Het klimaat op de kaart

Het klimaat op de kaart Het kartografisch productieproces achter de kaart Michel van Elk, infografiekenredacteur/kartograaf, Trouw Fig. 1. Originele kaart van de website van het Met Office van de Britse overheid. Vooruitlopend op de milieuconferentie in Kopenhagen heeft dagblad Trouw op zaterdag 21 november 2009 een speciale bijlage gemaakt over de gevolgen van de klimaatveranderingen. Zowel in de krant als op de website van Trouw vormt een wereldkaart het uitgangspunt om de gevolgen voor het milieu in beeld te brengen. Het zogenaamde Met Office (de meteorologische dienst) van de Britse overheid heeft een interactieve kaart vervaardigd die de gevolgen toont van de opwarming van de aarde met 4 C. Dit is de temperatuurstijging die voor de tweede helft van deze eeuw wordt voorspeld als er niets verandert aan de uitstoot van broeikasgassen. Het opmerkelijke is dat deze stijging niet overal gelijk is. Landmassa s warmen immers sneller op dan de oceanen. Boven land wordt het dan ook gemiddeld 5,5 C warmer. Rond de Noordpool stijgt de gemiddelde temperatuur zelfs nog meer omdat het ijs dat tot nu toe het zonlicht reflecteert, verder zal smelten. De warme golfstroom richting Noordpool speelt hierbij ook een rol. Deze kaart vormde de basis voor de publicatie op zaterdag 21 november 2009 in het katern Groen en verschijnt nu in Geo-Info als bijlage bij dit artikel. Gelijk met de uitgave van de speciale bijlage over het klimaat is op de website van Trouw een interactieve variant van de klimaatkaart verschenen die de gevolgen van de klimaatveranderingen in beeld te brengt (Zie: kaart.trouw.nl/). In de klimaatkaart staan artikelen, foto s en video s over oorzaken en gevolgen van de opwarming 24 Geo-Info 2010-3

Fig. 2. Interactieve klimaatkaart op de website van Trouw. van de aarde, zoals CO2-uitstoot, ontbossing en stijgende zeespiegels. Er kunnen verschillende themakaarten opgeroepen worden zoals de CO2-uitstoot van de geïndustrialiseerde landen, de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking, de opwarming van de aarde, risico s van verwoestijning, waterkrachtenergie van landen, windenergie per land en zonne-energie per land. Productie van de papieren kaart De kaart op de Britse website was in grote lijnen bruikbaar. De donkere kleuren in het noorden lijken wel wat heftig, maar een temperatuurstijging van zestien graden op de Noordpool is natuurlijk niet niks. De kaart ziet er in de breedte nogal uitgetrokken uit. In eerste instantie heb ik geprobeerd de kaart te projecteren op een van de wereldkaarten die we als basiskaart beschikbaar hebben in ons archief zodat alleen de isolijnen overgetekend zouden moeten worden. Ik kreeg het echter niet voor elkaar om een plaatje in JPEG-formaat zodanig te vervormen, dat het paste op een van onze basiskaarten. Er bleef dus niets anders over dan de kaart in zijn geheel over te tekenen in die vreemde, uitgetrokken projectie. Om de kaart beter in verhouding te krijgen heb ik hem horizontaal verschaald, gewoon op het oog. Bij de kartografieredactie van Trouw zijn we een tijdje geleden om technische redenen van FreeHand overgegaan naar Illustrator. De meeste kaarten, diagrammen en illustraties worden dus nu voornamelijk in Illustrator vervaardigd. Als FreeHandverslaafde dat krijg je als je met versie 1.0 begonnen bent vind ik het prettig om bij het digitaliseren van lijnen en vlakken terug te vallen op de gereedschappen van FreeHand. Het zal wel gewenning zijn, maar het manipuleren van hoekpunten en lijnen, het losknippen en aan elkaar voegen van lijnstukken en tekstplaatsing gaan mij in FreeHand veel beter af dan in Illustrator. Waar blijft de actiegroep die gaat strijden voor het behoud van dit programma? Als de basis klaar is importeer ik het document in Illustrator om het verder af te maken. Illustrator vind ik bijvoorbeeld weer beter op het gebied van het beheren van kleuren en het toepassen van effecten. Op de oorspronkelijke kaart zijn op de continenten kleuren toegepast en in de oceanen alleen de isolijnen ingetekend op een zware achtergrond. Dat ziet er op een beeldscherm wel goed uit maar voor een gedrukte kaart op groot formaat is dat wat heftig. De oceanen hebben een belangrijke invloed op de temperatuurstijging waardoor ik het belangrijk vond om de oceanen ook met kleurvlakken in te tekenen. Om het verschil tussen continenten en oceanen er toch uit te laten springen heb ik over het water een lens geplaatst, waardoor de kleuren wat naar de achtergrond gedrukt worden. Er ontstaat dan wel een dubbele legenda: een voor de temperatuurstijging op het continent en een voor de temperatuurstijging boven het water. De kleuren zijn tegen elkaar geplaatst zonder contour. Dit maakt het beeld zo rustig mogelijk en dan hoef je later geen lijnen uit te sparen als er tekst of pictogrammen op geplaatst worden. Doordat er zestien legenda-eenheden zijn gebruikt, is voor de duidelijkheid in elke legenda-eenheid de bijbehorende temperatuurwaarde gezet. De oplopende schaal van zestien legendaeenheden heb ik op een visuele manier gemaakt. Jacques Bertin heeft ooit een Geo-Info 2010-3 25

