GEZONDHEID IN BEELD GEMEENTE VENRAY

GEZONDHEID IN BEELD GEMEENTE VENRAY Resultaten uit de volwassenen- en ouderenmonitor 2012

INHOUDSOPGAVE INLEIDING: LEESWIJZER... 3 HOOFDSTUK 1: DEMOGRAFISCHE KENMERKEN GEMEENTE VENRAY... 4 1.1. Algemene kenmerken... 4 1.2. Bevolkingsopbouw... 4 1.3. Etniciteit... 4 1.4. Sociaal economische status... 4 1.5. Conclusies Demografische kenmerken gemeente Venray... 5 HOOFDSTUK 2: GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE VENRAY... 6 2.1. Ervaren gezondheid... 6 2.2. Overgewicht... 7 2.3. Lichaamsbeweging... 8 2.4. Roken... 9 2.5. Alcoholgebruik... 10 2.6. Chronische aandoeningen... 11 2.7. Diabetes... 12 2.8. Hart- en vaatziekten... 13 2.9. Eenzaamheid... 14 2.10. Mantelzorg... 15 2.11. Conclusies Gezondheidsprofiel gemeente Venray... 17 HOOFDSTUK 3: RISICOGROEPEN EN TRENDS REGIO LIMBURG-NOORD... 19 3.1. Focus op risicogroepen: geslacht... 19 3.2. Focus op risicogroepen: opleidingsniveau... 21 3.3. Trends 2008/2009-2012... 23 3.4. Conclusies - Risicogroepen en trends regio Limburg-Noord... 23 HOOFDSTUK 4: GEZONDHEIDSBELEID EN LOKALE TOEKOMSTVERKENNING... 24 4.1. Landelijk beleid en regelgeving... 24 4.2. Lokaal Gezondheidsbeleid... 24 4.3. Ontwikkelingen... 24 4.4. Aandacht voor risicogroepen in de regio... 24 4.5. Trends in de regio... 25 4.6. Aanbevelingen gemeente Venray... 25 4.7. Innovatie... 25 4.8. Conclusies Beleidsaanbevelingen... 26

INLEIDING: LEESWIJZER Deze rapportage beschrijft per gezondheidsthema de belangrijkste resultaten van de GGD Gezondheidsmonitor voor de gemeente Venray. De monitor is afgenomen in 2012 onder volwassenen en ouderen in de regio Limburg-Noord. Allereerst volgen een aantal demografische kenmerken van de gemeente Venray (hoofdstuk 1). Vervolgens worden de gemeentelijke resultaten gepresenteerd en vergeleken met regionale en waar mogelijk met landelijke cijfers (hoofdstuk 2). Daarnaast worden er risicogroepen onderscheiden voor de regionale cijfers en wordt een vergelijking gemaakt met de monitors 2008/2009 (hoofdstuk 3). Tot slot volgt een toekomstverkenning voor de gemeente en worden een aantal beleidsaanbevelingen gedaan in het kader van de gezondheidsthema s (hoofdstuk 4). Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie. 3

HOOFDSTUK 1: DEMOGRAFISCHE KENMERKEN GEMEENTE VENRAY Om de gezondheidsgegevens van een individuele gemeente te kunnen vergelijken met het gemiddelde van Limburg-Noord en Nederland (zie hoofdstuk 2) en de juiste conclusies hieraan te verbinden, is het van belang de demografische kenmerken van een gemeente in ogenschouw te nemen. Dit eerste hoofdstuk gaat daarom in op een aantal kenmerken van de bevolking die mogelijk van invloed zijn op het gezondheidsprofiel van de gemeente Venray. 1.1. Algemene kenmerken De gemeente Venray kent 43 035 inwoners 1. De bevolkingsdichtheid in Venray is wat lager vergeleken met de rest van de regio. In deze gemeente wonen 263 inwoners per km 2 tegenover 354 inwoners in Midden-Limburg en 337 inwoners in Noord-Limburg 2. Vergeleken met de rest van Nederland (498 inwoners per km 2 ) is dit ook laag. Venray is een weinig stedelijke gemeente, met 500-1000 adressen per km 2. 1.2. Bevolkingsopbouw In de gemeente Venray wonen wat meer mannen dan vrouwen (21 685 vs. 21 355). De gemeente heeft een relatief groot percentage ouderen. Ongeveer de helft (48%) van de inwoners in deze gemeente is 45 jaar of ouder. In Nederland is dit (nog) minder dan de helft (45%). De totale demografische druk 3 in Venray is 68%, waarvan 39% groene druk 4 en 29% grijze druk 5. De grijze druk in deze gemeente is hiermee iets hoger dan de grijze druk in Nederland (28%). De verwachting is dat de landelijke druk in 2060 oploopt tot 49%. Bovenstaande geeft weer dat de gemeente Venray een redelijke mate van vergrijzing kent (zie figuur 1). 1.3. Etniciteit In de gemeente Venray is 17% van de bevolking van allochtone afkomst. Hiervan is ongeveer de helft Westerse allochtoon (9%) en de andere helft (8%) van niet-westerse afkomst. Noord en Midden- Limburg kennen een iets groter aandeel allochtonen (beide 18%) 2. Maar hiervan is een lager percentage van niet-westerse afkomst (7% en 6% resp.). In vergelijking met landelijke percentages, kent de gemeente ook wat minder allochtonen: 21% van de Nederlandse bevolking is van allochtone afkomst, waarvan van niet-westerse afkomst. 1.4. Sociaal economische status De gemeente Venray heeft vergeleken met de regio iets meer laagopgeleide volwassenen (34% vs. 33%). Vergeleken met Nederland (29%) zijn dat ook meer laagopgeleiden. Verder is in deze gemeente 40% van de volwassenen gemiddeld opgeleid en 25% hoogopgeleid. Ouderen (65+) uit Venray zijn in de meeste gevallen laagopgeleid (65%). Daarnaast is 18% van de 65-plussers gemiddeld opgeleid en 17% hoogopgeleid. In vergelijking met Limburg-Noord (67%) zijn er onder ouderen in deze gemeente in verhouding wat minder laagopgeleiden, in vergelijking met Nederland (64%) is het aandeel laagopgeleiden ouderen iets groter. 1 Peildatum 1 januari 2013, bron: CBS Statline. Voor de rest van de gegevens in dit hoofdstuk geldt dit ook, tenzij anders vermeld 2 Geen gegevens beschikbaar voor totale regio Limburg-Noord 3 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 4 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 5 De verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 4

