Transportmiddelen 2013 De Inspectie SZW heeft in de periode augustus 2013 t/m januari 2014 een inspectieproject uitgevoerd in de transportmiddelenindustrie. Het project komt voort uit de afspraken die zijn gemaakt in de sectoraanpak Metaal 2011-2014. In het project stonden een aantal inspectieonderwerpen centraal, te weten: gevaarlijke stoffen, werken op hoogte, machineveiligheid, veilige werkplek en toezicht op werknemersgedrag. Het ging bij twee van de drie inspecties om een herhalingsinspectie van een groep bedrijven waar eerder de nodige geconstateerd waren. Dit past binnen het beleid van de Inspectie SZW, namelijk om terug te komen bij bedrijven die bij herhaling overtreden. Een derde deel van de bedrijven werd voor het eerst bezocht. Niettemin geven de resultaten in deze factsheet geen representatief beeld van de bedrijfstak. 1.1 Aanleiding De sector metaal is een omvangrijke en risicovolle bedrijfstak. De transportmiddelenindustrie maakt hier deel van uit. Om de veiligheid en gezondheid van de werknemers in deze sector te verbeteren heeft de Inspectie SZW in 2008 een inspectieproject uitgevoerd onder 483 bedrijven. Bij 330 bedrijven werden toen 1059 vastgesteld, een bovengemiddeld hoog handhavingspercentage 68% 1. Risico s die niet voldoende waren beheerst betroffen vooral bewegende delen van machines en blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Om vast te stellen of de arbeidsomstandigheden zijn verbeterd is in 2013 opnieuw een project uitgevoerd. Bedrijven die in het vorig project slecht scoorden, zijn ook in dit nieuwe project meegenomen. 1.2 Projectopzet en uitvoering In de transportmiddelenindustrie vinden zowel nieuwbouw- als ook reparatie- en onderhoudswerkzaamheden plaats, niet zelden in hetzelfde bedrijf. De assemblage van transportmiddelen (bijvoorbeeld veegmachines of van opleggers) vindt in een fabriekshal plaats terwijl elders in het bedrijf een verspanende afdeling is waar bijvoorbeeld laswerkzaamheden worden verricht. Ook verven/spuiten van lakken treft men veelvuldig aan. De sector is zeer divers zowel in omvang als in het type producten wat men maakt. Het kan gaan om fietsfabrikanten, carrosseriebedrijven die vrachtwagens en opleggers vervaardigen, maar ook bijvoorbeeld bedrijven die (onderdelen van) vliegtuigen bouwen of vervoersmiddelen voor mensen met een fysieke beperking. Tijdens de voorbereiding van het project heeft overleg plaatsgevonden met werkgevers- en werknemersorganisaties van de branche. Alle bedrijven uit de sector hebben een aankondigingsbrief over het project ontvangen met daarin informatie over de inspectiepunten en hoe zij het beste aan de regelgeving kunnen voldoen. Daarbij is expliciet verwezen naar de praktische hulpmiddelen en verbeterchecks van vijfxbeter, het arbeidsomstandighedenproject van de sociale partners alsook naar de zelfinspectietools van de inspectie SZW. 2.2 Inspectieresultaten In het project zijn 241 inspecties uitgevoerd. Dit is 36% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen Tabel 1. Geïnspecteerde bedrijven naar bedrijfsgrootte omvang Aantal geïnspecteerde bedrijven Totaal aantal bedrijven in de branche aantal In % aantal In % < 10 werknemers 104 43 383 57 10-99 werknemers 113 47 249 37 >100 werknemers 