Raadsvoorstel Agenda nr. 9 Onderwerp: Verstrekken achtergestelde geldlening BNG Soort: Besluitvormend Opsteller: J.H.M. Sonnemans Portefeuillehouder: W.H.A. van Bussel Zaaknummer: SOM/2016/015026 Documentnummer: SOM/2016/015145 Datum: 22 juni 2016 1. Samenvatting Uit de recent gepresenteerde meerjaren-liquiditeitsbegroting blijkt dat we de komende jaren beschikken over een omvangrijk liquiditeitsoverschot. Om deze reden zijn we op zoek gegaan naar mogelijkheden om dit overschot in te zetten binnen de bestaande regelgeving. In dit kader hebben wij de N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) benaderd met de vraag of we deel kunnen nemen in de achtergestelde lening. De BNG heeft behoefte aan extra liquide middelen voor het versterken van haar financiële positie in verband met verscherpte regelgeving. Wij zijn voornemens een achtergestelde lening van maximaal 15 miljoen te verstrekken aan de BNG. Vanuit financieel perspectief kunnen we als gemeente hiermee op prudente wijze een verantwoord rendement behalen op onze overtollige liquide middelen, de structurele baten vergroten, als aandeelhouder van BNG de publieke zaak dienen (derhalve FIDO-proof) en de kapitaalsbasis van deze sectorbank (mede) versterken. orstel van maximum 6 regels. Hier moet in een oogopslag de 2. Voorstel 1. het verstrekken van een achtergestelde lening aan de BNG van maximaal 15.000.000,-. 3. Inleiding 3.1 Aanleiding, achtergrond Bij de start van de in het verleden aangekochte obligatieportefeuille hadden we voor een bedrag van 16,5 mln. aan obligatieleningen van banken in bezit met een jaarlijks rendement van 4,6%. Inmiddels is deze
portefeuille nagenoeg geheel afgebouwd. Door de sterk gedaalde marktrente maakten veel banken namelijk gebruik van de optie tot voortijdige aflossing. Als gevolg van wettelijke regelgeving (schatkistbankieren) zijn de mogelijkheden tot herbelegging zeer beperkt. Onder de noemer van overtollige middelen zijn er twee mogelijkheden: 1. Schatkistbankieren; 2. Onderling lenen. De rente die bij schatkistbankieren wordt vergoed is zo goed als nihil. Onderling geld lenen levert weliswaar meer op maar ook dan blijft het rendement zeer beperkt. Bij een looptijd van 10 jaar wordt 0,5 tot 1,0 vergoed. De verwachting is de marktrente nog jaren op een zeer laag niveau zal blijven. Om deze reden zijn we op zoek gegaan naar meer rendement voor ons liquiditeitsoverschot. Deze mogelijkheden worden geboden in de vorm van investeringen in de publieke taak. Investeringen in de publieke taak Hierbij geldt wel als randvoorwaarde dat geen sprake mag zijn van staatssteun. Decentrale overheden hebben de volgende instrumenten ter beschikking om beleid te realiseren. Het verstrekken van subsidies of leningen, het aangaan van een deelneming en ten slotte het instellen van (revolverende) fondsen. In het treasurystatuut van de gemeente Someren is opgenomen dat de gemeente leningen en garanties mag verstrekken indien het doel past binnen het gemeentelijk beleid, uit hoofde van de publieke taak, waarbij vooraf advies wordt ingewonnen over de financiële positie en de kredietwaardigheid van de betreffende partij. In het kader van de publieke taak bieden wij via het SVn (Stimuleringsfonds Volkshuisvesting) startersleningen aan. Inmiddels zijn er al ongeveer 60 startersleningen verstrekt. Met het vaststellen Verordening Slooplening Someren 2016 hopen wij binnenkort via het SVn leningen te verstrekken aan eigenaren van gebouwen die tot sloop hiervan wensen over te gaan. Hiervoor is een bedrag van 1,5 miljoen beschikbaar. Daarnaast heeft de treasuryfunctie als taak het beschermen van het gemeentelijke vermogen tegen ongewenste financiële risico s. In de onlangs georganiseerde raad vraagt raad bijeenkomst is nadrukkelijk stilgestaan bij het glasvezelproject. Alvorens tot besluitvorming te komen dienen in dit traject de volgende stappen te worden ondernomen: - Vaststellen welke (combinatie van) financiële instrumenten acceptabel zijn voor de gemeente: lening, converteerbare lening, deelnemen in het kapitaal, garanties; - Bepalen van een mogelijke omvang en modaliteiten van een financieel instrument gebaseerd op de liquiditeitsprognose en financiële planning van de gemeente; - Bepalen van structuur, governance, management en rapportage vereisten die de gemeente belangrijk vindt; - Bepalen welke tegenpartijen acceptabel zijn voor de gemeente, denk hierbij aan een netwerk- of financieringscoöperatie, BV of NV structuur, stichting, etc.; - Bepalen van het risicoprofiel dat voor de gemeente acceptabel is in samenhang de punten hierboven; - Vaststellen van de juridische elementen: subsidie, staatssteun, publieke taak, schatkistbankieren, wet HOF, WfT, etc. Er zal moeten worden getoetst of de gewenste vorm past binnen de wet- en regelgeving; - Inventarisatie van interne beperkingen, bijvoorbeeld treasury statuut, deelnemingenbeleid, beleggingsbeleid, etc. 2/6
Inmiddels is gebleken dat voor de financiering van de aanleg van glasvezel in het buitengebied voldoende partijen in de markt zijn om het project te realiseren. Uit bovenstaand stappenplan blijkt dat deelname een erg gecompliceerd proces is dat risico s met zich meebrengt waarvan we de omvang op dit moment moeilijk kunnen inschatten. Door de mogelijkheid van het verstrekken van de achtergestelde geldlening hebben we een adequate oplossing gevonden voor ons liquiditeitsoverschot. De te verwachten opbrengsten liggen vooraf vast en de BNG voldoet aan de gestelde eisen als het gaat om de rating. De BNG heeft momenteel een rating van AA+. Ingevolge het treasurystatuut is voor beleggingen voor de lange termijn een minimale rating vereist van AA. Om deze redenen adviseren wij u af te zien van deelname aan het project glasvezel als het gaat om het leveren van een financiële inbreng en te kiezen voor de achtergestelde lening BNG Algemeen Gedurende de afgelopen jaren hebben zich belangrijke ontwikkelingen voorgedaan die van invloed zijn op de treasury-activiteiten van decentrale overheden. De mondiale financiële crisis heeft ertoe geleid dat er op Europees niveau maatregelen zijn getroffen welke ervoor zorgen dat de overheidsuitgaven nu en op langere termijn houdbaar blijven. Deze maatregelen zijn inmiddels geëffectueerd middels implementatie in de Nederlandse wetgeving, zoals de invoering van het verplicht schatkistbankieren (regeling schatkistbankieren decentrale overheden) en de Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet Hof). Het huidige treasury statuut dateert van 2010 en moet op deze punten nog worden aangepast. Het geactualiseerde statuut zal in de tweede helft van het jaar worden voorgelegd. Wet Hof In de Wet Hof is vastgelegd dat er per jaar een plafond is voor het EMU-tekort van alle gemeenten samen. De hoogte van dat zogeheten macroplafond wordt elk jaar opnieuw vastgesteld op basis van bestuurlijk overleg tussen rijk en gemeenten. Voor de huidige kabinetsperiode is afgesproken dat de decentrale overheden het begrotingstekort geleidelijk terug te brengen van 0,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) in 2013, naar 0,3 procent bbp in 2017. Het netto financieringssaldo van alle gemeenten bij elkaar mag in een jaar niet boven dat plafond uitkomen. De Tweede Kamer heeft inmiddels een wijziging van de wet Houdbare Overheidsfinanciën (HOf) aangenomen. Met de wijziging van de wet wordt de nationale sanctie voor gemeenten (provincies en waterschappen) bij herhaaldelijke overschrijding van het macroplafond voor het EMU-saldo vervangen door een correctiemechanisme. Dat correctiemechanisme kan op zijn beurt ook een korting op het gemeentefonds inhouden. Schatkistbankieren Met name de invoering van de wet Verplicht Schatkistbankieren heeft een grote impact gehad. Deze verplicht decentrale overheden nl. hun overtollige middelen aan te houden bij het Rijk waardoor risico's zijn afgenomen dan wel niet meer bestaan en -korte- en lange- uitzettingen niet of nauwelijks meer zijn toegestaan. De rentevergoeding die decentrale overheden ontvangen in de schatkist is gelijk aan de kosten die de rijksoverheid moet maken als zij zich financiert op de kapitaalmarkt, met een minimum van 0%. Aangezien Nederland een gegoede debiteur is, is deze rente momenteel zeer laag. 3.2 Centrale vraag 3/6
