Opleiding VIB uitgebreid Video Interactie Begeleiding (VIB) is een verzamelnaam voor een variatie aan methodische vormen van begeleiding waarbij professionele werkers in hun handelen en communicatie worden ondersteund door video-feedback. Bij analyse van de video-opnames wordt met name gekeken naar de basiscommunicatie. VIB gaat uit van de aanwezige capaciteiten van zowel de cliënt als de begeleider; geslaagde communicatie is hierbij het vertrekpunt als voorwaarde voor groei. Het sensitief maken van de professionals voor de initiatieven van de cliënt en daaruit voortvloeiend het zich kunnen afstemmen op de behoeftes van de cliënt zonder de leiding over het contact te verliezen, is de basis van VIB. VIB wordt ook benut om de kwaliteit van werkbegeleiding te verbeteren, door werkbegeleiders en gedragswetenschappers toe te rusten om effectief samen met de professionals die ze begeleiden video-opnames van de professionele begeleiding te bekijken, te analyseren en te bespreken. Zowel bij de analyse als bij de review worden de principes van empowerment benut. De opleiding kan individueel worden gegeven, of in kleine groepjes. Voordeel van individuele begeleiding is dat meerdere begeleidingssituaties van dezelfde werker in de supervisie kunnen worden besproken. Voor deze vorm wordt meestal gekozen indien de aspirant VIBer cliënten met ingewikkelde of zware problematiek begeleidt. De vragen van de aspirant VIB-er kunnen dan in alle rust aan bod komen en gewaarborgd kan worden dat in de begeleiding alle aspecten die voor de hulp van belang zijn, aan bod kunnen komen. Indien het gaat om minder zware begeleidingsvormen, bijv. VIB op het consultatiebureau of in de kinderopvang, heeft het meestal een meerwaarde als in groepjes gewerkt kan worden. Meestal brengen de betrokkenen, bijv. artsen, verpleegkundigen, leidsters, per persoon maar 1 of maximaal 2 opnames in. Individuele supervisie is dan niet altijd nodig. Door de inbreng van collega s in de groep, kunnen de betrokkenen leren aan de hand van meer situaties dan alleen de ene begeleiding die door henzelf wordt ingebracht. Bij het groepsgewijs opleiden is van belang dat diegene die het beeldmateriaal inbrengt de eerste beurt krijgt en met zijn of haar vragen voorrang krijgt op de andere deelnemers. Afstemming op diegene die de beelden inbrengt, wordt zowel van de opleider als van alle deelnemers gevraagd. Het gaat immers niet om een theoretische opleiding, waar men vrij kan discussiëren over allerlei mogelijkheden. De opleiding gebeurt aan de hand van de begeleiding van cliënten, deze dienen allereerst goed geholpen te worden. Indien een professional een VIB opleiding start, wordt dit altijd aan betrokken cliënten en collega s toegelicht en wordt toestemming gevraagd de beelden in de opleiding te bespreken. Soms gebeurt deze uitleg schriftelijk middels een algemene aankondiging; bijv. in de kinderopvang of onderwijs. De organisatie maakt dan kenbaar dat VIB onderdeel uitmaakt van het kwaliteitsbeleid van de instelling. Ouders die bezwaar maken tegen het filmen van hun kind, kunnen dit kenbaar maken. Hier wordt rekening mee gehouden. Evaluatie en certificering Na 10 supervisies vindt een evaluatie plaats, waarin besproken wordt aan de hand van het opleidingsprotocol, hoever de aspirant VIB-er al is gevorderd. Bij twijfel of bij stagnatie in de opleiding, wordt de betrokken AIT-opleidingscoördinator gevraagd aanwezig te zijn, zodat deze mee kan denken of en op welke wijze toegewerkt kan worden naar certificering. De opleider dient altijd een gecommitteerde te vragen bij zowel de evaluatie als de certificering. Meestal is dit de betrokken gewestcoördinator of ( een collega) opleidingscoördinator. Na 20 supervisies vindt de certificering plaats en volgt registratie in de certificeringsbank van het landelijk bureau van de AIT. 1
