1. Omschrijving Hieronder geef ik een compacte productomschrijving van supervisie. Een productomschrijving

Transcriptie

1 Louis van Kessel SUPERVISIE - EEN PRODUCTOMSCHRIJVING Published in: Forum, Nieuwsbrief van de LVSB, 5 (1999) 3, Omschrijving Hieronder geef ik een compacte productomschrijving van supervisie. Een productomschrijving bevat een benoeming van: - de samenstellende bestanddelen, - hun samenhang, - en hun beoogde uitwerking. Het is een omschrijving voor gebruik in de beroepsgroep supervisoren. Op het eind (par. 5) geef ik een omschrijving voor gebruik naar deelnemers en opdrachtgevers. Ik hoop dat supervisoren hun dienstverlening hierin herkennen. Voorstellen tot wijziging of aanvullingen stel ik zeer op prijs. Algemene kenmerken Supervisie is: een internationaal erkende, specifieke methode van begeleiding / coaching, voor opleiding en deskundigheidsbevordering, gericht op een geïndividualiseerd leerproces, van zowel uitvoerende werkers als leidinggevenden. Ze wordt uitgevoerd in opdracht van: individuele beroepsbeoefenaren; instituten die (voortgezette) beroepsopleidingen uitvoeren; organisaties (in dit geval kan de supervisor hetzij een interne, hetzij externe positie innemen). Historisch gezien: Hebben supervisie en werkbegeleiding dezelfde wortels: het aan het einde van de negentiende eeuw ontstane Amerikaanse social work supervision'. Komt intervisie uit supervisie voort (rond 1970). Het product supervisie is een vorm van dienstverlening, waarbij sprake is van een inspanningsverplichting en waarbij het uiteindelijke productresultaat (effect) afhankelijk is van de medewerking en bekwaamheden van de dienstafnemer (supervisant) en de context (organisatie en beroep) waar deze deel vanuit maakt. Specifieke kenmerken Doelstelling (= het beoogde resultaat) Supervisie is direct gericht op het zich (meer) eigen maken en (verder) tot ontwikkeling brengen van integratievermogen en reflectievermogen betreffende de eigen wijze van beroepsuitoefening. Integratievermogen en reflectievermogen zijn kerncompetenties Supervisie - productomschrijving / Van Kessel-1999 / kesselvan@hetnet.nl - 1 -

2 waarover degenen die een professioneel beroep of functie uitoefenen waarin de zelfhantering in de interactie een belangrijk deel van de functie uitmaakt, dienen te kunnen beschikken. Kunnen beschikken over deze kerncompetenties is noodzakelijk om het uiteindelijke doel van supervisie te kunnen realiseren. Dit is te omschrijven als: het beroep of functie adequaat en zelfsturend (= professioneel) kunnen (blijven) uitoefenen en de eigen persoonsverbonden uitoefening blijvend kunnen bijsturen, verantwoorden en verbeteren. Integratievermogen Het integratievermogen betreft het vermogen in staat te zijn twee dimensies - en de binnen deze dimensies genoemde elementen in hun onderlinge wisselwerking voortdurend in hun onderlinge spanning te kunnen doorzien en afstemmen op elkaar. In die zin is er sprake van tweedimensionale integratie die resulteert in een beroepspersoon. De twee dimensies zijn: - de beroepsdimensie; - de persoonsdimensie. De beroepsdimensie Deze impliceert: de waarden/normen van het beroep; de eisen te stellen aan een goede beroepsuitoefening; de specifieke en concrete beroepsopgaven waarvoor de beroepsbeoefenaar gesteld wordt; de geëigende methodische hantering daarvan; een zich verhouden tot en hanteren van de invloeden van het contextuele systeem (op micro-, meso- en macroniveau) waarin het beroep wordt uitgeoefend o.a. samenwerking met collega's en functioneren in de organisatiecontext; de invloeden van eventueel eerdere beroepservaringen op de actuele beroepsuitoefening (o.a. overdracht). De persoonsdimensie Omvat zowel de bewuste als onbewuste, of nog-niet bewuste: eigen persoonlijke opvattingen en waarden/normen; eigen strevingen (willen); eigen actuele gevoelens en hun componenten van (tegen)overdracht; eigen handelingswijzen, mogelijkheden en voorkeuren; eigen wijze van waarnemen, waarderen en betekenisgeven. Verhouding beroeps- en persoonsdimensie De ontwikkeling van de persoonsdimensie is in supervisie normatief ondergeschikt aan de beroepsdimensie. Deze laatste heeft het primaat. Reflectievermogen Om de hierboven beschreven integratie voortdurend te kunnen realiseren is het nodig dat de professional beschikt over een reflectievermogen. Dit is een vermogen tot zelfreflectie om eigen ervaringen opgedaan in de uitoefening van beroep/functie zodanig te kunnen overdenken en doorzien, dat dit leidt tot een beter geïntegreerd functioneren en daarmee tot een betere beroepsuitoefening. Supervisie - productomschrijving / Van Kessel-1999 / kesselvan@hetnet.nl - 2 -

