Gezondheid in beeld: Gemeente Valkenswaard Gezondheidsmonitor 2012/2013 www.regionaalkompas.nl
Inleiding Eind 2012 zijn de Volwassenmonitor en Ouderenmonitor tegelijkertijd verzonden naar ongeveer 44.000 volwassenen (19 tot en met 64 jaar) en bijna 26.000 ouderen (65 jaar en ouder) in de regio Zuidoost-Brabant. Dit is inclusief de ophoging van de steekproef in Eindhoven met ruim 8.500 vragenlijsten. Volwassenenmonitor In de gemeente Valkenswaard hebben 941 volwassenen de vragenlijst ontvangen. 466 van hen deden mee aan het onderzoek, daarmee bedroeg de respons 50%. In de hele regio Zuidoost-Brabant was de respons voor de groep volwassenen 41%. In de gemeente Valkenswaard wonen 18.329 volwassenen van 19 tot en met 64 jaar. Voor Valkenswaard komt elke 1% dus overeen met 183 volwassenen. Ouderenmonitor Van alle 6.189 inwoners van 65+ uit de gemeente Valkenswaard hebben 630 ouderen de vragenlijst ontvangen. 68% van hen vulde deze vragenlijst in, dit komt neer op 493 ouderen. Voor de hele regio Zuidoost-Brabant was de respons onder ouderen 59%. In deze rapportage komt elke 1% overeen met 62 ouderen. In dit boekje worden kort enkele belangrijke en actuele resultaten uit beide monitors voor uw gemeente toegelicht. Met name relevante verschillen tussen uw gemeente en de regio en (mogelijke) trends worden belicht. Deze resultaten worden beschreven voor de volgende acht thema s: Gezondheid en welbevinden Zorg en hulp Zelfredzaamheid Leefomgeving en leefbaarheid Participatie Leefstijl Eenzaamheid Armoede en sociale uitsluiting De resultaten van de monitors zijn tevens gebundeld in een tabellenboek per gemeente. Resultaten uitgewerkt naar achtergrondkenmerken zijn gebundeld in een regio tabellenboek. Deze tabellenboeken kunt u raadplegen via www.ggdgezondheidsatlas.nl of www.regionaalkompas.nl Rapportage gemeente Valkenswaard 2
Gezondheid en welbevinden Minder ouderen hebben een chronische aandoening Net als in de regio beoordeelt ruim 20% van de volwassenen en ruim een derde van de ouderen in Valkenswaard zijn/ haar eigen gezondheid als gaat wel tot slecht. Achtendertig procent van de volwassenen en 73% van de ouderen heeft één of meer chronische aandoeningen en is daarvoor onder behandeling of controle bij een arts. Bij de ouderen is deze groep kleiner dan gemiddeld in de regio (77%). Een hoge bloeddruk is onder volwassenen de meest voorkomende chronische aandoening (12%). Ook bij de ouderen komt een hoge bloeddruk het vaakst voor (37%), gevolgd door gewrichtsslijtage van de heupen of knieën (17%) en diabetes (15%). Met name gewrichtsslijtage komt minder vaak voor dan in de regio (19%). Welbevinden van volwassenen lijkt af te nemen Van de volwassen in Valkenswaard voelt 20% zich psychisch ongezond. Iemand die zich psychisch ongezond voelt is onder andere vaker zenuwachtig, somber en neerslachtig en minder vaak gelukkig. Regionaal is een toename te zien van het aantal volwassenen dat zich psychisch ongezond voelt. Dit zien we ook in Valkenswaard, maar het verschil is niet significant (15% in 2009). Hetzelfde geldt voor een matig tot hoog risico op een angststoornis of een depressie. Regionaal is dit toegenomen van 37% tot 41%. In Valkenswaard is het vergelijkbaar met de regio, maar niet significant verschillend. Ouderen voelen zich gelukkiger en vrolijker dan elders in de regio Ouderen in Valkenswaard voelen zich beter dan leeftijdsgenoten in de regio. Een kleiner deel van de ouderen in Valkenswaard geeft aan zich niet (zo) gelukkig te voelen (17%), in vergelijking met de regio (23%). Ook voelden meer ouderen zich in de 3 maanden voorafgaand aan de enquête (heel) vrolijk. In Valkenswaard de helft van de ouderen, terwijl het in de regio 43% is. Rapportage gemeente Valkenswaard 3
