Beknopt marktoverzicht voor biologische groenten in Vlaanderen en Europa Paul Verbeke BioForum Vlaanderen augustus 2015 Met steun van de Vlaamse Overheid
Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Voorwoord...2 1. Algemene kenmerken van de biomarkt...3 1.1. Internationale markt...3 1.2. Cyclische markt...3 1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag...3 1.4. Kleine markt...3 1.5. Duurzame markt...3 1.6. Deel van de globale markt...3 2. De biomarkt in België en Europa...4 2.1. Algemeen...4 2.2. België...6 2.3. Denemarken... 7 2.4. Duitsland...8 2.5. Frankrijk...9 2.6. Italië...9 2.7. Nederland...10 2.8. Roemenië... 11 2.9. Oostenrijk... 11 2.10. Spanje... 11 2.11. Verenigd Koninkrijk... 11 2.12. Zweden...12 2.13. Zwitserland...13 3. Internationale markt voor biologische groenten...14 3.1. Algemeen...14 3.2. Europa...14 3.2.1. Algemene cijfers...14 3.2.2. Italië...15 3.2.3. Verenigd Koninkrijk...15 3.2.4. Duitsland...15 3.2.5. Frankrijk...17 3.2.6. Polen en Hongarije...18 3.2.7. Nederland...18 3.2.8. Denemarken...19 4. Belgische markt voor biologische groenten... 20 4.1. De productie van biologische groenten in Vlaanderen... 20 4.2. Sector van de industriegroenten...21 4.3. Import en export van Belgische biogroenten...22 4.4. Vraag naar biologische groenten in België... 23 5. Afzetkanalen...26 6. Prijsvorming... 30 7. Marktkansen...31 8. Bronnen... 32 9. Belangrijke adressen... Bijlage: Prijzen van biologische groenten... 1
Voorwoord De biologische markt is een kleine markt met relatief weinig spelers en met strikte productieregels. Om deze redenen is deze markt zeer gevoelig voor ernstige schommelingen van vraag en/of aanbod. Afnemers worden hierdoor te vaak geconfronteerd in discontinuïteit in het aanbod, terwijl landbouwers regelmatig met ondermaatse prijsvorming te kampen hebben. Een van de sleutels om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen is het verhogen van de markttransparantie. Deze marktstudie wil hier alvast een bijdrage aan leveren. Paul Verbeke Verantwoordelijke ketenontwikkeling BioForum Vlaanderen 2
1. Algemene kenmerken van de biomarkt 1.1. Internationale markt De markt voor biologische producten is een internationale markt. Wat op de Vlaamse of Belgische markt gebeurt, wordt rechtstreeks of onrechtstreeks beïnvloed door de markttendensen in de ons omringende landen. Onze inlandse biomarkt is veel kleiner dan in die landen en ondergaat zeer sterk de marktschommelingen in landen met een grotere biologische markt. Het is wel zo dat sommige Belgische marktdeelnemers een principiële voorkeur geven aan Belgische producten voor zover die marktconform worden aangeboden. 1.2. Cyclische markt De biomarkt is zéér cyclisch. De meeste landbouwgerelateerde markten kennen een zogenaamde 'aardappelcyclus'. Perioden van krapte in aanbod en hoge prijzen wisselen af met perioden van productoverschotten en lage prijzen. 1.3. Aanbod reageert vertraagd op de vraag In de biomarkt wordt deze zogenaamde 'aardappelcyclus' versterkt door de wachtperiode die omschakelende boeren moeten respecteren voor ze hun producten op de biomarkt kunnen verkopen. Die omschakelperiode bedraagt 2 jaar voor akkerbouwgewassen. Bovendien wordt in de praktijk de omschakelperiode verlengd door de tijd die de landbouwondernemer nodig heeft om informatie in te winnen en beslissingen te nemen. Door deze relatief lange omschakelperiode is het behoorlijk moeilijk om soepel in te spelen op wijzigende marktomstandigheden. 1.4. Kleine markt Ondanks de zeer goede groeicijfers van de voorbije jaren is de biomarkt nog steeds zeer klein in verhouding tot de reguliere markt. Hierdoor is het evenwicht tussen vraag en aanbod zeer broos. Enkele grote producenten die toetreden tot markt kan tijdelijk een overaanbod veroorzaken. Ook het omgekeerde is mogelijk. 1.5. Duurzame markt De biologische consument blijkt over het algemeen een bewuste en trouwe consument te zijn. Ook in economisch moeilijkere periodes blijft de biomarkt goed overeind. 1.6. Deel van de globale markt De biologische markt staat niet helemaal los van de globale voedingsmarkt. Calamiteiten in de globale voedingsmarkt hebben rechtstreeks of onrechtstreeks een invloed op de biomarkt. Voorbeelden zijn diverse voedselschandalen, de EHECcrisis in de groentesector, de Russische importban voor Europese landbouwproducten in 2014 en de overproductie in de zuivelsector in 2009. 3
2. De biomarkt in België en Europa 2.1. Algemeen De markt voor bioproducten * in de EU-28 wordt voor 2014 geschat op 23,4 miljard euro, een groei van 6,1% in verhouding met 2013. Ten opzichte van 2004 ging het zelfs om een verdubbeling. De grootste markt voor bioproducten in 2014 was Duitsland, met een omzet van 7,91 miljard euro. Ze worden gevolgd door Frankrijk met 5 miljard euro en het Verenigd Koninkrijk met 2,63 miljard euro. Opvallend is trouwens dat de omzet in het Verenigd Koninkrijk sinds 2013 opnieuw begint toe te nemen, nadat er een hele periode (2008-2012) jaarlijks omzetverlies geleden werd. Op basis van de al beschikbare cijfers wordt ook in 2015 een verdere omzetgroei verwacht voor heel Europa. Over het algemeen groeit het Europese biologische landbouwareaal wel een stuk minder snel dan de Europese markt. Bron: Agence Bio, 2014 Kijken we naar het aandeel bio in de totale nationale levensmiddelenmarkt, dan zien we dat Denemarken in 2014 het beste scoort met 7,6%, gevolgd door Zwitserland (7,1%) en Oostenrijk (6%). In België is het bio-aandeel 1,8% voor de totale biomarkt en 2% voor verse producten. De consumptie pro capita in de EU-28 is 41,7 euro. Ook hier is Denemarken (158,6 euro) het beste van de klas, met daarna Luxemburg (143 euro) en Oostenrijk (127 euro). In Zwitserland ligt bedrag nog hoger, met een consumptiebedrag van 189,2 euro/capita. * Consumptie aan huis én buitenshuis 4