3 Deze zelfreflectie realiseert de professional: - voorafgaande aan, - tijdens, - en na afloop van de concrete beroepsuitoefening. Door deze zelfreflectie is de beroepsbeoefenaar of functionaris in staat aan datgene waarvan deze zich bewust is desgewenst andere betekenissen toe te kennen. Bovendien wordt deze zich bewust van hetgeen wat voor hem/haar nog onbewust, of nog niet-bewust is, en wat gewenst of niet gewenst is in diens functioneren in de specifieke situatie(s) van de concrete beroepsuitoefening. 2. Werkwijze Om het met supervisie beoogde doel te kunnen realiseren is een intensief en geïndividualiseerd leerproces noodzakelijk. Daarvoor zijn, wat de werkwijze betreft, in ieder geval de volgende kenmerken van belang: 1. Er is een geëigende en vaste taakverdeling tussen supervisant(en) en supervisor: de supervisor begeleidt het leren van de supervisant; draagt zorg voor een goed verloop van het supervisieproces en van de daarvoor nodige bijeenkomsten; zorgt voor realisatie van de voor supervisie wenselijke basiscondities (par. 3.). 2. De supervisant brengt in de supervisiebijeenkomsten zijn (voornamelijk actuele) ervaringen - incl. beschrijvingen van de eigen wijze van handelen - in, welke deze opgedaan heeft in en met het gestalte geven van diens beroepsopgaven. Er is derhalve sprake van een vorm van ervaringsleren. 3. De supervisor laat de supervisant van diens werkmateriaal (werkervaringen met daarin werkthema s) leermateriaal (leerthema s en leerdoelen) maken. 4. (Laten) stilstaan bij de wijze van functioneren van de supervisant(en) in de supervisiesituatie zelf wordt - als tweede bron voor leermateriaal - gebruikt ter ondersteuning van het leerproces (parallelproces; spiegelingsproces; isomorfie). 5. De supervisor hanteert het proces en de structuur van de supervisie zodanig dat de beschreven doelstelling zo veel mogelijk wordt gerealiseerd. Allerlei soorten interventies zijn mogelijk, mits ze gericht zijn op het realiseren van de doelstelling: tot ontwikkeling brengen van het vermogen tot zelfreflectie en integratie, uitmondend in een beter beroepsfunctioneren. 6. Om de supervisant aan de beoogde doelen te kunnen laten werken zijn de interventies van de supervisor - en van eventueel mede-deelnemende mede-supervisant( en) - op twee objecten gericht: de beroepsdimensie; de leerdimensie. Aandacht voor de beroepsdimensie Deze is het primaire object van supervisie. - Daarbinnen brengt de supervisant de eigen (voornamelijk actuele) ervaringen in met diens eigen wijze van omgaan met beroepsopgaven waarvoor deze zich gesteld ziet. - Bovendien hoort daarin thuis wat de supervisant lerend dient te verwerven om adequaat als professional te kunnen functioneren. Dit zijn de beroepseisen: eisen die aan een adequate beroepsuitoefening gesteld mogen worden. De criteria hiervoor worden vastgesteld door de betreffende beroepsgroep. Supervisanten en supervisoren oriënteren zich daaraan. Supervisie - productomschrijving / Van Kessel-1999 / kesselvan@hetnet.nl - 3 -

