Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries

Transcriptie

1 Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries 2013 Annette van Schagen, MA (klinisch psycholoog) & Jaap Lancee, PhD (psycholoog-onderzoeker)

2 Voorstellen 1 Annette van Schagen Klinisch psycholoog, psychotherapeut GGz Centraal de Meregaard, Almere stemming, angst en persoonlijkheidsstoornissen Buitenpromovendus Universiteit Utrecht, klinische en gezondheidspsychologie Jaap Lancee Assistent professor Universiteit van Amsterdam, Programma Klinische Psychologie 2

3 Voorstellen 2 Wat is je naarste nachtmerrie? 3

4 Opzet workshop IRT Theorie slaap en IRT Achtergrond IRT behandeling Stappen in IRT behandeling Succesfactoren en knelpunten Casusbespreking Rollenspellen: oefenen met toepassen van IRT Evt demonstratie op DVD Specifieke vragen voor de workshop? 4

5 Van je nachtmerries afkomen in grootmoeders tijd... Nachtmare, jij lelijk dier Blijf vanavond ver van hier! Alle wateren moet je waden Alle bomen moet je ontbladen Alle grasjes moet je tellen Kom mij deze nacht niet kwellen! Oud-Hollandse toverspreuk 5

6 Tegenwoordige tijd Andere manieren, maar eerst iets over slaap en dromen... 6

7 Nachtmerries: prevalentie Ongeveer 2-3% van de volwassen bevolking Vooral chronische nachtmerries: Nachtmerries die al vanaf de jeugd plaatsvinden Bv. achtervolging, vallen, dierbaren zien overlijden Vooral bij creatieve en neurotische mensen Maar ook posttraumatische nachtmerries: Nachtmerries die na een trauma ontstaan Waarin doorgaans het trauma opnieuw wordt afgespeeld 30% in 2 e lijns GGZ 7

8 Post-traumatische nachtmerries PTSS: 75% nachtmerries Posttraumatische nachtmerries komen bij iedereen voor Maar treden vooral op na trauma s: Met geweld gericht op de persoon Dat herhalend was Dus vooral na oorlogsgeweld of seksueel misbruik (tot 98%) En minder bij natuurrampen 8

9 9

10 Wakker liggen Apneu Nachtmerrie 10 Pavor nocturnus & Slaapwandelen

11 Normaal PTSS 11

12 Functie van dromen/rem-slaap Efficiënt organiseren van hersenen Het bijschrijven van emotionele informatie in het geheugen Afzwakken intensiteit van ervaringen? 12

13 Functie van nachtmerries, de ideale situatie Verandering nachtmerries na trauma (waargebeurd of ingebeeld): In meer symbolische, minder bedreigende dromen Ingrijpende gebeurtenis wordt bijgeschreven door natuurlijk proces 13

14 Functie van nachtmerries: doorgaans GEEN verandering nachtmerries na trauma Nachtmerries spelen keer op keer opnieuw af Nachtmerries worden in geheugen gebrand Nachtmerries zo vastgelegd in onveranderlijk script 14

15 Het nachtmerrie-script Geen functie Intense angst, woede en/of verdriet Verstoort de slaap Verstoort REM-slaap Vermindert gezonde emotionele coping Kan PTSS opnieuw doen opleven Kan leiden tot suïcidaliteit Ontstaat door herhaling Nachtmerries blijven bestaan na behandeling emotionele stoornis Nachtmerries worden dan een aparte stoornis 15

16 Nachtmerries vanuit cognitief gedragstherapeutisch kader 1. Verhoogde arousal door intense emoties 2. Intense emoties gekoppeld aan beelden tijdens de nachtmerrie 3. Herhalende nachtmerries met nachtmerrie-script dat altijd slecht afloopt, gebrek aan controle 4. Instandhoudende factoren als gebrek aan slaaphygiëne 16

17 Doel behandeling nachtmerries 1. Verlagen van arousal 2. Uitdoven intensiteit emoties 3. Twee principes: 1. Counter-conditioneren van nachtmerriescript 2. Vergroten zelf-controle 4. Vergroten slaapvaardigheden 17

18 Protocollen voor de GGZ Behandeling van nachtmerries in 7 sessies: Handleiding voor de therapeut: Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. In combinatie met een werkboek voor de cliënt: Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 18

19 Imaginatie- en rescriptingtherapie Fase 1: Normalisatie Algemene uitleg over slaap en nachtmerries Beschrijven kenmerken nachtmerries Starten nachtmerrie-dagboek: registratie van nachtmerries en slaap in formulier 1 Dagboek Slaap en Nachtmerries Herkennen van verschillende nachtmerries 19

20 20 Workshop Voorjaarsworkshop IRT VGCt

21 Imaginatie- en rescriptingtherapie Fase 2: Preparatie Blijven registreren van nachtmerries en slaap, nu ook formulier 2 Nachtmerrieschema (omschrijf de nachtmerrie) Oefenen met relaxatie (basis): Progressief/ spier-groepen en/of Veilige/prettige plek: Trainen van imaginatie (inbeeldingsvermogen) Om leren gaan met bedreigende intrusies 21