Het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon in Venray is 14.400 euro (peiljaar 2011). Dit is lager dan het inkomen in Midden-Limburg (14.800 euro), hoger dan in Noord-Limburg (14.200 euro) 2, maar ook lager dan het landelijk gemiddelde (14.900 euro). Wel zijn er in deze gemeente minder huishoudens met een laag inkomen (7%) vergeleken met Nederland (8%) 6. In de gemeente Venray ontvangt van de inwoners een uitkering. Dit is gelijk aan het landelijke percentage (). Met name op het gebied van arbeidsongeschiktheid heeft Venray een hoog aantal uitkeringsgerechtigden (6% vs. Nederland: 5%). Daarnaast ontvangt 4% van de inwoners ouder dan 18 jaar in Venray een bijstandsuitkering. Dit is iets minder in vergelijking met Nederland (5%). Wat betreft werkloosheidsuitkeringen binnen de potentiële beroepsbevolking scoort Venray weer hoger dan de rest van het land. In Venray komt 3% van de inwoners in aanmerking voor een WW-uitkering. In Nederland is dit 2%. 95 jaar of ouder 90 tot 95 jaar 85 tot 90 jaar 80 tot 85 jaar 75 tot 80 jaar 70 tot 75 jaar 65 tot 70 jaar 60 tot 65 jaar 55 tot 60 jaar 50 tot 55 jaar 45 tot 50 jaar 40 tot 45 jaar 35 tot 40 jaar 30 tot 35 jaar 25 tot 30 jaar 20 tot 25 jaar 15 tot 20 jaar 10 tot 15 jaar 5 tot 10 jaar Jonger dan 5 jaar Vrouwen Mannen 2500 2000 1500 1000 500 0 500 1000 1500 2000 Figuur 1. Bevolkingsopbouw in de gemeente Venray op 1 januari 2013 (Bron: CBS Statline) 1.5. Conclusies Demografische kenmerken gemeente Venray De gemeente Venray heeft een lage bevolkingsdichtheid, en een lage stedelijkheidsklasse. Wat betreft de bevolkingsopbouw, wonen in deze gemeente over het algemeen veel ouderen. Venray kent dan ook een redelijke mate van vergrijzing. In deze gemeente wonen veel allochtonen, waarvan een groot gedeelte van niet- Westerse afkomst is. Een groot aandeel van de inwoners in Venray is laagopgeleid en inwoners van deze gemeente hebben een lager besteedbaar inkomen vergeleken met het landelijk gemiddelde. De gemeente kent in verhouding echter weinig huishoudens met een laag inkomen. In Venray ontvangen veel inwoners een uitkering, vooral arbeidsongeschiktheid komt vaak voor. 6 Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid, 2011 5

HOOFDSTUK 2: GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE VENRAY In dit hoofdstuk wordt het gezondheidsprofiel van de gemeente Venray vergeleken met cijfers van Limburg-Noord en waar mogelijk met landelijke cijfers voor drie verschillende leeftijdscategorieën (19-64 jaar, 65-74 jaar en 75+). In onderstaande grafieken gaat het telkens om het aantal inwoners uitgedrukt in percentages. 2.1. Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid geeft aan hoe mensen zélf hun gezondheid beoordelen. Slecht ervaren gezondheid* in Venray 60% 50% 49% 53% 49% 40% 30% 26% 19% 34% 34% 32% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Weergegeven is het percentage mensen dat hun gezondheid als niet goed ervaart Over het algemeen ervaren ouderen hun eigen gezondheid slechter dan volwassenen. Van de volwassenen in Venray ervaart meer dan een kwart (26%) hun gezondheid als slecht. Dit aantal is een stuk hoger dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord () en Nederland als geheel (19%). In vergelijking met Limburg-Noord (34%) zijn er in Venray wel relatief een gelijk aantal ouderen van 65-74 jaar die hun gezondheid negatief beoordelen (34%), maar in het land zijn dit er wat minder (32%). Wat betreft de ouderen van 75+ zijn er in Venray relatief gezien wat minder mensen vergeleken met de regio die hun gezondheid slecht beoordelen. In Venray ervaart ongeveer de helft (49%) van de 75+ ers hun gezondheid slecht, in Limburg-Noord is dit wat meer dan de helft (53%). In Nederland beoordeelt ook ongeveer de helft (49%) van deze groep ouderen hun gezondheid niet goed. 6