Zelfredzaamheid Zelfredzaamheid van burgers wordt steeds belangrijker Zeker nu van mensen wordt verwacht dat ze zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen. In Valkenswaard is 22% van de ouderen beperkt in het werk of andere bezigheden als gevolg van zijn of haar lichamelijke gezondheid. Met name slecht lopen, vermoeidheid en slecht horen zijn beperkend. Eén op de zes heeft grote moeite met of hulp nodig bij dagelijkse handelingen, zoals zichzelf wassen, eten en drinken en zichzelf verplaatsen. Beschikbaarheid van hulp in de nabijheid wordt dan erg belangrijk. Twintig procent van de ouderen heeft weinig eigen regie Eén op de vijf ouderen en één op de tien volwassenen heeft weinig regie over het eigen leven. Deze groep geeft onder andere aan zich vaak hulpeloos te voelen en weinig controle te hebben over hetgeen hen overkomt. Ook hebben zij het gevoel weinig te kunnen veranderen aan het eigen leven en de toekomst. In de regio is het aantal volwassenen dat weinig regie heeft sinds 2009 toegenomen. In Valkenswaard is ook een toename te zien van 8% naar 10%, maar deze is niet significant. Bij de ouderen uit Valkenswaard is eveneens een toename te zien, van 14% in 2009 naar 20% in 2012. Ook deze is niet statistisch significant. Ouderen zijn vooral psychisch kwetsbaar Bijna een kwart van de ouderen in Valkenswaard is kwetsbaar. Iemand is kwetsbaar als hij op lichamelijk, psychisch en/of sociaal gebied problemen ondervindt. Bijvoorbeeld problemen met het geheugen (psychisch), gewichtsverlies (lichamelijk) of onvoldoende steun krijgen van anderen (sociaal). Ouderen zijn vaker psychisch (27%) dan lichamelijk of sociaal kwetsbaar (15%). In de gemeente is het aantal kwetsbare ouderen de afgelopen jaren min of meer stabiel gebleven, terwijl we in de regio een kleine afname zien. Rapportage gemeente Valkenswaard 4
Participatie Ongeveer een kwart van de inwoners is actief als vrijwilliger Een kwart van de volwassenen in de gemeente verricht vrijwilligerswerk. In de regio is dit vergelijkbaar. De groep ouderen die vrijwilligerswerk verricht in Valkenswaard (24%) is daarentegen kleiner dan gemiddeld in de regio (29%). Het percentage is gelijk gebleven aan dat in 2009, terwijl regionaal het aantal vrijwilligers onder ouderen toegenomen is (van 25% in 2009). Vooral volwassenen nemen deel aan verenigingsleven Meer volwassenen uit Valkenswaard zijn lid van een vereniging of club (59%) in vergelijking met leeftijdsgenoten uit de regio (53%). In tegenstelling tot Valkenswaard is er regionaal sprake van een afname (van 57% in 2005 naar 53% in 2012). Bij de ouderen bezoekt 55% wel eens bijeenkomsten van een vereniging, een club of een lezing. Zowel in Valkenswaard als regionaal is hierin ook een afname te zien. In Valkenswaard is deze afname fors, in 2009 was het nog 64%. Hetzelfde geldt voor kerkelijke bezoeken. In Valkenswaard zijn deze flink teruggelopen, van 56% in 2009 naar 43% in 2012. Meer volwassenen geven mantelzorg Regionaal zien we dat ten opzichte van voorgaande jaren steeds meer mensen mantelzorg geven. Het aantal volwassenen dat in het afgelopen jaar mantelzorg gaf is bijna verdubbeld van 11% in 2005 naar 20% in 2012. Bij de ouderen in de regio is dit toegenomen van 12% in 2006 naar 18% in 2012. In Valkenswaard zien we eenzelfde toename alleen bij de volwassenen. Voor de ouderen is het percentage mantelzorgers ongeveer gelijk aan dat in 2006 (11% in 2012) en lager dan gemiddeld in de regio (18%). Eén op de acht volwassen mantelzorgers voelt zich tamelijk tot zwaar belast door het geven van mantelzorg, van de ouderen is dat één op de tien. Rapportage gemeente Valkenswaard 5