Een certificaat is 3 jaar geldig. Daarna dient het verlengd te worden. Dit gebeurt indien de VIB-er nog actief werkt met VIB en voldoende geparticipeerd heeft aan werkontwikkelingskringen en bijscholing. Criteria verschillen per werksoort en zijn te verkrijgen via de AIT-opleidingscoördinatoren. Een cursus of deelopleiding van 10 bijeenkomsten wordt bij voldoende aanwezigheid en inbreng afgerond met een deelcertificaat. Dit deelcertificaat geeft toegang tot een vervolgopleiding VIB, waarin toegewerkt kan worden naar het volledige VIB-certificaat. Opbouw van de VIB-opleiding in drie fases: FASE 1, Leren analyseren van videomateriaal, 6 bijeenkomsten Deze bijeenkomsten kunnen zowel groepsgewijs plaatsvinden als individueel. Het aantal genoemde bijeenkomsten per fase is een indicatie. In de praktijk kan het per persoon verschillend zijn hoeveel bijeenkomsten per fase gewenst zijn. Ook zullen in de praktijk de fases niet altijd zo helder van elkaar te onderscheiden zijn als in dit opleidingsprotocol, maar op een aantal punten verweven zijn. De opleider is er verantwoordelijk voor dat de VIB-er in opleiding alle fases goed doorloopt en zich de gewenste know-how eigen heeft gemaakt. beeld-voor-beeldanalyse leren aan de hand van de basiscommunicatie-principes het zich eigen maken van de interactieprincipes vertalen van de gesignaleerde leerpunten naar informatie voor de opvoeders 1 informatie overdragen aan de hand van videobeelden verschil ervaren tussen informatie geven/voorlichten, ondersteunen en begeleiden aansluiten en invoegen positieve ontwikkeling bij de opvoeders in contact met de kinderen benoemen implementatievragen herkennen De VIB-er i.o. brengt alle beelden in die hij heeft gemaakt t.b.v. de VIB. Aan de hand van deze beelden zal de opleider alle benodigde kennis omtrent de interactie-analyse en basiscommunicatie overdragen. De eerste vier bijeenkomsten zullen vooral in het teken staan van het aanreiken van het kader van de basiscommunicatie en de VIB-er i.o. hiermee vertrouwd maken. Het nauwkeurig kijken naar de beelden (= beeld-voor-beeld analyse ) staat centraal. Na de eerste vier bijeenkomsten bereidt de VIB-er i.o. het materiaal voor en maakt zelf de analyses. De opleider zal deze analyses doornemen, checken en waar nodig informatie toevoegen. Het leren hanteren van de specifieke taal die hoort bij de interactie-analyse komt hierin centraler te staan. 1 Als opvoeder kan in dit verband verstaan worden, alle volwassenen die betrokken zijn bij het opvoedingsproces. 2
FASE 2, Basiscommunicatie van de VIB er i.o., 8 bijeenkomsten (uitgaande van groepssupervisie) leren maken van een interactieanalyse van de eigen basiscommunicatie tijdens review diegenen die begeleid worden helpen de aangeboden informatie te verwerken zich richten op de krachten van de begeleiders zonder de leerpunten uit het oog te verliezen afgestemd taalgebruik en attitude doelen vaststellen en vertalen naar een ondersteuningsaanbod De VIB-er i.o. laat korte fragmenten zien van de video-opnamen die hij heeft gemaakt van opvoeder en