Veiligheid kernthema: De criminaliteitscijfers en de slachtoffercijfers laten over het algemeen een positief beeld zien voor Utrecht in. Ook de aangiftebereidheid van Utrechters is relatief hoog (29%). De onveiligheidsgevoelens van Utrechters zijn in het afgelopen jaar gestegen tot 62%. Nader onderzoek leert ons dat niet zozeer de feitelijke criminaliteit, maar vooral het gevoel van dreiging dat men ervaart van invloed is op de onveiligheidsgevoelens van de Utrechters. Criminaliteit en slachtofferschap in Utrecht afgenomen In is in Utrecht de geregistreerde criminaliteit gedaald met 5%. Werd in 2004 nog 37.047 keer aangifte gedaan bij de politie, in was dat 35.267 keer. In vergelijking met 2001, toen het criminaliteitsniveau het hoogste lag van de afgelopen jaren, is de geregistreerde criminaliteit afgenomen van 114 naar 74 delicten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen (-34%) (afb. 1). Ook het aantal Utrechters dat aangeeft slachtoffer te zijn geworden van een delict is in lager dan in 2004. In werden minder Utrechters slachtoffer van zowel vermogensdelicten (inbraak en diefstal), gewelddelicten als vernieling (afb. 2). De afname van de criminaliteit gaat samen met een toename van het aantal aanhoudingen. In heeft de politie 15.143 verdachten aangehouden. Dit zijn er 529 meer dan een jaar eerder. Al vanaf 2001 stijgt het aantal aanhoudingen jaarlijks met rond de 500 (afb. 3). Een verband tussen adequaat optreden van de politie en de afname van het aantal geregistreerde incidenten is waarschijnlijk. Daling aangiften en slachtofferschap vermogensdelicten De daling van de criminaliteit in Utrecht komt vooral door een afname van het aantal vermogensdelicten. Met uitzondering van fietsendiefstal, is in sprake van een afname van het aantal aangiften voor alle vermogensdelicten. Nadat het aantal autokraken in 2004 gestabiliseerd leek, is in toch sprake van een verdere daling. Kwamen in 2003 en 2004 25 autokraken per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen voor, in zijn dit er nog 23. Het aantal autokraken is in vergelijking met 2001 bijna gehalveerd (afb. 4). Wel blijft autokraak het meest voorkomende delict in de stad. Ook het aantal woninginbraken in de stad is na stabilisatie in 2004, in toch weer afgenomen. In 2001 werden nog 23 woninginbraken per 1000 woningen in de stad gepleegd, in 2004 was dit gedaald tot 19 en in zet deze daling zich voort tot 18 inbraken per 1000 woningen (afb. 5). Terwijl dit in 2004 nog niet het geval was, vertaalt de afname van de bij de politie geregistreerde vermogensdelicten zich in ook in een daling van het aantal afb 1. Ontwikkeling criminaliteitsniveau afb 2. Slachtofferschap inwoners Utrecht, per 1.000 inw./arb.plaatsen percentage 2000 2002 bron: BPS Politie Utrecht, bewerking BI 70 80 90 100 110 97 102 106 107 114 111 89 78 74 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 bron: NUP en Inwonersenquête 10% 20% 30% 40% 2004 40 38 46 37 30 28 35 32 12 10 8 7 vermogensdelicten vernieling geweld Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht 85
84 Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht
