Doorkijkjes W&T in de Pabo HU Instituut Theo Thijssen november 2015 Algemeen Het Instituut Theo Thijssen (ITT) verzorgt te Utrecht onderwijs voor meer dan 900 studenten via een voltijd en deeltijd opleiding leraar basisonderwijs. Het ITT van de Hogeschool Utrecht is in 2010 gefuseerd met de pabo van de hogeschool Domstad en is verder gegaan onder de naam Instituut Theo Thijssen. ITT biedt de volgende varianten aan: voltijd (Amersfoort en Utrecht), deeltijd en deeltijd versneld, ALPO (Academische lerarenopleiding primair onderwijs in samenwerking met de Universiteit Utrecht. W&T in het programma en de praktijk Beide instituten hadden een andere opleidingsdidactiek. In samenspraak met docenten en werkveld is voor het nieuwe instituut een nieuw curriculum gemaakt. Daarbij is besproken welk type leraar men voor de toekomst wil. Men wil professionals opleiden die een onderzoekende en ontwerpende grondhouding hebben, die kunnen inspelen op vraagstukken van passend onderwijs en diversiteit en die beschikken over didactische vaardigheden (waaronder ICT) om leren voor de 21 e eeuw mogelijk te maken. In het verlengde hiervan had de ITT ook al besloten W&T tot speerpunt te maken. Het project W&T in de pabo kwam dan ook op het juiste moment langs en heeft deze ontwikkelingen versterkt. Inmiddels heeft men een studiejaar 1 en 4 al ingevoerd en wordt dit schooljaar studiejaar 2 en 3 voor het eerst uitgevoerd. Hoewel het nieuwe curriculum nu operationeel is realiseert men zich wel dat, meer dan voorheen, onderwijs onderhevig is aan snelle maatschappelijke veranderingen. Dit betekent dat ook het nieuwe curriculum voldoende flexibiliteit zal krijgen om snel en adequaat te kunnen inspelen op nieuwe eisen en vraagstukken. W&T is nu voor 15 EC expliciet in het programma verankerd gekoppeld aan de OJW vakken en ICT. Daarnaast pakt men W&T ook op als een generieke benadering, de onderzoekende grondhouding, die in het curriculum bij andere vakken in docentengedrag en activiteiten terug te vinden is. Men heeft daarvoor een inventarisatie gedaan. Ontwerpend/onderzoekend leren komt in jaar 1 en 2 terug bij kunstvakken (muziekhoek, beeldend ontwerpen), onderwijskunde en pedagogiek (gegevens verzamelen en analyseren), rekenen, wereldoriëntatie (in vrijwel elke cursuseenheid), taalonderwijs. Aan de andere kant zien de collega s nog meer mogelijkheden die de komende tijd ook uitgewerkt zullen worden. 1
Onderzoekend leren is tevens verankerd in de onderzoekslijn. Het uitgangspunt is dat de onderzoekslijn moet leiden tot een student met een onderzoekende grondhouding hetgeen voorwaardelijk is om met leerlingen in het basisonderwijs te gaan onderzoeken. Men ziet onderzoekend leren met kinderen in de basisschool uitdrukkelijk als iets anders dan het leren van onderzoekvaardigheden. Bij rekenen ziet men veel mogelijkheden om W&T in onderzoekend en ontwerpend leren aan elkaar te verbinden. Rekenen zit er nog niet echt in maar er zijn plannen om bijvoorbeeld een rekenmodule in jaar 2 over grafieken en verbanden te verbinden aan W&T onderzoeken en ontwerpen. Bedoeling is iets te onderzoeken en te presenteren in diagram of grafiek, en deze te interpreteren. Men geeft aan dat het ook verbonden kan worden aan aardrijkskunde door bijvoorbeeld bevolkingsonderzoek te doen naar gezinssamenstelling en dat presenteren in een grafiek. In het tweede jaar is er een keuzecursus; deze is ingegeven vanuit de gedachte dat het wetenschappelijke aspect al redelijk goed in het curriculum en in de samenwerkingsactiviteiten met Wetenschapsknooppunt en met COLUU is geborgd. Echter, het aspect technologie, het ontwerpen en maken, mag in brede zin meer aandacht krijgen. Daarom is er voor gekozen om de keuzecursus meer op de technologie te richten waarbij een ICTcomponent en een techniek- en designcomponent zijn opgenomen. Zo maakt een student van een fietswiel en cola flesjes een moderne lamp. Deze cursus wordt gezamenlijk ingevuld in samenwerking met de 2 e graads lerarenopleiding Archimedes. In het technieklokaal van de opleiding ontwerpen en maken de studenten een product (een lamp, een stoel, enz.). De ontwerpen hoeven niet tot in het detail perfect te zijn. Het gaat om drempelverlagende activiteiten waarbij studenten kennis maken met