Het bio-areaal in de EU-28 groeide in 2013 tot 10,3 miljoen hectare. De jaarlijkse groei vertraagt wel. In 2008 zagen we nog een groei van 13%, in 2011 was dat nog maar 6% en in 2013 viel de groei terug op nog maar 1,1%. Het aandeel biologische grond in de totale landbouwoppervlakte van de EU-28 bedraagt 5,7%. Het grootste bio-areaal vinden we terug in Italië en Spanje. Opvallend is de areaalvermindering in het Verenigd Koninkrijk met 5%, in vergelijking met 2012. Areaal biologische landbouw in 2013, of 2012 voor de landen met * of 2011 voor de landen met ** Bron: Agence Bio, 2014 De Europese biosector kende over het algemeen een sterke groei in de periode 1993-2001. De toenemende vraag naar bioproducten zorgde er ook voor dat het aanbod verder groeide. Die vraag werd rond het jaar 2000 opeens een stuk groter door de voedselcrisissen. Deze sterke groei zorgde uiteindelijk in 2001 voor een oververhitting van de markt. Omdat het aanbod aan bioproducten sneller toenam dan de vraag kwam er zelfs een overschot aan producten. Heel wat gangbare telers werden plots minder gemotiveerd om om te schakelen, en eind 2001 kwam er een evenwicht tussen vraag en aanbod. 5
Gelukkig bleef de vraag wel verder stijgen. Na de noodzakelijke herstructureringen begon de nationale en internationale markt medio 2005 weer aan te trekken. Van begin 2006 tot eind 2008 kende de biomarkt opnieuw een periode van een relatief tekort aan producten en een goede prijsvorming. In het najaar 2008 brak de wereldwijde krediet- en economische crisis uit, die nog heel 2009 zou beheersen. Dat jaar was er dan ook een eerder beperkte groei van de internationale biomarkt, al was het resultaat behoorlijk in vergelijking met de gangbare voedingssector. Sinds 2009 zien we de biosector verder groeien, vooral op het vlak van bioconsumptie. Het biologisch landbouwareaal neemt ook toe, maar opvallend langzamer dan de groei in consumptie. Dit kan in de toekomst leiden tot een tekort op de markt. In 2014 en zeker in 2015 merken we steeds meer tekorten voor diverse biologische producten, zoals biologische varkens, vleeskippen, industriefruit enzovoort. Meer info IFOAM EU-Group, AMI, Agence Bio 2.2. België De totale bestedingen van biologische producten (voeding+niet-voeding) in België, opgemeten door GfK Panelservices Benelux in opdracht van VLAM, groeiden in 2014 met 3,8% tot 435 miljoen euro. Dat is een marktaandeel van 2,3% in de totale bestedingen aan verse voedingsproducten. Ruim 88% van de Belgische gezinnen kocht vorig jaar wel eens een bioproduct. De groei van de bestedingen van verse bioproducten zette zich in 2012 verder en bedroeg 5%. De stijging was in Wallonië (+15%) groter dan in Vlaanderen (+5%). Biologische versproducten waren in 2013 gemiddeld een derde duurder dan gangbare producten, een prijsverschil dat de afgelopen jaren stabiel is gebleven. De grootste prijsverschillen zien we bij eieren en aardappelen. Het kleinste prijsverschil is er bij vleesvervangers. Bioproducten worden vooral in de klassieke supermarkt (Dis 1) gekocht: 45,3% van de markt. De gespecialiseerde winkels (o.a. speciaalzaak, natuurvoedingswinkel en Bio-Planet) volgen op de tweede plaats met 30,7% marktaandeel. De hard discount is het kleinste maar wel het sterkst groeiende biokanaal en heeft 3,2% van de markt in handen. De bioconsumptie groeit verder in Vlaanderen, maar de sector blijft klein in omvang, zeker als je bedenkt dat 88% van de Vlaamse gezinnen (= ca 4 miljoen) wel eens een bioproduct kochten in 2014. De biologische landbouwproductie is sterker ontwikkeld in Wallonië dan in Vlaanderen. Eind 2014 stonden 1.630 (+7,7%/2013) landbouwbedrijven onder biocontrole (343 in Vlaanderen (+7,5%/2013), 1.287 in Wallonië (+7,7%/2013)). Het biologische landbouwareaal beslaat 66.693 ha (+6,7%/2013) (5.042 ha in Vlaanderen (-0,5%/2013), 61.651 ha in Wallonië (+7,4%/2013)). Het bio-areaal in Vlaanderen is in 2014 gestagneerd en beslaat 0,8% van het totale landbouwareaal. Nochtans nam het aantal bedrijven wel toe. Het betreft voornamelijk kleinere bedrijven die door nieuwkomers in de landbouwsector 6
werden opgestart. Verschillende Community Supported Agriculture (CSA) bedrijven en zelfpluktuinen werden in de voorbije jaren opgestart. Bronnen Departement Landbouw en Visserij; BioWallonie 2.3. Denemarken Denemarken is het land met de hoogste biologische consumptie ter wereld. De producten, die met de opvallende rode Ø van het Deense biolabel zijn voorzien, maakten in het afgelopen jaar 7,6% van de totale voedingsmiddelenverkoop uit. In 2014 werd een totale omzet van 6,2 miljard Deense Kroon (831 miljoen euro) gerealiseerd in biologische voedingsmiddelen (+6% tov 2013). (791 mio in 2010, 844 mio in 2011). In de komende 3 jaar wordt een verdere groei van de bio-omzet met 5 à 10% verwacht. Daarnaast werd in 2014 een omzet van 1,2 miljard Deense Kroon (161 miljoen euro) gerealiseerd in de cateringsector. Vooral basisproducten domineren de biomarkt. Voor enkele producten is het marktaandeel heel hoog: 35,7% van de verkochte havervlokken zijn biologisch, 29,3% van de wortelen, 29,3% van de verkochte melk en 28,9% van de eieren. 42,8% van de distributie verloopt via discounters zoals Netto, Fakta, Kiwi, Rema 1000, Aldi en Lidl. Klassieke supermarkten als Irma, SuperBugsen en Superbest hebben een marktaandeel van 26,4%, terwijl department stores als Kvickly en FØtex 18,8% marktaandeel hebben. Netto heeft het grootste aandeel in de totale omzet aan bioproducten (19%). Berekend volgens het aandeel bio in de totale omzet per keten is Irma de belangrijkste supermarkt met 31,9% gevolgd door Kvickly, SuperBrugsen en Netto met een omzetaandeel van ongeveer 10%. Irma heeft een assortiment van ± 1.100 bioproducten, terwijl dit bij Netto beperkt is tot ± 150. Verkoop via alternatieve kanalen als abonnementen, markten en dergelijk is zeer beperkt tot 3,5% Het Deense bio-landbouwareaal is in 2014 met bijna 5.400 hectare gedaald (-3% tov 2013) tot 176.323 ha op 2.557 landbouwbedrijven. Deze afname van het areaal is opvallend, aangezien de export en de bio-omzet wel sterk gestegen zijn. Naar verwachting zal deze daling in 2015 weer rechtgetrokken worden. Deense boeren hebben in 2015 namelijk twee keer zoveel subsidie aangevraagd voor de omschakeling naar de biologische werkwijze. De verwachting is dat de oppervlakte biologische landbouwgrond in Denemarken daardoor met ongeveer 14.000 hectare zal gaan stijgen. In totaal wordt op 6,7 procent van de Deense landbouwgrond biologische landbouw bedreven. Ondanks een daling van 3 procent vorig jaar is de totale biolandbouwoppervlakte sinds 2007 met 17 procent toegenomen. Opvallend is de sterke daling van het aantal biobedrijven ondanks de toename van het areaal. Dit betekent dat het areaal per bedrijf sterk toeneemt. Gemiddeld is een biologisch landbouwbedrijf in Denemarken 68,9 ha groot. In 2002 was dat nog 48 ha per bedrijf. Denemarken zet ook steeds meer in op de export van bioproducten. In 2014 werd voor 204 miljoen euro geëxporteerd (155 mio in 2012), waarvan 52% naar Duitsland. Vanaf 2013 worden biologische melkproducten ook geëxporteerd naar 7
