Dit lesmateriaal bestaat uit drie delen: DOCENTENHANDLEIDING Deze bevat handvatten om de documentaire te behandelen. U kunt zelf op basis van tijd, behoefte en niveau bepalen hoeveel u uit dit materiaal gebruikt. Achtergrondinformatie Deze hoort bij de docentenhandleiding en kan gelezen worden door docenten (en eventueel leerlingen) als extra ondersteuning in de informatie over het onderwerp en de documentaire. Opdrachten voor leerlingen Deze kan apart geopend en/of geprint worden voor de leerlingen. Deze opdrachten komen ook terug in de docentenhandleiding. Let op! Wanneer u het lesmateriaal uitprint, verwijzen de links niet meer naar de directe pagina s op de site zoals wanneer u deze aanklikt. VMBO/HAVO/VWO 1, 2 Deze les vindt aansluiting bij de vakken CKV, Aardrijkskunde, Economie en Nederlands.
Wat is een documentaire? U kunt voor de vertoning van One Way, a Tuareg Journey een aantal algemene aspecten van documentaire bespreken. Vervolgens wordt in onderstaande verwerkingsopdrachten de voorkennis van de leerling geactiveerd. Ook is de Introductieles: Wat is een Doc? op www.docschool.nl/docenten een goede voorbereiding. Op deze educatieve website van IDFA vindt u tevens aanvullende informatie over documentaire en titels die te bestellen zijn als u meer documentaires in de klas wilt bekijken Als startpunt van de les kunt u eventueel voorbeelden van documentaires die uw leerlingen kennen op het bord schrijven en uw leerlingen klassikaal kenmerken laten noemen, die overeenkomsten en verschillen tussen documentaires helder maken. 1 voor de film Opdrachten Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? Met name wanneer het politiek beladen onderwerpen betreft worden termen als waarheid en werkelijkheid, die onlosmakelijk zijn verbonden aan documentaire, hete hangijzers in menige discussie. Want in hoeverre is de in de documentaire gepresenteerde werkelijkheid echt? En is de documentairemaker, die altijd manipuleert, eigenlijk wel in staat in het brengen van dé waarheid? Waar het in speelfilms gaat om het vertellen van een fictief verhaal, daar worden documentaires gestuurd door een zekere argumentatie. De maker heeft een bepaalde visie over iets of iemand. Met behulp van hetgeen een documentaire toont, worden als het ware bewijzen aangeleverd die deze visie onderbouwen. De ene documentaire presenteert dit als een zeer objectieve argumentatie, de andere documentaire geeft een meer persoonlijke invulling. In alle gevallen is er sprake van een subjectieve benadering. De maker gunt ons immers een blik op de wereld om ons heen, waarbij zijn/haar visie het uitgangspunt is. Dit onderscheidt documentaire film van de journalistieke praktijk. Hoewel de laatste uiteraard ook mede wordt bepaald door een ideologische invalshoek. DOCENTEN Context Niet alle documentaires zijn even makkelijk te begrijpen of op waarde te schatten als de context waarbinnen het onderwerp van de documentaire valt niet of onvoldoende bekend is. Dit onderdeel voorziet in achtergrondkennis over de context. Aangeraden wordt deze informatie voor de film met uw leerlingen te bespreken. Immigratie Een immigrant is iemand, die zich voor langere tijd in een ander land vestigt. Voor sommige mensen is dat bittere noodzaak. Zij zijn vluchteling. Anderen zoeken een beter leven en trekken naar rijke Westerse landen. Ook in Nederland zijn de laatste zestig jaar veel mensen naar Nederland gekomen om hier 1
