ja 1
Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Europese leiders lijken overtuigd, nu de Grieken zelf nog. AEX 495,1 471,4 507,8 376,3 USD per EUR 1,122 1,124 1,393 1,053 Olie Brent ($) Front month Olie voorraden op zee lopen verder op. 63,40 63,50 115,5 45,90 Elektra (EUR/MWh) Dankzij stijging gas, gaat ook de stroomprijs omhoog. Cal 16, base, NL 39,50 38,00 44,40 37,35 Cal 16, peak, NL 48,90 47,90 54,95 45,55 Gas (EUR/MWh) Gasprijzen stijgen door uitlekken document. Cal 16 21,75 21,275 26,34 19,80 Day Ahead 21,10 20,40 27,20 14,95 2
Macro-economie Afgelopen week Rode cijfers op de borden in Europa en de Verenigde Staten. In Europa werd dit volledig veroorzaakt door het uitblijven van het uitzicht op een akkoord tussen Griekenland en zijn schuldeisers. In de Verenigde Staten vreest men ook het uitblijven van een akkoord met Griekenland vandaar dat ook Obama zich met het proces heeft bemoeid. De nieuwste voorstellen van Tsipras worden momenteel doorgerekend en zorgden gisteren voor een stijging bij de AEX. In de VS keek men lang uit naar het rente besluit van de FED. De gelijkblijvende rentes waren geen verrassing, aangezien de markt hier al op rekende. Ook de woorden van Yellen na afloop van de vergadering waren weinig inspirerend. Cijfers uit de Verenigde Staten blijven gemengd. De werkloosheid is gedaald maar het consumentenvertrouwen is gestegen. De lonen en inflatie is echter nog niet gestegen. Om oververhitting te voorkomen zit er nog wel een minimale renteverhoging in dit jaar. Vooruitblik De Griekse crisis wordt mogelijk deze week voor een aantal maanden opgelost. Het is echter nog wel de vraag of Tsipras zijn plannen ook thuis goedgekeurd krijgt. De kans is aanwezig dat de Grieken binnenkort wederom naar de stembus mogen. In de tussentijd kan de markt dan wellicht wat aandacht besteden aan de kwartaal 2 resultaten en de mooie PMI cijfers die zojuist naar buiten kwamen. Europese cijfers zijn momenteel veel beter dan die van China waardoor het niemand zal verbazen als ze ook daar de geldkraan weer wat verder opendraaien. 3
Wisselkoers (dollar per euro) Ondanks de Griekse spanningen bleef de euro aardig in waarde gelijk ten opzichte van de dollar en het GBP. Maar juist vandaag, op de dag dat we goede PMI cijfers te verwerken krijgen, heeft de Euro het zwaar. Het initiële vertrouwen dat er gisteren was in een Griekse oplossing lijkt op de valuta markt weer weg. De euro daalt hierdoor zowel ten opzichte van de dollar als het GBP, dat momenteel steun geeft aan de gisteren opgelopen gasprijzen. USD per EUR 1,20 Wisselkoers GBP per EUR 0,80 1,18 EURUSD 0,79 1,16 EURGBP 0,78 1,14 0,77 1,12 0,76 1,10 0,75 1,08 0,74 1,06 0,73 1,04 0,72 1,02 0,71 1,00 0,70 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun 4
Olie, kolen Afgelopen week Olie lijkt binnen de 61-66 bandbreedte te bewegen op basis van de Eur/USD wisselkoers. Al moet daarbij opgemerkt worden dat er ook schommelingen zijn wanneer er een voorraad update is uit de VS. Dat we momenteel wat lager in de bandbreedte noteren is o.a. het resultaat van hoger dan verwachte voorraden op zee. Zo liggen er zowel voor de kust van Iran als Nigeria schepen te wachten op nieuwe klanten. Ook zijn er schepen onderweg van de Noordzee naar Zuid Korea, iets wat bij normale vrachtprijzen en normale vraag omstandigheden niet gebruikelijk is. Kolen De kolenprijs stijgt iets verder en deze stijging wordt versterkt door een dalende euro ten opzichte van de dollar. Het is niet helemaal duidelijk waar de stijging vandaan komt. Een daling zou eerder in de lijn der verwachtingen liggen. De stijging lijkt dan ook niet houdbaar. USD/BBL 70 Brent oil, front month EUR/BBL 70 65 65 60 60 55 55 50 45 Brent Crude USD/BBL Brent Crude EUR/BBL 50 45 40 40 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun 5