Eenzaamheid Ernstige eenzaamheid vooral probleem onder volwassenen Net als gemiddeld in de regio, is 38% van de volwassenen in Valkenswaard in bepaalde mate eenzaam. Eén op de negen 19- tot en met 64- jarigen is zelfs (zeer) ernstig eenzaam. Regionaal is ernstige eenzaamheid toegenomen sinds 2009, van 7% naar 9%. In Valkenswaard lijkt dit ook het geval, het verschil (7% in 2009) is echter niet statistisch significant. Uit de regiocijfers blijkt dat emotionele eenzaamheid (het ervaren van een leegte en het missen van een goede vriend(in)) onder volwassenen steeds vaker voorkomt. In Valkenswaard is deze tendens ook zichtbaar, alleen is het verschil (22% versus 27%) niet statistisch significant. Eenzaamheid onder ouderen is stabiel Gemiddeld genomen is 3% van de ouderen in Zuidoost-Brabant niet in staat om zelfstandig sociale contacten te leggen en te onderhouden. Van de ouderen in Valkenswaard heeft een iets grotere groep (5%) hier moeite mee. Onder ouderen komt eenzaamheid ook vaak voor. Van de 65-plussers is 43% eenzaam, 9% in (zeer) ernstige mate. Dit is de laatste jaren niet veranderd. In de regio is de (zeer) ernstige eenzaamheid sinds 2009 iets toegenomen. In Valkenswaard was destijds 6% van de ouderen (zeer) ernstig eenzaam, een stijging kunnen we niet aantonen. Eén op de vijf ouderen in Valkenswaard voelt zichzelf eenzaam Naast deze objectieve manier, hebben we eenzaamheid subjectief vastgesteld aan de hand van de vraag: Wilt u hulp om iets aan uw eenzaamheid te doen?. Dan antwoordt 81% van de ouderen echter dat men niet eenzaam is. Hieruit leiden we af dat 19% van de ouderen zichzelf wel eenzaam voelt. In totaal 13% van de ouderen wil geen hulp en 4% krijgt nog geen hulp maar zou dit wel graag willen. Rapportage gemeente Valkenswaard 6
Zorg en hulp Huisartsbezoek onder ouderen sinds 2009 fors toegenomen Bijna de helft van de ouderen heeft in de afgelopen twee maanden de huisarts bezocht. In 2009 was dit nog 35%. Ook in de regio is deze toename zichtbaar. In tegenstelling tot de regio geen toename van aantal mensen dat mantelzorg ontvangt Uit de regiocijfers blijkt dat steeds meer volwassenen en ouderen mantelzorg ontvangen van hun naasten. Deze trend zien we niet in Valkenswaard. Bij de volwassenen heeft 3% in het afgelopen jaar mantelzorg ontvangen, net als in 2009. Bij de ouderen is juist een dalende trend te zien, van 16% in 2006, 13% in 2009 naar 11% in 2012. Toekomstige hulpbehoefte niet altijd te vervullen door omgeving De meerderheid van de mensen in Valkenswaard heeft een sociaal netwerk waarop men kan terugvallen in geval van hulpbehoevendheid. Dit wordt steeds belangrijker door de kanteling van de WMO. Echter, 6% van de 19- tot en met-64 jarigen en 17% van de 65-plussers geeft aan dat ze verwachten helemaal geen hulp tot hun beschikking te hebben. Ouderen gebruiken minder welzijnsvoorzieningen Negen procent van de 65-plussers heeft in het afgelopen jaar gebruik gemaakt van een WMO-voorziening of heeft hieraan behoefte. Bijna één op de vijf ouderen wil graag informatie over WMO-voorzieningen, maar weet niet waar men hiervoor terecht kan. Een derde van de ouderen maakt wel eens gebruik van welzijnsvoorzieningen. Deze groep is kleiner dan gemiddeld in de regio (39%). Men maakt met name minder gebruik van een eetpunt (0,8% versus regio 4%) en van een ouderenadviseur (0,2% versus regio 2%). Bij ongeveer één op de drie ouderen die nog geen welzijnsvoorzieningen gebruikt, bestaat wel de behoefte. Men heeft dan vooral behoefte aan een algemene gezondheids-check (18%) en aan sportof bewegingsactiviteiten vanuit een activiteiten- of dienstencentrum. Rapportage gemeente Valkenswaard 7
