VAN NACHTMERRIE TOT NACHTRUST: IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE VOOR NACHTMERRIES WORKSHOP NTVP CONGRESS 27 NOVEMBER 2014 ANNETTE VAN SCHAGEN & JAAP LANCEE
NACHTMERRIE Betekenis van nachtmerrie Merrie = mare Mare = kwelgeest / ineenvlechting (zoals in maretak) Nachtmerrie = nachtelijke kwelgeest 27-11-2014 2
VAN JE NACHTMERRIES AFKOMEN IN GROOTMOEDERS TIJD... Nachtmare, jij lelijk dier Blijf vanavond ver van hier! Alle wateren moet je waden Alle bomen moet je ontbladen Alle grasjes moet je tellen Kom mij deze nacht niet kwellen! Oud-Hollandse toverspreuk http://www.beleven.org/verhaal/met_de_nachtmare_getrouwd 27-11-2014 3
TEGENWOORDIGE TIJD Opzet workshop: Achtergrond IRT behandeling Stappen in IRT behandeling Succesfactoren en knelpunten Demonstratie DVD/zelf oefenen met IRT/casusbespreking Zijn er specifieke vragen voor de workshop? 27-11-2014 4
NACHTMERRIE-STOORNIS IN DSM-5 Aaneengeschakelde droombeelden die echt lijken en die angst, vrees, of andere negatieve emoties teweegbrengen. De dromen worden goed door de betrokkene herinnerd en deze herinneringen roepen hevige emoties op. 27-11-2014 5
DSM-5 VS. DSM-IV-TR In DSM-5 worden alle negatieve emoties genoemd, en vooral het dysphore karakter ervan is belangrijk. Meer mogelijkheden om nachtmerrie-stoornis apart te classificeren naast een comorbide stoornis. Bij PTSS: nachtmerries niet exclusief posttraumatische inhoud, scoor als criterium van PTSS bij ontstaan na psychotrauma 27-11-2014 6
PREVALENTIE - Algemene populatie 2-5% (Bixler et al, 1979; Schredl, 2010; Spoormaker & Van den Bout, 2005) - Psychiatrische populatie: 30% (Swart et al., 2013) 66,7% PTSS 27,7% andere psychiatrische stoornissen 27-11-2014 7
IMPACT Negatieve invloed op slaap, welbevinden en dagelijks cognitief en emotioneel functioneren (Simor et al, 2012; Levin & Nielsen, 2007) Associaties met psychopathologie: angst, PTSS, psychose, suicide risico en middelenmisbruik (Levin & Nielsen, 2007; Pigeon et al, 2012; Semiz et al, 2008; Spoormaker et al, 2006) Nachtmerries blijven vaak bestaan na behandeling voor PTSS (Rothbaum & Mellman, 2001; Zayfert & De Viva, 2004) Hoger risico terugval PTSS (Schreuder et al, 2001) 27-11-2014 8
BEHANDELING VOOR NACHTMERRIES CBT beste resultaten (Augedal et al., 2013; Casement & Swanson, 2012; Hansen et al., 2013) Medicatie minder goede resultaten (m.u.v. Prazosine) (Augedal et al., 2013; Raskind et al., 2003; 2007) 9
Overall Cohen s d =.5 Augedal et al. Sleep Med Rev. 2013, 17, 143-152.