materialen, gereedschappen en bewerkingen waardoor de stap om met leerlingen te gaan ontwerpen en maken ook eenvoudiger te nemen is. Wat betreft het ICT onderdeel van deze keuzecursus komen studenten in contact met een product ontwerpen en maken via 3Dtekenen en dit printen, het ontwerpen en programmeren van een Lego Mindstorms robot en het programmeren in Scratch. Uit de ervaringen blijkt dat studenten gaandeweg enthousiaster worden als ze zien waartoe ze in staat zijn. Een technisch assistent van de lerarenopleiding helpt de studenten wanneer er wat meer technische vaardigheden vereist zijn. In jaar twee bij het onderdeel jonge kind wordt duidelijk dat daar ook veel elementen van onderzoekend en ontwerpend leren en verankerd zijn. Studenten gaan een rijke leeromgeving ontwerpen waarin kinderen ontdek- of kijktochten kunnen maken. Studenten zelf hebben bijvoorbeeld door de opleiding gemaakte geocaches in de stad gedaan en zijn zo zelf ook onderzoekend en ontdekkend bezig met het verkennen van de omgeving. Ze moeten ook zelf onderwijs kunnen maken waarin ICT verwerkt is. Zo hebben de studenten tijdens de 2
werkweek in Brugge een educatieve wandeling gemaakt met behulp van actionbound maar dan rondom een thema. Je maakt de wandeling op je computer terwijl je de app gebruikt tijdens de wandeling. De studenten die de keuzecursus volgden moesten een geocache op de computer aanmaken rondom een technisch onderwerp, bijvoorbeeld constructies in Brugge. Het moest een inhoudelijk technische inhoud hebben maar je bent ook bezig met ontwerpen van een digitaal product. Een ander voorbeeld van combinatie van vakken: er is een geocache gemaakt door een tweedejaars student die kinderen duidelijk maakt dat voor producten grondstoffen nodig zijn en dat je grondstoffen overal in je omgeving kunt vinden. In het derde jaar is er een profiel voor 10 EC wetenschap en technologie gebaseerd op het Meijerink profiel deel. Alle studenten starten met een gemeenschappelijke aftrap waarin het W&T kader en een vakoverstijgend W&T aanbod wordt aangeboden. Studenten gaan een onderzoekje doen binnen een gebied van 500m bij 500m aan de hand van aardrijkskundige-, geschiedkundige-, natuur-, of techniekvragen. Ze doorlopen een aantal onderzoekstappen en presenteren aan elkaar het verloop en de resultaten, om het vervolgens te vertalen naar een onderzoek dat samen met kinderen gedaan kan worden. Daarna kiezen ze voor een profiel gericht op aardrijkskunde, geschiedenis, natuur & techniek en gaan zich dan helemaal hierin verdiepen. Naast het profiel voor wetenschap en technologie doorlopen alle studenten ook nog een kunst- en cultuurprofiel. Binnen dat profiel wordt aansluiting gezocht bij 21 ste eeuwse vaardigheden (o.a. creativiteit en samenwerken). In jaar 4 wordt de minor specialisatie wereldvakken in het primair onderwijs aangeboden. Professionalisering van pabo docenten Er wordt stevig ingezet op de professionalisering van docenten en dat doet men in nauwe samenwerking met het Wetenschapsknooppunt, het Kenniscentrum Talentontwikkeling, Wetenschap en Technologie en het Centrum voor Onderwijs en Leren - Universiteit Utrecht (COLUU). De ervaringen met deze samenwerking zijn zeer positief en geven ook aanleiding om deze samenwerking na afloop van het project door te zetten. In september/oktober 2014 werd het ontwikkeltraject voor het gezamenlijk curriculum jaar 2 en 3 opgestart. Gelijktijdig was er de start het W&T project en is er meteen een informatiebijeenkomst voor het team gehouden. Naar aanleiding hiervan is een peiling gedaan over de opvattingen binnen het docententeam over W&T. Het bleek dat veel collega s de mening deelden dat W&T breder opgevat moet worden dan alleen bruikbaar voor de OJW vakken. Prof. Dr. Harry Eijkelhof van de UU, die ook heeft meegewerkt aan de Next Generation Science Standards, is uitgenodigd om de ontwikkelgroep en andere collega s te inspireren over hoe W&T in het curriculum een plek te geven. In Januari 2015 is samen met het Kenniscentrum en Wetenschapsknooppunt een professionaliseringsdag voor het hele team georganiseerd. Dat het thema aansprak was duidelijk te merken: een bijna 100% opkomst. Er is gestart met professionalisering voor alle docenten gericht op de grondslagen en uitgangspunten van het W&T gedachtegoed. Hiervoor is Marieke Peters van het Wetenschapsknooppunt van de Radboud Universiteit als gastspreker uitgenodigd. Zij heeft op inspirerende wijze de W&T grondhouding geïntroduceerd en laten zien wat concreet mogelijk is om vanuit de wetenschap samen met basisscholen te doen. Via allerlei voorbeelden Wetenschappelijke doorbraken de klas in, heeft ze laten zien dat de W&T gedachte bij allerlei vakken een rol kan spelen en niet alleen voor de OJW vakken bedoeld is. 3
