Kernpunten gezondheidsmonitors

Transcriptie

1 Kernpunten gezondheidsmonitors als evaluatie en vertrekpunt voor het Wmo-beleid 2012 t/m 2015 van de gemeente Heeze-Leende 31 mei 2011 Mieke van Duijnhoven, Onderzoeksmedewerker Antje Eugster, Onderzoeksfunctionaris Monique Mentjens, Adviseur lokaal gezondheidsbeleid

2 Aanleiding De gemeente Heeze-Leende staat voor de taak om aan te geven op welke wijze ze de komende jaren vorm en inhoud wil geven aan haar Wmo-beleid. Hiervoor is het van belang om eerst de balans op te maken. Wat is er de afgelopen beleidsperiode zoal gebeurd en hoe staat het op dit moment met de gezondheid en het welzijn van de burger in lichamelijk, psychisch en sociaal opzicht? In de visie van de gemeente Heeze-Leende staat de eigen verantwoordelijkheid van de burger voorop. Daar waar mensen buiten de boot dreigen te vallen, neemt de gemeente, samen met maatschappelijke partners, de nodige maatregelen om dat te voorkomen. Kwetsbare burgers kunnen rekenen op ondersteuning om hun kwaliteit van leven te vergroten. Het streven is dat mensen in een redelijke harmonie met elkaar samenleven, zelfredzaam zijn en zelfstandig kunnen (blijven) functioneren. Preventief beleid moet uitval van mensen voorkomen. Rapportage s als vertrekpunt voor nieuw WMO-beleid De GGD Brabant Zuidoost verzamelt jaarlijks gegevens die aansluiten op de negen prestatievelden van de Wmo. Dit gebeurt door het afnemen van een aantal gezondheidsmonitors waarmee de gezondheidssituatie en het welbevinden van de Heeze-Leendese burger in beeld wordt gebracht. Op deze manier krijgt de gemeente inzicht in de gezondheid en het welbevinden van de gewone burger, zijn drijfveren, wensen en behoeften. Hoe zit het met zijn sociale contacten en maatschappelijke participatie? Welke zorg en voorzieningen worden nog gemist? Hoe is zijn leefstijl (roken / drinken / bewegen)? Maar de gezondheidsmonitors geven ook een beeld van de kwetsbare groepen die extra aandacht nodig hebben. De GGD Brabant Zuidoost geeft in dit adviesrapport per prestatieveld aan wat er allemaal goed gaat, en waar de zorgpunten liggen. Deze kernpunten kunnen gebruikt worden bij de evaluatie van het huidige beleid en als vertrekpunt voor het toekomstige Wmo-beleid. Nadat de beleidsthema s zijn vastgesteld kunnen de monitorgegevens ook van pas komen om een nulsituatie te beschrijven en een aantal objectief meetbare effecten (outcomedoelen) te formuleren. Geraadpleegde gezondheidsmonitors Jeugdmonitor 0 t/m 11 jarigen peildatum 2008 / % = ong. 21 kinderen Jeugdmonitor 12 t/m 18 jarigen peildatum 2007 / % = ong. 14 jongeren Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jarigen peildatum 2009 / % = ong. 89 volwassenen Ouderenmonitor 65 + peildatum 2009 / % = ong. 28 ouderen Vraag in beeld; monitor maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingszorg Verslaglegging over 2009 Kernpunten uit de gezondheidsmonitors Het gaat goed met de gezondheid van de meeste inwoners in Heeze-Leende in lichamelijk, psychisch en sociaal opzicht. Dit blijkt uit onderstaande resultaten van de gezondheidsmonitors. Maar dit wil niet zeggen dat je als gemeente niets meer hoeft te doen. Het is belangrijk om er voor te zorgen dat dit niveau ook de komende jaren minstens op peil blijft. Daarnaast komen uit de gezondheidsmonitors een aantal (zorg)punten en risicogroepen naar voren die extra aandacht kunnen gebruiken. Deze pluspunten en de zorgpunten worden achtereenvolgens per prestatieveld kort beschreven. Een verdere onderbouwing is opgenomen in bijgevoegde bijlage. Bij elk zorgpunt wordt verwezen naar de betreffende pagina in de bijlage. Daarnaast kunt u voor meer informatie over de inhoud en de resultaten van de gezondheidsmonitors terecht op en 2

