Sociaal werk de toekomst in! Koen Hermans en Kristof Desair Centrale vragen van het congres Wat zijn de belangrijkste maatschappelijke veranderingen waarvoor het sociaal werk zich geplaatst ziet? Welke uitdagingen creëren deze veranderingen voor het sociaal werk als beroep, als opleiding en als discipline? Wat zijn de belangrijkste bedreigingen en veelbelovende ontwikkelingen in het sociaal werk? 1
Doel van onze lezing Eerste poging tot antwoord op : Wat zijn belangrijkste maatschappelijke veranderingen? Welke uitdagingen creëren ze voor het sociaal werk? Welke kansen bieden deze uitdagingen en hoe kunnen ze benut worden? Aanboren van veelheid aan kennisbronnen Sociologische literatuur over maatschappelijke veranderingen Rondetafels met docenten uit hogescholen Ontwikkelingen in internationaal SW Recent onderzoek naar veranderingen in Vlaanderen Seminarie: interviews met sociaal werkers in veelheid van sectoren in Vlaanderen 2
Resultaat: Congresreader: overzicht van belangrijkste uitdagingen Focus op Vlaamse/Belgische samenleving Lezing: selectie van 10 prioritaire uitdagingen Achterliggende idee Sociaal werk : onlosmakelijk verbonden met samenleving EN verzorgingsstaat Samenleving in verandering Herinrichting van de verzorgingsstaat: nieuwe invulling van 5 centrale functies 3
Functies verzorgingsstaat Verzekeren Verzorgen Verheffen Verbinden (Her)verdelen Expliciete link met specialisaties in SW Herinrichting verzorgingsstaat Persoon in zijn omgeving VRAAG organisatie/werking van SW AANBOD Samenleving in verandering 4
De 10 uitdagingen Vraagzijde: Economische globalisering Vergrijzing Individuele verantwoordelijkheid Groeiende diversiteit Toenemende sociale ongelijkheid Aanbodzijde: Participatie Vermarkting Samenwerken in netwerken Herdefinitie van overheidstaken Vagere grens tussen veiligheid en sociaal beleid Economische globalisering Groeiende kloof tussen hoog- en laaggeschoolden België: meer dan 1 miljoen met RVA-uitkering Verheffende functie primeert op verzekering: Dominantie en dubbelzinnigheid van activering Scholing en levenslang leren als individuele verantwoordelijkheid en plicht? Zo vroeg mogelijk ingrijpen om schoolachterstand op te vangen 5
Vergrijzing Toename aantal ouderen Vergrijzing herleid tot verzekerings- en verzorgingsprobleem? Beeldvorming rond actieve oudere SW: Wat met deze doelgroep? Verdelen: minder zichtbare persistente armoede Verbinden: maatschappelijk engagement Verzorgen: Niet-gebruik van voorzieningen bij toenemende zorgnood Individuele verantwoordelijkheid Individualisering en emancipatie Meer keuzevrijheid meer keuzedwang Beeld van het autonome, vrije en rationele individu SW: Verheffen tot autonome individuen die vrije keuzes kunnen/moeten maken? Verzorgen: individualiseren van sociale problemen Bv. De drie R s: reinheid, regelmaat en rust 6
Diversiteit Meer diversiteit wantrouwen tav andere én eigen groep Toegenomen etnocentrisme in Vlaanderen SW: Verzorgen: taal als instrument in hulpverlening Homogeniseren van impact van cultuur Verbindende functie van het SW: Interetnische contacten niet als doel op zich Zoeken naar gedeelde interesses Herverdelen: Culturaliseren van sociaal-economische achterstelling Toenemende sociale ongelijkheid Kloof tussen arm en rijk groeit Afstand tussen arm en rijk is belangrijker dan armoede SW: Welke rol kan SW spelen ter bestrijding van sociale ongelijkheid? Sociale uitsluiting aan de top? 7
Participatie Meer inspraak en meer sturing van cliënten en gebruikers in het sociaal werk Vraaggerichte zorg Community as policy versus community as politics Vermarkting Spel van vraag en aanbod Verschillende strategieën om te vermarkten Vraagsturing Voordelen: efficiëntie, responsiviteit en keuzevrijheid Nadelen: kortzichtigheid, egoïstische motieven, kwaliteitsmeting, aantasting intrinsieke waarden 8
Netwerken en samenwerking Hedendaagse sociale problemen vragen om een integrale benadering Samenwerking en netwerking => beter sociaal werk (?) beheersingsprobleem Herdefinitie overheidstaken De idee van één centrale sturende overheid gaat niet meer op Lokalisering en territorialisering Europeanisering Civilsociety 9
Vagere grens tussen veiligheidsbeleid en sociaal beleid Integrale veiligheid Functies: Terugwinnen van de wijken Verhogen van de leefbaarheid Bestrijden van overlast De logica achter het sociaal werk verandert Conclusie Rondetafels: Veel betrokkenheid maar ook bezorgdheid Bedreigingen én kansen Meer beroepstrots ontwikkelen Maatschappelijke positie van SW versterken 10
Hoe versterken? Waarden expliciteren en realisatie ervan evalueren Onderzoek versterken Beroepsvereniging voor of met burgers? Waarden expliciteren Nogal wat SW-discours wordt overgenomen en uitgehold Op zoek gaan naar gedeelde waarden Jordan : verhouding tussen autonomie en solidariteit Beschermen tegen de marktlogica door het bepleiten van een sterkere herverdeling of individuen en groepen sterker maken door opleiding, activering om aan marktlogica deel te nemen 11
Onderzoek versterken Onderzoek heeft drie taken: Het familiale defamilialiseren Verantwoordingsvraagstuk inspireren Aansluiten bij internationale theorievorming Professionaliseren Weiss: beroepsvereniging als noodzakelijke voorwaarde om positie te versterken Beroepsvereniging dreigt voorbij te gaan aan participatie Democratisch of participatief professionaliseren: Versterken van banden met allerlei nieuwe bewegingen Sluiten van allianties met en versterken van deze groepen 12