Leefomgeving en leefbaarheid Ervaren geluids- en geurhinder vergelijkbaar met de regio In Valkenswaard wordt 12% van de volwassenen ernstig gehinderd door geluid, men ondervindt met name hinder van buren (5%). Net als in de regio heeft 3% last van het verkeer binnen de bebouwde kom. Relatief minder mensen dan in de regio (2% versus 5%) ervaren hinder door brommer/ scooter geluid. De ervaren hinder door deze twee laatste bronnen is de laatste jaren fors gedaald. Geurhinder is in Valkenswaard eveneens vergelijkbaar met de regio. Zeven procent wordt hierdoor ernstig gehinderd. Meeste bezorgdheid over invloed van zendmasten op de gezondheid Twaalf procent van de 19- tot en met 64-jarigen is bezorgd over de invloed van de omgeving op de gezondheid. Men is het meest bezorgd over de invloed van zendmasten voor radio en TV of antennes voor mobiele telefoons in de buurt (5%). Volwassenen zeer tevreden over fiets- en wandelmogelijkheden Over het algemeen zijn volwassenen uit Valkenswaard tevreden over de betrokkenheid van de buurt (57%) en voelen zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt (65%). Eén op de zeven inwoners is dan ook actief geweest om de buurt te verbeteren. Ook de tevredenheid omtrent sportvoorzieningen en gebruiksgroen (parken, bos en natuurgebied) is groot. Opvallend is dat men uiterst tevreden is over de fiets- en wandelmogelijkheden in de gemeente. Ouderen voelen zich veiliger dan leeftijdsgenoten in de regio De meerderheid van de inwoners uit Valkenswaard voelt zich overdag of s avonds/ s nachts veilig. Net als gemiddeld in de regio voelt een vijfde van de volwassenen zich overdag of s avonds/ s nachts wel eens onveilig. Ouderen voelen zich juist veiliger. Slechts dertien procent van hen geeft aan zich overdag of s avonds/ s nachts wel eens onveilig te voelen, terwijl dat in de regio 17% is. Rapportage gemeente Valkenswaard 8
Leefstijl Dalende trend aantal rokende volwassenen Van de volwassenen in Valkenswaard rookt 23%. Zes procent rookt een pakje per dag of meer en is zware roker. Dit komt overeen met de regio en is gedaald ten opzichte van 2005. Toen rookte 30% van de volwassenen en in 2009 27%. Eén op de zeven ouderen rookt en 3% is een zware roker. Forse daling overmatige alcoholgebruikers onder volwassenen In Valkenswaard drinkt 92% van de volwassenen en 84% van de ouderen alcohol. Deze groepen zijn groter dan gemiddeld in de regio. Evenals in de regio is 9% van de volwassenen overmatig drinker (mannen >21 glazen per week; vrouwen >14 glazen per week). Maar gunstig is dat de daling sinds 2005 heeft doorgezet en dat deze groep gehalveerd is. Er is geen algemeen veilige norm voor verantwoord alcoholgebruik. Men spreekt liever van aanvaardbaar alcoholgebruik. Minder Valkenswaardse volwassenen voldoen aan deze norm dan gemiddeld in de regio (28% versus 38%). Nog steeds veel mensen hebben overgewicht Overgewicht is een belangrijke risicofactor voor onder meer diabetes mellitus, hart- en vaatziekten en een aantal vormen van kanker. Net als in de voorgaande jaren is 46% van de volwassenen in de gemeente te zwaar en heeft zelfs 1 op de 8 heeft last van ernstig overgewicht/obesitas. Bij de ouderen heeft eveneens een grote groep overgewicht, namelijk 62%. Obesitas is ook een groot probleem, dit komt voor bij ongeveer één op de vijf ouderen..maar het merendeel krijgt wel voldoende beweging De Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor volwassenen en ouderen ligt op minstens 5 dagen per week een half uur matig intensieve lichaamsbeweging. In Valkenswaard voldoet 69% van de volwassenen aan deze beweegnorm. Bij de ouderen voldoet, net als in de regio, twee derde aan deze norm. Rapportage gemeente Valkenswaard 9
