MindMapping in 6 vragen

MindMapping in 6 vragen Bart Provost BrainTrain B.V.B.A. BE 0896.396.497 Predikherenhoevestraat 38 B-2840 Reet bart@braintrain.be 1 +32(0)486-85 15 26 www.braintrain.be

MindMapping in 6 vragen 1 Wat is MindMapping? MindMapping is een breinvriendelijke techniek om informatie te verwerken. Nu, dat klinkt zo wel ingewikkeld en vaag, niet? Breinvriendelijk? Informatie verwerken? Waarom noemen wij het een 'breinvriendelijke' techniek? Als kind kon Tony Buzan -uitvinder van het concept van de MindMap - het maar niet begrijpen hoe zijn beste vriend slechte schoolresultaten behaalde op een vak als biologie, terwijl hij een geboren verteller was over alles wat van ver of dichtbij met de natuur had te maken. En dat terwijl andere kinderen, die hij zelf nogal saai vond, heel hoge scores haalden. Die nieuwsgierigheid werd uiteindelijk zijn missie: het optimaliseren van leer-processen op de meest efficiënte manier voor de lerende. Maar dan moet je natuurlijk weten hoe iemand leert, hoe iemand informatie in zijn hoofd steekt en er ook weer uithaalt. En daar komt het brein natuurlijk aan te pas. Dat is immers de super-computer waar het allemaal mee gebeurt. Tony heeft MindMapping als concept ontwikkeld omdat het rekening houdt met de eigenheid van je hersenen en de manier waarop die leerstof verwerken (meer over de manier waarop dat gebeurt, vind je in de volgende paragraaf "Waarom zou ik MindMappen?"). En zo is de oversteek van leren naar 'informatie verwerken' snel gemaakt natuurlijk. Want of je nu informatie leest, begrijpt, onthoudt omdat je dat nodig hebt voor je studies of voor je werk, het principe blijft hetzelfde. Door rekening te houden met de manier waarop je hersenen werken, kan het een stuk efficiënter. 2 Waarom zou ik MindMappen? Het lijkt wel een utopie maar je kan met minder (hersen-)moeite een beter resultaat boeken als je informatie wil verwerken, begrijpen en onthouden. Maar om dat te doen, moet je respectvol omgaan met je hersenen. Zij zijn immers de machine waarmee het allemaal gebeurt. En laat dat nu net zijn waar het jaren is misgelopen. We hebben nl. geleerd om vooral één bepaald deel van onze hersenen te gebruiken voor leer-opdrachten en informatie-verwerking. Om het potentieel van onze hersenen te maximaliseren, moeten we even een kijkje gaan nemen naar de verschillende delen die ons kunnen helpen om efficiënter informatie te verwerken. Eén van die onderdelen is de hersenstam (onderaan de hersenen - zie tekening 2.1.), waarin de 2

functies zitten die er verantwoordelijk voor zijn om ons in leven te houden. Men noemt dit onderdeel daarom ook wel eens het reptielenbrein. Zo loopt de hele bezenuwing van de hersenen naar de rest van ons lichaam doorheen de hersenstam. Maar in de stam zit ook het R.A.S. of het Reticulory Activation System; je kan het ook best een 'scannertje' noemen. Dat zorgt ervoor dat alle prikkels die levensbedreigend of net levensreddend zijn tijdig worden waargenomen. Zo gaat dit scannertje ons meteen waarschuwen bij gevaar of maakt het ons alert als er iets interessants of relevants gebeurt. In de meeste gevallen zijn leerstof, interne memo's, vergaderingen nu niet meteen de prikkels waar ons R.A.S. kouder of warmer van wordt. Bij het traditionele leren of informatie verwerken, wordt dit onderdeel dus veelal niet aangesproken. Een ander onderdeel is het limbisch systeem dat tegenwoordig meer en meer het midden-brein wordt genoemd door neurowetenschappers (zie tekening 2.2.). Dat limbisch systeem is verantwoordelijk voor alles wat emoties aangaat. Je zou het dus ook de gevoelslaag van de hersenen kunnen noemen. Het bestaat uit verschillende elementen, zoals de hippocampus en de amygdala (de 'amandelen'). Die laatste zijn verantwoordelijk voor de emotionele interpretatie van communicatie. Zo wordt een boze boodschap als boos en een verdrietige boodschap als verdrietig ervaren. En de hippocampus is dan weer verantwoordelijk voor opslag van informatie ('facts & figures') in het geheugen. In onze werk- of leeromgeving zit echter maar weinig emotie gebakken. Positieve emoties als passie, humor, blijdschap zijn meestal erg ver te zoeken als we kijken naar vergaderverslagen, projectnota's, studieboeken. tekening 2. 1 tekening 2. 2 3