China. De belangrijkste exportproducten zijn groenten en fruit, vlees en melkproducten. 46% van de melk- en eiproducten worden geëxporteerd. In de komende jaren wordt een verdere groei van de export verwacht, met 10% per jaar. De Deense overheid heeft een ambitieus actieplan voor de biologische sector: tegen 2020 wil men het biologisch areaal verdubbelen in vergelijking met 2007. Om dit te realiseren wordt ingezet op bio in de pubieke sector, export, bio in het lessenpakket van het lager onderwijs en het landbouwonderwijs en tot slot ook in onderzoek. Meer info www.okologi.dk ; www.organicdenmark.dk; Organic Market Memo 2015 2.4. Duitsland Sinds 2000 kent de Duitse biosector een gemiddelde omzetstijging van 10% per jaar. Dat zorgde in 2014 voor een omzet van 7,91 miljard euro, een stijging van 4,8% ten opzichte van het jaar voordien en 4,35% van de totale levensmiddelenmarkt. Ook in de eerste jaarhelft van 2015 nam de omzet verder toe met 8,4%. Ook het verkoopsvolume stijgt verder met 8,1%. Het Duitse biologische landbouwareaal stagneerde in 2014 tot 1,048 miljoen ha. Dit areaal (6,3% van het totale landbouwareaal) wordt bewerkt door 23.398 bedrijven (8,3% van het totaal). Dure grondprijzen, o.a. als gevolg van de teelt van gewassen voor biogasproductie, en politieke onzekerheid houden een sterkere groei van het Duitse bio-areaal tegen. Verwacht wordt dat de steedse grotere consumentenvraag naar regionaal geproduceerde bioproducten goede afzetperspectieven biedt voor de Duitse biobedrijven. Omdat de Duitse productie achterblijft met de groeiende inlandse vraag zullen tegelijk steeds meer bioproducten geïmporteerd moeten worden. Om de biologische productie te stimuleren en zo in te spelen op het tekort in de markt, startte het federale ministerie van landbouw in 2015 een overleg met de betrokken stakeholders. Bedoeling is om tegen einde 2016 een strategie voor te stellen om de sector verder te ontwikkelen. Opvallend is de spectaculaire toename van gespecialiseerde biosupermarkten (nieuwe vestigingen groter dan 200m2) in de voorbije jaren. In de eerste jaarhelft van 2013 openden 24 nieuwe biosupermarkten de deuren. Dat gaat wel ten koste van de kleinere natuurvoedingswinkels. In de eerste jaarhelft van 2015 was er sprake van een omzetgroei van 9,3% bij de biosupermarkten. Bioproducten zijn ook opvallend aanwezig bij de typische discounters als Plus, Aldi en Lidl. Supermarkten en discounters groeiden in het eerste semester 2015 met resp. 12% en 14,1%. Ze zijn verantwoordelijk voor 60% van de Duitse bioverkoop, terwijl het natuurvoedingskanaal 32% van de omzet realiseert. In de voorbije jaren waren vooral de klassieke supermarktketens en het natuurvoedingskanaal verantwoordelijk voor de sterke groei van de markt. Meer info BÖLW, AMI, www.bmel.de, www.ble.de 8
2.5. Frankrijk De Franse biologische landbouw is duidelijk in ontwikkeling. Van januari tot en met half mei 2015 schakelden al 1.700 boeren om naar biologische landbouw. Dat is 16% meer dan in dezelfde periode een jaar eerder. Het biologisch en omschakelareaal groeide tot 1.120.000 hectare. Dat is 4,14% van het totale landbouwareaal. Belangrijk is ook de toegenomen omschakeling van het landbouwareaal (148.000ha; +14%/2013). In 2014 werd 970.000 ha land biologisch bewerkt (+4%/2014). Ook de Franse biomarkt kende de voorbije jaren een forse groei. De omzet van de biologische voedingsmarkt was 5 miljard euro waard in 2014 (+10% meer dan in 2013) met een marktaandeel van 2,5%. Eieren hebben een marktaandeel van 20% terwijl melk 12% marktaandeel heeft. In 6 op de 10 van de Franse kantines worden biologische producten aangeboden, een verdubbeling ten opzichte van 2009. Deze ontwikkeling is vooral te danken aan de publieke sector, waar 70% van de vestigingen in 2015 biologisch voedsel aanbiedt. Franse kantines haalden in 2014 een omzet van 191 miljoen euro. Om aan de inlandse vraag te voldoen werd in 2014 ongeveer 24% van de bioproducten ingevoerd. In 2009 was dit nog 38%. Het is de verwachting dat de groei enigszins zal stabiliseren in de komende jaren en dat er een beter evenwicht zal komen tussen vraag en aanbod. Een belangrijke reden voor de sterke groei van de productie is ongetwijfeld de Franse landbouwpolitiek van de voorbije jaren. In 2013 werd het actieplan Programme Ambition Bio 2017 gelanceerd, met de ambitieuze doelstelling om het bio-areaal te verdubbelen tegen 2017. Dat werd gekoppeld aan een gelijklopende toename van de consumptie. Een belangrijk instrument om de nationale bioproductie op te drijven is het beter structureren van de verschillende productkolommen. Dat wordt gerealiseerd met een stimuleringsfonds voor bedrijven. Bedrijven die er zich contractueel toe verbinden om vraag en aanbod van bioproducten beter op elkaar af te stemmen, worden hiervoor financieel ondersteund. Het stimuleringsfonds geeft 4 miljoen euro per jaar uit. Meer info www.agencebio.org 2.6. Italië De Italiaanse markt groeide in 2013 met zo n 6,9% in vergelijking met 2012, en bereikte een omzet van 1,97 miljard euro. Cijfers over 2014 wijzen op een omzet van meer dan 3 miljard euro. Dit cijfer omvat ook de export en de out of home markt omvat. Een recent onderzoek van Ismea/Nielsen spreekt over een omzetstijging voor bio in 2014 van 11%. Dit is in schril contrast met de inkrimping van de totale Italiaanse voedingsmarkt met -0,2%. Al 10 jaar groeit de Italiaanse biobranche ononderbroken. In de eerste 6 maanden van 2015 groeide de omzet zelfs met 15 à 20%. Dit wordt mede toegeschreven aan de algemene economische heropleving in Italië. 9