24 10 40 6 Totaal 241 100 672 100 Een flink deel van de geïnspecteerde bedrijven behoort tot het zogenaamde kleinbedrijf. Bijna 43% van de geïnspecteerde bedrijven heeft minder dan 10 werknemers in dienst. Bij 47% van de geïnspecteerde bedrijven is het aantal werknemers tussen de 10 en 100. Het grootbedrijf, meer dan 100 werknemers, was in het project met bijna 10% van het totaal aantal bezochte bedrijven vertegenwoordigd. Zoals uit de tabel blijkt waren de kleine bedrijven licht ondervertegenwoordigd in de selectie. De geïnspecteerde bedrijven bestonden voor ongeveer tweederde uit bedrijven die in het vorig project uitgevoerd in 2008 één of meer hadden (160). Een derde van de bedrijven was nog nooit eerder door de Inspectie SZW bezocht (81). Voor dit laatste is gekozen omdat uit eerdere inspecties is gebleken dat in dergelijke bedrijven vaak het nodige mis is. Het percentage bedrijven waar handhavend is opgetreden bedraagt ruim 83%; een percentage dat vergelijkbaar is met wat de Inspectie SZW doorgaans aantreft in andere subsectoren van de Metaal, maar hoger is dan het landelijk gemiddelde, dat in 2013 66% was 2. In vergelijking met het vorig project (2008) is er sprake van een toename van de handhaving van 15%-punt. 1 Bron KvK 2013, exclusief bedrijven uit de SBI 301 (scheepswerven). 2 bron: Jaarverslag Inspectie SZW 2013
Figuur 1. Aantal per bedrijf 22% 17% 16% 20% 28% 40 bedrijven zonder overtreding (17%) 39 bedrijven met 1 overtreding (16%) 59 bedrijven met 2-3 (25%) 49 bedrijven met 4-5 (20%) 54 bedrijven met 6 of meer (22%) voortgekomen omdat op het moment van inspectie geen personen daadwerkelijk aan het werk waren. Eén keer is een stillegging met een boetrapport opgemaakt. 3 De stillegging met boeterapport had betrekking op werkzaamheden aan het dak van een truck. Bij werk waarbij valgevaar bestaat is het aanbrengen van preventieve voorzieningen wettelijk verplicht, bijvoorbeeld een stelling, bordes, doelmatige hekwerken of leuningen al dan niet in combinatie met bijvoorbeeld een aangelijnde valgordel of andere vormen van valbescherming. De werknemer stond op het dak van een vrachtwagen, nabij de rand, zonder dat voorzieningen waren aangebracht om het aanwezige valgevaar te voorkomen. De valhoogte betrof op dat moment ongeveer 4 meter. Dit is een overtreding van artikel 3.16 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. In totaal zijn bij 201 bedrijven 1015 geconstateerd; 40 bedrijven (17%) bleken in orde. Bij deze bedrijven zal de Inspectie SZW voorlopig geen inspecties meer uitvoeren, tenzij zich er ongevallen voordoen of dat er anderszins signalen zijn die nopen tot optreden. Het gemiddelde aantal per bedrijf bedraagt 3,1. Bij ruim 40% (98) van de bedrijven is sprake van een, twee of drie. Bij 20% (49) van de bedrijven is sprake van een bovengemiddeld aantal (vier of vijf ). Bij ruim 22% (54) van het aantal bedrijven gaat het om zes of meer oplopend tot 22. De meeste hadden te maken met het niet afgeschermd zijn van bewegende delen van machines. Ook onveilig ingerichte werkplekken en magazijnstellingen die niet voldeden zijn herhaaldelijk aangetroffen. Het ontbrak regelmatig aan goede beschermende maatregelen tegen gevaarlijke stoffen. Ook het besef van de risico