kind, begeleider/hulpverlener en cliënt 2. Hij toetst tijdens de bijeenkomsten de analyse zoals hij die heeft gemaakt. Niet alle video-opnamen worden meer ingebracht in de opleiding, de VIB-er i.o. maakt zelf een selectie De VIB-er i.o. maakt video-opnamen van het overleg dat hij heeft met de ouders of de begeleiders tijdens de review. Met behulp van deze video-opnamen worden bovenstaande leerpunten tijdens de supervisie doorgenomen. Het proces dat hiermee in gang wordt gezet staat centraal in de tweede fase van de opleiding. Tijdens de eerste twee bijeenkomsten brengt de VIB-er i.o. alle opnamen in die gemaakt zijn van de overlegmomenten en worden de leermomenten van de VIB-er i.o. vastgesteld. Hierna bereidt de VIB-er i.o. de video-opnamen voor en selecteert deze op de groei die hij doormaakt. De opleider voegt, daar waar nodig, informatie toe en activeert de VIB-er i.o. de leerdoelen om te gaan zetten in handelen en communicatie. FASE 3, Invoegen van VIB binnen het begeleidingstraject, 6 bijeenkomsten zelfstandig VIB uit kunnen voeren zelfstandig beeld-voor-beeldanalyse uitvoeren en ondersteuningsdoeleinden formuleren, zowel voor het contact opvoeder-kind als voor het contact van de cliënt (opvoeder) met de VIB-er verslaglegging en evaluatie VIB begeleidingen implementatievraagstukken kunnen herkennen en er oplossingsgericht in de organisatie mee kunnen werken vertaling/integratie van het VIB aanbod naar het begeleidingsaanbod van de organisatie bijdrage kunnen leveren aan verdere ontwikkeling van VIB voor de eigen doelgroep De VIB-er i.o. analyseert het videomateriaal dat ingebracht wordt door de professionals die hij/zij begeleidt als van de eigen communicatie tijdens de review met diegenen die hij/zij begeleidt. Tijdens de supervisiebijeenkomsten stelt de VIB-er i.o. gerichte vragen over datgene waar hij steun bij wil en gebruikt de analyse van video-materiaal hierbij ter verduidelijking. Met de VIB-er i.o. wordt doorgenomen op welke wijze VIB op dat moment geïntegreerd is in het totale begeleidingstraject. Eventuele knelpunten worden gesignaleerd en samen met de VIB-er wordt gekeken op welke wijze deze knelpunten op te lossen zijn. Goed overleg met de leidinggevende(n) is in deze fase van belang. 2 In dit stuk wordt meestal gesproken over opvoeder en kind. Hiervoor kan ook gelezen worden begeleider en cliënt. Omwille van de leesbaarheid wordt dit onderscheid niet steeds opnieuw gemaakt. 3
Tussentijdse evaluatie Na ca. 10 bijeenkomsten vindt er een tussentijdse evaluatie plaats met de VIB-er i.o. en de opleider. Een collega-opleider wordt bij deze evaluatie betrokken. Deze collega-opleider kan bij de tussentijdse evaluatie aanwezig zijn, maar ook op een ander wijze in staat worden gesteld om het leerproces te volgen. Tijdens deze evaluatie komt aan de orde of de gevolgde leerroute terug te vinden is in het opleidingsplan en of de VIB-er i.o. de leerdoelen, zoals die in fase 2 geformuleerd zijn, heeft gehaald. De doorgemaakte groei wordt vastgesteld en tevens de specifieke leerdoelen voor de komende periode. Doorgenomen wordt op welke wijze deze specifieke leerdoelen binnen de opleiding uitgewerkt zullen worden. Tevens wordt het gevolgde implementatietraject binnen de instelling aan de orde gesteld. Deze evaluatie heeft een tweeledig doel: Het geeft de VIB-er i.o. de mogelijkheid om kritisch te kijken naar het gevolgde opleidingstraject en de behaalde leerdoelen. De aanwezigheid van een