Het biologische landbouwareaal is het tweede grootste van Europa (1,39 miljoen ha in 2014 op 42.546 landbouwbedrijven; +5,4% in vergelijking met 2013; 10,8% van het totale landbouwareaal) en is vooral gericht op de productie van ruwvoer, graan en olijven. Een belangrijk deel - ter waarde van 1,13 miljard euro in 2012 - wordt geëxporteerd naar Noordwest-Europa en Noord-Amerika. Vooral groenten en fruit, olijfolie, pasta, wijn, balsamico-azijn, kaas en talrijke andere verwerkte specialiteiten worden geëxporteerd. Opvallend is dat het gespecialiseerde natuurvoedingskanaal een duidelijk hogere bio-omzet realiseert (895 miljoen euro) dan het klassieke supermarktkanaal (545 miljoen euro). NaturaSì is een gespecialiseerde biosupermarktketen met 100 vestigingen. De moederfirma Ecor NaturaSì werkt bovendien nauw samen met zo n 300 onafhankelijke winkels onder de naam Cuore Bio. Een andere belangrijke groothandel in bioproducten is Ki Group, met zo n 250 aangesloten winkels. Ook de cateringsector is een niet onbelangrijk afzetkanaal voor Italiaanse bioproducten. Meer dan één miljoen Italiaanse kinderen krijgen dagelijks een biologische schoolmaaltijd. Meer info www.ismea.it; www.kigroup.com; www.sinab.it; www.federbio.it 2.7. Nederland De consumptie van biovoeding in Nederland is in 2014 voor het eerst boven de 1 miljard euro uitgekomen. De meeste biologische voedingsmiddelen worden gekocht in de reguliere supermarkten, de biologische speciaalzaken en de 'out of home'-sector. Deze verkoopkanalen waren samen goed voor 934 miljoen euro. De overige verkoopkanalen, waaronder boerenmarkten, boerderijwinkels en reguliere speciaalzaken, zijn goed voor nog eens 70,1 miljoen euro omzet aan biologische voeding. Hiermee komen de totale consumentenbestedingen boven de 1 miljard euro uit. Dit resulteert in een marktaandeel van 2,3%. In tegenstelling tot de sterke groei van de consumptie is in 2014 het biologisch landbouwareaal met 0,2% gekrompen tot 49.800 ha (2,7% van het totale landbouwareaal, dat 0,5% kromp). De verwachting is dat het areaal in 2015 wel opnieuw zal toenemen. In 2014 werd voor 928 miljoen euro (+12,4% in vgl. 2012 groothandels-waarde) biologische producten geëxporteerd. Zo n 59% hiervan betreft export van goederen die eerst geïmporteerd werden. Ongeveer de helft van de exportwaarde betreft groenten, fruit en aardappelen, maar de groei zit vooral in houdbare producten als graan, noten, peulvruchten, sap, olie en suiker. Omgerekend naar kleinhandelswaarde is dat zo n 1,1 à 1,5 miljard euro, méér dus dan de inlandse consumptie. Met 41% van de exportwaarde is Duitsland het belangrijkste exportland vanuit Nederland. Ook voor 2015 verwacht Bionext een verdere toename van het exportcijfer. Meer info www.bionext.nl; www.cbs.nl 10
2.8. Roemenië Het areaal biologische landbouw in Roemenië bedroeg 289.252 ha in 2014. Het grootste deel van de biologische productie is bestemd voor export. Het gaat vnl. Om granen, peulvruchten en oliehoudende gewassen. De inlandse consumptie is beperkt tot 0,5% van de totale voedingsmarkt. Dit beperkte aandeel is een gevolg van de geringe koopkracht van consumenten. Meer info www.romednet.com 2.9. Oostenrijk De bio-omzet in Oostenrijk blijft al enkele jaren rond de 1 miljard euro schommelen. Het bio-aandeel op de markt is, na Denemarken, het hoogste van Europa, met 7%. Ondanks deze groei van de consumptie is het biologisch landbouwareaal in 2014 licht afgenomen tot 524.435 ha (543.000 ha in 2011). Dit areaal is inclusief bergweiden en beslaat 20% van het totale landbouwareaal. Deze worden bewerkt door 20.887 bioboeren (22.000 bioboeren in 2011; 17,1% van het totaal aantal boeren in Oostenrijk). Meer info www.ama.at; www.bio-austria.at 2.10. Spanje Spanje heeft het grootste bio-areaal in Europa (1,6 miljoen ha in 2013, -9% t.o.v. 2012), dat echter sinds 2010 blijkt af te nemen. Spanje heeft slechts een beperkt marktaandeel voor bioproducten in eigen land (1%). De Spaanse biosector is dus vooral afhankelijk van export. Vooral de productie van biologische wijn en olijfolie zijn belangrijk. Veel groenten en fruit (o.a. citrus) worden geëxporteerd naar Noord-Europese landen. De inlandse afzet van bioproducten verloopt vooral via natuurvoedingswinkels. Meer info www.magrama.gob.es 2.11. Verenigd Koninkrijk In 2014 groeide de Britse biomarkt met 4% tot 1,86 miljard pond (2,63 miljard euro), ondanks de krimpende totale voedingsmarkt (-1,1%). Dit bevestigt de heropleving in 2013, na vier opeenvolgende jaren van dalende omzet. Ook voor 2015 wordt een verdere omzetgroei verwacht. Tot 2008 was het Verenigd Koninkrijk de tweede belangrijkste afzetmarkt voor biologische producten, maar de economische crisis drukte op de omzet, opvallend meer dan in andere Europese landen. Met 1,95 miljard euro in 2012 zakte de bioomzet met 23% in vergelijking met 2008. Zo verloor het Verenigd Koninkrijk haar tweede plaats in Europa aan Frankrijk. 11
In 2013 waren supermarktketens verantwoordelijk voor 71% van de bio-omzet in het Verenigd Koninkrijk. In hun strijd om goedkoper te zijn dan hun concurrenten, schroefden ze het relatief duurdere bio-assortiment terug, waardoor er een neerwaartse spiraal ontstond in de verkoop van bioproducten. Dat blijkt evenwel kansen te hebben geboden voor andere verkoopskanalen zoals pakkettenverkoop, verkoop aan huis en internetverkoop (+11% in 2013 tov 2012), boerderijwinkels (+3,4% in 2013 tov 2012), catering (+10% in 2013 tov 2012) en gespecialiseerde biowinkels (+4,3% in 2013 tov 2012). Wellicht heeft ook het paardenvleesschandaal in 2013 zijn invloed op deze nieuwe groei. Toch wordt de heropleving vooral toegeschreven aan nieuwe productintroducties en uitgebreide marketing van de andere verkoopskanalen. Vooral biologische zuivel was een sterkhouder in 2014, verantwoordelijk voor 25% van de totale omzet aan biologische voeding. De verkoop van melk groeide met 6%, terwijl de verkoop van yoghurt met 13,8% toenam. Biologische producten in de cateringsector namen in 2014 toe met 13,6% tot een omzet van 7 miljoen Britse pond. Naast kindercrèches, ziekenhuizen en universiteiten, serveren ook 3.300 scholen biologische maaltijden. In tegenstelling tot de heropflakkering van de verkoop van biologische voeding, neemt de productie in het Verenigd Koninkrijk verder af. De cijfers: het Britse biolandbouwareaal is in 2014 verder afgenomen tot 548.000 ha (-5% t.o.v. 2013; -35% t.o.v. 2008), terwijl ook de productie van schapen, varkens en pluimvee afnamen met respectievelijk -4%, -6,1% en -3,6%. Alleen de productie van runderen nam toe met 7,4%. In 2016 wordt