Het grootste deel van de hersenen heet niet voor niets de 'grote hersenen'. Als je ernaar kijkt, valt meteen op dat die uit twee helften bestaan, de linker en de rechter, die uiterlijk slechts lichtjes van elkaar verschillen. Neurowetenschappers hebben ooit -eigenlijk een beetje per ongelukontdekt dat beide helften verantwoordelijk zijn voor verschillende functies. Zo zal de linkerhersenhelft zich o.a. eerder bezighouden met het analyseren van lineaire patronen, met analyse, het vatten van oorzaak- gevolg-relaties, het begrijpen en produceren van woorden (in de spraakcentra van Wernicke en Broca), het begrijpen van cijfers, het op volgorde stellen van gegevens,... De rechterhersenhelft daarentegen is eerder begaan met synthese, fantasie, kleuren, beeldmateriaal als tekeningen en figuren, humor, melodie,... Als we de specialisaties van beide hersenhelften zien, dan merken we meteen dat we voor werk en studie vooral (zo niet helemaal) beroep doen op die linker hersenhelft. Jammer, want als we die rechterhelft erbij betrekken, dan levert dat meteen een pak winst op. Niet alleen blijf je meer geconcentreerd terwijl je informatie verwerkt, je kan ook makkelijker informatie onthouden. Er bestaan zelfs mnemotechnieken (geheugen-technieken) die gebaseerd zijn op het gelijktijdige gebruik van de linker en de rechter hersenhelft. Een MindMap maakt gebruik van deze neuro-kennis en activeert alle hersendelen. Niet zo met lineaire informatie die enkel aan de linkerhersenhelft appèl doet. Kijk maar eens. Gaat je 'scannertje' niet meer open staan voor een MindMap dan voor eenword- document? Roept een MindMap niet meer emotie bij je op dan een lineaire zwart-wittekst? En is je rechter hersenhelft niet veel actiever bij het opstellen van een MindMap? Tuurlijk. En dat is net de reden waarom MindMaps niet alleen breinvriendelijker maar ook efficiënter zijn dan lineaire notities. 3 Voor welke toepassingen kan ik MindMapping allemaal gebruiken? Eigenlijk kan je alle toepassingen - waarvoor je MindMap kan gebruiken- onderverdelen in twee grote categorieën, nl. wat Tony 4

Buzan noemt: 'note making' en 'note taking'. En dat is afhankelijk van het feit of we zelf de bedenker zijn van de informatie of niet. 3.1 'Note Making' 'Note Making' of, letterlijk vertaald, nota's maken is het structureren en organiseren van je eigen gedachten. Je kan zo bijvoorbeeld tijdens een brainstorming al je ideeën in MindMap -formaat op papier zetten. Dat gebeurt vaak tijdens creatieve denksessies, maar bvb. ook in de eerste fase van een project. Of je wil je gedachten goed op orde hebben omdat je ze wil overdragen aan (een) andere(n) tijdens een presentatie, een voordracht, een opleiding, een vergadering. Het kan natuurlijk ook zijn dat je de structuur helder wil hebben van een uitgebreide nota die je wil opstellen, of van een artikel, een eindwerk of zelfs een boek. In die gevallen spreken we van 'note making'. Het voordeel van een MindMap is dat je flexibel nieuwe ideeën kan toevoegen. Je geest is immers geen lineaire denkmachine die de ene idee volgend op de andere produceert. Integendeel, ons denk- en associatiepatroon verloopt eerder chaotisch; het zapsgewijs springen van de ene associatie naar de andere is immers de grote kracht van ons brein. Als er structuur ontbreekt in je verhaal, je nota, je brainstorming, of als die structuur niet goed zit, dan maakt een MindMap die meteen zichtbaar. In een typisch lineair document als een Wordtekst of een PowerPointpresentatie, is dat overzicht op de structuur (of het gebrek eraan) veel moeilijker. 3.2 'Note Taking' Bij 'Note Making' gaat het erom dat je de ideeën van iemand anders notuleert in MindMap -formaat. Dat kan bij het noteren tijdens een vergadering, een college, een studiedag, een lezing. Maar uiteraard ook als je een boeiende televisie- of radioreportage wil verslaan. Of bij het samenvatten van een boek of artikel. In dat geval is de meest voor de hand liggende structuur die van de spreker of auteur, niet die van jezelf. Uiteraard kan je bij een erg chaotische spreker je eigen structuur als leidraad nemen en ter plekke beslissen waar je een uitspraak noteert. Misschien creëer je zo zelfs meer zingeving dan wanneer je letterlijk noteert wat de spreker of auteur zegt ;-) 4 Hoe maak ik een goede MindMap? Je moet enkele basisregels hanteren om van een echte MindMap te kunnen spreken. En daarin zit 'm net het verschil met andere manieren van noteren die zijn afgeleid van MindMapping, zoals het spinnenweb e.d. Tony Buzan heeft deze regels niet zomaar uitgevonden maar wel omdat ze naadloos aansluiten bij de hersenwerking. Door ze toe te 5