22 22 Workshop Voorjaarsworkshop IRT VGCt

23 Imaginatie- en rescriptingtherapie Fase 3: Rescripting Blijven registreren van nachtmerries en slaap Maar: alternatieven voor nachtmerrie-script bedenken en bespreken! Een alternatief kiezen Dit alternatief opschrijven 6-8x per dag alternatieve droom in laten beelden 23

24 Imaginatie- en rescriptingtherapie Fase 4: Imaginatie Inbeelden van alternatieve droom, in combinatie met invullen van formulier 3 Oefenschema voor oefenen van aangepaste nachtmerrie Blijven registreren van nachtmerries en slaap Bij voorkeur 1, max 2 nachtmerries tegelijk Bij teveel angst: oefeningen uit preparatie fase Na verandering of uitdoving: nieuwe nachtmerries 24

25 25 Workshop Voorjaarsworkshop IRT VGCt

26 Imaginatie- en rescriptingtherapie Fase 5: Terugvalpreventie Eventueel nachtmerries en slaap blijven registreren Maak een terugvalpreventieplan met mogelijke triggers en acties in formulier 4 Terugvalpreventieplan 26

27 27 Workshop Voorjaarsworkshop IRT VGCt

28 Wanneer IRT? Nachtmerries verstoren slaap Nachtmerries verstoren functioneren overdag Er wordt last ervaren Naast al lopende psychologische en/of medicamenteuze behandeling 28

29 Succesfactoren Ernst nachtmerries Weinig tot geen psychische klachten Weinig tot geen actuele stressoren, evt gerelateerd aan trauma en/of inhoud van nachtmerries Motivatie voor verandering Vermogen tot inbeelden Geen dissociatie 29

30 Knelpunten Trauma is recent Ernstige psychische klachten PTSS symptomen verergeren Patiënt wil/kan verhaal van echt gebeurde gebeurtenis niet veranderen (bijv. bij PTSS). Klachtgerichte behandeling sluit onvoldoende aan. Starre overtuigingen (schema s) belemmeren verandering Inhoud van nachtmerrie heeft (te) belangrijke betekenis 30

31 Tips en trucs Proefbehandeling van paar sessies Uitbreiden van behandelprotocol met meer sessies, bijv. een sessie en huiswerk over twee sessies verdelen Bij ernstige dissociatie: doorverwijzen naar ervaren psychotherapeut. Ingewikkelde casus: Behandeling samen met ervaren psychotherapeut Motivationele gespreksvoering ter voorbereiding: uitzoeken van betekenis van hebben van nachtmerries voor de cliënt. 31

32 Casus Eigen casus 32

33 Casus heer F 35jr Geen psychiatrie Slaapproblemen door nachtmerries Heeft gewerkt als taxichauffeur, conflict met werkgever i.c.m. met slaapproblemen in ziektewet. Nachtmerrie: hij maakt voortdurend ongelukken met zijn taxi omdat hij niet goed geslapen heeft, er is geen persoonlijk letsel, maar zijn baas ontploft en hij krijgt een scheldkannonade over zich heen. Dit maakt hem bang en boos tegelijk, en dan wordt hij wakker, en durft niet meer te gaan slapen. 33

34 Casus mevrouw A 50 jr Bipolaire stoornis, waarvoor stemmingsstabilisator Woont alleen, met kat, verwaarlozing in voorgeschiedenis Nachtmerrie: ziet een goede vriend van haar van de flat springen, maakt zich erge zorgen, hij overlijdt niet. Dit is waargebeurd. 34

35 Casus mevrouw X, 60jr Dissociatieve identiteitsstoornis, 10 jaar intensieve behandeling, nu nog in behandeling voor DIS. Ernstig seksueel misbruik (incest) in vroege jeugd Al 40 jaar nachtmerries Slaapfobie: doet er alles aan om te voorkomen dat ze in slaap valt 25 verschillende nachtmerries, is maar gestopt met tellen Nachtmerries zijn gerelateerd aan misbruik. 35

36 Rollenspel 1 Veilige plek oefening 36

37 Rollenspel 2 IRT Met eigen nachtmerrie Met nachtmerrie van cliënt 37

38 Rollenspel 3 IRT met lastige cliënt 38

39 39

40 Literatuur Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Annette van Schagen, Jaap Lancee & Victor Spoormaker (2012). Van je nachtmerries af. Werkboek voor de cliënt. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Victor Spoormaker (2005). Alles over dromen. Utrecht/Antwerpen: Kosmos-Z&K Uitgevers. 40

41 Contact Annette van Schagen Klinisch psycholoog GGz Centraal de Meregaard Jaap Lancee Psycholoog, postdoc onderzoeker Universiteit van Amsterdam 41