een nieuwe en meer gunstige subsidieregeling voor biologische landbouw van kracht. Mogelijk zal dit resulteren in een hernieuwde interesse voor inlandse biologische productie. In het andere geval zal er steeds meer biologische voeding geïmporteerd moeten worden. Meer info Soil Association, DEFRA 2.12. Zweden Bio boomt in Zweden: in 2014 is de Zweedse biomarkt met 38% gegroeid tot 15,5 miljard 15,5 SEK (1,7 miljard euro). In 2012 was de omzetgroei nog beperkt tot 2,8% (t.o.v. 2011). Het bio-aandeel in de totale levensmiddelenmarkt bereikt daarmee 5,6% in 2014. Enkele Zweedse supermarktketens realiseerden indrukwekkende groeicijfers. ICA steeg met 55%, COOP en AxFood met +40%. Ook Systembolaget, een door de overheid gecontroleerde keten voor alcoholische dranken, kende een groei van de bio-omzet met 83%. Martin & Severa, een belangrijke speler in de Out-of-Home markt kende een groei van 24 % en ook Arla, de grootste Scandinavische melkerij groeide met 36% in het biosegment. Typisch Zweedse producten als zuivel, eieren en vleesproducten hebben elk een relatief groot marktaandeel. Vooral voor deze producten ziet Ekoweb nog verder groeipotentieel, omdat Zweedse consumenten belang hechten aan de regionale 12
herkomst van deze producten. Die zijn op dit ogenblik onvoldoende beschikbaar in Zweden. Ook voor 2015 verwacht Ekoweb een verdere groei van 20 % (214 miljoen euro jaarlijks). Een snellere groei wordt onwaarschijnlijk geacht omdat het inlandse aanbod onvoldoende is. Net als in andere landen worden biologische landbouwers gezocht om in te spelen op de toenemende vraag. Het bio-areaal is in 2014 nauwelijks toegenomen tot 502.200 ha (501.500 ha in 2013). Dit is 17% van het volledige landbouwareaal. Tot 2011 was er heel wat omschakeling, maar dat is anno 2015 praktisch helemaal stilgevallen. Meer info www.krav.se; www.ekoweb.nu 2.13. Zwitserland In 2014 werkten 6.387 Zwitserse boeren biologisch (95 meer dan in 2013). Het areaal groeide met 3.000 ha tot 128.961 ha (12,3% van het volledige landbouwareaal). De Zwitserse biomarkt groeit sterk. In 2014 werd een totale omzet van 2,207 miljard CHF gerealiseerd (± 2,04 miljard EURO; +7,5% in vergelijking met 2013). Met een marktaandeel van 7,1% heeft Zwitserland, op Denemarken na, het grootste marktaandeel binnen Europa. De toegenomen productie voldoet niet om aan de sterk groeiende vraag te voldoen. Daarom worden steeds meer bioproducten ingevoerd. Het importaandeel varieert sterk naargelang de biologische productgroep: 100% van het vlees, 97% van de zuivelproducten en 80% van de groenten zijn van Zwitserse oorsprong. Van het graan en fruit wordt dan weer zo'n 66% ingevoerd. In essentie worden enkel die producten ingevoerd die niet of onvoldoende in Zwitserland (kunnen) worden geproduceerd. Dat leidt vaak tot discussies. Een deel van de Zwitserse biolandbouwers zijn niet gelukkig met deze import. Meer info www.bio-suisse.ch 13
3. Internationale markt voor biologische groenten 3.1. Algemeen Algemeen kan gesteld worden dat er de voorbije jaren een goede vraag was naar biologische groenten en een goede prijsvorming. Ondanks de economische crisis lijkt de verkoop van bioproducten vrij goed stand te houden. Hiervoor zijn twee mogelijke verklaringen. Ten eerste blijkt de bioconsument een bewuste en overtuigde consument die trouw blijft aan bio. Een tweede mogelijke verklaring is dat de bioconsument minder te lijden heeft onder de moeilijke economische omstandigheden. 3.2. Europa 3.2.1. Algemene cijfers De belangrijkste productielanden voor biologische groenten in Europa zijn Italië, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Polen, Nederland, Griekenland, Oostenrijk, Denemarken, Hongarije en Zweden. In totaal gaat het om 95.508 ha in 2013, wat overeenkomt met 5% van het totale Europese groenteareaal. In de meeste landen nam het productieareaal toe in de voorbije jaren, met uitzondering van Italië waar het biologisch groenteareaal stagneerde. Uit cijfers voor 2014 blijkt dat de cijfers voor Italië sterk naar boven gecorrigeerd worden. De reden hiervoor kennen we niet. Voor 2013 resulteerden de cijfers alvast in een stagnatie van het totale oppervlak aan biologische groenten. De belangrijkste groentegewassen zijn tomaten, de verschillende vruchtgroenten, wortelen en ajuin. Precieze gegevens hierover zijn moeilijk te vinden. Hiertegenover is België het kleine broertje. De biologische groentemarkt is dan ook een internationale markt die in Europa bepaald wordt door de grote Europese spelers. België is bijgevolg genoodzaakt om de markttendensen te volgen, eerder dan ze te kunnen bepalen. Areaal biologische groenten in diverse EU-landen in 2013 (ha) (Bron: AMI) 14
3.2.2. Italië Italië had in 2011 het tweede grootste landbouwareaal in Europa, met zo n 1,09 miljoen ha. De belangrijkste productiegebieden zijn Sicilië en Calabrië. In 2014 werden op 40.033 ha biogroenten geteeld (incl. aardbeien en champignons). Dit is 79% meer dan het jaar voordien, wat toch wel zeer opmerkelijk is. Dit areaal is de voorbije jaren gekrompen (30.000ha in 2008). De belangrijkste gewassen zijn tomaten (2.183ha; 1,1 miljoen ton) en bladgewassen (excl. koolsoorten; 3.761ha; 1,5 miljoen ton). Een belangrijke speler op de Italiaanse markt is Canova (Almaverde Bio). Italië is een belangrijk exportland voor biologische groenten en fruit, naar alle Noord-West-Europese landen en dit vooral in de winter en lente. 