Utrechters dat aangeeft slachtoffer te zijn geworden in dit jaar. In werd 37% van de Utrechters slachtoffer van een vermogensdelict, in 2004 was dit nog 46%. Lichte afname geweld in Utrecht In is het aantal aangiften van gewelddelicten met 6% gedaald ten opzichte van 2004. Deze daling betreft vooral een afname van het aantal incidenten roof. Hiernaast zijn ook het aantal gevallen van openlijk geweld en het aantal overvallen afgenomen. Van bedreiging en mishandeling is in vaker aangifte gedaan. Na een piek in 2003 van 6,7 gewelddelicten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen, is geweld in gedaald tot 6,1 delicten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen. De afname van geweld in de stad zien we maar in lichte mate terug in een daling van het slachtofferschap van Utrechters van gewelddelicten. 29% van de Utrechtse slachtoffers doet aangifte Van de Utrechtse slachtoffers van criminaliteit in de stad in heeft 29% hiervan aangifte gedaan bij de politie (afb. 6). De aangiftebereidheid in Utrecht is het hoogst voor woninginbraak (56%) en het laagst voor geweldsdelicten (15%). Ook landelijk is dit het geval. De aangiftebereidheid in Utrecht is hoger dan gemiddeld in de vier grote steden (26%) en is gelijk aan het gemiddelde voor Nederland (29%). De aangiftebereidheid bij inbraak en autocriminaliteit is in Utrecht hoger dan landelijk gemiddeld. De aangiftebereidheid van Utrechters is in voor het eerst stedelijk onderzocht, daarom kunnen we geen ontwikkeling laten zien. Echter zowel landelijk, als gemiddeld voor de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) en in de politieregio Utrecht is de aangiftebereidheid in gedaald in vergelijking met 2003. Landelijk en in de politieregio Utrecht is sprake van een afname van 2%. In de vier grote steden is de aangiftebereidheid gemiddeld gedaald met 3%. Er is geen reden om aan te nemen dat de ontwikkeling in de gemeente Utrecht hiervan afwijkt. Meer vernieling en jongerenoverlast geregistreerd in In tegenstelling tot de ontwikkeling van de meeste andere delicten, zien we dat vernieling in het afgelopen jaar juist meer voorkomt. Het aantal gevallen van vernieling is in het afgelopen jaar gestegen van 12 naar 14 incidenten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen. Vooral het aantal gevallen van vernieling waarbij aangifte is gedaan is toegenomen (2004: 5.505 registraties, waarvan 3.645 aangiften versus : 6.634 registraties, waarvan 4.633 aangiften). Het blijkt hierbij te gaan om een flinke stijging van vooral het aantal aangiften dat via Internet is gedaan (14% in 2004 versus 38% in ). Het afb 3. Aangiften en aanhoudingen in Utrecht index (1998 = 100) afb 4. Ontwikkeling autokraak in Utrecht per 1.000 inw.+arb.plaatsen 80 90 100 110 120 130 140 1998 1999 aanhoudingen aangiften 2000 2001 2002 2003 2004 10 20 30 40 31 34 41 42 38 25 25 23 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 86 Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht
aandeel Utrechters dat aangeeft slachtoffer te zijn geworden van vernieling is in ten opzichte van 2004 juist iets afgenomen (van 35% naar 31,8% van de inwoners). Waarschijnlijk is de aangiftebereidheid toegenomen door de mogelijkheid om via Internet aangifte te doen. De politieregistraties van vernieling stijgen hierdoor, maar deze stijging representeert in dit geval niet een werkelijke stijging van het slachtofferschap van vernieling in de stad. Naast vernieling is ook het aantal incidenten overlast, zij het in veel mindere mate, toegenomen in. Het gaat hierbij vooral om een stijging van het aantal incidenten jongerenoverlast; van 5,3 in 2001 naar 9,7 incidenten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen in. Het aantal incidenten drugsoverlast is na een stijging in de tussenliggende jaren, in juist weer gedaald tot het niveau van 2001 (1,7 incidenten per 1000 inwoners plus arbeidsplaatsen). Ondernemen in Utrecht wordt steeds veiliger Zowel