2.2. Overgewicht Overgewicht is het resultaat van een verstoorde balans tussen voeding en beweging. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren én de inrichting van de omgeving een rol. Overgewicht hangt samen met tal van chronische aandoeningen. Na roken draagt overgewicht het sterkst bij aan de totale ziektelast. Het aantal mensen met overgewicht is de afgelopen jaren fors gestegen. Overgewicht* in Venray 70% 60% 59% 65% 60% 61% 60% 56% 50% 47% 47% 45% 40% 30% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 65-74 75+ *Met overgewicht wordt bedoeld een Body Mass Index (BMI) groter dan 25 Wanneer we kijken naar de gemeente Venray heeft ongeveer de helft (47%) van de volwassen inwoners overgewicht of ernstig overgewicht. Dit is enigszins gelijk aan het aantal volwassenen in Limburg-Noord (47%), in Nederland is dit wat minder (45%). Onder ouderen in Venray is het aantal mensen met overgewicht nog hoger. Voor de groep ouderen van 65-74 jaar geldt dat 59% van de mensen overgewicht of ernstig overgewicht heeft. Vergeleken met de regio (60%) zijn er in deze gemeente in verhouding een vergelijkbaar aantal ouderen met overgewicht, het land kent een iets groter aandeel (61%). Van ouderen boven de 74 in deze gemeente heeft ook de meerderheid (65%) overgewicht. Het aandeel 75+ ers met overgewicht in Venray is een stuk groter dan het aandeel in Limburg-Noord (60%) en in Nederland (56%). 7

2.3. Lichaamsbeweging De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) houdt in: minimaal 5 dagen per week minstens een half uur per dag matig tot intensief bewegen. Voldoende bewegen bevordert de kwaliteit van leven, verlaagt direct en indirect het risico op ziekten en kan het beloop van een aantal chronische aandoeningen gunstig beïnvloeden. Factoren als sociale en fysieke veiligheid en sport- en groenvoorzieningen in de omgeving stimuleren tot meer bewegen. 50% 40% 35% Onvoldoende lichaamsbeweging* in Venray 45% 45% 42% 35% 35% 30% 29% 24% 22% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Onvoldoende bewegen betekent niet voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (tenminste een half uur per dag matig intensieve lichamelijke activiteit op minimaal vijf dagen per week). Van de inwoners in Venray beweegt ruim één derde (35%) van de volwassenen onvoldoende. Dit is relatief gelijk aan het aantal volwassenen dat niet voldoende beweegt in zowel Limburg-Noord (35%) als Nederland (35%). Ouderen van 65-74 jaar uit Venray bewegen meer dan de volwassenen. Wat minder dan één derde (29%) van deze groep krijgt onvoldoende lichaamsbeweging. Dit percentage is wel hoger dan het percentage ouderen in de regio (24%) en het land (22%) dat onvoldoende beweegt. In de groep ouderen van 75+ zijn er juist weer heel veel mensen die niet genoeg bewegen. Van de 75+ ers in Venray beweegt bijna de helft (42%) te weinig. Op zowel regionaal als nationaal niveau is dit een iets groter aandeel (beide 45%). 8

2.4. Roken Roken vormt een belangrijke bedreiging voor onze volksgezondheid. Het is de grootste vermijdbare doodsoorzaak en draagt van alle leefstijlfactoren het meeste bij aan de totale ziektelast. Stoppen met roken leidt direct tot positieve gezondheidseffecten. Roken in Venray 30% 23% 23% 25% 13% 15% 7% 8% 9% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ In Venray rookt op dit moment bijna een kwart van de volwassenen (23%). Dit is gelijk aan het regionale percentage (23%), maar iets minder dan het landelijke percentage (25%) wat betreft rokers als het gaat om deze groep. Het aantal ouderen dat rookt is relatief minder. Van de ouderen van 65-74 jaar in Venray rookt. Vergeleken met de regio (13%) zijn er in deze gemeente relatief gezien ongeveer een gelijk aantal rokers van deze leeftijd, vergeleken met het land (15%) zijn dit wat minder rokers. In de oudste groep (75+) rookt 7% van de mensen. In Limburg-Noord en Nederland zijn er iets meer 75+ ers die roken (8% vs. 9%). 9

2.5. Alcoholgebruik Overmatig alcoholgebruik wordt gedefinieerd als meer dan 21 glazen per week voor mannen en meer dan 14 glazen per week voor vrouwen. Alcoholgebruik hangt samen met tal van aandoeningen, waaronder schade aan belangrijke organen zoals de lever en alvleesklier. Alcoholgebruik wordt beïnvloed door persoonlijke factoren zoals sociaal economische status en door omgevingsfactoren zoals de betaalbaarheid en verkrijgbaarheid van alcohol. Overmatig alcoholgebruik* in Venray 8% 8% 7% 7% 9% 4% 4% 5% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Overmatig alcoholgebruik wil zeggen meer dan 21 glazen per week voor mannen of meer dan 14 glazen per week voor vrouwen Van de volwassenen in Venray consumeert 7% overmatig alcohol. Dit is iets minder dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord en Nederland (beide 8%). Van de ouderen tot 75 jaar in deze gemeente nuttigt relatief een gelijk aantal mensen overmatig alcohol (7%). Vergeleken met de regio (9%) en met het land () zijn dit ook relatief wat minder ouderen. De groep 75+ ers in Venray drinkt wat minder vaak overmatig alcohol vergeleken met voorgaande groep (4%). In Limburg-Noord (4%) komt overconsumptie van alcohol onder 75+ ers even vaak voor, voor Nederland ligt dit percentage net iets hoger (5%). 10