passen, activeer je de juiste hersendelen, waardoor je de informatie dan weer efficiënter kan verwerken. Hieronder vind je enkele typische onderdelen voor een echte MindMap. 4.1 Je blad perifere zicht meer informatie in de breedte verwerken dan in de hoogte. 4.2 De takken van je MindMap Je mag een blad gebruiken dat zo klein of zo groot is als je zelf wil. De meeste mensen houden het bij A4-papier omdat dat het meest frequent wordt gebruikt. Maar je kan evengoed A3 gebruiken als je vooraf geen enkel idee hebt over de hoeveelheid informatie die je moet verwerken. Sommigen gebruiken zelfs A0 papier, een flipover of gewoon een stuk behangpapier als ze MindMaps in groep willen maken of toelichten. Je neemt best een blanco blad zonder lijntjes of ruitjes omdat je anders meteen geneigd bent op de lijntjes te gaan schrijven. En dat nodigt de linker hersenhelft dan wel uit tot actie maar veel minder de rechter hersenhelft. En het is net die helft die we willen activeren. Het blad zelf leggen we in landschaps-formaat, in de breedte dus. Dat komt omdat we op die manier veel meer informatie op een blad kwijt kunnen. En bovendien, we kunnen dankzij ons Maak de takken van je MindMap organisch, t.t.z. niet recht. Als je een rechte lijn gebruikt, vindt je linker hersenhelft dat wel fijn maar de rechter vindt dat eerder saai. Moet je dan een kronkelende slangen-tak maken? Neen, uiteraard hoeft dat niet. Gewoon uit de losse pols een tak tekenen, volstaat. Zorg er ook voor dat je tak maar net even lang is als je woord zelf lang is. Dus korte takken voor korte woorden, lange takken vor langere woorden. Dat heeft als voordeel dat je niet meteen aan de randen van je blad terecht komt en zo kostbare plaats verspeelt. En, zeg nu zelf, een MindMap met allemaal lange sprieten zonder inhoud, dat oogt ook niet netjes. In de opbouw van de takken van je MindMap zit ook een structuur. Het is namelijk zo dat een tak, van waaruit 3 andere takken vertrekken, bovengeschikt is aan die 3 takken. Je zou het de oudertak kunnen noemen van die drie. Hoe verder je aftakt naar de periferie van je blad toe, hoe meer je op ondergeschikt of detail-niveau komt. 6