Armoede en sociale uitsluiting Bijna een kwart van de volwassenen heeft moeite met rondkomen Drieëntwintig procent van de volwassenen in Valkenswaard heeft geen inkomen uit werk. Achtentwintig procent heeft een huishoudinkomen te besteden van maximaal 19.400 per jaar. Een grote groep van 23% heeft moeite om rond te komen van hun inkomsten. Ongeveer één op de vijf kan een onverwachte uitgave van 1000 niet betalen en één op de acht heeft onvoldoende geld voor lidmaatschap van een sportclub. Het inkomen van ouderen is vergelijkbaar met de regio Bijna een kwart van de 65-plussers moet leven van enkel inkomen uit AOW en 41% heeft een besteedbaar huishoudinkomen van maximaal 19.400 per jaar. Eén op de elf ouderen heeft moeite om rond te komen van het inkomen. Eén op de 20 volwassenen is sociaal uitgesloten Net als gemiddeld in de regio is 5% van de volwassenen in Valkenswaard matig tot sterk sociaal uitgesloten. Bij het bepalen van sociale uitsluiting zijn vier dimensies meegenomen: Sociale participatie (betreft gevoelens van sociale en emotionele eenzaamheid en de frequentie van contact met buren of mensen in de straat) Sociale grondrechten (bestrijkt een divers aantal grondrechten waaronder een goede woning, medische zorg en discriminatie in het algemeen) Materiele deprivatie (deze schaal meet in hoeverre huishoudens over voldoende financiële middelen beschikken om de in Nederland gangbare goederen en diensten te betalen) Normatieve integratie (refereert naar het naleven van centrale normen en waarden van de Nederlandse samenleving). Rapportage gemeente Valkenswaard 10
Meer informatie of vragen? Voor meer informatie kunt u terecht op de onderstaande websites: - GGD Gezondheidsatlas: www.ggdgezondheidsatlas.nl - Regionaal kompas GGD Brabant-Zuidoost: www.regionaalkompas.nl Tabellenboeken Op deze websites vindt u onder meer de tabellenboeken van de Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jaar en de Ouderenmonitor 65+ 2012, en andere monitors van de GGD. De cijfers van uw gemeente kunt u hier ook vergelijken met omringende gemeenten in Zuidoost-Brabant. Regionale factsheets Ook te downloaden via bovenstaande websites zijn de regionale thema factsheets. Hierin zijn regionale cijfers en verschillen tussen gemeenten beschreven, evenals verschillen tussen specifieke groepen (leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, etniciteit en opleiding). Deze rapportage geeft inzicht in risicogroepen en biedt meer achtergrondinformatie over de verschillende thema s. Kenniscentrum De GGD Brabant-Zuidoost adviseert uw gemeente graag op maat naar aanleiding van deze resultaten. De gegevens kunnen als basis dienen voor het gezondheidsbeleid in uw gemeente, maar zijn ook bruikbaar voor andere beleidsterreinen zoals de WMO en de transities. Binnen het Kenniscentrum Onderzoek kunnen specifieke vragen ingediend worden. Resultaten kunnen bijvoorbeeld verder worden toegelicht in een persoonlijk gesprek, een uitgebreidere rapportage of een presentatie. Contact Voor meer informatie of voor vragen kunt u ook contact opnemen met: Daniëlle Brunenberg, Onderzoeksfunctionaris Tel.: 088 0031 458, e-mail: d.brunenberg@ggdbzo.nl Monique Mentjens, Adviseur Lokaal Gezondheidsbeleid Tel.: 088 0031 463, e-mail: m.mentjens@ggdbzo.nl Rapportage gemeente Valkenswaard 11
Gezondheidsmonitor 2012/2013 www.ggdgezondheidsatlas.nl