2.6. Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen leiden vaak tot lichamelijke beperkingen die invloed hebben op het dagelijks functioneren en daarmee de kwaliteit van leven. Over het algemeen neemt de kans op chronische aandoeningen toe met de leeftijd. Door de vergrijzing zal het aantal mensen met een chronische aandoening dus verder stijgen, met als gevolg een verdere toename van zorgkosten. Chronische aandoeningen* in Venray 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 0% 60% 58% 54% 83% 83% 80% *Minstens één chronische aandoening. Onder chronische aandoeningen valt: diabetes, beroerte, hersenbloeding, herseninfarct, hartinfarct, andere hartaandoening, kanker, migraine, hoge bloeddruk, astma, COPD, psoriasis, chronisch eczeem, duizeligheid met vallen, ernstige darmstoornissen, urineverlies, artrose in heupen of knieën, reumatoïde artritis, ernstige aandoeningen van rug, andere ernstige aandoeningen van nek of schouder, ellenboog, pols of hand, andere langdurige ziekte/aandoening. 94% 93% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ 90% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland In de gemeente Venray heeft ruim meer dan de helft (60%) van de volwassen inwoners minstens één chronische aandoening. Vergeleken met regio Limburg-Noord (58%) en Nederland (54%) zijn er in deze gemeente in verhouding wat meer volwassenen met een chronische aandoening. Van de groep 65-74 jarigen in deze gemeente heeft de meerderheid (83%) minstens één chronische aandoening. In deze groep zijn dit relatief ongeveer een gelijk aantal mensen als in de regio (83%), in het land zijn er iets minder ouderen met deze soort aandoening (80%). Van de 75+ ers in Venray heeft maar liefst 94% een chronische aandoening. Het regionale percentage (93%) ligt voor deze groep ouderen weer enigszins gelijk, maar vergeleken met het land (90%) zijn er in deze gemeente wat meer ouderen van 75+ met enige vorm van een chronische aandoening. 11

2.7. Diabetes Diabetes is een chronische aandoening en is onder te verdelen in diabetes type 1 en diabetes type 2. Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte en diabetes type 2 wordt beschouwd als een welvaartsziekte. De risicofactoren voor het ontstaan van diabetes type 2 zijn onder andere (ernstig) overgewicht, buikomvang en roken. De stijging van het aantal mensen met diabetes wordt daarnaast veroorzaakt door vergrijzing van de bevolking en gerichte vroege opsporing door huisartsen. Diabetes verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, depressie, en ziekten van ogen, nieren en zenuwen. Over het algemeen komt diabetes (type 2) vooral voor bij ouderen. Diabetes* in Venray 19% 19% 18% 14% 15% 15% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 4% 4% 4% 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Zowel diabetes type 1 als diabetes type 2 Voor de gemeente Venray komt diabetes vooral voor onder ouderen. Van de volwassenen in deze gemeente heeft 4% diabetes. Vergeleken met volwassenen in de regio en het land (beide 4%) is dit aandeel in Venray gelijk. Voor de oudere leeftijdscategorieën in deze gemeente liggen de percentages een stuk hoger. Van de groep tot 75 jaar heeft bijna één op de zes (14%) van de inwoners diabetes. Dit is ook enigszins vergelijkbaar met de regio en het land (beide 15%). In de oudste groep (75+) ligt het aantal mensen met deze aandoening nog hoger: bijna één op de vijf (19%) 75+ ers in Venray heeft diabetes. Zowel Limburg-Noord (19%) als Nederland (18%) hebben in verhouding ongeveer een gelijk aantal 75+ ers met deze aandoening. 12

2.8. Hart- en vaatziekten Eén derde van alle sterfte in Nederland wordt veroorzaakt door hart- en vaatziekten. Het ontstaan van deze ziekten wordt onder andere beïnvloed door een ongezonde leefstijl, waaronder roken, ongezonde voeding en onvoldoende beweging. Hart- en vaatziekten vallen ook onder de chronische aandoeningen. Deze ziekten komen ook weer vaker voor onder oudere mensen en het aantal mensen met hart- en vaatziekten zal dus door de vergrijzing alleen maar verder toenemen. Hart- en vaatziekten* in Venray** 60% 50% 40% 37% 41% 51% 49% 30% Gemeente Venray 14% 14% Limburg-Noord 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ * Inclusief hoge bloeddruk en vernauwing bloedvaten in buik of benen **Geen landelijke referentiecijfers beschikbaar Van de volwassenen in Venray heeft bijna één op de zes (14%) een hart- en of vaatziekte. Dit is relatief gelijk aan het aantal volwassenen met hartaandoeningen in de regio (14%). De groep 65-74 jarigen bevat een veel grotere groep met hart- en vaatziekten (37%). Vergeleken met het aantal inwoners van deze leeftijd in de regio (41%) zijn dat in deze gemeente wat minder ouderen. Van de 75+ ers in deze gemeente heeft ruim de helft (51%) van de mensen enige vorm van een hart- en of vaatziekte. In de regio heeft ongeveer de helft (49%) van de 75+ ers een hart- of vaat gerelateerde aandoening. 13

2.9. Eenzaamheid Gevoelens van eenzaamheid worden veroorzaakt doordat mensen een gebrek ervaren in het aantal of de kwaliteit van relaties. Eenzaamheid kan leiden tot depressie en suïcide en verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden. Eenzaamheid in Venray 60% 50% 40% 30% 30% 34% 37% 34% 37% 41% 47% 48% 51% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ Bijna één derde van de volwassenen (30%) in Venray is eenzaam. Eenzaamheid onder volwassenen komt in deze gemeente hiermee wat minder vaak voor dan in Limburg-Noord (34%) en in Nederland (37%). Als het gaat om eenzaamheid onder de jongste groep ouderen (65-74 jaar) in Venray geeft ruim één derde (34%) van de mensen aan eenzaam te zijn. Dit zijn weer wat minder mensen vergeleken met de regio (37%) en het land (41%). De oudste groep ouderen (75+) is het meest eenzaam. In Venray is bijna de helft (47%) van de inwoners van deze leeftijd eenzaam. Dit is ongeveer gelijk aan het percentage ouderen van 75+ in de regio dat eenzaam is (48%). In het land (51%) is iets meer dan de helft van deze groep ouderen eenzaam. 14