3.2.3. Verenigd Koninkrijk In het Verenigd Koninkrijk worden er op zo n 15.717 ha biologische groenten geteeld. Het wisselvallige weer in het Verenigd Koninkrijk, versterkt door een verschuiving van het klimaat naar warmere zomers en nattere winters, maakt het telen van groenten niet eenvoudig. Door hetzelfde wisselende weerspatroon is ook de vraag naar typische zomer- of wintergroenten zeer onvoorspelbaar. Gevolg van dit alles is dat telers creatief en innovatief moeten zijn op het vlak van productie en vermarkting. Er is een duidelijke trend naar meer directe verkoop. In 2011 hielden de lokale en directe verkoop van biologische groenten en fruit goed stand. De verkoop in de supermarkten daarentegen nam af. Dat resulteerde in een afname van de omzet van biologische groenten met -5,1%. Ongeveer 40% van de biologische groenten worden geïmporteerd vanuit het vasteland. De strenge kwaliteitseisen, gecombineerd met relatief hoge transportkosten, maakt export naar het Verenigd Koninkrijk wel moeilijker. Ook de zwakke positie van het pond ten opzichte van de euro bemoeilijken de export. Prijsevoluties voor biologische groenten in de UK kunnen teruggevonden worden via de website www.soilassociation.org 3.2.4. Duitsland In Duitsland werd in 2013 zo n 10.785ha biologische groenten geteeld op ongeveer 2000 landbouwbedrijven. Dat komt overeen met 9,5% van het totale groenteareaal. Het biologische groenteareaal stagneert reeds meerdere jaren. De biologische beschutte teelten beslaan 20% (263 ha) van het totale areaal. Hiervan is 54 ha tomaat. In de toekomst wordt een verdere toename van het areaal biologische beschutte teelten verwacht. Ongeveer 7.900 ha wordt bewerkt voor de verse markt. Het overige deel is voor afzet aan de industrie. Belangrijkste gewas is wortelen (1.729 ha), goed voor 17% van de totale wortelteelt in Duitsland. Verse biogroenten hebben een marktaandeel van 5,8%. AGF hebben een omzetaandeel van 23,6% (187 miljoen Euro) van de totale bio-omzet. Verse groenten vertegenwoordigen een omzetaandeel van 7,6%. Biologische groenten waren in 2012 goed voor 10,7% van de biologische omzet. Dit is beter dan in 2009 (9,1%). In de eerste jaarhelft van 2015 steeg het volume verkochte biogroenten met 5,1% in vergelijking met 2014. Ook de prijs steeg in dezelfde periode met 14%. Vooral 15
paprika, tomaten, komkommer en asperges kenden een sterke groei, terwijl ijsbergsla, kropsla en pompoenen een terugval kenden. De best verkopende biogroente is eveneens wortelen (40%). Daarnaast behoren tomaten, ajuin, komkommers, paprika, pompoenen, courgettes, asperges, venkel en rode bieten tot de best verkopende biologische groenten. Het hoge marktaandeel voor biologische wortelen wordt toegeschreven aan het grote engagement van discounters voor dit product in vergelijking met andere producten. 71% van de biologische wortelen worden in discounters verkocht. Wortelen zijn relatief makkelijk biologisch te telen, hebben een zeer goede houdbaarheid en zijn het jaar rond verkrijgbaar. Bovendien hebben de discounters zelf ook een belangrijk marktaandeel in Duitsland. Discounters zijn verantwoordelijk voor 38% van de biogroentenverkoop. Zonder rekening te houden met de verkoop van wortelen is dat nog 20%. Ongeveer 90% van de verkochte biotomaten komen uit het buitenland, vnl. uit Spanje en Italië, maar ook uit Marokko en Israël in de wintermaanden en vanaf het voorjaar uit Nederland. In Duitsland zelf zijn 2 belangrijke productiegebieden in Reichenau (Bodensee) en aan de Noordzeekust. De regionale herkomst van biologische voedingsmiddelen wint steeds meer aan belang in Duitsland. Waar de inlandse productie onvoldoende is, wordt wel ingevoerd, maar aan duidelijk lagere prijzen. Zo worden Nederlandse biotrostomaten in juli 2015 aan 1,87 euro/kg aan de detailhandel verkocht, terwijl Duitse biotrostomaten dubbel zo duur zijn. Top-10 afzet van biologische en gangbare groenten in Duitsland. Procentueel aandeel op het totaal volume Bio Gangbaar Wortelen 39,8 Tomaten 16,2 Tomaten 10,9 Wortelen 11,8 Uien 7,1 Uien 10,6 Komkommer 5,4 Komkommer 10,6 Courgetten 3,5 Paprika 8,4 Pompoenen 3,0 Ijsbergsla 4,4 Asperges 2,4 Asperges 3,4 Paprika 2,4 Bloemkool 2,8 Kropsla 0,8 Prei 2,4 Ijsbergsla 0,6 Courgetten 2,3 Overige 24,2 Overige 27,1 Bron: AMI De afzet voor biologische groenten en fruit kreeg een enorme boost in Duitsland, toen discounters als Aldi, Lidl en Plus in 2005 enkele basisgroenten opnamen in hun assortiment. Dit gebeurde door een algemeen toegenomen consumentenvraag die op zijn beurt aangewakkerd was door acties van Greenpeace en andere milieu- en consumentenorganisaties. Zo werd een ranking gemaakt van supermarkten volgens de aanwezigheid van residuen in de aangeboden AGF. Een tweede gevolg van deze acties was dat de meeste supermarkten bovenwettelijke eisen begonnen te stellen aan hun leveranciers op het vlak van residuen. Dit heeft de interesse voor de biologische teelt aangewakkerd bij gangbare telers. 16
Een belangrijk handelshuis voor biologische groenten en fruit in Duitsland is Lehmann Natur. Adressen van deze en andere groothandels in biologische verswaren kunnen opgevraagd worden bij BioForum. 3.2.5. Frankrijk Met 23.920 ha in 2014, is het areaal biologische en omschakelingsgroenten voor de versmarkt in Frankrijk gegroeid in verhouding tot 2013 (+11%). 17.601 ha is bestemd voor de teelt van verse groenten. 6.319 ha is bestemd voor de teelt van droge groenten (linzen, kikkererwten, diverse bonensoorten). Het belangrijke aandeel van deze leguminosen wordt verklaard door hun stikstoffixerende eigenschappen. Bretagne is het belangrijkste productiegebied voor biologische groenten (3.027ha; 30% bloemkool en andere kolen) in Frankrijk, gevolgd door de regio s Midi- Pyrénées en Aquitaine. In Bretagne zijn de biologische groentebedrijven gemiddeld 5,2ha groot. De omzet van verse biologische groenten bedroeg 400 miljoen euro in 2014 (+8,7 in vgl. met 2013). 42% van deze omzet wordt gerealiseerd in gespecialiseerde natuurvoedingswinkels, 26% in supermarktketens en 32% via rechtstreekse verkoop. Het belang van de rechtstreekse verkoop neemt jaarlijks toe. Het consumptieaandeel biologische groenten groeide in 2011 tov 2010 met +4% in volume en +1% in waarde (resp. +31% en 33% tov het gemiddelde van 2007-2009). Tegelijkertijd was er een achteruitgang van -4% van de totale consumptie van groenten en fruit (gangbaar en bio samen). 21% van de geconsumeerde biologische groenten en fruit werden in 2014 geïmporteerd. Dit aandeel daalt wel al enkele jaren. Deze verhoogde zelfvoorzieningsgraad is duidelijk gelinkt aan de verhoogde inlandse productie. Franse aankopers van biogroenten verkiezen inlandse producten. Buitenlandse producten worden wel gekocht als goedkoper alternatief voor de Franse producten, als er onvoldoende Frans aanbod is, buiten het Franse seizoen of als het specialiteiten betreft die in Frankrijk niet (voldoende) worden aangeboden. Om de afzetketen voor biologische groenten en fruit verder te ontwikkelen wordt ingezet om 3 knelpunten aan te pakken: o productieplanning afgestemd op de verwachte vraag o opslagcapaciteit om beter jaarrond te kunnen bewaren en aanleveren o capaciteit voor verwerking tot sappen, compotes, soepen, conserven enzovoort Een uitgebreide lijst van groothandels, verwerkers en producenten van biologische groenten is te vinden onder http://annuaire.agencebio.org/ Meer info www.interfelbio.com 17