Tim van Wessel heeft onderzoekend en ontwerpend leren geïntroduceerd. Binnen de clusters van vakgebieden is men daarna verder gegaan in samenwerking met opleiders/specialisten van de universiteit. Zo heeft de kunstsectie bijvoorbeeld samen met de collega van de UU besproken wat er op dit terrein mogelijk is. Ieder cluster heeft een verslag opgeleverd van wat er besproken is over de mogelijkheden tot integratie van W&T. Er is vanaf het begin al een kernteam opgericht met 10 collega s vanuit verschillende domeinen die het voortouw nemen. Deze collega s hebben op de studiedag een specifieke rol gehad wat betreft het voorbereiden van de inhaalslag. De studiedag was ook voedend om deze collega s voor te bereiden op het uitvoeren van de inhaalslag met studenten. De PowerPoints en weblecture van deze studiedag zijn op de blended leeromgeving HUBL: Hogeschool Utrecht Blended Learning beschikbaar voor studenten en docenten. Daarnaast was er een volgende studieochtend in juni 2014 waar Vincent Jonker liet zien welke docentvaardigheden helpen om met W&T aan de slag te gaan. Hij wist te enthousiasmeren en W&T te tonen als iets dat geen nieuw vak is maar een manier van werken die binnen alle vakken mogelijk is. Hij gaf het begrip 21 e eeuwse vaardigheden op een concrete wijze meer handen en voeten. Tevens heeft men de collega s laten nagaan waar binnen het eigen domein/cluster W&T tot uitdrukking komt. Dit heeft ook geleid tot diepgaande discussies over didactische uitgangspunten die wel of niet verenigbaar zijn met de W&T benadering. Interessant daarbij was de discussie of het zelf doen van onderzoek door studenten binnen een onderzoekslijn hetzelfde is als onderzoekend leren met kinderen in de basisschool. Men vindt het zelf kunnen onderzoeken als leraar wel voorwaardelijk om samen met kinderen iets te kunnen onderzoeken, maar op dit laatste ligt het accent in het W&T project van de ITT. De verslagen van deze studiedag vormen de input om nog een verdere verdiepingsslag te maken. Hiervoor zullen de domein inhoudelijke deskundigen van de universiteit samen met de kerndocenten van de ITT een volgende studiedag voorbereiden. Een aantal docenten neemt naast de teamscholing ook deel aan landelijke professionaliseringsbijeenkomsten of levert zelfs in samenwerking met collega s van de UU een inhoudelijke bijdrage. Ook heeft men masterclasses georganiseerd voor het eigen werkveld om te laten zien hoe W&T in de opleiding een plek heeft gekregen. In bijeenkomsten met het werkveld werd duidelijk dat wat de pabo doet ook leeft in het werkveld en in de discussies behoeften tot professionalisering en verdieping oproept. Ook werd de behoefte geuit toegang te krijgen tot het W&T materiaal dat de Pabo voor haar studenten ontwikkeld heeft. Derde- en vierdejaars programma Wat betreft het derde en vierdejaars programma voor studenten die nog niet in aanraking zijn gekomen met het gedachtegoed van W&T heeft men besloten een apart programma te organiseren. Dit bleek goed mogelijk omdat nog niet alle elementen van het onderwijs examenreglement al vastgelegd waren en de uitgangspunten vanwege de curriculumverandering snel inpasbaar waren. Alle vierdejaars studenten hebben een studiedag gevolgd die door de ITT, het COLUU, en het Wetenschapsknooppunt Utrecht samen is ontwikkeld. In het ochtendprogramma heeft Tim van Wessel van de UU in een inleiding de kaders gegeven van wat wetenschap en technologie is. Daarna heeft de wetenschapper Maarten Kleinhans van de UU laten zien hoe hij op basis van wetenschappelijk onderzoek naar het vormen van rivierdelta s ook kinderen van een 4