De eerste takken die vertrekken van de centrale tekening of titelbalk, zijn dus de belangrijkste onderdelen van je MindMap. Tony noemt ze daarom ook B.O.I.'s of Basic Ordering Ideas, de basisstructuur ideeën. 4.3 Sleutelwoorden Een MindMap is eigenlijk een heel luchtig document. Dat komt omdat mindmappers enkel gebruik maken van sleutelwoorden in plaats van hele volzinnen. Het is immers zo dat 90% van een boodschap redundant is of, met andere woorden, dat we 90% van de informatie niet nodig hebben om de hele boodschap te begrijpen. We volstaan met 10% voor een goed begrip. Het is niet altijd eenvoudig om een goed sleutelwoord te vinden. Het hangt af van wat juist je doelstelling is: een MindMap voor een brainstorming waarbij de bedoeling is zo veel mogelijk nieuwe ideeën op te roepen of een geheugen-mindmap waarmee je informatie makkelijk in je geheugen wil opslaan. Wil je een brainstorming- MindMap maken, kies dan voor zinvolle woorden die meteen nieuwe associaties oproepen, die tot nieuwe ideeën leiden. Zo kan het sleutelwoord "voorbereiding" allemaal ideeën oproepen die met de voorbereidende fase van een project te maken hebben. Wil je de informatie op je MindMap in je geheugen opslaan, kies je best voor een woord waarin enerzijds een boel informatie gesloten zit en dat je anderzijds toelaat in omgekeerde richting alle informatie terug op te roepen op basis van dat ene woord. Zo werkt een sleutelwoord dan eigenlijk als een soort ZIPbestand. Je kan verschillende bestanden opslaan in een ZIPbestand en dat nadien weer openen om de originele bestanden te bekijken. Per definitie is een sleutelwoord dus erg individueel bepaald. De ene persoon zal alle praktischtechnische voorbereidingen voor een grote vergadering vatten in het sleutelwoord "logistiek"; voor iemand anders kan dat perfect met het sleutelwoord "organisatie" of "praktisch". Het belangrijkste criterium is dat jij er baat bij hebt. Wat verband houdt met bovenstaande, is de regel om per tak maar één (1) woord te zetten. Een hele zin kan je immers minder snel lezen en interpreteren dan één enkel woord. En een hele zin leidt niet (of toch veel minder) tot nieuwe associaties dan wanneer je 1 woord gebruikt. Plaats je woorden ook op de takken en laat ze er niet boven of onder zweven. Zo hou je structuur en inhoud met elkaar verbonden. En een MindMap waarbij alle 7

woorden zweven, is erg slordig en moelijk te lezen. Wat die leesbaarheid betreft, raad ik je aan om eventueel in drukletters te schrijven, tenzij je natuurlijk al erg leesbaar schrijft. En daarom kan je ook best niet verticaal gaan schrijven want dan moet je ofwel je blad ofwel je hoofd gaan draaien om je MindMap toch nog te kunnen lezen. Best is 45 te hanteren als schrijfrichting ofwel volgens de diagonalen van je blad. 4.4 Het gebruik van beelden Eén beeld zegt meer dan duizend woorden. En dat is zo op meerdere vlakken. De grote meerderheid van de mensen is visueel ingesteld, t.t.z. bij de verwerking van informatie geven zij de voorkeur aan de visuele aspecten van de informatie om die te duiden, te begrijpen en op te slaan. En laat woorden nu absoluut geen visuele informatie zijn maar wel auditieve. Dat komt omdat we woorden subvocaliseren ofwel geluidloos in ons hoofd nazeggen. Dat maakt dat woorden niet de meest optimale informatie-prikkel zijn. Nu wordt allerhande visuele informatie (tekeningen, foto's, kleuren e.d.) niet enkel makkelijker verwerkt maar zelfs veel beter opgeslagen in het geheugen. We slagen er blijkbaar beter in om beelden uit ons geheugen terug op te roepen dan semantische informatie (of puur tekstuele informatie). En stel je voor dat je snel een MindMap wil nakijken om de kennis die erin staat op te frissen. Of dat je een presentatie houdt en dat je je MindMap als leidraad naast je hebt liggen. Dan heb je natuurlijk niet de tijd om je tekst uitgebreid te gaan lezen maar moet één snelle blik volstaan. En dan bieden beelden uitkomst. Zij laten toe om in een oogopslag informatie op te roepen. Zo worden ze als het ware een visueel ankerpunt. Je voelt meteen aan dat zulke tekeningen op hun beurt hetzelfde principe moeten huldigen als sleutelwoorden. Ze moeten de informatie in zich dragen en meteen ook toelaten die informatie terug op te roepen. Vaak vinden mensen het moeilijk tekeningen te maken. Ze zeggen dat ze niet goed genoeg kunnen tekenen bijvoorbeeld. Of dat ze geen sprekende tekening kunnen bedenken die de informatie juist weergeeft. Belangrijk is dat je beseft dat je helemaal geen Picasso of Rubens hoeft te zijn om een goede tekening te maken. Een tekening is immers goed als ze werkt voor jou. Als jij op basis van je eigen beeld (een tekening, een pictogram, een cartoon,...) perfect weet welke informatie je ermee bedoelt, is dat de meest optimale tekening. 8