een nieuw bestaan op te bouwen. Deze immigranten zijn voor een belangrijk deel afkomstig uit onze voormalige koloniën: Indonesië, Suriname en de Nederlandse Antillen. In de jaren 60 en 70 komen er ook gastarbeiders uit Marokko en Turkije naar Nederland. Er is volop werk. Vooral als het gaat om laaggeschoolde beroepen. Veel Marokkaanse en Turkse mannen zijn in hun eigen land werkeloos. Voor hen is het dus economisch noodzakelijk om huis en haard te verlaten. Eenmaal in Nederland raken ze gewend aan het leven hier. Daarom halen veel mannen na verloop van tijd hun gezin naar Nederland. Nog altijd vestigen immigranten zich in ons land. Al zijn de regels steeds strenger geworden. In de documentaire One Way, a Tuareg Journey wordt de familie van de Nigeriaanse Sidi gevolgd. Zij zijn geëmigreerd naar Italië. 2 voor de film Opdrachten In de Nederlandse politiek en media wordt veel gediscussieerd over immigratie en integratie. Probeer uit te leggen wat beide termen betekenen. Vind je het terecht dat hier zoveel aandacht aan wordt besteed door politici en de media? Probeer dit uit te leggen. Deze opdracht kunnen uw leerlingen voor de vertoning van One Way, a Tuareg Journey maken. De aangesneden onderwerpen zijn behoorlijk complex. Leerlingen kunnen de vragen eerst in groepjes bespreken waarna u de vragen klassikaal doorneemt. DOCENTEN Inhoud Enige voorkennis over de inhoud maakt een documentaire eenvoudiger te plaatsen en te interpreteren. Ook voorkomt het eventuele onaangename verrassingen. Laat uw leerlingen voor de vertoning de korte inhoudsbeschrijving van de documentaire lezen. Waar gaat One Way, a Tuareg Journey over? Sidi is een Nigeriaanse jongen, die behoort tot het Tuareg volk. De Tuareg is een Afrikaans volk dat leeft in Noord en West Afrika. Het is een nomadenvolk, dit betekent dat het rondtrekt en niet op een vaste plek woont. Sidi is met zijn vader, moeder en zusje naar Italië geëmigreerd. Zijn jongere broertje Alkassoum is achtergebleven in de woestijn. Hij had geen geldige papieren en mocht daarom Italië niet in. Sidi s vader maakt lange dagen in de fabriek. Sidi wil later journalist worden. Hij filmt graag de mensen om hem heen en de stad waarin hij woont. Sidi merkt dat iedereen respect voor hem heeft als hij een camera op hen richt. Hij kan alles vragen. Maar bij zijn vader vindt hij dat nog best lastig. Die legt hem uit wat het is om een Tuareg te zijn. In Italië zijn ze niet zo vrij als in de woestijn, vindt zijn vader. Maar hij vindt ook dat zijn kinderen in Italië een betere toekomst kunnen krijgen dan in de woestijn. Sidi hoeft niet meer zo nodig terug naar Nigeria. Als hij na jaren eindelijk zijn broertje Alkassoum weer ziet, merkt Sidi dan ook hoe sterk hijzelf veranderd is. 2
3 na de film Opdracht Wat vond jij van One Way, a Tuareg Journey? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. Met behulp van deze opdracht worden uw leerlingen aangezet om na te denken over keuzes die een regisseur moet maken om zijn documentaire zo interessant mogelijk te laten zijn. Hij/zij wil immers de aandacht van het publiek vasthouden. Het is aan uw leerlingen om te verwoorden in hoeverre deze documentairemaker daarin is geslaagd. Het is belangrijk elementen uit de documentaire te bespreken die de meningen van uw leerlingen onderbouwen. Wilt u advies over welke elementen aan bod kunnen komen bij het bespreken van het onderwerp documentaire in de klas? Dan biedt de docentenhandleiding bij de introductieles: Wat is een Doc? meer informatie. DOCENTEN Wie is de maker? Waarom maakt iemand documentaires? Dit onderdeel biedt informatie over de regisseur van One Way, a Tuareg Journey. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Fabio Caramaschi Fabio Caramaschi is de maker van One Way, a Tuareg Journey. Hij woont en werkt in Milaan als schrijver, fotograaf en regisseur. Caramaschi heeft een voorliefde voor Afrika. Het leven is er niet gemakkelijk. Er heerst meer armoede en er is meer oorlog dan waar ook ter wereld. Maar de mensen staan er nog zij aan zij, aldus Caramaschi, die het saamhorigheidsgevoel in onze Westerse samenleving mist. Dit is wat hem als documentairemaker drijft in zijn werk. Fabio Caramaschi ontmoet de familie van Sidi bijna tien jaar geleden in Nigeria. Er groeit een sterke band. Door de vriendschap ontstaat er onderling vertrouwen. Zonder dat zou Caramaschi zijn documentaire nooit hebben kunnen voltooien. Hij filmt de familie namelijk over een periode van acht jaar. Eén ding staat al die tijd voorop: Caramaschi wil geen verhaal met gortdroge cijfers en stereotype beelden over immigranten. Maar een persoonlijk portret van een familie, die vanuit de Derde Wereld een nieuw leven probeert op te bouwen in het rijke Westen. 4 duidelijk Opdrachten Sidi s broertje Alkassoum zegt na zijn aankomst in Italië: Ik was blij om er eindelijk te zijn. Maar nu ik deze wereld ken, mis ik de mijne. Het is dat hij met zijn hart nog in Nigeria is. 3
na de film Kies één van de onderstaande opties: 1. Als je in Nederland geboren bent: wat zou jij het meest missen als je hier morgen niet meer woont? In hoeverre denk je je in het andere land snel thuis te voelen? 2. Als je niet in Nederland geboren bent: uit welk land kom je? Wat mis jij daarvan het meest? Waar voel jij je het beste thuis? 3. Als je wel in Nederland geboren bent, maar je ouders niet: in welk land zijn zij geboren? Ben je er wel eens geweest? Wat mis jij daarvan het meest? Wat zou je het meest missen als je morgen niet meer in Nederland woont? Waar voel jij je het beste thuis?x U kunt deze opdracht behandelen nadat uw leerlingen de documentaire hebben gezien. Klassikaal of in groepjes kunnen zij hun mening geven. DOCENTEN De voorbereiding van een documentaire Elke documentaire is uniek, omdat het productieproces nooit van te voren in zijn geheel vastligt. Toch kan een maker van te voren bepalen welk verhaal hij wil vertellen. U kunt deze informatie na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Aanpak Fabio Caramaschi noemt immigratie het belangrijkste thema van deze eeuw. Met name de waardigheid van immigranten interesseert hem. Elke immigrant heeft per slot van rekening een eigen geschiedenis. Fabio Caramaschi besluit om zowel in Italië, als in Nigeria te filmen. Hierdoor kan hij het beeld schetsen van twee parallelle werelden. Het dagelijkse bestaan van één en dezelfde familie in een rijk, Westers land als Italië én een arm Derde Wereld-land. Nergens raken die twee werelden elkaar. In Italië filmt Fabio Caramaschi de auto s, fabrieken, spelletjeshallen en gigantische overvloed aan producten. In Nigeria is het de uitgestrektheid van de woestijn, een waterput, wat vee en een hechte gemeenschap die een traditioneel leven leidt. Fabio Caramaschi neemt geen standpunt in als het gaat om waar de Tuaregs gelukkiger zouden zijn. De regisseur laat het aan de kijker om hierover te oordelen. 5 na de film Opdrachten De vader en opa van Sidi willen allebei een gelukkig leven. Maar ze kijken anders tegen de wereld aan. De opa koestert het traditionele leven in de Nigeriaanse woestijn. De vader trekt naar Europa op zoek naar een beter leven. Met welke manier van leven voel jij je het meest verbonden? Met die van Sidi s vader of die van zijn opa? Welke keuze had je zelf gemaakt als je in hun schoenen had gestaan? Leg uit waarom. U kunt deze opdracht maken nadat uw leerlingen One Way, a Tuareg Journey hebben gezien. Klassikaal of individueel behandelen, waarbij uw leerlingen hun eigen mening beargumenteren. 4