De vraag is hoe om te gaan met het structureel liquiditeitsoverschot in relatie tot de gestelde vastgestelde (wettelijk) kaders. 3.3 Relatie met eerder gestelde kaders en wetgeving Het treasurybeleid is vorm gegeven in het treasury statuut. Belangrijkste doelstelling van de treasuryfunctie is het beheersen van de risico s. Andere doelstelling is het optimaliseren van de renteresultaten binnen de wettelijke kaders. In werkelijkheid komt het erop neer te streven naar zo hoog mogelijke rendementen bij zo min mogelijk risico s. 4. Probleemstelling (huidige situatie) Rendementen dienen beoordeeld te worden in relatie tot de te verwachten risico s. De te verwachten rendementen zijn opgenomen onder het kopje 7.1 financiële aspecten. De risico s zijn in beeld gebracht bij onderdeel 7.3 kansen en risico s. 5. Doelstelling (gewenste situatie) Doelstelling is het optimaliseren van de rendementen binnen de gestelde wettelijke kaders met zo min verantwoorde risico s. 6. Mogelijke oplossingen en effecten Indien nog geld beschikbaar moet blijven voor overige projecten kan gekozen worden voor een lager bedrag voor het verstrekken van een lening. De rente inkomsten zijn dan uiteraard evenredig lager. Het minimumbedrag van deelneming is bepaald op 5 mln. 7. Consequenties van de oplossingen 7.1 Financiële aspecten Indien we het volledige structurele overschot van 15 miljoen inzetten kunnen we een bedrag met een bandbreedte van 400.000,-- tot 600.000,- als opbrengsten inboeken. De besprekingen met de BNG over het rentepercentage hebben tot nu toe een vertrouwelijk karakter. Omdat dit proces nog loopt kan nog geen uitsluitsel worden gegeven over het definitieve rentepercentage. Het overeengekomen rentepercentage wordt voor een periode van 5 jaar vastgesteld. Na deze periode wordt het percentage herzien op basis van marktomstandigheden. 7.2 Juridische aspecten Staatssteun Met betrekking tot het staatssteunaspect omtrent de voorgenomen lening hebben wij getoetst of er sprake is van ongeoorloofde staatssteun. Het gehanteerde rentetarief op de voorgenomen lening moet minimaal marktconform zijn. Desalniettemin kan er theoretisch gezien sprake zijn van staatssteun bij een dergelijke achtergestelde lening aan de BNG. In de leningsvoorwaarden kan namelijk worden opgenomen dat de jaarlijkse rentebetalingen kunnen worden geschrapt. Dit kan gebeuren op last van de toezichthouder of naar eigen inzicht van de BNG. Geschrapte rentebetalingen zijn op geen enkele manier later nog verschuldigd. Op het moment dat de BNG geen rente meer vergoed om welke reden dan ook, is de aanwezigheid van staatssteun niet uit te sluiten. Aangezien BNG heeft aangegeven dat zij er alles aan doet om de verplichtingen na te komen en de ratio's van de BNG dusdanig goed zijn schatten wij de kans dat dit risico zich voordoet in als nihil. Zoals eerder aangegeven zijn wij in het proces rondom de 4/6
voorwaarden van de achtergestelde lening bijgestaan door een deskundige op dat gebied nl. bureau Zanders. Tijdens de onderhandelingen met de BNG bij het onderwerp pricing (rentepercentage) wordt nadrukkelijk gekeken naar de marktrente. Zanders mening over staatssteun is de volgende: "Op grond van de marktconforme tariefstelling, is het niet aannemelijk dat hier sprake is van ongeoorloofde staatssteun." Gelet op bovenstaande komen wij tot de conclusie dat er slechts sprake is van theoretische kans op ongeoorloofde staatssteun welke wij als nihil inschatten. 