het aantal bedrijfsinbraken als het aantal winkeldiefstallen is in het afgelopen jaar flink gedaald (afb. 7). Het aantal bedrijfsinbraken is afgenomen met 21%. Was in 2004 nog sprake van 94 inbraken per 1000 bedrijven, in waren dit er 71. In vergelijking met 2001 is sprake van een halvering van het aantal aangiften van bedrijfsinbraken. Ook winkeldiefstallen vertonen een dalende trend in de afgelopen jaren. In is sprake van een daling van 14% ten opzichte van een jaar eerder. In de afgelopen vijf jaar is het aantal aangiften van winkeldiefstallen gedaald met 28%. De daling van het aantal aangiften zou ook kunnen wijzen op een afname van de aangiftebereidheid van ondernemers in Utrecht. Uit de Monitor Criminaliteit Bedrijfsleven blijkt echter, dat de aangiftebereidheid in Utrecht bij ondernemers in voor alle delicten (licht) is gestegen. De aangiftebereidheid van ondernemers bij inbraken is zelfs sterk gestegen van 31% in 2004, naar 47% in. Ruim een derde (37%) van de ondernemers in Utrecht geeft aan in slachtoffer te zijn geworden van criminaliteit. In 2004 was dit 39% van de ondernemers. Aanpak urgentiegebieden is uitgebreid en blijft nodig Eind is besloten twee nieuwe urgentiegebieden in Utrecht aan te wijzen: Zuilen-Noord/oost en Zambesidreef, Tigrisdreef. Beide gebieden scoorden hoog op de top 10 van onveilige subwijken in de stad (zie ook het hoofdstuk subwijken vergeleken). Besloten werd om daarnaast de aanpak in de al bestaande urgentiegebieden, Nieuw Hoograven en Kanaleneiland-noord, voort te zetten. Hard nodig blijkt, want de ontwikkeling van de criminaliteit laat voor de bestaande urgentiegebieden in een minder rooskleurig beeld zien dan in 2004. Ondanks de aanpak zien we in tegenstelling tot de stedelijke ontwikkeling afb 5. Ontwikkeling woninginbraak in Utrecht afb 6. Aangiftebereidheid in Utrecht, per 1.000 woningen percentage 5 10 15 20 25 25 25 21 24 21 19 19 18 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 20% 40% 60% 56% 37% 31% 15% 29% inbraak fietsdiefstal autocriminaliteit geweldsdelicten totaal Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht 87
in dat in de subwijk Kanaleneiland nauwelijks sprake is van een daling van de criminaliteit (-1%) en in Nieuw- Hoograven, Bokkenbuurt is zelfs sprake van flinke toename van de criminaliteit (+34%). In Kanaleneiland zien we over het algemeen een positieve ontwikkeling, alleen woninginbraken en autokraken zijn toegenomen en er is iets vaker jongerenoverlast geregistreerd. Anders is dit in Nieuw-Hoograven, Bokkenbuurt waar de criminaliteit op meerdere vlakken is gestegen. De grootste toename betreft autokraken en vandalisme. Hiernaast zijn ook bedrijfsinbraken, (brom)fietsendiefstal en mishandeling toegenomen en er is meer jongerenoverlast geregistreerd. Voor de afgelopen vijf jaar is de ontwikkeling van de geregistreerde criminaliteit in zowel Nieuw-Hoograven, Bokkenbuurt, als in Kanaleneiland nog altijd positief te noemen (respectievelijk -25% en -34%). Onveiligheidsgevoelens door maatschappelijke spanning De onveiligheidsgevoelens van Utrechters zijn in toegenomen (afb. 8). Bijna 62% van de inwoners geeft aan zich wel eens onveilig te voelen. In 2004 lag dit aandeel op 54%, in 2002 op 51%. Ook de frequentie waarmee mensen zich onveilig voelen is gestegen. Het percentage inwoners dat aangeeft zich vaak onveilig te voelen is 6%. Dit is hoger dan in 2004 (4%), maar lager dan in 2002 (7%). De ontwikkeling van toe- nemende onveiligheidsgevoelens vindt plaats in alle Utrechtse wijken, met uitzondering