2.10. Mantelzorg Mantelzorg is vrijwillige en onbetaalde hulp die wordt gegeven aan of ontvangen door een hulpbehoevende uit de eigen sociale omgeving. Deze hulp bestaat uit praktische of emotionele hulp, verpleging of verzorging en wordt minimaal 3 maanden of minimaal 8 uur per week gegeven. Deze vorm van zorg wordt niet gezien als vrijwilligerswerk en is vaak een grote belasting voor degenen die deze vorm van zorg uitvoeren. Mantelzorg geven* in Venray 13% 14% 14% 14% 14% 11% Gemeente Venray Limburg-Noord Nederland 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Onder mantelzorg geven wordt in dit geval bedoeld dat men minstens 8 uur per week of minstens 3 maanden lang mantelzorg verleend In Venray wordt door 13% van de volwassenen mantelzorg gegeven. Dit is vergelijkbaar met het aantal volwassenen in regio Limburg-Noord en in Nederland (beide ). In de groep ouderen tot 75 jaar in Venray geeft bijna één op de zes (14%) van de mensen mantelzorg. Vergeleken met de regio en het land (ook beide 14%) is dit aandeel gelijk. De groep 75+ ers van deze gemeente geeft ook in 14% van de gevallen mantelzorg. In vergelijking met zowel de 75+ ers in Limburg-Noord () als in Nederland (11%) ligt het aantal in Venray in dit geval wat hoger. Opvallend is dat alle leeftijdsgroepen ongeveer in gelijke mate mantelzorg aanbieden. 15

Mantelzorg ontvangen in Venray 40% 30% 30% 31% Gemeente Venray Limburg-Noord 6% 4% 7% 7% 0% 19-64 jaar 65-74 jaar 75+ *Geen landelijke referentiecijfers beschikbaar Vooral de oudste leeftijdscategorie (75+ ers) van Venray ontvangt mantelzorg. In deze groep ontvangt 30% van de mensen mantelzorg. In deze gemeente is het aantal 75+ ers dat deze vorm van zorg ontvangt enigszins gelijk aan het aantal in Limburg-Noord (31%). Het aandeel 75+ ers dat mantelzorg ontvangt is aanzienlijk groter dan de andere leeftijdsgroepen. Volwassenen in Venray ontvangen relatief de minste mantelzorg in vergelijking met de oudere leeftijdsgroepen (6%). Wel is dit meer vergeleken met de gehele regio Limburg-Noord (4%). De groep ouderen van 65-74 jaar in Venray krijgt iets meer mantelzorg dan de volwassenen (7%). Het regionale percentage (7%) als het gaat om het ontvangen van mantelzorg is voor deze leeftijdsgroep gelijk. 16

2.11. Conclusies Gezondheidsprofiel gemeente Venray Veel inwoners in Venray hebben een ongezonde leefstijl. Zo kampt meer dan de helft van de inwoners in Venray met overgewicht. Ook voldoet ruim één derde van de volwassenen en ongeveer de helft van de 75+ ers niet aan de norm als het gaat om bewegen. Verder zijn er veel mensen die risicogedrag vertonen zoals roken en het overmatig gebruik van alcohol, en hebben inwoners in veel gevallen een chronische aandoening, waaronder harten vaatziekten en diabetes. Een groot aantal inwoners beoordeelt hun eigen gezondheid dan ook vaak slecht. Van de 75+ ers ervaart ongeveer de helft hun gezondheid niet goed. Daarnaast voelen veel inwoners in Venray zich eenzaam. Tot slot wordt er door redelijk wat inwoners uit deze gemeente mantelzorg gegeven en met name 75+ ers ontvangen deze vorm van zorg. Gemeente Venray vergeleken met regio Limburg-Noord en Nederland Inwoners tot 75 jaar in Venray ervaren hun gezondheid vaker slecht dan inwoners van Limburg-Noord en Nederland. Ouderen van 75+ in deze gemeente beoordelen hun gezondheid juist minder vaak slecht dan ouderen in de regio. Toch kampt deze groep ouderen vaker met overgewicht dan hun leeftijdsgenoten in de regio en het land. Daarnaast bewegen ouderen tot 75 jaar in Venray vaker onvoldoende, terwijl de 75+ ers wat vaker voldoen aan de norm als het gaat om bewegen. Verder roken in Venray over het algemeen minder inwoners dan in het land en consumeren zij minder vaak overmatig alcohol. Inwoners van deze gemeente hebben wel in meer gevallen een chronische aandoening in vergelijking met Nederland. Ouderen tot 75 jaar hebben echter minder vaak een hart- en of vaatziekte. Eenzaamheid komt in Venray wat minder vaak voor dan in Limburg-Noord en Nederland. Tot slot geven 75+ ers in deze gemeente wat vaker mantelzorg dan ouderen van 75+ in de regio en het land, en volwassenen ontvangen hier vaker mantelzorg. 17

Risicogroep geslacht: volwassenen 19-64 jaar Risicogroep geslacht: ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid 19% 21% Slecht ervaren gezondheid 39% 44% Overgewicht 39% 55% Overgewicht 63% 57% Onvoldoende lichaamsbeweging 33% 38% Onvoldoende lichaamsbeweging 25% 39% Roken 24% 22% Mannen Vrouwen Roken 13% Mannen Vrouwen Overmatig alcoholgebruik 5% 11% Overmatig alcoholgebruik 9% 5% Chronische aandoening(en) 52% 64% Chronische aandoening(en) 83% 91% Diabetes 4% 4% Diabetes 16% 17% Hart- en vaatziekten 14% 14% Hart- en vaatziekten 42% 47% Eenzaamheid 36% 32% Eenzaamheid 39% 43% Mantelzorg geven 9% 16% Mantelzorg geven 14% 3% Mantelzorg krijgen 5% 0% 30% 40% 50% 60% 70% Mantelzorg krijgen 11% 22% 18 0% 40% 60% 80% 100%