s van gevaarlijke stoffen waarmee men werkte bleek vaak ondermaats. Tijdens de inspecties zijn verschillende handhavingsinstrumenten ingezet. Figuur 2. Percentage ingezette handhavingsinstrumenten 5% 67% Een voorbeeld van een situatie waarbij een eis is gesteld betreft een bedrijf dat onderdelen en accessoires voor auto s vervaardigt. Hier trof de inspecteur stellingen aan die niet in de vloer waren geborgd en waarop de belastbaarheidaanduidingen ontbraken. Er vonden laad- en loswerkzaamheden plaats waarbij de werknemers duidelijk gevaar liepen getroffen of geraakt te worden of bekneld te kunnen raken tussen de voorwerpen, producten of onderdelen daarvan die men op de stellingen aan het plaatsen was. Dit is een overtreding van artikel 3.17 van het Arbeidsomstandighedenbesluit. Aan het bedrijf is de eis gesteld belastbaarheidaanduidingen op de stellingen aan te brengen en de stellingen in de vloer te borgen, om op een veilige manier de stellingen te kunnen laden en lossen. 2.3 Inspectiebevindingen nader toegelicht Tijdens de inspecties is met name gelet op de onderwerpen gevaarlijke stoffen, werken op hoogte, machineveiligheid, veilige werkplek en toezicht op werknemersgedrag; onderwerpen waarop bij vorige inspecties hoog is gescoord. Tabel 2. Overtredingen naar onderwerp Onderwerp Machineveiligheid 493 Aantal Gevaarlijke stoffen 219 28% Waarschuwing Eis Stilleging zonder boete Arbeidsplaats valgevaar Overige onderwerpen RI&E VOeT PBM Fysieke belasting 102 50 201 103 65 31 2 67% Van de handhavende interventies bestond uit waarschuwingen (538), 28% bestond uit eisen (226) en 5% uit stilleggingen zonder boetrapport (41). Er is hier geen boeterapport uit 3 Daar dit één keer is voorgevallen, is deze niet in figuur 2 zichtbaar geworden (0,25%).
Machineveiligheid Tijdens de inspecties is gekeken naar de veiligheid van de aangetroffen machines. 493 zijn op dit onderwerp geconstateerd. Ondanks veel publiciteit voor dit onderwerp in de branche en verschillende verbeterchecks die hiervoor zijn ontwikkeld is het niet (voldoende) afgeschermd zijn van bewegende delen nog steeds een veelvoorkomende overtreding. Deze zijn bij tal van machines aangetroffen, zoals afkortzagen, cirkelzagen, (kolom) boormachines, pons- en knipmachines, kantbanken etc. In 50 gevallen liet ook het onderhoud, het keuren/beproeven van arbeidsmiddelen die aan verslechtering onderhevig zijn, te wensen over. Gevaarlijke stoffen In de transportmiddelenindustrie werkt men met gevaarlijke stoffen. In dit project is met name gelet op de blootstelling aan Vluchtige Organische Stoffen (VOS) zoals oplosmiddelen, verdunningsmiddelen, thinners, enz. Deze komen nog in veel producten voor zoals in verven en lakken, lijm en verdunners. Blootstelling aan VOS kan bijvoorbeeld plaatsvinden tijdens het ontvetten met oplosmiddelhoudend product in de voorbewerkingsruimte; bij het aanbrengen van primers en surfacers of het aanmaken en aanbrengen van (oplosmiddelhoudende) lak, of bij het reinigen van gereedschappen en spuitpistolen met een oplosmiddelhoudend product. Gezondheidsklachten, ziekteverzuim, alsook langdurige uitval kunnen het gevolg zijn. Zo kunnen bepaalde stoffen vanuit de longen via het bloed in het lichaam komen en daar een schadelijke