3 Prestatieveld 1.Sociale samenhang en leefbaarheid - Er is een bloeiend verenigingsleven: zowel jeugdigen als volwassenen zijn vaker lid van een (sport)vereniging dan in de regio. - De betrokkenheid van de volwassenen bij de eigen buurt is groot en men voelt zich mede verantwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt. - Veel ouderen nemen deel aan (groeps)bijeenkomsten. - Het grootste deel van de bevolking is tevreden over de voorzieningen in de buurt. De inzet van burgers om de buurt te verbeteren is beperkt Ruim twééderde van de volwassen bevolking voelt zich betrokken bij de buurt en/of voelt zich medeverantwoordelijk voor de leefbaarheid. Maar het percentage volwassenen dat zelf actief is geweest om de buurt te verbeteren, is slechts 13%. De gemeente kan meer doen om bewoners hiertoe te activeren. De burgers verwachten ook duidelijk meer inzet van de gemeente om de bewoners te betrekken bij veranderingen in de buurt: slechts een kwart vindt dat de gemeente nu al voldoende doet om bewoners te betrekken (pag. 1en 2 van de bijlage). In gezinnen met een minimum inkomen sport men minder Regiocijfers laten zien dat van de kinderen uit gezinnen met een hoger inkomen 21% niet sport buiten school, terwijl dit voor kinderen uit gezinnen met een minimuminkomen ( 1300 of lager) dubbel zo vaak het geval is (ruim 40% van deze kinderen sport niet!). Voor Heeze-Leende geldt dat 4% van de 0-11 jarige kinderen (~83 kinderen) in een gezin leeft met een minimuminkomen. Ook het kunnen rondkomen, opleidingsniveau, de gezinssamenstelling, de werksituatie van ouders en deelname aan buitenschoolse opvang zijn van invloed op deelname aan (sport)verenigingen. (pag. 2) Bij volwassenen zien we eveneens een duidelijk verband tussen inkomen of opleiding en al dan niet sporten. Zo sporten hoog opgeleiden maar liefst drie keer vaker in een sportvereniging dan mensen met een lage opleiding! Jongeren en volwassenen vinden dat er te weinig voorzieningen zijn voor de jeugd. Het openbaar vervoer en de bibliotheek scoren slechter dan in de regio. Hoewel men over de meeste voorzieningen wel tevreden is, is een kwart van de inwoners ontevreden over het openbaar vervoer (24%, in de regio slechts 12%). Ook over de bibliotheek is men vaker ontvreden: 9% versus 4%. Eén op de zes volwassenen in Heeze-Leende vindt dat er te weinig voorzieningen zijn voor jongeren. Van de jongeren zelf geeft in % aan dat ze één of meer ontmoetingsplaatsen in de buurt missen. En 2 op de 5 vindt dat er te weinig leuke dingen voor hen worden georganiseerd. (pag. 3) 3

4 Prestatieveld 2. Opgroeien en opvoeden - Met de meeste ouders in Heeze-Leende gaat het goed bij de opvoeding van hun kinderen. - Ouders van 0-11 jarige kinderen in Heeze-Leende ervaren minder vaak (zeer) veel stress bij het opvoeden: 9% ten opzichte van 13% in de regio. Zij zochten ook minder vaak professionele hulp. - Minder jongeren dan in de regio hebben problemen die dag en nacht spelen (9% versus 13%) en zij hebben minder zorgen over hun schoolprestaties (31% t.o.v. 37%). - Bijna alle jongeren weten dat zij indien nodig- hulp kunnen krijgen bij hun leerlingbegeleider, de huisarts, de politie of de kindertelefoon. Ouders met een laag inkomen ervaren vaker stress bij de opvoeding en vragen vaker professionele hulp Uit de regionale cijfers blijkt dat meer ouders (met kinderen van 0-11 jaar) met een inkomen lager dan 1300,- (zeer) veel stress ervaren (23% versus 12%) en professionele hulp vragen voor problemen rondom de opvoeding (20% versus 14%) (pag. 5). Ondersteuning gewenst bij