7.3 Risico s en kansen De risico's bezien we vooral vanuit de volgende 3 invalshoeken: a. het financieel instrument dat BNG toepast, waarin wij mogelijk gaan deelnemen; b. de debiteur BNG bank; c. impact op liquiditeit- en renteprognose van de gemeente. Ad a. Om te kwalificeren als eigen vermogen moet de lening aan strenge eisen van de toezichthouder (ECB) voldoen. Het betreft derhalve een eeuwigdurende achtergestelde lening, waarop in zeer uitzonderlijke gevallen een afschrijving kan plaatsvinden. BNG kan alleen vrijwillig aflossen tegen nominale waarde. Er bestaan hierop drie uitzonderingen. Ook kan de BNG rentebetalingen overslaan. Het risico op afschrijving van de hoofdsom of passeren van de rentebetaling wordt zeer beperkt geacht volgens de beoordeling door onze adviseur Zanders. Dat beperkte risico wordt onder meer ontleend aan de solide status en rating van de BNG. Ad b. BNG Bank is een solide debiteur. De Nederlandse Staat is voor 50% aandeelhouder. De overige aandelen worden gehouden door gemeenten en provincies. De BNG heeft ongeveer 90% van de door haar verstrekte kredieten uitstaan binnen de publieke sector. Vaak is hierbij sprake van een garantie door een overheidslichaam. De kans op financiële problemen van de BNG door (grootschalige) verliezen op de kredietenportefeuille is beperkt. Deze soliditeit bevestigt door de "World's Safest Banks 2015 ranking" met een 5e plaats voor BNG na 3 Duitse en 1 Zwitserse bank. De NWB (Nederlandse Waterschapsbank) en RABO bank noteerden een 6e respectievelijk 25ste plaats. Ad c. De prognose van de liquiditeitsontwikkeling laat een structureel liquiditeitsoverschot van 15 mln zien. Indien we het volledige structurele overschot van 15 miljoen inzetten kunnen we een bedrag met een bandbreedte van 400.000,-- tot 600.000,- als inkomsten inboeken. De BNG emissie betreft onderhandse uitgifte van schuldbewijzen aan toonder die de eerste 5 jaar zeer beperkt verhandelbaar zijn. Als na 5 jaar BNG deze lening niet meer nodig heeft voor de versterking van haar vermogen, zal BNG naar verwachting deze lening aflossen omdat dit een relatief dure vorm van funding betreft. Indien BNG er voor kiest de achtergestelde lening te continueren, kunnen de leninghouders (provincies en gemeenten) in onderling overleg een beursnotering aanvragen zodat de schuldbewijzen via de openbare markt kunnen worden verhandeld. Alsdan zou de gemeente desgewenst de lening gemakkelijker kunnen verzilveren. Op grond van bovenstaande informatie, de mogelijkheid om op verantwoorde wijze structurele rentebaten te ontvangen tegenover een fors geslonken obligatieportefeuille en de karakteristieken van deze BNG lening, staan wij positief tegenover deelname aan deze emissie. 5/6
8. Communicatie en participatie n.v.t. 9. Planning De Bank Nederlandse Gemeenten heeft de werkzaamheden voor het in de markt zetten van deze lening opgedragen aan bureau Zanders (dit bureau verzorgde ook de presentatie van de raad vraagt raad bijeenkomst). Dit bureau zal ons verder begeleiden in het traject. Een tweetal gemeenten en diverse andere provincies hebben inmiddels belangstelling getoond voor deze lening. Het streven is om de besluitvorming nog voor de vakantie plaats te laten vinden. Behandeling commissie Burger en Bestuur: 7 juli 2016. Behandeling raad: 21 juli 2016 Burgemeester en wethouders van Someren, de secretaris, de burgemeester, Drs. A.P.M. de Kok Bijlagen: Concept raadsbesluit A.P.M. Veltman O X NO 6/6
Besluit gemeenteraad Titel: Verstrekken achtergestelde lening aan BNG Zaaknummer: SOM/2016/015026 Documentnummer: SOM/2016/015841 Datum besluit: 21 juli 2016 De raad van de gemeente Someren; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 22 juni 2016; b e s l u i t : 1. tot het verstrekken van een achtergestelde lening aan de BNG van maximaal 15.000.000,-. Aldus besloten in de vergadering van de raad van de gemeente Someren, de raadsgriffier, de voorzitter, J. Laurens Janse-Oostdijk A.P.M. Veltman *160015841*