van Noordwest (gelijk gebleven) en de Binnenstad (-2%). De stijging van de onveiligheidsgevoelens wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door de sterke toename van deze gevoelens onder Turkse en Marokkaanse Utrechters. Onder Turkse Utrechters bedraagt de stijging een kwart (van 42% in 2004 naar 67% in ), onder Marokkaanse Utrechters ruim een zesde (van 30% in 2004 naar 47% in ). De maatschappelijke spanningen die zijn ontstaan na de moord op Theo Van Gogh hebben waarschijnlijk verband met deze ontwikkeling. Criminaliteit beperkte invloed op onveiligheidsgevoelens De mate waarin Utrechters zich onveilig voelen, volgt niet één op één de ontwikkeling van de objectieve veiligheidscijfers. Onveiligheidsgevoelens wordt namelijk maar voor een beperkt deel door de feitelijke criminaliteit beïnvloed. Slechts 5% van de inwoners met onveiligheidsgevoelens wijst naar de feitelijke criminaliteit in de stad als oorzaak van deze gevoelens. Ook uit onderzoeken van het Sociaal Cultureel Planbureau en de Onderzoeksschool Maatschappelijke Veiligheid blijkt de samenhang tussen de objectieve veiligheidscijfers en de subjectieve onveiligheidsgevoelens klein te zijn. Utrechters blijken zich afb 7. Ontwikkeling bedrijfsinbraak en winkeldiefstal in Utrecht aantal afb 8. Mate waarin Utrechters zich weleens onveilig voelen percentage 1.200 1.600 2.000 2.400 bedrijfsinbraak winkeldiefstal 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 bron: NUP en Inwonersenquête 4% 33% nooit 17% zelden soms 6% vaak 40% 16% 2004 54% voelt zich wel eens onveilig 62% voelt zich wel eens onveilig 46% 38% 88 Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht
voornamelijk wel eens onveilig te voelen door situaties waarin sprake is van een - in hun ogen - zekere mate van dreiging. In deze situaties schatten inwoners het risico om slachtoffer te worden van een delict hoog of hoger in dan 'normaal'. Het gaat hierbij onder andere om het tijdstip (28%), vooral 's avonds en 's nachts. Ook de aanwezigheid van bepaalde personen leidt tot onveiligheidsgevoelens, waarbij gedacht moet worden aan (overlast van) jongeren op straat (16%) en bijvoorbeeld daklozen, dronken mensen of junks (11%). Tenslotte heeft ook de inrichting van de openbare ruimte invloed op de veiligheidsbeleving van de Utrechters. Een aandeel van 8% zegt zich wel eens onveilig te voelen op bepaalde plekken, bijvoorbeeld op donkere plekken of plekken met veel groen. Criminaliteit G4 daalt, Utrecht grootste daling Van de vier grote steden (G4) is de criminaliteit in Utrecht in vergelijking tot 2000 het sterkst gedaald, van 276 naar 191 delicten per 1000 inwoners in 2004 (vergelijkbare gegevens van de andere steden over zijn nog niet bekend) (afb. 9). Landelijk is de geregistreerde criminaliteit ten opzichte van 2000 nauwelijks gedaald (van 101 delicten per 1000 inwoners in 2000 naar 100 in 2004). Buiten Utrecht is ook in Amsterdam de criminaliteit gedaald in deze periode. In Rotterdam en Den Haag is juist sprake van een stijging van de criminaliteit in afb 9. Geregistreerde criminaliteit dezelfde tijd. Ondanks de gedaalde criminaliteit blijft het criminaliteitsniveau in Utrecht, nu samen met Rotterdam, met 191 delicten per 1000 inwoners het hoogst van de vier grote steden. De geregistreerde criminaliteit is het laagst in Den Haag met 151 delicten per 1000 inwoners. De hoge positie van Utrecht wordt vooral veroorzaakt door de relatief grote hoeveelheid vermogensdelicten. Relatief weinig aanhoudingen, veel veelplegers in Utrecht In tegenstelling