DOCENTEN Het maken van een documentaire Wat moet een regisseur allemaal doen voordat hij zijn documentaire kan vertonen? Dit onderdeel geeft inzicht in één van de facetten van het productieproces. U kunt deze informatie voor of na de vertoning met uw leerlingen bespreken. Keuzes maken In acht jaar tijd filmt Fabio Caramaschi een gigantische hoeveelheid materiaal bij elkaar. Uiteindelijk moet hij honderden uren aan opnamen terugbrengen tot een documentaire van een half uur. Dat betekent keuzes maken. Fabio Caramaschi heeft verschillende aspecten van het leven van de Tuaregs in Italië vastgelegd. Maar hij kiest ervoor om zijn verhaal te focussen op de twee broers: Sidi en de in Nigeria achtergebleven Alkassoum. Montage is letterlijk het uitzoeken en achter elkaar plakken van opgenomen filmbeelden. Daarmee is het één van de belangrijkste middelen die een filmmaker tot zijn beschikking heeft om een verhaal te vertellen. Ook in documentaire. Of misschien wel: juist in documentaire. Een documentairemaker is namelijk niet gebonden aan een scenario. Hij bepaalt zelf de richting. Uiteraard is dit mede afhankelijk van wat hij kan, mag en wil filmen. Doordat Fabio Caramaschi besluit om zijn documentaire te concentreren op Sidi en zijn broertje kan hij bijvoorbeeld maar weinig tonen van het leven van de vader in Italië. Je ziet slechts enkele beelden van hem. Op weg naar zijn werk en in de fabriek. Maar dit is een fractie van wat de documentairemaker aan materiaal van de vader heeft geschoten. Zo zie je niks van zijn eerste reis van Nigeria naar Italië en het zoeken naar werk. Het is best lastig om goed materiaal niet te gebruiken. Je hebt tenslotte veel moeite gedaan om iets of iemand te kunnen filmen. Maar als filmmaker ontkom je er niet aan. En als je het goed doet, wordt het verhaal er alleen maar krachtiger van. 6 na de film Opdracht Teken in een strip van 12 afbeeldingen je dagelijkse ochtendritueel op een doordeweekse dag. Begin bij het moment dat je wakker wordt en eindig met het moment waarop de eerste les begint. Het hoeft niet heel mooi of precies getekend te zijn. Als maar duidelijk is wat er op elke plaatje gebeurt. Ben je klaar? Geef je stripverhaal dan aan een klasgenoot. In de strip, die jij krijgt, kijk je nu welke 4 plaatjes overbodig zijn. Oftewel: als je deze plaatjes verwijdert, blijft het verhaal dan nog goed te volgen? Schrijf voor elk verwijderd plaatje op waarom je die hebt gekozen. Is het uiteindelijke resultaat van 8 plaatjes beter dan de oorspronkelijke strip van 12 plaatjes? Hoe komt dat? 5
U kunt deze opdrachten doen nadat uw leerlingen One Way, a Tuareg Journey hebben gezien. Individueel laten maken en klassikaal nabespreken. De leerlingen leren niet alleen een verhaal te bedenken en dit in beelden weer te geven. Maar ook kritisch te kijken naar het werk van de ander. De regel gaat natuurlijk niet altijd en overal op, maar vaak geldt: less is more. Indikken, weglaten, schrappen, verhalen worden er in veel gevallen beter van. Op die manier kom je namelijk tot de essentie van een verhaal. Dit houdt de aandacht van de kijker beter vast. Onnodige uitwijdingen of zijsprongen die niets toevoegen, leiden alleen maar af van wat je als maker wilt overbrengen. TOT SLOT IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop bovenstaande opdrachten in de klas zijn behandeld. Heeft u tips en/of aanvullingen voor andere docenten? Dan kunt u deze mailen naar info@docschool.nl, op het uit de praktijk gedeelte van Docschool worden deze onderling uitgewisseld. One Way, a Tuareg Journey Fabio Caramaschi Italië, 2010, 30 min Deze film is een titel van Fabio Caramaschi IDFA 2011 020 6273329 Auteur: Olivier ten Kate Eindredactie: IDFA, Marije Veenstra Vormgeving: Madelinde Hageman Technische realisatie: Driebit www.docschool.nl / www.idfa.nl 6