3.2.6. Polen en Hongarije Hoewel de Oost-Europese landen slechts een beperkte biomarkt hebben, is er wel een belangrijk productiepotentieel. Een belangrijk deel van de Oost-Europese productie wordt in West-Europa geconsumeerd. 3.2.7. Nederland De omzet van biologische AGF nam in de eerste jaarhelft van 2012 toe tot 146 miljoen euro (129,8 miljoen euro in de eerste jaarhelft van 2011). Het marktaandeel voor biologische groenten nam toe in 2011 tot 3,3% tov 3,1% in 2010. Biologische groenten worden vooral in het supermarktkanaal verkocht (60,3%) en in mindere mate in het gespecialiseerde kanaal (25,4%), in de out-of-home sector (3,1%) en in andere kanalen (13,3%). Het totale areaal aan biologische groenten in Nederland is ongeveer 5.852 ha (2014). 2013 2014 2013 2014 Bewaarwortelen 1.172 1.128 Broccoli 99 74 Uien 909 1.015 Asperges 35 37 Kool 230 317 Witloofwortelen 184 189 Bloemkool 189 145 Opkweek groenten 22 22 Broccoli 99 74 Tomaten 41 31 Rode biet 190 228 Komkommers 11 13 Prei 79 86 Paprika 33 27 Spinazie 393 387 Kasgroenten totaal 125 112 Sperziebonen 303 196 Groenten totaal 5.709 5.852 Bron: CBS Nederland is een belangrijk land op het gebied van de handel voor biologische groenten. Een belangrijk deel van de Nederlandse productie wordt geëxporteerd, o.a. naar Duitsland, Scandinavische landen en België. De belangrijkste exportbestemming is Duitsland (± 41%). De export van Nederlandse kasgroenten steeg in 2014 met 15% tot 50,1 miljoen euro. De exportwaarde van in Nederland geteelde openluchtgroenten bedroeg 53,5 miljoen euro. Naast export van in Nederland geteelde groenten worden ook heel wat groenten geïmporteerd en opnieuw uitgevoerd. Ook Belgische groenten worden via Nederlandse handelshuizen geëxporteerd naar derde landen. De re-exportwaarde voor kasgroenten in 2014 wordt op 28,1 miljoen euro becijferd. Voor vollegrondsgroenten is dat 9,8 miljoen euro. Nederlandse biologische groentebedrijven zijn over het algemeen groter en beter verkaveld dan de Belgische bedrijven. Dat biedt logistieke en schaalvoordelen. De Nederlandse polders lenen zich ook vrij goed voor de biologische teelt. De jonge bodems hebben minder last van onkruiddruk en de zeewind zorgt ervoor dat gewassen minder te lijden hebben van ziektedruk. Bedrijven zoals Nautilus, Organic Trade Company (OTC), Eosta en Green Organics zijn internationaal opererende handelshuizen gespecialiseerd in AGF. Green Organics is een belangrijke leverancier van biologische industriegroenten aan de Belgische verwerkende industriegroentensector. Naturelle is een zelfstandig onderdeel van The Greenery en leverancier van een zeer compleet assortiment biologische groente, fruit, paddenstoelen, aardappelen en uien dat voldoet aan alle biologische eisen. De omzet is ± 45 miljoen euro/jaar. 18
Die wordt gerealiseerd met zo'n 45 medewerkers. Een beperkt aantal leveranciers zijn coöperant-lid. Talrijke andere telers zijn enkel leverancier. Een breed assortiment groenten, paddenstoelen, aardappelen en fruit worden het jaar rond geleverd aan supermarktketens en groothandels in diverse Europese landen. Om het hele jaar continuïteit te verzekeren worden ook geïmporteerd producten verhandeld. Naturelle legt zich ook toe op het aanleveren van groenten en fruit voor industriële verwerking (diepvries, conserven, babyvoeding, gedroogde groenten en sappen). De producten van Naturelle worden in Nederland voor een groot gedeelte verkocht onder het merk Bio+, vaak in composteerbare verpakkingen. Naturelle is exclusief leverancier van alle onbewerkte groenten en fruit van dit succesvolle biologische merk. Opvallend is het hoge areaal aan verwarmd glas, nl. zo n 112 ha. Dit is 10% minder dan in 2013, maar wel merkelijk meer dan in Vlaanderen (7ha). 3.2.8. Denemarken Biologische groenten hebben een marktaandeel van 11,4% in Denemarken. Organic Denmark rapporteerde een verdere groei van de omzet voor biogroenten in de eerste jaarhelft van 2015 van 35% in vergelijking tot dezelfde periode van 2014. Over heel 2014 was de omzetgroei voor biogroenten nog 13%. De sterke groei wordt toegeschreven aan de sterk verhoogde aanwezigheid van een breed assortiment in de verschillende retailkanalen. De zeer populaire groene kool werd bv. slechts één jaar geleden breed in bioversie opgenomen in de verschillende ketens en heeft ondertussen de gangbare groene kool bijna helemaal vervangen. Ook wortelen worden in enkele winkelketens enkel nog in de biovariant aangeboden. 29,3% van alle wortelen die in Denemarken worden verkocht zijn biologisch. De meest verkochte biologische groenten zijn in volgorde van belang: wortelen, tomaten, diepgevroren groenten en aardappelen, komkommer, sla, chinese kool, spinazie, uien en aardappelen. De totale omzet voor deze biogroenten wordt geschat op 882 miljoen DKK (118 miljoen Euro). Een belangrijk deel van de biologische groenten, worden ingevoerd, vnl. uit Italië, Duitsland en Nederland. 19
4. Belgische markt voor biologische groenten 4.1. De productie van biologische groenten in Vlaanderen In België worden op zo n 1.162 ha (2014) biologische groenten geteeld. Het grootste deel hiervan wordt in Vlaanderen geteeld, nl. 542 ha in 2014. Dit is 10,7% van het totale Vlaamse bio-areaal. In Wallonië worden 620 ha biologische groenten geteeld. Het is niet duidelijk om welke groenten het precies gaat. Wellicht gaat het in belangrijke mate om groenten voor de industrie. Er is een evolutie om biologische groenten steeds vaker op een meer akkerbouwmatige wijze te gaan telen. Hiermee worden voor het eerst meer biologische groenten in Wallonië geteeld dan in Vlaanderen. Areaal biologische en omschakelingsgroenten in Vlaanderen in 2014 2014 Omsch. Bio Totaal Stengelgroenten 0,90 55,27 56,17 prei 43,28 43,28 groene selderij 3,16 3,16 rabarber 1,74 1,74 asperge 0,90 7,09 7,99 Aardappelen 0,31 75,14 75,45 Bladgroenten 0,06 17,41 17,47 spinazie 1,45 1,45 sla 0,06 15,12 15,18 andere vroege 0,84 0,84 bladgroenten Kolen 1,53 59,08 6,61 rode kool 2,64 2,64 witte kool 2,09 2,09 savooikool 3,15 3,15 spruitkool 8,34 8,34 bloemkool 1,53 15,7 17,23 boerenkool 1,13 1,13 broccoli 7,8 7,80 chinese kool 2,08 2,08 andere koolsoorten 16,15 16,15 Peulvruchten 2,83 2,83 Witloof (incl. 6,35 6,35 wortelen) Ui-achtigen 0,00 9,66 9,66 ajuinen 8,12 8,12 sjalotten 1,54 1,54 Wortelen en knollen 0,20 45,66 45,86 wortelen 17,10 17,10 pastinaak 5,33 5,33 raap 3,13 3,13 koolrabi 1,22 1,22 knolselder 11,61 11,61 schorseneer 0,52 0,52 rammenas 0,20 0,55 0,75 rode biet 4,10 4,10 20
