meegenomen. De organisaties kiezen voor variant 2, wat betekent dat zij onder gezamenlijke regie uitwerking geven aan het vergroten van doelmatigheid en kostbesparing in de afvalwaterketen. Hierbij wordt aangesloten bij de projectorganisatie van Waterplan2. De motivatie om te kiezen voor variant 2 wordt bepaald doordat in deze variant de uitwerking van inhoudelijke agenda sneller kan worden opgepakt dan in variant 3, waarbij een programmabureau ingericht moet worden. Ook sluit variant 2 beter aan bij de huidige organisatiestructuur van Waterplan2. Ten opzichte van variant 1, levert variant 2 meer besparing op en geeft meer impuls aan het uitwerking van een doelmatige afvalwaterketen. Daarnaast zijn zaken als strategische positionering en organisatieontwikkelingen niet meegenomen in het onderzoek. Door aan de uitwerking een concreet pakket van vervolgstappen te koppelen met een bepaalde looptijd kan in die termijn verder onderzoek naar verdergaande samenwerkingsvarianten worden gedaan. De termijn waarin besluitvorming over een optimale samenwerkingsvariant moet plaatsvinden, kan in een samenwerkingsovereenkomst worden vastgelegd. In onderstaand organisatieschema is aangegeven hoe de variant aansluit bij de projectorganisatie van Waterplan2. Pagina 3 van 6
Samenwerkingsovereenkomst Bestuurlijke overleg Water & Klimaat Ambtelijke opdracht Regiegroep water & klimaat Werkgroep afvalwaterketen Coördinatieteam waterplan Jaarplannen Voortgangsrapporten projectresultaten Figuur 1: positie werkgroep afvalwaterketen in bestaande structuur Waterplan2 4. Voorstel inhoudelijke agenda voor verdere uitwerking Kijkend naar de uitkomsten van het doelmatigheidsonderzoek zijn er enkele rode draden te identificeren die een vervolg op samenwerking in zich hebben. In het onderzoek zijn op drie niveaus kansen benoemd, op basis waarvan afspraken gemaakt kunnen worden voor vervolgstappen. De potentiële vervolgstappen voor verdere uitwerking zijn: 1. Strategisch niveau: Opstellen gezamenlijk lange termijnvisie Opstellen strategische agenda 2. Tactisch niveau: Afstemming plannen en investeringen Uitvoeren van OAS studie 3. Operationeel niveau Business case storingsdienst Business case optimalisatie gemalenbeheer en sturing van het afvalwater In onderstaande paragrafen 4.1 t/m 4.3 worden de stappen kort toegelicht. In het doelmatigheidsonderzoek zijn meer kansen genoemd. Voor het vervolgtraject van de samenwerking wordt geadviseerd een strategische agenda (zie paragraaf 4.1) aan te houden. De tabel met de totale opsomming van kansen dient een vast agendapunt van de strategische agenda te zijn. Hierdoor blijven de kansen in beeld en kunnen desgewenst voor verdere uitwerking worden opgepakt. 4.1 Strategisch niveau: visievorming en agenderen Een lange termijn visie voor de Rotterdamse afvalwaterketen zal bijdragen aan het gezamenlijk richting geven aan de afvalwaterketen en verhoging van de doelmatigheid van toekomstige investeringen. Een lange termijn visie richt zich in de eerste plaats op de fysieke inrichting van de afvalwaterketen, expliciet rekening houdend met de relatie tot het watersysteem en de ruimtelijke inrichting. De visie moet richting geven aan afwegingen die gemeente en waterschappen samen moeten maken voor een goed functionerende keten en aantrekkelijke leefomgeving. Doordat op deze wijze een uitgekiend ontwerp voor de toekomst kan ontstaan, levert een gezamenlijk investeringsprogramma op dit niveau veel besparing op. Naast het opstellen van een gezamenlijke visie is een gezamenlijke strategische agenda van belang om uitwerking van lopende zaken en nieuwe ontwikkelingen beter op elkaar af te stemmen. Aangezien een agenda aan onvoorziene ontwikkelingen onderhevig is, dient er periodiek overleg te zijn tussen de afvalwaterketenpartners om de agenda actueel te houden. 4.2 Tactisch niveau: gezamenlijke programmering Eén van de uitkomsten uit het onderzoek is de behoefte aan een duidelijke investeringsprogrammering voor de afvalwaterketen. In een gezamenlijk programma worden plannen en ambities van alle afvalwaterketenpartners op elkaar afgestemd en ontstaat een gezamenlijke verantwoordelijkheid Pagina 4 van 6