voorlichting over seksualiteit en autisme Veel ouders vinden het (een beetje) moeilijk om met hun kind te praten over seks (31%). Ook het bespreken van de thema s zwangerschap / voortplanting en homoseksualiteit is voor ouders (een beetje) moeilijk (respectievelijk 25% en 12%). Een op de zes ouders met kinderen van 4 t/m 11 jaar in Heeze-Leende heeft dan ook behoefte aan ondersteuning bij het thema seksuele / relationele vorming (17% vs. 15%). In Heeze-Leende geeft 2% van de ouders aan dat hun kind de diagnose autisme heeft gekregen (~30 kinderen vanaf 4 jaar) en 0,6% geeft aan dat hun kind momenteel op autisme wordt onderzocht (~9 kinderen vanaf 4 jaar). Van de ouders in de regio die een kind hebben met de diagnose autisme, heeft meer dan de helft behoefte aan ondersteuning (pag. 5). Jongeren met laagopgeleide ouders hebben veel vaker één of meer problemen die dag en nacht spelen Regionaal gezien heeft 29% van de jongeren met laagopgeleide ouders hier last van (t.o.v. 12% van de overige jongeren). Maar de groep nooit hulp zoekt is juist groter dan bij de jongeren van niet laag opgeleide ouders (7% vs. 3%). Ze zoeken hierbij ook minder vaak professionele hulp. Als ze hulp zoeken is dit bij voorkeur in hun directe omgeving.(pag. 7) Prestatieveld 3. Het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning - De meeste ouderen zijn nog zelfredzaam (88%) en hebben de regie over hun eigen leven (85%). - In verhouding tot de regio zijn er in Heeze-Leende minder ouderen die grote moeite hebben met of hulp nodig hebben bij één of meer dageljkse handelingen (9% t.o.v. 15% in de regio). Eén op de zes ouderen in Heeze-Leende weet niet waar informatie over gewenste Wmo-voorzieningen te verkrijgen is. Daarnaast krijgt 2% van de ouderen uit Heeze-Leende geen (extra) professionele hulp omdat men niet weet waar deze kan worden aangevraagd. Eén op de zeven ouderen heeft weinig regie over het eigen leven In Heeze-Leende heeft 15% weinig regie over het eigen leven. Daarnaast is één op de acht ouderen niet zelfredzaam. Net als in de regio kan ruim een kwart van de ouderen in Heeze-Leende één of meer huishoudelijke activiteiten niet uitvoeren. Ouderen met een lage sociaaleconomische status (laag inkomen, 4

5 lage opleiding) en alleenwonende ouderen blijken vaker niet zelfredzaam. In Heeze-Leende is 26% van de ouderen alleenwonend (pag.9). Prestatieveld 4. Het ondersteunen van mantelzorg en vrijwilligers - Jong en oud geven mantelzorg; zowel door de volwassenen als de ouderen wordt mantelzorg vooral gegeven in de vorm van gezelschap, troost of afleiding, begeleiding en/of vervoer en hulp in de huishouding. (pag ) - In Heeze-Leende wordt (in 2009) relatief vaak vrijwilligerswerk verricht ten opzichte van de regio. Eén op de drie volwassenen (32%, in de regio: 25%) en zelfs een nog groter deel van de ouderen (36%; in de regio 25%) geeft aan dit te doen. Vrijwilligerswerk onder jongeren is wel gelijk aan de regio: 8% (pag.12) Heeze-Leendese jongeren geven minder vaak mantelzorg Jongeren (12-18 jaar) in Heeze-Leende geven momenteel (in 2009) minder vaak mantelzorg dan hun leeftijdgenoten in de regio: 6% versus 9%. Aantal inwoners dat mantelzorg ontvangt is gedaald In Heeze-Leende is een daling te zien in het percentage volwassenen dat mantelzorg ontvangt, in 2005 was dit 4% en in 2009 nog 1%. Van de ouderen krijgt 9% momenteel mantelzorg. Voor beide groepen geldt dat mensen met een lage opleiding vaker mantelzorg ontvangen dan mensen met een hoge opleiding. (p.11) Weinig behoefte aan hulp Van alle volwassenen en ouderen voelt ongeveer 1% zich (tamelijk) zwaar belast door het geven van mantelzorg; dit zijn bijna 