Vooruitblik Het is wachten op een uitbraak. De constante toename van de voorraden wereldwijd, de lagere import uit China en een sterkere USD doen vermoeden dat de uitbraak omlaag volgt. Zeker wanneer men er begin volgende week in slaagt om een akkoord met Iran te realiseren. Echter, de situatie in het Midden Oosten is en blijft licht ontvlambaar. Met name de productie in Libië is erg kwetsbaar en kan vanwege de goede kwaliteit de prijs opdrijven als deze weer wordt belemmerd. 6
Gas Korte termijn Eind vorige maand hebben we diverse malen geschreven dat de Day Ahead-prijs zou stijgen wanneer Henk Kamp zijn beslissing zou mededelen, en zo geschiedde. Al heeft hij officieel nog niets gezegd. De vraag is echter hoe lang de hogere gasprijzen zullen aanhouden. De stijging bleef immers beperkt. Natuurlijk liepen ook de prijzen van de producten deze zomer en winter op. Deze stegen echter niet zo hard als afgelopen februari, toen Henk Kamp besloot de limiet voor het eerste halfjaar op 16,5 bcm te zetten. Dit zorgde er zelfs voor dat Gasterra gas terug kocht, wat nu waarschijnlijk niet het geval is. Met de reserves in Norg kan Gasterra prima aan de leveringsvoorwaarden voldoen. Zelfs wanneer het dit jaar nog koud wordt. Opvallend is wel dat de maand juli nu bijna 80 cent hoger staat dan afgelopen week. Zodra het mooi weer wordt en er LNG onze kant op komt, kan de prijs weer dalen. Wanneer de euro geen zware klappen te verwerken krijgt, hebben we in juli een lagere Day Ahead-prijs dan in juni. Lange termijn Cal16 kende ook een stijging. Lang hield de bovenkant van de bandbreedte 21.60 Eur/MWh stand, maar na een paar uur steeg de prijs er toch doorheen om vervolgens op dat niveau te sluiten. We zullen vandaag moeten afwachten of de daling al was in geprijsd en we terug dalen. Of dat de 2 à 3 bcm die we nu reduceren toch een fundamentele verandering is. Minister Kamp liet gisteren in Nieuwsuur weten dat zijn besluit nog niet definitief is genomen. Nadat hij dit wel gedaan heeft volgt er een brief aan de Tweede Kamer. Deze kan vandaag verschijnen, maar het is meer aannemelijk dat deze volgt na de ministerraad aanstaande vrijdag. 7
EUR per MWh 22,0 TTF en Zeebrugge gas 21,5 21,0 20,5 20,0 19,5 Zeebrugge Cal16 Cal-16 TTF TTF day-ahead 19,0 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun Nord Stream Donderdag werd bekend dat de capaciteit op de Nord Stream-gaspijpleiding, die van Rusland via de Baltische Zee loopt naar Europa, wordt verdubbeld. Door de uitbreiding wordt de capaciteit met 55 mrd kubieke meter gas per jaar vergroot. Bij het project zijn naast het Russische Gazprom en Shell ook het Oostenrijkse OMV en Eon betrokken. Voornaamste reden voor Gazprom om deze pijpleiding uit te breiden is het feit dat ze daarmee minder afhankelijk worden van transporten door Oekraïne. Voor Shell is het interessant om te investeren in deze pijpleiding, omdat deze dan later geruild kan worden met andere projecten. Vooruitblik Afhankelijk van wat Kamps definitief zal mededelen is de kans groot dat we weer wat terug zullen zakken. Helemaal als olie de neigende daling inzet en weer onder de 60$ gaat noteren. Mooi weer, aanvoer vanuit Rusland (waar een potentieel van 100 mcm per dag aan olie indexed contracten op ons ligt te wachten) en LNG vanuit diverse landen zou de druk op de prijzen weer moeten herstellen. 8