werking hebben. Aantasting van het zenuwstelsel door inademing van VOS is een bekend voorbeeld. Bij de inspecties zijn 219 vastgesteld op het onderwerp gevaarlijke stoffen. De meeste hadden betrekking op het niet in de RI&E opnemen van de aard, mate en duur van het blootstaan aan gevaarlijke stoffen. Deze kwamen onder andere vrij bij werkzaamheden met verven en lakken, met reinigingsmiddelen, bij lasrook en dieselvorkheftrucks die in binnensituaties werden gebruikt waardoor de aanwezige werknemers bloot stonden aan DME (dieselmotorenemissie). Ook bij de opslag van gevaarlijke stoffen zijn herhaaldelijk situaties aangetroffen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen als gevolg van open vaten en het aftappen van gevaarlijke stoffen in de opslag. Arbeidsplaats 102 hadden te maken met een veilige arbeidsplaats. Zij hadden op uiteenlopende risico s betrekking waaronder werken op hoogte i.c. valgevaar een onoverzichtelijke, onveilig ingerichte arbeidsplaats aanrijdgevaar onvoldoende maatregelen tegen het kunnen vallen of kantelen van voorwerpen, materialen vluchtwegen niet vrijgehouden van obstakels 50 in deze categorie hadden betrekking op valgevaar. Bedrijven hadden hier geen of onvoldoende voorzorgsmaatregelen genomen om valgevaar te voorkomen. Overige onderwerpen Overige onderwerpen waarop is gehandhaafd zijn onder andere de risico-inventarisatie en -evaluatie, persoonlijke beschermingsmiddelen die niet of onjuist werden gedragen, onvoldoende instructie gericht op veilig of gezond werken (machines) en onvoldoend toezicht of veilig gedrag op de werkvloer. 2.4 Resultaten met vorige inspecties vergeleken 160 Bedrijven die in 2008 werden geïnspecteerd zijn nu ook weer bezocht, en geïnspecteerd op dezelfde inspectiepunten. Van deze bedrijven waren er 21 (13%) zonder. Bij 139 (87%) bedrijven zijn geconstateerd. Tabel 3. Overzicht in orde niet in orde Bedrijven in orde Niet in orde Eerder geïnspecteerd (N=160) Nieuwe bedrijven (N=81) Totaal (N=241) aantal % aantal % aantal % 21 13 19 23 40 17 139 87 62 77 201 83 Totaal 160 81 241 Bedrijven die eerder zijn geïnspecteerd, hebben gemiddeld meer (10%-punt) dan de nieuw geïnspecteerde bedrijven. Er zijn geen opvallende verschillen, bijvoorbeeld in bedrijfsgrootte of andersoortige variabelen, tussen de nieuwe bedrijven en de bedrijven die voor de tweede keer sinds 2008 zijn bezocht, die een verklaring voor dit verschil van 10%-punt kunnen geven. Beide categorieën bedrijven hebben een vergelijkbare samenstelling van zowel type bedrijven als omvang als bijvoorbeeld het soort product dat men maakt. Wel aannemelijk is dat het ontbreken van een risicoselectie bij de nieuw toegevoegde bedrijven ertoe geleid heeft dat deze laatste bedrijven verhoudingsgewijs wat beter (10%-punt) hebben gescoord. Van de bedrijven waar zowel in 2008 als in 2013 zijn geconstateerd, heeft het merendeel bij de laatste inspecties meer dan in 2008. 12 bedrijven hadden hetzelfde aantal, 40 hadden minder en 87 hadden meer dan in 2008. Er is geen aantoonbaar verband tussen het hebben van meer of minder en de grootte van de bedrijven. Zoals tabel 4 laat zien hebben alle bedrijven uit 2008 die opnieuw zijn geïnspecteerd, ongeacht grootteklasse, in 2013 meer dan in 2008.