90 volwassen en circa 30 oudere inwoners van Heeze-Leende. De meeste mantelzorgers zeggen geen behoefte aan hulp te hebben. Het risico bestaat dat deze mantelzorgers er op den duur zelf aan onder door gaan (pag.11) Mensen zonder baan doen ook minder vaak vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk vooral wordt gedaan door volwassenen die met vervroegd pensioen zijn gegaan (41%) en volwassenen met een parttime baan van minder dan 12 uur per week (37%). Van de mensen zonder baan (werkzoekend, arbeidsongeschikt of bijstandsuitkering) is een veel kleiner deel (ongeveer 23%) actief als vrijwilliger. Dit alles blijkt uit de regionale cijfers. De groep volwassenen zonder baan geeft als belangrijkste reden om geen vrijwilligerswerk te doen, dat de mogelijkheid zich nog niet heeft voorgedaan. Hier bevindt zich dus nog een potentieel aan mogelijke vrijwilligers. Ook is er een relatie tussen inkomen en het verrichten van vrijwilligerswerk. Personen met een hoger inkomen verrichten vaker vrijwilligerswerk. (pag.12) Prestatieveld 5. Maatschappelijke participatie - In Heeze-Leende kampen relatief minder ouderen met een chronische aandoening dan gemiddeld in de regio (65% vs. 74%). Het is dan ook niet verwonderlijk dat ouderen in Heeze-Leende zich ook minder vaak beperkt voelen in de dagelijkse bezigheden als gevolg van hun gezondheid (24% versus 30% in de regio). - De eenzaamheid onder de volwassenen (19 t/m 64 jaar) is in Heeze-Leende een relatief minder groot probleem dan in de regio (30% vs. 39%). - In Heeze-Leende zijn relatief weinig ouderen kwetsbaar : 17% (in de regio 23%). Bij kwetsbare ouderen is sprake van een combinatie van hoge draaglast (beperkt in lichamelijke gezondheid, depressieve klachten of niet zelfredzaam) en lage draagkracht (weinig regie over eigen leven, 5

6 alleenwonend of alleen AOW). In Heeze-Leende scoren ouderen in het algemeen iets gunstiger op zowel draaglast als draagkracht. (pag.16) Bijna de helft van de ouderen wordt beperkt in het dagelijks functioneren als gevolg van één of meer chronische aandoeningen. Dit percentage (48%) is overigens wel vergelijkbaar met dat in de regio: 53%. Duizend eenzame ouderen De situatie in Heeze-Leende is min of meer vergelijkbaar met die van de regio. Objectief gemeten is twee op de vijf 65-plussers eenzaam (39%, regio 44%). Voor 5% is deze eenzaamheid (zeer) ernstig. Het aantal ouderen dat zélf aangeeft eenzaam te zijn is 33% (subjectieve meting). Volgens de objectieve meting zouden in Heeze-Leende tenminste 1090 ouderen zich eenzaam voelen, volgens de subjectieve meting ongeveer 915. Van deze groep wil 15% (~140 ouderen) hulp, maar krijgt dit nog niet. (pag. 15) Alleenstaand of laag inkomen hoog risico op eenzaamheid Uit regionale cijfers blijkt dat het percentage eenzamen onder de volwassenen en de 65-plussers duidelijk hoger is onder alleenstaanden en onder mensen met een lager inkomen. (pag.16) Kwetsbare ouderen krijgen niet altijd de (extra) hulp die ze nodig hebben De gezondheid van kwetsbare ouderen is beduidend slechter, ze zijn vaker eenzaam en de kans dat deze groep in een verzorgings- of verpleeghuis terecht komt is veel groter dan bij hun gezondere leeftijdgenoten. Vrouwen en 75-plussers zijn relatief vaker kwetsbaar. Kwetsbare ouderen hebben regionaal gezien veel vaker behoefte aan hulp (22% versus 9%). Toch krijgen ze die niet altijd. Als redenen hiervoor worden genoemd dat ze niemand kennen om dit aan te vragen of omdat ze niet weten waar ze deze hulp kunnen vragen. De meeste kwetsbare ouderen zijn in beeld bij de huisarts. Maar een kleine groep (8%) is toch al langer dan een jaar niet bij de huisarts