gecommitteerde geeft de kans om eventuele blinde vlekken in kaart te brengen zodat deze alsnog in de opleiding meegenomen kunnen worden. Borging van de kwaliteit van de opleiding. De gecommitteerde kijkt of de leerroute, zoals die door de opleider is uitgezet, voldoet aan de vastgestelde criteria. De VIB-er i.o. maakt een kort verslag (max. 1 A4) van de evaluatie. Wanneer alle drie de fases zijn doorlopen wordt de opleiding afgesloten met een certificaat Video Interactie Begeleider. De certificering vindt plaats tijdens een aparte bijeenkomst, waar naast de opleider en de VIB-er ook een gecommitteerde van de AIT en een leidinggevende en collega s van de organisatie aanwezig zijn. Tijdens deze bijeenkomst geeft de VIB-er een videopresentatie waarin helder wordt op welke wijze de kandidaat VIB-er de relatie opvoeder-kind ondersteunt en waarin ook het eigen leerproces van de VIB-er zichtbaar wordt. Tijdens deze bijeenkomst wordt bekeken of de kandidaat VIB-er voldoet aan de volgende kwalitatieve criteria: selecteren van relevante fragmenten uit video-opnamen maken van een nauwkeurige interactie-analyse kunnen formuleren van adequate leerdoelen voor alle betrokkenen kunnen benoemen en beschrijven van het ontwikkelingsproces van diegenen die door hem/haar worden begeleid als de eigen rol daarin inzicht hebben in eigen basiscommunicatie en het voldoende adequaat kunnen benutten van de eigen basis-communicatie in de begeleiding met VIB activerende houding tijdens begeleidingsgesprekken kunnen beschrijven van het implementatieproces van de VIB binnen de eigen organisatie: welke stappen zijn al gezet en hoe ziet het vervolg er uit. Daarnaast geldt als kwantitatief criterium dat de kandidaat VIB-er in 10 begeleidingssituaties ervaring heeft opgedaan met VIB. Het VIB-certificaat wordt opgenomen in de landelijke certificeringsbank van de AIT en bij adequaat functioneren en het actief participeren aan het verplichte bijscholingsprogramma, drie-jaarlijks verlengd. Borging kwaliteit Na de opleiding blijft kwaliteitszorg bestaan in de vorm van: 1 (individuele of groeps-) supervisie per jaar, participatie aan 2 werkontwikkelingskringen ( WOK s) per jaar en bezoek aan 2 AIT-studiedagen in drie jaar tijd.. Het volgen van dit bijscholingstraject is een voorwaarde voorde drie-jaarlijkse verlenging van het certificaat. 4
3. TIJDSINVESTERING VOOR DE OPLEIDING PER PERSOON Uitgaande van individuele supervisie Individuele supervisie 1 x per 2 weken 1 uur Voorbereiding, per supervisie 1 uur Literatuurstudie Voorbereiding certificering Totaal 10 uur 1 uur 5 uur 56 uur Uitgaande van groepssupervisie Groepssupervisie, 2 personen, 1 x per 2 weken 1 ½ uur 30 uur Voorbereiding, per supervisie 1 uur Literatuurstudie 10 uur 2 uur Voorbereiding certificering 5 uur Totaal 67 uur Voor groepssupervisie van meer dan 2 personen wordt als supervisietijd gehanteerd: 3 personen, 1 x per 2 weken 2 uur 40 uur 4 personen, 1 x per 2 weken 2 ½ uur 50 uur 5 personen, 1 x per 2 weken 3 uur 60 uur Daarnaast vraagt het eventueel bijwonen van elkaars certificering extra tijd. In dit overzicht is NIET meegenomen: maken van de video-opnamen voorbereiden en analyseren van de video-opnamen bespreken van de video-opnamen. Hoeveel (extra) tijd dit kost is sterk afhankelijk van factoren als: functie van de VIB-er i.o., aantal systemen die begeleid worden, wijze waarop opnamen gemaakt worden enz. Dit kan samen met de opleider nader worden geconcretiseerd. 5