Tabel 4. Verhouding meer/minder t.o.v. 2008 Bedrijfsgrootte minder meer zelfde aantal 0 of geen 1 1 2 t/m 4 5 14 6 5 t/m 9 8 13 3 3 10 t/m 19 9 27 5 20 t/m 49 11 17 7 2 50 t/m 99 3 5 2 100 t/m 199 1 3 1 200 t/m 499 2 6 1 500 t/m 749 1 1 1 750 t/m 999 1 Totaal 40 87 12 21 De aard van de zijn weergegeven tabel 5. Tabel 5. Aard van de geen 2013 2008 Verschil Arbeidsplaats 20 20 0 Gevaarlijke stoffen 47 38 9 Fysische Factoren 0 2-2 Arbeidsmiddelen 112 84 28 Persoonlijke beschermingsmiddelen 11 3 8 Risico inventarisatie en -evaluatie 26 17 9 Voorlichting, onderricht en toezicht 11 12-1 Totaal 227 176 51 Bij vrijwel alle bedrijven met tekortkomingen is ook tijdens deze inspecties gebleken dat vooral op het punt van arbeidsmiddelen het afschermen van bewegende delen aan machines nog onvoldoende was. 2.5 Conclusies De resultaten van de inspecties in deze subbranche van de Metaal tonen aan dat bij de geïnspecteerde bedrijven nog veel te verbeteren valt. Een handhavingspercentage van 83% is bovengemiddeld hoog, ten opzichte van het landelijk gemiddelde over alle sectoren van 66%. Het is in lijn met het overall beeld in de Metaal, zoals ook uit de tussenrapportage Metaal 2011-2013 naar voren komt. Het valt de Inspectie SZW tegen dat van de onderzochte groep relatief weinig bedrijven in de transportmiddelenindustrie sinds de eerste inspecties in 2008 hebben geïnvesteerd in het verbeteren van de arbeidsomstandigheden. De inspectie constateert een toename van de handhaving van 19%-punt ten opzichte van 2008, terwijl een afname logischer zou zijn. Slechts 13% (21 bedrijven) van deze bedrijven had de arbeidsomstandigheden nu op orde. Werkgevers geven aan dat het gelegen kan zijn in de start van de economische crisis die in 2008 is ingezet, waardoor bedrijven alleen bezig zijn geweest met overleven op de markt, onderhoud en vervanging hebben uitgesteld en vaak ook ervaren personeel hebben moeten ontslaan in ruil voor tijdelijke inleenkrachten, die overwegend minder goed bekend zijn met de risico s en regels in het bedrijf. Ook merkt de branche op dat zowel op het punt van machineveiligheid als op het punt van gevaarlijke stoffen brancheinitiatieven pas de laatste twee jaar goed op gang zijn gekomen, waardoor bedrijven minder gefaciliteerd waren onder andere door de producten en diensten van 5xbeter. Ook de Inspectie SZW heeft pas sinds 2011 een strategische meerjarenaanpak in de metaalsector. Naar verwachting zullen de eerste effecten zich pas in de loop van 2014 echt gaan manifesteren. De Inspectie SZW is van mening dat bovenstaande weliswaar een verklaring kan bieden maar geen excuus is voor het niet naleven van de Arbeidsomstandighedenwet. Kennelijk hebben we hier te maken met een groep bedrijven die zich weinig gelegen laat liggen wat betreft goede arbeidsomstandigheden voor zijn werknemers. Een aanpak op maat gericht op motieven van niet-naleving voor deze groep wordt besproken met sociale partners. De inspectie verwacht van deze bedrijven dat zij de regels voor gezond en veilig werken naleven, zich actiever opstellen op dit gebied waaronder kennis nemen van de beschikbare verbeterchecks van sociale partners en deze ook actief in het bedrijf gaan toepassen. Veel winst is te behalen met beter toezicht, werknemers aanspreken op onveilig gedrag en good housekeeping op de werkvloer. In het najaar van 2014 vinden herinspecties plaats in alle bedrijven die nu ook hadden. Deze herinspecties zijn in lijn met het aangescherpte handhavingsbeleid, waardoor bedrijven te maken gaan krijgen met strenger optreden van de Inspectie. Zij lopen het risico vaker en ook hogere boetes opgelegd te krijgen en niet eerder door de Inspectie SZW te worden losgelaten dan nadat wetconform wordt gewerkt. De Inspectie treedt in overleg met sociale partners om afspraken te maken over versterkte inzet vanuit het project 5xbeter in deze subbranche van de metaal.
Deze factsheet is een uitgave van: Inspectie SZW De Inspectie SZW maakt deel uit van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Projectnummer A1139 Projectleider Anja van Vlerken Projectsecretaris Egbert Sikkens vijfkeerblauw SSS-626957 Rijksoverheid oktober 2014