PSYCHOLOGISCHE INTERVENTIES VOOR NACHTMERRIES Indirecte interventies Dagboek registratie (Neidhardt, et al., 1992) Ontspanning (Burgess, et al., 1998) Interventies direct gericht op de nachtmerries Exposure (Burgess, et al., 1998) Imagery Rehearsal Therapy IRT (Krakow, et al., 1995) Lucid Dreaming Therapy LDT (Spoormaker & van den Bout, 2006) 27-11-2014 11
NACHTMERRIES VANUIT COGNITIEF GEDRAGSTHERAPEUTISCH KADER 1. Verhoogde arousal door intense emoties 2. Intense emoties gekoppeld aan beelden tijdens de nachtmerrie 3. Herhalende nachtmerries met nachtmerrie-script dat altijd slecht afloopt, gebrek aan controle 4. Instandhoudende factoren als gebrek aan slaaphygiëne 27-11-2014 12
DOEL BEHANDELING NACHTMERRIES 1. Verlagen van arousal 2. Uitdoven intensiteit emoties 3. Twee principes: 1. Counter-conditioneren van nachtmerrie-script 2. Vergroten zelf-controle 4. Vergroten slaapvaardigheden 27-11-2014 13
PROTOCOLLEN VOOR DE GGZ Behandeling van nachtmerries in 7 sessies: Handleiding voor de therapeut: Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. In combinatie met een werkboek voor de cliënt: Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 27-11-2014 14
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE FASE 1: NORMALISATIE Algemene uitleg over slaap en nachtmerries Beschrijven kenmerken nachtmerries Starten nachtmerrie-dagboek: registratie van nachtmerries en slaap in formulier 1 Dagboek Slaap en Nachtmerries Herkennen van verschillende nachtmerries 27-11-2014 15
27-11-2014 16
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE FASE 2: PREPARATIE Blijven registreren van nachtmerries en slaap, nu ook formulier 2 Nachtmerrieschema (omschrijf de nachtmerrie) Oefenen met relaxatie (basis): Progressief/ spier-groepen en/of Veilige/prettige plek: Trainen van imaginatie (inbeeldingsvermogen) Om leren gaan met bedreigende intrusies 27-11-2014 17
27-11-2014 18
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE FASE 3: RESCRIPTING Blijven registreren van nachtmerries en slaap Maar: alternatieven voor nachtmerrie-script bedenken en bespreken! Een alternatief kiezen Dit alternatief opschrijven 6-8x per dag alternatieve droom in laten beelden 27-11-2014 19
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE FASE 4: IMAGINATIE Inbeelden van alternatieve droom, in combinatie met invullen van formulier 3 Oefenschema voor oefenen van aangepaste nachtmerrie Blijven registreren van nachtmerries en slaap Bij voorkeur 1, max 2 nachtmerries tegelijk Bij teveel angst: oefeningen uit preparatie fase Na verandering of uitdoving: nieuwe nachtmerries 27-11-2014 20
27-11-2014 21
IMAGINATIE- EN RESCRIPTINGTHERAPIE FASE 5: TERUGVALPREVENTIE Eventueel nachtmerries en slaap blijven registreren Maak een terugvalpreventieplan met mogelijke triggers en acties in formulier 4 Terugvalpreventieplan 27-11-2014 22
27-11-2014 23
WANNEER IRT? Nachtmerries verstoren slaap Nachtmerries verstoren functioneren overdag Er wordt last ervaren Naast al lopende psychologische en/of medicamenteuze behandeling 27-11-2014 24
SUCCESFACTOREN Ernst nachtmerries Weinig tot geen psychische klachten Weinig tot geen actuele stressoren, evt gerelateerd aan trauma en/of inhoud van nachtmerries Motivatie voor verandering Vermogen tot inbeelden Geen dissociatie 27-11-2014 25
KNELPUNTEN Trauma is recent Ernstige psychische klachten PTSS symptomen verergeren Patiënt wil/kan verhaal van echt gebeurde gebeurtenis niet veranderen (bijv. bij PTSS). Klachtgerichte behandeling sluit onvoldoende aan. Starre overtuigingen (schema s) belemmeren verandering Inhoud van nachtmerrie heeft (te) belangrijke betekenis 27-11-2014 26
TIPS EN TRUCS Proefbehandeling van paar sessies Uitbreiden van behandelprotocol met meer sessies, bijv. een sessie en huiswerk over twee sessies verdelen Bij ernstige dissociatie: doorverwijzen naar ervaren psychotherapeut. Ingewikkelde casus: Behandeling samen met ervaren psychotherapeut Motivationele gespreksvoering ter voorbereiding: uitzoeken van betekenis van hebben van nachtmerries voor de cliënt. 27-11-2014 27
DEMO DVD/ZELF OEFENEN/CASUS Maak een keuze, of andere vragen... 27-11-2014 28
LITERATUUR Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 27-11-2014 29
CONTACT Annette van Schagen Klinisch psycholoog Jaap Lancee Universitair Docent Stichting Centrum 45 A.van.Schagen@centrum45.nl @AnnetteMvS J.Lancee@uva.nl @SlaapGezonder Website: http://www.nachtmerries.org/ 27-11-2014 30