tot de geregistreerde criminaliteit, is het aantal aangehouden verdachten gerelateerd aan de bevolking in Utrecht het laagste van de vier grote steden (afb. 10). Vergelijken we de kenmerken van de aangehouden verdachten in de verschillende steden, dan zien we dat in Utrecht sprake is van relatief veel veelplegers (afb. 11). Daarnaast is ook het aandeel drugsgebruikers onder de verdachten relatief hoog (alleen in Amsterdam ligt dit aandeel nog een stuk hoger). In vergelijking met 2003 is in 2004 het aandeel veelplegers onder de aangehouden verdachten in Utrecht licht gedaald (van 18,7% naar 17,7%). Het totale aantal aanhoudingen in Utrecht is in de afgelopen jaren toegenomen. Relatief veel minderjarige veelplegers in Utrecht In vergelijking tot de bevolkingssamenstelling zijn er in Utrecht afb 10. Verdachten per 10.000 inwoners (12+ jaar) delicten per 1.000 inwoners 2000 2004 per 10.000 inwoners 50 100 150 200 250 150 200 250 300 Utrecht Rotterdam Den Haag Amsterdam Nederland 276 191 220 172 153 191 134 151 101 100 Utrecht Amsterdam Rotterdam Den Haag Nederland 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht 89
relatief veel minderjarige verdachten. Ook als we Utrecht vergelijken met de andere grote steden, zijn er in Utrecht relatief veel minderjarige verdachten aangehouden. Vooral het aandeel minderjarige veelplegers blijkt relatief groot. Dit sluit aan bij de eerdere constatering dat in Utrecht veel veelplegers opgepakt worden. Het aandeel meerderjarige jeugdige verdachten (18-24 jaar) is in Utrecht juist weer relatief laag. Dit lage cijfer wordt echter vooral bepaald door de relatief grote groep 18 tot 24 jarigen, waaronder in Utrecht veel 'brave' studenten, waaraan gerefereerd wordt. nen onderscheiden. In vergelijking met 2004 zien we dat in het aantal geregistreerde incidenten huiselijk geweld in Utrecht licht is gedaald van 6,7 naar 5,9 incidenten per 1000 inwoners in. Het aantal gevallen waarin aangifte is gedaan, is iets toegenomen (van 452 aangiften in 2004 naar 484 aangiften in ). De politie en gemeente trachten door de extra aandacht en het stimuleren van het doen van aangifte om het aantal gevallen van huiselijk geweld uiteindelijk terug te dringen. Het aandeel aangehouden jeugdige verdachten in Utrecht is al een paar jaar vrijwel stabiel. In 2004 is 3,7% van de jeugdigen in Utrecht verdacht van een strafbaar feit (afb. 12). Het aandeel minderjarige jeugdige veelplegers en het aandeel 'harde kern' fluctueren iets meer. In vergelijking tot 2000, is het aandeel minderjarige jeugdige veelplegers in 2004 weer vrijwel gelijk (3,2% versus in 2000). Het aandeel harde kern is in 2004 iets kleiner dan in 2000 (12% versus 14% in 2000). Huiselijk geweld: minder incidenten en meer aangiften Zowel landelijk als binnen de gemeente is al enige tijd extra aandacht voor huiselijk geweld. Sinds vorig jaar heeft de politie een adequate registratie opgezet om huiselijk geweld te kunmaatschappelijk evenwicht & veiligheid afb 11. Verdachten en veelplegers in Utrecht 12+ jaar afb 12. Utrechtse jeugdige verdachten en harde kern aantal verdachten 1.000 2.000 3.000 4.000 jeugdige verdachten harde kern als verdachten harde kern als % van de % van jaar 12-24 jaar 12-24 jaar leeftijdsgroep jeugdige verdachten 1998 1999 1.447 1.482 272 238 19% 16% 2000 1.506 206 14% 2001 2002 2003 2004 * 1.619 1.763 1.847 * 3,7% 3,7% * 149 240 225 * 9% 14% 12% veelplegers 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 * 2001 is niet volledig geregistreerd 90 Utrecht Monitor 2006, Gemeente Utrecht