HOOFDSTUK 3: RISICOGROEPEN EN TRENDS REGIO LIMBURG-NOORD Allereerst wordt er in dit hoofdstuk de focus gelegd op risicogroepen als het gaat om de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord. Voor het gezondheidsprofiel van de regio Limburg- Noord wordt daarom een onderscheid gemaakt naar geslacht en opleidingsniveau. Vervolgens wordt bekeken hoe de gezondheid van inwoners in deze regio zich ontwikkeld heeft in de periode 2008/2009-2012 7. De vergelijkingen vinden telkens plaats voor twee afzonderlijke leeftijdsgroepen, namelijk volwassenen (19-64 jaar) en ouderen (65+). 3.1. Focus op risicogroepen: geslacht Volwassenen (19-64 jaar) Als het gaat om volwassenen is er voor een aantal gezondheidsthema s op regionaal niveau duidelijk verschil te zien tussen mannen en vrouwen. Zo geldt bijvoorbeeld voor het thema overgewicht dat meer dan de helft (55%) van de mannen in de regio hier last van heeft, terwijl het aantal vrouwen met overgewicht een stuk lager ligt (39%). Ook voor wat betreft alcoholgebruik is te zien dat meer dan 2 keer zoveel mannen (11%) als vrouwen (5%) overmatig alcohol consumeren. Verder voelen mannen van deze leeftijd zich vaker eenzaam dan vrouwen (36% vs. 32%). Volwassen vrouwen in de regio Limburg-Noord bewegen daarentegen vaker onvoldoende (38%) in vergelijking met mannen (32%) en hebben vaker te kampen met één of meerdere chronische aandoeningen (64%) dan mannen (52%). Daarnaast geven zij relatief vaker mantelzorg aan hun naasten (16%) dan dat mannen dit doen (9%) en ontvangen zij zelf ook wat meer mantelzorg (5% vs. 3%). Ouderen (65+) Voor ouderen zijn er ook een aantal verschillen tussen mannen en vrouwen waar te nemen op bepaalde gezondheidsthema s (op regionaal niveau). Voor wat betreft de thema s overgewicht en overmatig alcoholgebruik zijn het net als bij de volwassenen mannen die hoger scoren dan vrouwen, hoewel de verschillen tussen mannen en vrouwen in deze leeftijdsgroep kleiner zijn geworden. Verder geldt net als voor volwassenen dat vrouwen van 65+ vaker onvoldoende bewegen (39%) dan mannen in deze leeftijdsgroep (25%). Daarnaast hebben vrouwen in deze leeftijdscategorie vaker minstens één chronische ziekte (91%) in vergelijking met mannen (83%), maar beoordelen zij hun gezondheid ook slechter dan mannen (44% vs. 39%). Ook zijn het bij ouderen juist vrouwen die vaker eenzaam zijn (43%) dan mannen (39%). Wat verder opvalt is dat vrouwen nu dubbel zo vaak mantelzorg ontvangen (22%) in vergelijking met mannen (11%), terwijl door beide groepen ongeveer evenveel mantelzorg wordt gegeven (vrouw: 14% vs. man: ). 7 De volwassenenmonitor is destijds afzonderlijk van de ouderenmonitor afgenomen in 2009, de ouderenmonitor in 2008 19

Risicogroep opleidingsniveau: volwassenen 19-64 jaar Risicogroep opleidingsniveau: ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid 17% 30% Slecht ervaren gezondheid 35% 27% 45% Overgewicht 45% 41% 55% Overgewicht 61% 58% 54% Onvoldoende lichaamsbeweging 32% 32% 44% Onvoldoende lichaamsbeweging 18% 35% 27% Roken 13% 21% 32% Roken 11% Overmatig alcoholgebruik 8% 9% 8% Overmatig alcoholgebruik 5% 9% Chronische aandoening(en) 55% 52% 68% Chronische aandoening(en) 90% 83% 78% Diabetes 6% 3% 2% Diabetes 18% 15% 11% Hart- en vaatziekten 11% 11% Hart- en vaatziekten 46% 40% 41% Eenzaamheid Mantelzorg geven Mantelzorg krijgen 6% 3% 2% 13% 32% 28% 41% Laag opleidingsniveau (LO, MAVO, LBO) Midden opleidingsniveau (HAVO VWO MBO) Hoog opleidingsniveau (HBO, WO) Eenzaamheid Mantelzorg geven Mantelzorg krijgen 14% 15% 8% 41% 40% 39% Laag opleidingsniveau (LO, MAVO, LBO) Midden opleidingsniveau (HAVO VWO MBO) Hoog opleidingsniveau (HBO, WO) 0% 40% 60% 80% 0% 40% 60% 80% 20 100%

3.2. Focus op risicogroepen: opleidingsniveau Volwassenen (19-64 jaar) Wanneer we kijken naar volwassenen, is te zien dat laagopgeleiden over het algemeen een slechtere gezondheid hebben dan mensen die hoger opgeleid zijn. Zij beoordelen hun gezondheid dan ook in meer gevallen slecht (30%) in vergelijking met midden- (17%) en hoogopgeleiden (). Laagopgeleiden hebben daarnaast vaker overgewicht (55%), chronische aandoeningen (68%), diabetes (6%) en hart- en vaatziekten () en een groter aandeel van deze groep rookt (32%). Ook zijn zij vaker eenzaam (41%) en ontvangen zij vaker mantelzorg (6%). De verschillen tussen middenen hoogopgeleiden zijn op de meeste thema s minder groot. Opvallende uitzondering is dat onvoldoende lichaamsbeweging vaker voorkomt onder hoogopgeleiden (44%) dan onder lager opgeleiden (32%). Voor wat betreft overmatig alcoholgebruik en mantelzorg geven zijn er vrijwel geen verschillen waarneembaar tussen de betreffende opleidingsniveaus. Ouderen (65+) De verschillen binnen de diverse gezondheidsthema s voor ouderen van 65+ laten een vergelijkbaar beeld zien als dat voor volwassenen. Ook hier hebben de laagopgeleiden over het algemeen een minder goede gezondheid dan de midden- en hoogopgeleiden. De verschillen tussen de opleidingsklassen zijn voor ouderen echter een stuk kleiner dan voor volwassenen, bijvoorbeeld op het gebied van chronische aandoeningen (laag: 90%, midden: 83%, hoog: 78%). Verder is er op de thema s roken en eenzaamheid voor deze groep nauwelijks verschil te zien tussen de laag-, middenen hoogopgeleiden. Wat voor ouderen verder opvalt is dat in dit geval de hoogopgeleiden vaker overmatig alcohol consumeren () dan de midden-(9%) en laagopgeleiden (5%), terwijl er voor volwassenen nauwelijks verschil is tussen de opleidingsniveaus. 21