basisschool tot onderzoek weet te inspireren. In het middagdeel is een tiental inspirerende workshops aangeboden waar studenten naar eigen interesse op konden inschrijven. Iedere student kon maximaal drie workshops volgen. Deze workshops waren eerder op de studiedag van de docenten van de ITT samen met collega s van de UU ontwikkeld. Zo is er bijvoorbeeld een workshop georganiseerd over ontdekhoeken. Er is een kort theoretisch kader geboden waarna studenten zelf met allerlei materiaal in de ontdekhoek zijn gaan onderzoeken. De studenten werden uitgenodigd om zelf bij het materiaal vragen te stellen om zo ook kinderen in hun onderzoek beter te kunnen observeren en begeleiden. Een observatielijst werd gemaakt en er werd nagedacht over het inrichten van verschillende soorten ontdekhoeken. Een ander mooi voorbeeld is hoe een docent uit het reken/wiskunde cluster een workshop voor de bovenbouw verzorgde waarin rekenen en onderzoeken centraal stonden. Zo werd door de studenten zelf door onderzoek van patronen in de natuur de Rij van Fibonacci gereconstrueerd. De workshop was opgehangen aan het organiseren van een Math congres voor leerlingen basisschool. Daarbij ging het erom dat studenten inzicht kregen hoe ze kinderen aan de hand van een nieuw wiskundig thema ontdekkingen kunnen laten doen, op zoek laten gaan naar wetmatigheden, aan elkaar presenteren wat ze gevonden hebben en vragen kunnen stellen. Hoewel de workshops vrij kort waren (max. een uur) vermelden de studenten dat de variëteit in de workshops hun op ideeën bracht en dat ze het gevoel hebben hier in de praktijk iets mee te kunnen. Een student gaf ook aan dat het volgen van zo een studiedag hem heeft gestimuleerd om nu ook zelf dergelijk professionaliseringsdagen in het land te volgen. Alle studenten kregen bovendien de verplichting om tijdens de LIO aandacht te besteden aan W&T. Daarvoor is een plan gemaakt dat is voorgelegd aan een van de 10 docenten uit het kernteam. Dat plan moest ook uitgevoerd worden op de basisschool. Op basis daarvan kregen de studenten feedback en een bewijs startbekwaam. Er is samen met het Wetenschapsknooppunt ook een W&T academie georganiseerd waarbij alle vierdejaars, docenten van de ITT en leerkrachten uit het basisonderwijs aanwezig waren. Een drietal studenten heeft daar ook een workshop verzorgd. Bijzonder is ook dat de docenten van de pabo die workshops uitvoerden feedback kregen van collega s van de UU en van de eigen studenten. De studenten gaven aan middels een enquête wat het vierdejaars traject had opgeleverd. De meeste studenten waren positief hoewel er op punten nog vragen waren, bijvoorbeeld: hoe te integreren in andere vakken, of is er een leerlijn W&T, hoe pas je ontwerpend leren toe, enzovoorts? In de samenwerking met de UU worden docenten van het ITT kernteam gekoppeld aan een collega van de UU om te komen tot een win-win situatie waarbij ervaringen, publicaties en kennis uitgewisseld worden. De W&T academie en de samenwerking met de UU docenten was zo positief ontvangen dat men deze aanpak structureel wil doorzetten ook na afloop van het project. Samenwerking met externen. Wat betreft samenwerking op het gebied van kunst en Cultuureducatie wordt een samenwerking beoogd met Het filiaal : een groep van theatermakers in Utrecht die voorstellingen voor kinderen vanaf 4 jaar ontwikkelt. Vanuit een gemeenschappelijke behoefte wil men een productie ontwikkelen rond het thema W&T waarin het kunstcluster 5
en het cluster OJW van de ITT, het Wetenschapsknooppunt van de UU en het Filiaal samen participeren. In bijeenkomsten met schoolopleiders komt ook aan de orde dat er ruimte moet zijn voor studenten om in de praktijk W&T ervaringen te kunnen opdoen. De schoolopleiders staan daar wel open voor maar ze signaleren ook dat het zeker niet overal zal lukken. De ITT wil hierover in samenspraak met het veld wat krachtigere afspraken maken. Conclusie Het ITT heeft stevig ingezet op professionalisering van studenten en de eigen collega s. Daarvoor is een nauwe samenwerking met de UU (COLUU en Wetenschapsknooppunt) gerealiseerd die veel potentie heeft om de kwaliteit van het programma en de competenties docent en student op een hoger peil te brengen. Ook binnen het curriculum wordt flink ingezet op een verankering van W&T gekoppeld aan de vakken enerzijds en in een meer generieke zin als een grondhouding voor handelen in alle andere vakken anderzijds. 6