geweest. (pag.16) Prestatieveld 6. Individuele voorzieningen - In Heeze-Leende wordt relatief weinig gebruik gemaakt van Wmo-voorzieningen. Van de volwassenen heeft in 2009 slechts 2% (regio 6%) gebruik gemaakt van één of meerdere voorzieningen, bij de ouderen in Heeze-Leende geldt dit voor 22%. Ook dit is beduidend minder dan in de regio (29%). - In Heeze-Leende maken minder ouderen gebruik van een vervoersvoorziening (6% vs. 12%) dan in de regio. Eén op de tien ouderen heeft behoefte aan (meer) Wmo-voorzieningen. De meeste ouderen weten overigens wel waar ze deze WMO-voorzieningen kunnen aanvragen (84% versus 78% in de regio). (pag.18) Ouderen in Heeze-Leende kunnen iets minder vaak gebruik maken van diensten zoals huishoudelijke hulp of maaltijdverzorging, bij een nabijgelegen dienstencentrum, bejaarden- of verzorgingstehuis (43%, regio 46%). Met betrekking tot de verpleging en verzorging die vanuit deze instellingen wordt aangeboden, geeft 32% aan hier gebruik van te kunnen maken. Ook dit percentage is iets lager dan in de regio (35%). Laag inkomen meer behoefte aan Wmo-voorzieningen Uit de regionale cijfers blijkt dat ouderen met een laag inkomen veel meer gebruik maken van Wmovoorzieningen (49% versus 22%). Daarnaast heeft 20% behoefte aan (meer) Wmo-voorzieningen en 25% wil informatie over Wmo-voorzieningen, maar weet niet waar deze te verkrijgen. (pag.18) 6

7 Prestatieveld 7. Maatschappelijke opvang, advies en steunpunten huiselijk geweld Minimaal 90 inwoners in 2009 slachtoffer van huiselijk geweld Uit de GGD monitors blijkt dat in Heeze-Leende 5% van de volwassenen en 3% van de ouderen ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. Seksueel misbruik wordt daarbij relatief iets minder vaak genoemd dan in de regio. In het jaar voorafgaande aan de monitor, was 0,9% van de volwassenen en 0,3% van de ouderen uit Heeze-Leende slachtoffer van huiselijk geweld. Omgerekend naar de bevolkingsaantallen betekent dit dat in Heeze-Leende in 2009 ongeveer 90 mensen van 19 jaar of ouder slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld. In de hele regio zou het om ruim plussers gaan. Omdat het om zelfgerapporteerde gegevens gaat, betreft het waarschijnlijk een onderschatting (pag.20). De meeste gevallen van huiselijk geweld worden niet gemeld Uit de gegevens van Neos blijkt dat het aantal meldingen van huiselijk geweld veel lager is dan uit de Gezondheidsmonitors blijkt. Dit is deels te verklaren door het gegeven dat huiselijk geweld vaak onzichtbaar is. In 2009 heeft Neos 9 meldingen van huiselijk geweld uit Heeze-Leende gehad en zijn bij de politie 8 aangiftes van huiselijk geweld uit Heeze-Leende geregistreerd (pag.20). Prestatieveld 8. OGGZ - Minder inwoners dan in de regio lopen risico om een depressie of angststoornis te krijgen. Uit de gezondheidsmonitors voor volwassenen en ouderen blijkt dat 1 op de 4 volwassenen en 1 op de 3 ouderen uit Heeze-Leende een matig of hoog risico heeft om een depressie of angststoornis te krijgen. Bij beide groepen is het percentage beduidend lager dan gemiddeld in de regio. Psychische problemen komen voor onder alle leeftijdsgroepen In Heeze-Leende voelt 11% van de 12 t/m 18 jarigen zich psychisch ongezond. Voor de volwassenen is dit percentage 13% en voor de ouderen 14%. (pag.21) Eén op de drie jongeren met psychische problemen denkt aan zelfdoding Zeven procent van de jongeren in Heeze-Leende heeft de maanden voorafgaande aan het invullen van de jeugdmonitor zelfdoding overwogen en 0,6% (omgerekend circa 9 jongeren) zegt ook daadwerkelijk een poging te hebben gedaan. Van de jongeren die zich psychisch ongezond voelen denkt zelfs één op de