4 Aandacht voor de leerdimensie Deze is nodig om de bewerking van (voornamelijk actuele) beroepservaringen vruchtbaar te laten zijn, zowel voor het beroepsfunctioneren op kortere termijn als ook voor de zelfstandige bewerking van toekomstige beroepservaringen. Een supervisor richt daarom zijn interventies ook op de wijze waarop en de leerweg waarlangs de supervisant de benodigde deskundigheid leert. Concrete situaties,en daarmee samenhangend gedrag, daarvoor bevinden zich zowel binnen de supervisie als in de setting waarin het beroep wordt uitgeoefend. Daardoor leert de supervisant supervisorisch (= zelfreflectief en integrerend) met de eigen beroepservaringen om te gaan. De (verborgen) invloed van ervaringen, patronen uit de eigen levensdimensie (biografie/ (leer)socialisatie en actuele life-events ) op het actuele functioneren, worden - waar nodig of wenselijk - op hun betekenis voor de ontwikkeling van de noodzakelijke of gewenste beroepsdeskundigheid onderzocht. Door de aard van het werkmateriaal dat wordt ingebracht en door de aard van de bewerking daarvan in leermateriaal, wordt steeds een verbinding met - en wisselwerking tussen - ervaringen uit de beroepsuitoefening en inzichten uit de supervisiebijeenkomsten als leersituatie bevorderd, waardoor steeds meer ván en in het eigen werken geleerd wordt, en waardoor er sprake is van een zeer hoge mate van transfer of learning. 3. Noodzakelijke basiscondities Een zo intensieve en op de individuele beroepsbeoefenaar en diens functioneren in de beroepspraktijk toegesneden leerbegeleiding, vereist de volgende basiscondities. Om de verbinding en wisselwerking tussen werken en leren-in-de-eigen praktijkuitvoering enerzijds en leren-in de-supervisie anderzijds vorm te kunnen geven, is het noodzakelijk dat de supervisiebijeenkomsten regelmatig en gespreid over een langere tijdsperiode plaatsvinden (principe van time-spaced learning ). Als vuistregel: een gewenst minimum is gewoonlijk 15 bijeenkomsten, verspreid over 10 maanden, een en ander afhankelijk van de mate van ervaring van de supervisant met supervisie en de aard van diens beroepsuitoefening. Elke bijeenkomst, en ook de totale reeks, hebben een begrensde duur. Als vuistregel: een individuele bijeenkomst heeft een minimale duur van 1 uur, een triadische bijeenkomst van 2 uur, een groepsbijeenkomst van 2,5 uur. Een beperkt aantal deelnemers: Maximaal vier supervisanten in het geval van een groepssupervisie. De deelnemers voeren hun beroepswerk onafhankelijk van elkaar en van de supervisor in een werksituatie uit. Ook maken ze geen deel uit van elkaars leefsituaties. 4. Uitvoering in de werkelijkheid In de werkelijkheid van de uitvoering van supervisie komt supervisie in gradaties en variaties van de in par gegeven conceptuele omschrijving voor. 5. Presentatie van supervisie in de praktijk De hierboven in par gegeven conceptuele omschrijving is bedoeld als richtinggevende steun voor supervisoren. In de praktijk van supervisiegeven is ze onbruikbaar. Daarvoor is een andere formulering noodzakelijk. Bij voorbeeld zo iets als: Supervisie bestaat uit een Supervisie - productomschrijving / Van Kessel-1999 / kesselvan@hetnet.nl - 4 -

5 aantal gesprekken, waarbinnen je vertelt hoe je aan het werk bent, wat je daarin tegenkomt en wat je daarin bezighoudt, en waarbij een supervisor als deskundige je - door middel van vragen, reacties en soms ook suggesties - helpt stil te staan bij en na te denken over hoe je met de opgaven waarvoor je in je eigen beroepssituatie gesteld wordt omgaat, en over hoe je je eigen functioneren in de beroepsuitoefening daadwerkelijk kunt verbeteren. Supervisie - productomschrijving / Van Kessel-1999 / kesselvan@hetnet.nl - 5 -