Elektriciteit Korte termijn (elektra voor morgen en volgende maand) De Flow Based Marktkoppeling (FBM) bezorgt analisten en handelaren nog steeds hoofdpijn. Er is een gebrek aan data, deze methode van vrijgeven van interconnectorcapaciteit is pas recent geïmplementeerd, maar ook de huidige beschikbaarheid van powerplants zorgt voor een ongewone situatie. Omdat er weinig conventionele productie is, worden de veiligheidsmarges op de interconnectoren kleiner en dat zorgt ervoor dat er minder import en export beschikbaar is. Het gevolg is dat er hogere prijzen ontstaan zoals dat de afgelopen week het geval was. En waar de voorgaande weken het hele weekend wel laag sloot, was afgelopen zaterdag de clearing op APX en Belplex erg hoog. De komende weken zal er meer beschikbaarheid in productie komen en zal er toch naar verwachting meer neerwaartse druk komen op de prijzen in de korte termijn. Niet in het minst omdat dan ook de vakanties beginnen en de vraag afneemt. Noodvermogen Tennet heeft vorig week weer een aantal malen een marktrestrictie afgekondigd. Twee keer werd daarbij noodvermogen ingezet om de balans op het net te handhaven. Het lijkt wel steeds vaker te gebeuren maar of dit toe te schrijven is aan Flow based marktkoppeling is maar de vraag. Want ook het inregelen van nieuwe centrales leidt zo nu en dan tot het inzetten van noodvermogen. Zo liet Jeroen Brouwers, woordvoerder van Tennet, weten. Hij merkte desgevraagd ook op dat het niet vreemd is dat de restricties Noord Holland betreffen. Het blijft lastig om de balans te bewaren tussen de windproductie van Amalia en Egmond aan Zee en de conventionele productie aan land. Zeker wanneer er problemen zijn bij Hemweg of er weinig wind is. Lange termijn Er is nog steeds veel onzekerheid in de markt. Ten eerste is er de hoge spotprijs waarvan men nog niet weet hoe dit moet worden verwerkt in de lange termijn prijzen. De productie uit wind en zon wordt voor het grootste deel op de spot verkocht en conventionele productie juist in de forward. Omdat de spot nu veel grilliger is na de implementatie van FBM, moet dat nog worden verwerkt in de forwardprijzen. Het resultaat is dat de prijzen relatief laag zijn, maar ook dat niemand wil verkopen. Kleine incidenten zorgen voor grote bewegingen zoals o.a. 9
gisteren te zien was toen we een forse beweging zagen op de gasmarkt. Dat zorgt er ook voor dat de liquiditeit opdroogt. EUR/MWh 50 Elektriciteit 48 46 44 42 40 38 36 34 32 Cal16 NL Piek Cal16 NL Basis Cal16 BE Base Cal16 DE Base 30 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun Vooruitblik Er is deze week nog veel onderhoud en bovendien is het relatief koud. Hoewel de week met een relatief lage clearing in deze situatie begon, verwachten we dat de prijzen op de spot in deze week nog hoog blijven. Vanaf volgende week is de situatie ruimer door meer beschikbaarheid en een lagere vraag, vanwege warmer weer en vakanties. De prijzen zullen dan wat dalen. Wanneer er weinig wind en/of zon is dan zullen de prijzen in de peak fiks stijgen, omdat de gasprijzen op de spot ook zijn gestegen. Dit is de verwachting op basis van gelekt nieuws dat de gasproductie uit het Groninger gasveld zal dalen. 10
Darkspread en sparkspread De trend van de sparkspread is neerwaarts. Hoewel er een kleine opleving is door stijgende powerprijzen en een dalende gasprijs. Gisteren is daar een abrupt einde aan gekomen na uitgelekt nieuws dat de productie van gas in Groningen dit jaar verder beperkt gaat worden. De gasprijs schoot harder omhoog dan de powerprijzen konden bijhouden. En op lange termijn lijkt door de toename van renewable productie de sparkspread niet te houden. Zeker niet omdat er eerder een afname in gasproductie zal zijn dan een toename. De darkspread zit in een kleine opgaande beweging. Ondanks de stijging van de kolenprijs afgelopen week, heeft dit geen invloed gehad op de powerprijzen. Deze zijn onder invloed van de spot door FBM nog sterker. Gisteren schoot bovendien de powerprijs nog veel harder omhoog door het nieuws over de gasproductiebeperking. Hier reageerde de kolenprijs verder niet op. Het is nu erg onduidelijk hoe zich dit op korte termijn gaat ontwikkelen. De markt gaat nu zoeken naar een nieuw evenwicht en dat heeft tijd nodig. EUR/MWh 16,0 15,0 14,0 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 Dark spread, Spark spread Darkspread Base Cal16 EUR/MWh 7,0 Sparkspread Peak Cal16 (rechtse as) 0,2 6,0 0,0 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 11