drie aan zelfdoding, zo blijkt uit de regiocijfers. Ook angsten en depressies zijn een groter probleem onder jongeren dan tot voor kort bekend was. Van de jongeren onder de 18 jaar heeft 15 procent wel eens een depressieve periode meegemaakt, zo blijkt uit landelijke gegevens. (pag.21) In Heeze-Leende hebben zeker 110 inwoners van 19 jaar en ouder grote kans op sociale uitsluiting Bij deze groep is sprake van een combinatie van 4 risicofactoren. De combinatie van de risicofactoren gering psychisch welbevinden en laag inkomen komt voor bij zo n 290 inwoners. Hierbij is waarschijnlijk sprake van een onderschatting. De kans dat deze mensen uitvallen of al uitgesloten worden is groot. (pag.24) 7

8 Prestatieveld 9. Bevorderen van verslavingsbeleid - Het is goed nieuws dat de groep jongeren in de regio die in 2007 alcohol drinkt beduidend kleiner is dan in Ook in Heeze-Leende is deze trend duidelijk zichtbaar (43% versus 53% van de jarigen dronk recent alcohol in 2007 respectievelijk 2003). Relatief veel zwangeren in Heeze-Leende drinken toch alcohol Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap wordt geheel afgeraden, desondanks drinkt 13% van de vrouwen in Heeze-Leende alcohol tijdens haar zwangerschap. Dat is meer dan gemiddeld in de regio (10%). Eén op de drie jongeren is een bingedrinker Het is goed nieuws dat het aantal jongeren dat alcohol drinkt in de regio is gedaald. Maar dit komt vooral door de jongeren tussen de 12 en 15 jaar. Onder de jarigen is het drankgebruik in 2007 nog steeds hoog. Van alle 12 t/m 18 jarigen is 36% een bingedrinker (in afgelopen 4 weken vijf of meer glazen alcohol bij één gelegenheid) en 5% drinkt meer dan 20 glazen per week. Deze groepen zijn even groot als in de regio. Volgens een op de drie jongeren keuren hun ouders het drankgebruik goed of zeggen ze er niets van. Het gaat echter natuurlijk vooral om de jongeren ónder de 16 jaar: wat vinden hun ouders ervan dat zij drinken? Dan zien we dat 15% van alle ouders het goed vinden dat hun kind alcohol drinkt; 6% van de ouders zegt er niets van (regiocijfers) (pag. 25) De helft van alle jongeren drinkt zijn eerste glas alcohol al vóór zijn 16 e jaar. Volgens één op twaalf ouders van kinderen van 8 t/m 11 jaar heeft hun kind al alcohol gedronken. Van alle ouders vindt 9% het verantwoord dat kinderen voor hun 16de verjaardag het eerste glas alcohol drinken. Een kwart van de ouders denkt zelfs dat je als ouder niet kunt voorkomen dat je kind veel gaat drinken. Uit de Jeugdmonitor jr blijkt dat meer dan de helft van de jongeren in Heeze-Leende al vóór zijn 16 e het eerste klas alcohol heeft gedronken.eén op de vier jongeren drinkt het eerste glas alcohol zelfs op jarige leeftijd of eerder. (pag. 25) Eén op de zeven volwassenen en één op de acht ouderen in Heeze-Leende drinken veel In Heeze-Leende behoort 15% van de volwassenen en 12% van de ouderen tot de groep overmatige drinkers (mannen > 21 glazen/week; vrouwen >14 glazen/week). Dat is vergelijkbaar met het gemiddelde in de regio. Het bereik van problematische drinkers in Heeze-Leende is erg laag Uit landelijk onderzoek blijkt dat het bereik van de problematische drinkers erg laag is. In 2008 stond in Nederland naar schatting 3% van de probleemdrinkers geregistreerd bij de (ambulante) verslavingszorg. In 2009 zijn 14 mensen uit Heeze-Leende met alcoholproblematiek in behandeling bij Novadic Kentron. Uit de Gezondheidsmonitor blijkt echter dat meer dan 1000 Heeze-Leendese volwassenen geclassificeerd worden als probleemdrinker (ouderen nog niet eens meegeteld). Het aantal probleemdrinkers dat in beeld is bij de verslavingszorg is dus erg laag. (pag. 25) 8