Fig. 10. Kaart van de gevolgen van de opwarming van de aarde met 4 C. 26 Geo-Info 2010-3

Geo-Info 2010-3 27

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Fig. 3. Verlooptint van waaruit zestien afzonderlijke legendakleuren zijn gedestilleerd. formule bedacht om een mooi verlopende logaritmische schaal te maken maar bij zestien stappen werkte de formule niet meer. De lichte tinten gaan dan erg op elkaar lijken. Dit is sowieso een probleem met 16 kleurtinten. Om de schaal met de hand te construeren heb ik een verlooptint gemaakt van de lichtste legendakleur tot de donkerste legendakleur. De kleurbalk heb ik daarna met verticale lijntjes opgedeeld in zestien delen. Het regelmatig verdelen van deze verticale streepjes over de verlooptint kan je in zowel FreeHand als Illustrator automatisch doen met de functionaliteit align --> distribute objects. Op de plek van de lijntjes kun je met behulp van de functionaliteit eyedropper (het pipetje) de kleur naar het swatch-panel (het kleurenpaneel) slepen. Dit laatste kan dan weer alleen in FreeHand, niet in Illustrator. Als je dat vanaf alle zestien locaties van de verdeling doet, krijg je een oplopende schaal die je met behulp van stijlen in de kaart kunt toepassen. Op deze wijze kun je ook reeksen maken die via meerdere kleuren verlopen, bijvoorbeeld van geel via groen naar blauw. Daarnaast heb ik de de belangrijkste warme en koude golfstromen aan de kaart toegevoegd. Deze hebben namelijk een belangrijke invloed op de opwarming van de aarde. Golfstromen nemen warmte op als zij aan de oppervlakte stromen en geven de warmte weer af als ze naar de diepte zakken. Voor de subtiele achtergrondschaduw van de golfstromen is Illustrator weer het meest geschikt. De gevolgen van de opwarming van de aarde zijn met behulp van pictogrammen op de kaart aangegeven. De pictogrammen zijn zo veel mogelijk gelijk gehouden als die van de originele kaart op de Trouw-site. In de legenda staat een beknopte beschrijving van de betekenis van de pictogrammen. Het bijbehorende artikel in de krant geeft een uitgebreidere verklaring van de gevolgen van een temperatuurstijging van 4 C. Verwoestijning Periodes van droogte verdubbelen in zuidelijk Afrika, Zuidoost-Azië en rondom de Middellandse zee. Woestijnen rukken op, langs de randen van de Sahara, in centraal Azië, Australië en het westen van de VS. Tekort aan drinkwater In de Andes en de Himalaya smelten gletsjers weg, wat de drinkwatervoorziening in Zuid-Amerikaanse en Aziatische landen in gevaar brengt. Op veel plekken, met name in Zuidelijk Afrika en rond de Middellandse Zee, ontstaat door afnemende neerslag tekort aan drinkwater. Ontbossing Bomen nemen CO2 op en dempen het broeikaseffect. Nu is vooral de mens verantwoordelijk voor het verdwijnen van het tropisch regenwoud. Door klimaatverandering zou het bos echter nog meer aangetast kunnen worden. Droogte en frequentere branden vormen een extra bedreiging voor de longen van de aarde. Zeespiegelstijging Nederland is niet het enige land dat zich zorgen maakt om een stijgende zeespiegel veroorzaakt door smeltende ijskappen. Met name in Zuidoost-Azië lopen miljoenen mensen gevaar door overstromingen. Met name Bangladesh zal nog vaker getroffen worden. De Malediven dreigen zelfs geheel onder water te verdwijnen. Afsterven van het koraal Oceanen nemen CO2 op. Door de extra CO2-opname verzuurt de oceaan. Dit tast koralen aan en kan gevolgen hebben voor de visstand. De producten die we op de kartografieredactie maken worden als een digitaal bestand in het Illustrator-EPS formaat aangeleverd aan de opmaakredactie van Trouw. Vervolgens worden de bestanden door het opmaaksysteem in de pagina geplaatst. Ter controle maken we een afdruk en kunnen we de krantenpagina op een beeldscherm oproepen om te zien of technisch alles in orde is. Kleurbeoordeling in de vorm van een proefdruk is niet mogelijk. Het resultaat in de krant kan door de kwaliteit van het papier en andere factoren van dag tot dag en van krant tot krant sterk verschillen. Dit artikel is dus een mooie gelegenheid om de kaart ook eens met een fijner raster en op beter papier gedrukt te zien. Minder opbrengst van gewassen Door stijgende temperaturen en periodes van droogte worden oogsten bedreigd in Afrika, delen van Azië en Midden-Amerika. Ook de veestapel heeft te lijden onder de droogte. 28 Geo-Info 2010-3