Bron AMS knolvenkel 2,10 2,10 Vruchtgroenten 0,94 76,15 77,09 tomaten 0,05 5,95 6,00 paprika 0,00 0,67 0,67 komkommer 0,00 0,17 0,17 pompoen 0,89 55,05 55,94 courgette 0,00 14,31 14,31 Champignons 0,66 0,11 0,77 Kruiden 0,86 29,08 29,94 Andere groenten 16,60 9,037 106,97 Totaal 31,99 509,67 541,66 Evolutie van het areaal biologische groenten in Vlaanderen in hectare, 2002 2014 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 348 344 272 296 378 399 385 424 321 422 463 506 542 Bron: AMS Van de 19 ha groenten onder glas, worden 7 ha verwarmd. Het gaat om tomaat, paprika en komkommer. In Wallonië worden 1,2 ha onder warm glas geproduceerd en 1,5 ha onder koud glas. Ter vergelijking: In Nederland worden 70 ha verwarmde glasgroenten geteeld naast 30 ha koud glas. 4.2. Sector van de industriegroenten België neemt een belangrijke plaats in op de internationale markt voor industriegroenten. Ook biologische industriegroenten worden in België verwerkt, maar in hoofdzaak op basis van ingevoerde groenten. De belangrijkste bedrijven actief in het verwerken van biologische industriegroenten zijn Scana Noliko, Hesbaye Frost, Ardo, Pinguïn, Pasfrost, Unifrost en Herbafrost. Met uitzondering van Scana Noliko (bokaal) gaat het om diepgevroren producten. Lutosa en Eurofreez zijn gespecialiseerd in diepgevroren (biologische) aardappelproducten. In totaal wordt de productie aan biologische industriegroenten geschat op 32.000 ton afgewerkt product. De belangrijkste producten zijn bonen, spinazie, erwten, wortelen, knolselder, rode kool, witte bonen, prei, maïs, rode biet en schorseneren. Met uitzondering van rode kool, prei en knolselder komen de groenten voor de verwerking voor zo n 95% uit het buitenland. Vooral Nederland en Duitsland zijn belangrijke leveranciers. Door de regionale concentratie en de schaalgrootte van de bedrijven in sommige streken (bv. de Nederlandse polders) kunnen industriegroenten er efficiënt geteeld worden. Teeltplanning- en begeleiding, velden oogstwerkzaamheden (met vaak zéér gespecialiseerde machines) en logistiek worden er bovendien door externe bedrijven (bv. Green Organics) op elkaar afgestemd, zodat grote volumes in korte tijdspanne probleemloos aangeleverdkunnen worden. Dat laatste is zeer belangrijk aangezien de verwerkingsinstallaties voor industriegroenten een hoge capaciteit hebben in verhouding tot de hoeveelheden die in bio worden verwerkt. Bovendien liggen de productiegebieden vaak in gebieden met weinig ziekte-of onkruiddruk (jonge bodems, zeewind). 21
De nabije ligging van de groente-industrie biedt ongetwijfeld kansen voor de Belgische biologische groentetelers. Nochtans zijn de huidige biologische landbouwers in Vlaanderen weinig geneigd om contracten af te sluiten met verwerkende bedrijven. Reden hiervoor is een zeker wantrouwen uit mindere ervaringen in het verleden. Daarnaast telen Vlaamse telers vaak kleinere volumes die betere prijzen opleveren op de versmarkt. Bovendien bemoeilijkt de regionale spreiding van de bedrijven een efficiënte teelt- en oogstorganisatie om te komen tot grote aanlevervolumes op korte tijd. De afzet voor biologische industriegroenten is beperkt maar blijft wel stijgen. Er zijn twee belangrijke afzetkanalen: de detailhandel en de verdere verwerking tot secundaire voedingsproducten. De afzet in de detailhandel gebeurt voor het grootste deel via grootwarenhuizen. De verdere verwerking gebeurt in grootkeukens of tot secundaire diepvriesproducten zoals pizza s, lasagne, burgers e.d. Bedrijven als Bioline Europe en Crop s zijn in dit segment actief. Voor grootkeukens zijn diepvriesgroenten zeer gebruiksvriendelijk. Diepvriesproducten vertegenwoordigen slechts 1% van alle bestedingen aan biologische voeding in België (GfK). 4.3. Import en export van Belgische biogroenten Een belangrijk deel van de in België aangekochte en verwerkte groenten worden ingevoerd. Een duidelijk voorbeeld hiervan betreft de groente-industrie (zie hierboven). Daarnaast worden ook groenten geïmporteerd buiten het Belgische groeiseizoen. Het gaat vooral om Zuid-Europese landen zoals Frankrijk, Spanje en Italië. Ook landen als Israël, Cyprus en Egypte zijn belangrijke leveranciers van groenten in perioden dat het Belgische aanbod onvoldoende is. Vooral bij de overgangsperioden waarbij nog steeds buitenlands product wordt ingekocht en Belgische primeurs reeds op de markt komen, zorgt dit soms voor een moeilijke afzet van het Belgische product. Belgische biologische groenten worden in hoofdzaak in België verkocht. Toch is er ook wat export, vooral dan voor kasgroenten in de richting van Nederland, Duitsland, en in mindere mate naar het Verenigd Koninkrijk en de Scandinavische landen. De export naar het Verenigd Koninkrijk is sinds 2009 afgenomen door een afgenomen vraag (als gevolg van de crisis) en door de zwakke waardering van het pond in verhouding tot de euro. Verwerkte industriegroenten worden voor het grootste deel geëxporteerd. De beperkte uitvoer van biologische groenten is in scherpe tegenstelling met de grote uitvoer van gangbare groenten. Zo exporteert bv. BelOrta zo n 70% van haar aanbod gangbare groenten. Gezien de groei en de omvang van de meeste buitenlandse EU-markten lijkt ons het potentieel voor export van biologische groenten dan ook zeer reëel. Om die reden deden we een rondvraag bij Vlaamse exporteurs van groenten en fruit. Uit hun antwoorden blijkt dat deze kansen zien voor export van Vlaamse biologische groenten. Heel wat Vlaamse exporteurs hadden in het verleden een negatieve ervaring met een poging tot export van biogroenten en fruit. De problemen zitten volgens hen aan de aanbodszijde. Productkwaliteit blijkt geen probleem, maar wel het aanbod: producten worden niet via de klok aangeboden, in onvoldoende grote hoeveelheden, met 22