Emissies Hogere gasprijzen maken het verstoken van kolen interessanter voor de centrales. Doordat men hiervoor meer uitstoot moet compenseren steeg ook de prijs van EUA's. Voor duidelijke veranderingen zijn bewegingen in Duitse darkspread noodzakelijk. Of er moet meer bekend worden over de manier waarop Duitsland de klimaatdoelstellingen voor 2020 wil behalen. EUR per ton CO 2 8,0 Emissierechten 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 CO2 Cal15 5,0 22-mei 1-jun 8-jun 15-jun 22-jun 12
Weer Bron: Klik hier voor de link of ga naar www.weer.nl/nederland/nederland.html als de link niet werkt. 13
Legal Disclaimer De informatie in de Essent Marktinformatie is bedoeld als informatie in algemene zin ten behoeve van professionele partijen en is niet toegespitst op uw persoonlijke situatie. De Essent Marktinformatie geeft een verwachting van de marktontwikkelingen en dient niet beschouwd of gebruikt te worden als een (beleggings)advies of een voorstel of aanbod tot het kopen en/of verhandelen van financiële instrumenten in de zin van de Wet op het financieel toezicht (Wft). Beslissingen op basis van informatie uit de Essent Marktinformatie zijn uw eigen verantwoordelijkheid en komen voor uw rekening en risico. Essent heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van de Essent Marktinformatie en de daarin vermelde informatie. Niettemin kan Essent niet garanderen dat alle informatie in de Essent Marktinformatie altijd actueel, juist en/of volledig is. Aan de informatie in de Essent Marktinformatie kunnen geen rechten worden ontleend. De informatie in de Essent Marktinformatie kan onderhevig zijn aan wijzigingen. Essent is niet verplicht om u hierover te informeren. Essent is niet verplicht om de hierin opgenomen informatie te actualiseren of te wijzigen. Essent sluit iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele schade (direct danwel indirect) die op enigerlei wijze voortvloeit uit de informatie in de Essent Marktinformatie of het gebruik daarvan. Verwijzingen De Essent Marktinformatie kan verwijzen naar door derden verstrekte informatie, al dan niet door middel van hyperlinks. Essent heeft dergelijke informatie niet beoordeeld en geverifieerd op redelijkheid, juistheid, volledigheid of actualiteit. Essent staat niet in voor de inhoud en het functioneren van websites van derden. Essent sluit iedere aansprakelijkheid voor schade ten gevolge van deze verwijzing (-en) uit. Intellectuele eigendomsrechten Essent is exclusief rechthebbende op alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de in de Essent Marktinformatie gepresenteerde inhoud, inclusief maar niet beperkt tot alle auteursrechten en merkrechten op alle teksten, logo's, illustraties en foto's, of is gerechtigd tot gebruik door derde rechthebbenden. Niets van de Essent Marktinformatie mag zonder schriftelijke en voorafgaande toestemming van Essent worden gereproduceerd of gebruikt, anders dan het downloaden en het bekijken daarvan op een enkele computer en/of het printen van de benodigde hardcopies ten behoeve van bedrijfsmatig gebruik binnen uw eigen onderneming. Online communicatie Essent garandeert niet dat naar haar gestuurde e-mails of andere elektronische berichten tijdig worden ontvangen en verwerkt. Essent sluit iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele schade ten gevolge van het niet of te laat ontvangen ervan. Toepasselijk recht Op deze disclaimer is Nederlands recht van toepassing. De rechtbank te s-hertogenbosch is bij uitsluiting bevoegd te oordelen over eventuele geschillen die in verband met deze disclaimer kunnen ontstaan. 14