1 2 LEERLINGEN OpdrachtEN 1 Heb je wel eens een documentaire gezien? Vertel in het kort over die documentaire. Wie waren de hoofdpersonen en wat gebeurde er? Waar is de documentaire gemaakt? Wat is je het meest bijgebleven? OpdrachtEN 2 In de Nederlandse politiek en media wordt veel gediscussieerd over immigratie en integratie. Probeer uit te leggen wat beide termen betekenen. Vind je het terecht dat hier zoveel aandacht aan wordt besteed door politici en de media? Probeer dit uit te leggen. Waar gaat One Way, a Tuareg Journey over? Sidi is een Nigeriaanse jongen, die behoort tot het Tuareg volk. De Tuareg is een Afrikaans volk dat leeft in Noord en West Afrika. Het is een nomadenvolk, dit betekent dat het rondtrekt en niet op een vaste plek woont. Sidi is met zijn vader, moeder en zusje naar Italië geëmigreerd. Zijn jongere broertje Alkassoum is achtergebleven in de woestijn. Hij had geen geldige papieren en mocht daarom Italië niet in. Sidi s vader maakt lange dagen in de fabriek. Sidi wil later journalist worden. Hij filmt graag de mensen om hem heen en de stad waarin hij woont. Sidi merkt dat iedereen respect voor hem heeft als hij een camera op hen richt. Hij kan alles vragen. Maar bij zijn vader vindt hij dat nog best lastig. Die legt hem uit wat het is om een Tuareg te zijn. In Italië zijn ze niet zo vrij als in de woestijn, vindt zijn vader. Maar hij vindt ook dat zijn kinderen in Italië een betere toekomst kunnen krijgen dan in de woestijn. Sidi hoeft niet meer zo nodig terug naar Nigeria. Als hij na jaren eindelijk zijn broertje Alkassoum weer ziet, merkt Sidi dan ook hoe sterk hijzelf veranderd is. 3 4 OpdrachtEN 3 Wat vond jij van One Way, a Tuareg Journey? Probeer uit te leggen wat je goed en minder goed vond. OpdrachtEN 4 Sidi s broertje Alkassoum zegt na zijn aankomst in Italië: Ik was blij om er eindelijk te zijn. Maar nu ik deze wereld ken, mis ik de mijne. Het is duidelijk dat hij met zijn hart nog in Nigeria is. Kies één van de onderstaande opties: 1. Als je in Nederland geboren bent: wat zou jij het meest missen als je hier morgen niet meer woont? In hoeverre denk je je in het andere land snel thuis te voelen? 2. Als je niet in Nederland geboren bent: uit welk land kom je? Wat mis jij daarvan het meest? Waar voel jij je het beste thuis? 3. Als je wel in Nederland geboren bent, maar je ouders niet: in welk land zijn zij geboren? Ben je er wel eens geweest?
5 6 LEERLINGEN Wat mis jij daarvan het meest? Wat zou je het meest missen als je morgen niet meer in Nederland woont? Waar voel jij je het beste thuis? OpdrachtEN 5 De vader en opa van Sidi willen allebei een gelukkig leven. Maar ze kijken anders tegen de wereld aan. De opa koestert het traditionele leven in de Nigeriaanse woestijn. De vader trekt naar Europa op zoek naar een beter leven. Met welke manier van leven voel jij je het meest verbonden? Met die van Sidi s vader of die van zijn opa? Welke keuze had je zelf gemaakt als je in hun schoenen had gestaan? Leg uit waarom. OpdrachtEN 6 Teken in een strip van 12 afbeeldingen je dagelijkse ochtendritueel op een doordeweekse dag. Begin bij het moment dat je wakker wordt en eindig met het moment waarop de eerste les begint. Het hoeft niet heel mooi of precies getekend te zijn. Als maar duidelijk is wat er op elke plaatje gebeurt. Ben je klaar? Geef je stripverhaal dan aan een klasgenoot. In de strip, die jij krijgt, kijk je nu welke 4 plaatjes overbodig zijn. Oftewel: als je deze plaatjes verwijdert, blijft het verhaal dan nog goed te volgen? Schrijf voor elk verwijderd plaatje op waarom je die hebt gekozen. Is het uiteindelijke resultaat van 8 plaatjes beter dan de oorspronkelijke strip van 12 plaatjes? Hoe komt dat?