Stoei ook eens met 3D en met kleuren. Je zal zien dat je je waarschijnlijk nog amuseert terwijl je werkt ook!? En hoe moet je nu beelden integreren in je MindMap? Om te beginnen maak je een grotere tekening die je centraal op je blad zet. Die heeft te maken met het thema van je MindMap. De bedoeling hiervan is dat je meteen je creativiteit stimuleert om voldoende associaties op te roepen. Daarnaast voeg je verspreid over je MindMap beelden toe, bij begrippen en woorden die belangrijk zijn om te onthouden of om je verhaal opnieuw te reconstrueren. Je kan woorden zelfs gewoon helemaal vervangen door visuele elementen. 4.5 Verbanden leggen in je MindMap Vaak gebeurt het dat bepaalde onderdelen verband houden met elkaar. En in een MindMap kan je daar veel meer flexibel mee omspringen dan in lineaire notities waar de zaken die in relatie staan tot elkaar vaak op verschillende bladzijden staan. Tussen de takken in een MindMap kan je op verschillende manieren verbanden leggen. Staan de takken dicht bij elkaar kan je gewoon een pijl tekenen die de richting van het verband aangeeft. En staan ze verder uit elkaar kan je werken met codes, symbolen of kleuren om een relatie aan te geven. Het mooie aan een MindMap is dat je oneindig veel relaties kan leggen. Doordat alle informatie op één pagina staat, verlies je nooit het overzicht. 4.6 Je eigenste werkstuk Bovenal moet je ervoor zorgen dat je MindMap ook echt joùw eigen MindMap wordt. Hij moet goed werken voor jou, je moet met kleuren werken die jij graag ziet, je moet gaandeweg joùw eigen stijl ontwikkelen. Want net dan kan je de kracht van MindMappen tot zijn volle recht doen komen! 5 Waar kan ik meer informatie over MindMapping vinden? 5.1 Websites http://www.buzanworldwide.com http://www.buzancenters.com/ http://www.imindmap.com/ http://www.buzanbooks.com/ http://www.buzanworld.com/ 9

5.2 boeken Buzan Tony - Use Your Memory - BBC Books 1992 Buzan Tony - Speed Reading - BBC Books 1998 Buzan Tony Head First Thorsons 2000 Buzan Tony Head Strong Thorsons 2001 Buzan Tony Embracing Change Thorsons 2005 Buzan Tony The power of Creative Intelligence Thorsons 2001 Buzan Tony The power of Spiritual Intelligence Thorsons 2001 Buzan Tony The power of Verbal intelligence Thorsons 2001 Buzan Tony The power of Social intelligence Thorsons 2001 Buzan Tony Mind Maps for kids Harper Collins 2004 Buzan Tony The ultimate book of Mind Maps Thorsons 2006 Buzan Tony Mind Maps at work Harper Collins - 2004 Jaspaert, H. & Maes, P. Hebbes, verstand van leren & leren van je verstand Die Keure Ornstein, R. & Thompson, R. - The amazing brain - Houghton Mifflin company - 1984 S.Sousa David - How the brain learns - Crowi, Press INC. Zull James The art of changing the brain - Stylus Springer & Deutsch - Left brain, right brain - Freeman & Company Worth Publishers Russell Peter - The brain book Routledge Pert Candace - Molecules of emotion Scribner 6 Enkele voorbeeld- MindMaps Op de volgende pagina s vindt u enkele voorbeeld-mindmaps, zowel in kleur als in zwart-wit. De allereerste MindMap echter bevat de wetten van het MindMappen om een goede MindMap te maken. Gelb, M. & Buzan, T. - Lessons from the art of juggling - Harmony books - 1994 Gardner, Howard - Multiple Intelligences- Basic Books - 1993 Greenfield, S. - The Human Mind Explained - Henry Holt and company - 1996 Greenfield, S. - The human brain A guided tour - basic Books - 1997 Greenfield, S. - The private life of the brain - John Wiley & sons, Inc. 2000 10