Trends 2009-2012: volwassenen 19-64 jaar Trends 2008-2012: ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid* Slecht ervaren gezondheid* 42% Overgewicht 44% 47% Overgewicht 59% 60% Onvoldoende lichaamsbeweging** 35% Onvoldoende lichaamsbeweging** 32% Roken 24% 23% 2009 2012 Roken 11% 2008 2012 Overmatig alcoholgebruik 9% 8% Overmatig alcoholgebruik 7% 7% Chronische aandoening(en) 55% 58% Chronische aandoening(en) 84% 87% Diabetes 4% 4% Diabetes 14% 17% Hart- en vaatziekten*** 14% Hart- en vaatziekten*** 44% Eenzaamheid 36% 34% Eenzaamheid 42% 41% Mantelzorg geven 9% Mantelzorg geven 7% 13% Mantelzorg krijgen 3% 4% Mantelzorg krijgen 15% 17% 0% 40% 60% 80% 0% 40% 60% 80% 100% *Slecht ervaren gezondheid kan in de trens niet worden vergeleken met 2008/2009 door onvoldoende consistentie in de antwoordmogelijkheden op beide meetmomenten **Onvoldoende lichaamsbeweging kan in de trends niet worden vergeleken met 2008/2009 door gebrek aan consistentie in de vraagstelling op beide meetmomenten ***Hart- en vaatziekten kan in de trends niet worden vergeleken met 2008/2009 door ontoereikende consistentie in de indicatoren op beide meetmomenten 22

3.3. Trends 2008/2009-2012 Rondom de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord zijn er verschillende ontwikkelingen waar te nemen over de jaren heen. Op een aantal gebieden is een negatieve trend te zien. Volwassenen (19-64 jaar) Wat betreft volwassenen is het aantal mensen met overgewicht licht toegenomen in deze jaren (47% vs. 44%), evenals het aantal mensen met minstens één chronische aandoening (58% vs. 55%). Ook wordt er door volwassenen in 2012 vaker mantelzorg gegeven () dan in 2009 (9%). Ouderen (65+) Voor ouderen in Limburg-Noord zijn er ook een aantal veranderingen waar te nemen over de jaren heen. Deze verschillen zijn in grote lijnen vergelijkbaar met de volwassen populatie. Zo hebben ouderen in 2012 vaker een chronische aandoening (87%) dan in 2008 (84%), waaronder diabetes (17% vs. 14%), en geven zij in meer gevallen mantelzorg (13% vs. 7%). 3.4. Conclusies - Risicogroepen en trends regio Limburg-Noord Geslacht Geslacht blijkt een belangrijke factor voor het onderscheiden van gezondheidsrisico s in Limburg- Noord. Vrouwen in deze regio bewegen bijvoorbeeld vaker onvoldoende en hebben vaker chronische aandoeningen in vergelijking met mannen. Daarnaast geven volwassen vrouwen vaker mantelzorg dan mannen. Verder beoordelen vrouwen van 65+ hun gezondheid slechter, zijn zij vaker eenzaam en ontvangen zij in meer gevallen mantelzorg. Mannen in Limburg-Noord hebben daarentegen vaker overgewicht dan vrouwen en nuttigen vaker overmatig alcohol. Ook zijn volwassenen mannen juist vaker eenzaam dan vrouwen. Tot slot roken meer mannen dan vrouwen van 65 jaar en ouder. Opleidingsniveau Ook opleidingsniveau blijkt een cruciale onderscheidende factor te zijn als het gaat om gezondheidsrisico s in de regio. Zo hebben mensen met een laag opleidingsniveau over het algemeen een minder goede gezondheid dan mensen met een hoger opleidingsniveau. Zij ervaren hun gezondheid slechter, hebben vaker overgewicht, hebben vaker een chronische aandoening (waaronder diabetes en hart- en vaatziekten) en ontvangen in meer gevallen mantelzorg. Voor volwassenen geldt nog specifiek dat mensen met een laag opleidingsniveau vaker roken en vaker eenzaam zijn dan mensen met een midden of hoog opleidingsniveau. Ouderen met een laag opleidingsniveau bewegen ook vaker onvoldoende dan hoger opgeleiden. Volwassenen met een hoog opleidingsniveau daarentegen bewegen minder dan laagopgeleiden en ouderen die hoog opgeleid zijn drinken vaker overmatig alcohol dan de lager opgeleiden. Trends Over de jaren heen is de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord niet op alle gezondheidsgebieden gelijk gebleven. In 2012 hebben meer mensen in deze regio een chronische aandoening en geven zij vaker mantelzorg. Daarnaast hebben volwassenen vaker overgewicht in dit jaar vergeleken met 2009. 23