voor de realisatie daarvan. Nauwe onderlinge betrokkenheid bij planvorming en investeringsbeslissingen is een voorwaarde om te komen tot een gezamenlijke programmering. Een belangrijk onderdeel op tactisch niveau is het opstellen en uitvoeren van optimalisatiestudies om gefundeerd te komen tot een gezamenlijke investeringsprogrammering. Op basis van juiste gegevens, actuele prognoses maken de afvalwaterketenpartners per zuiveringskring een overzicht van knelpunten en optimalisatiemogelijkheden. Voor het dicht stedelijk gebied in Rotterdam kunnen de studies per zuiveringskring worden samengevoegd tot een regionale OAS voor Kralingseveer, Dokhaven en evt. Groenendijk. Door het beschouwen van de Rotterdamse afvalwaterketen als een geheel met onderlinge vergelijking van zuiveringskringen kan uitwisseling plaatsvinden van ideeën. 4.3 Operationeel niveau: de handen in elkaar slaan Verhogen van doelmatigheid van het operationeel beheer van de afvalwaterketen vraagt om betere afstemming of zelfs integratie van het beheer van riolering, transportsysteem en zuivering. Omdat dit vraagt om ingrijpen in bestaande bedrijfsvoering, wordt voorgesteld om voor twee aspecten een business case uit te voeren: a. Optimalisatie gemalenbeheer en sturing van het afvalwater b. Gezamenlijke storingsdienst a. Optimalisatie gemalenbeheer Gekoppeld aan optimalisatiestudies zullen de ketenpartners een gezamenlijke sturing in de afvalwaterketen afspreken. Ook hier speelt de relatie van de afvalwaterketen en het watersysteem een belangrijke rol. In een business case zal een onderlinge belangenafweging worden gemaakt voor de inzet van overstortbemaling, overstorten op singels, capaciteit van oppervlaktewaterbemaling, mate van afvoer naar AWZI en sturing van afvalwaterstromen tussen zuiveringskringen. b. Gezamenlijke storingsdienst Zowel de gemeente als de waterschappen hebben ieder een eigen wacht- en waakdienst voor de gemalen waarvoor ze verantwoordelijk zijn. Het verhelpen van storingen aan gemalen kan door dezelfde mensen, of gezamenlijk, worden uitgevoerd. Door samenwerking op dit vlak kan efficiency worden verbeterd en kosten worden bespaard. In een businesscase zal onderzocht worden wat de meest geschikte manier is om dit te organiseren. Te denken valt aan: - Eén organisatie verantwoordelijk voor de regie van de wachtdienst. - Inrichten van gemixte teams uit de verschillende organisaties. - Gezamenlijke storingsdienst inrichten voor de regio - Differentiatie per gebied indien dit verhoging doelmatigheid leidt 5. Afspraken en planning Om de vervolgstappen op basis van het doelmatigheidsonderzoek verder uit te werken spreken de deelnemende partijen af: 1. een intentieovereenkomst te ondertekenen en 2. inzet van mensen en middelen te leveren 5.1 Samenwerkingsovereenkomst De afspraken om samenwerking in de afvalwaterketen verder uit te werken, worden verwoord in een bestuurlijke samenwerkingsovereenkomst. Deze overeenkomst vormt het sluitstuk van het doelmatigheidsonderzoek en de start van verdere samenwerking in de afvalwaterketen. De overeenkomst kan worden opgesteld na de besluiten van het bestuurlijk overleg op 18 juni. Na de zomer van 2012 kan ondertekening plaatsvinden. Op basis van het doelmatigheidsonderzoek en deze notitie met de keuze voor variant 2, beschrijft de samenwerkingsovereenkomst de onderstaande zaken: Pagina 5 van 6
- Doelstelling en ambitie Rotterdamse afvalwaterketen - Afspraken over organisatie onder centrale regie - Afspraken over de uitwerking van de inhoudelijke agenda - Afspraken over voortgang en communicatie 5.2 Inzet van mensen en middelen Om de afspraken waar te maken leveren partijen personele inzet en financiële middelen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de activiteiten met een schatting van middelen. Voor gemeentebrede zaken als het opstellen van een visie, of een businesscase gelden de bestaande kostenverdeelsleutels zoals in Waterplan2. Voor uitwerking per zuiveringskring worden aparte afspraken gemaakt. Het uitgangspunt bij de uitwerking van de inhoudelijke agenda is zoveel mogelijk in eigen beheer op te stellen. De kosten voor inhuur van advies worden hiermee beperkt. Kosten Planning Visie afvalwaterketen 15.000,- 2012 Opstellen strategische agenda geen 2012 Gezamenlijke investeringsprogrammering 10.000,- 2012-2013 Opstellen optimalisatiestudies p.m. 2012-2014 Businesscase optimalisatie 20.000,- 2012-2013 gemalenbeheer en sturing Businesscase storingsdienst 40.000,- 2013-2014 Voor de uitvoering van de activiteiten wordt een werkgroep ingesteld die onder een ambtelijk opdracht van de regiegroep werkt. Inzet van mensen en middelen wordt in een jaarplan uitgewerkt en geaccordeerd door de regiegroep. De werkgroep draagt zorg dat bij de verschillende activiteiten de juiste personen vanuit de verschillende organisaties worden betrokken. 5.3 Afspraken op basis van businesscases Op basis van een gezamenlijke visie en uit te voeren businesscases zullen vervolgafspraken gemaakt worden hoe de waterketen op lange termijn wordt georganiseerd. De termijn hiervoor wordt in de samenwerkingsovereenkomst vastgelegd. 5.4 Communicatie Met de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst zal een persmoment worden voorbereid, naar verwachting in september. Bij het voorleggen van de concept overeenkomst zal een communicatieparagraaf worden opgesteld met uitgebreidere toelichting. Pagina 6 van 6