HOOFDSTUK 4: GEZONDHEIDSBELEID EN LOKALE TOEKOMSTVERKENNING In dit hoofdstuk wordt vanuit landelijk beleid en regelgeving toegewerkt naar het beleid van de gemeente. Daarbij worden de landelijke en lokale ontwikkelingen aangestipt. De resultaten uit de voorgaande hoofdstukken komen terug in de risicogroepen en trends in de regio. Ten slotte worden aanbevelingen gedaan aan de gemeente door alle resultaten en conclusies te verbinden. 4.1. Landelijk beleid en regelgeving Het landelijk beleid is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). In dat kader hebben de gemeenten de taak om op uniforme wijze gezondheidsinformatie te verzamelen en deze te gebruiken voor de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van het gemeentelijk gezondheidsbeleid. In de nota Gezondheid Dichtbij (2011) van het Rijk zijn roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie de vijf speerpunten van het preventiebeleid. Het kabinet legt hierbij met name het accent op bewegen. Gemeenten behoren de landelijke speerpunten in acht te nemen bij het vaststellen van hun gemeentelijke gezondheidsbeleid en zijn verplicht zorg te dragen voor de uitvoering van de preventieve zorg voor ouderen. Ten behoeve van de gemeentelijke gezondheidsnota s is de handreiking Gezonde Gemeente ontwikkeld. De handreiking beschrijft mogelijkheden voor een integrale aanpak voor acht gezondheidsthema s. 4.2. Lokaal Gezondheidsbeleid De gemeente Venray heeft het uitvoeringsprogramma PPG2 in 2013 vastgesteld. De nota lokaal gezondheidsbeleid is vastgesteld met als speerpunten overgewicht en bewegen. Gemeente Venray is een van de 7 GG7 gemeenten waarbij ingezet wordt op overgewicht. 4.3. Ontwikkelingen De gemeente Venray wil voor de uitvoering van haar lokaal gezondheidsbeleid zo veel mogelijk de aansluiting vinden bij de ontwikkelingen in het sociaal domein, namelijk 1. Invoering van de Wet werken naar vermogen; 2. Overheveling van de AWBZ-begeleiding naar de Wmo; 3. Transitie van de jeugdzorg. 4.4. Aandacht voor risicogroepen in de regio De cijfers in deze volwassenen- en ouderenmonitor laten zien dat op het terrein van gezonde leefstijl nog gezondheidswinst te halen is. Het biedt aangrijpingspunten voor verbetering van preventie in het algemeen. Maar ook specifieke informatie per speerpunt of doelgroep. Op basis van de regionale gezondheidscijfers komen de volgende risicogroepen naar voren: Mensen met een laag opleidingsniveau en vrouwen van 65+ ervaren een slechtere gezondheid; Mannen en laagopgeleiden hebben vaker overgewicht; Vrouwen, hoogopgeleide volwassenen en laagopgeleide ouderen bewegen te weinig; Vrouwen en laagopgeleiden hebben vaker chronische aandoeningen; Mannen van 65+ en volwassenen met een laag opleidingsniveau roken vaker; Mannen en ouderen met een hoog opleidingsniveau drinken vaker overmatig alcohol; Volwassen mannen, vrouwen van 65+ en laagopgeleide volwassenen zijn vaker eenzaam; Vrouwen van 65+ en laagopgeleiden ontvangen vaker mantelzorg; Volwassen vrouwen geven vaker mantelzorg. 24

4.5. Trends in de regio De volwassenen- en ouderenmonitors worden al een aantal jaren afgenomen. Wat regionaal opvalt is dat er meer mensen zijn met een chronische aandoening en dat er meer mantelzorg gegeven wordt dan in 2009. Tevens neemt het aantal volwassenen met overgewicht toe. Er zijn veranderingen in vraagstelling geweest waardoor er niet voor alle gezondheidsthema s een trend aan te duiden is. 4.6. Aanbevelingen gemeente Venray De gemeente Venray heeft een groot percentage ouderen en zal de komende jaren verder vergrijzen. De verwachting is dat de trends die nu zichtbaar zijn, doorzetten in de komende jaren. Daar komt bij dat gemeenten in het kader van de ontwikkelingen in het sociale domein meer taken gaan krijgen. De omslag van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving gaat geleidelijk. Burgers moeten wennen aan de omslag die de ontwikkelingen in het sociale domein met zich mee brengt. De gemeente kan ten eerste een rol spelen in het goed en helder communiceren van wat er gaat veranderen voor de burger. Wat kan men wel van de gemeente verwachten en waar zijn burgers zelf aan zet. Daar waar burgers voorheen terecht konden bij de gemeente zal er nu meer een beroep gedaan worden op de zelfredzaamheid van de burger en op naastenhulp. Burgers moeten in dit proces meegenomen en gestimuleerd worden en handvatten krijgen om zelfredzaam te kunnen zijn. Goede voorlichting aan burgers kan de zelfredzaamheid bevorderen. Daarnaast kan deze voorlichting gecombineerd worden met aandacht voor een gezonde leefstijl. Op deze manier wordt er op een laagdrempelige manier ingezet op het bevorderen van de gezondheid. De gemeente Venray heeft duidelijk in beeld aan welke speerpunten ze kunnen werken. Voor bewegen mag de focus liggen op ouderen van 65-74 jaar. Door meer ouderen aan het bewegen te krijgen is er naast overgewicht ook gezondheidswinst te behalen op andere leefstijlthema s zoals chronische aandoeningen, eenzaamheid en de gezondheid in het algemeen. Door het inventariseren van het beweegaanbod en toetsen of dit aanbod aansluit bij de behoeften van de ouderen van 65-74 jaar krijgt men zicht op waar eventuele hiaten zitten. De handreiking Gezonde Gemeente biedt aanknopingspunten voor een integrale aanpak van sport en bewegen. Naast een aanbod dat aansluit bij de behoefte van de burgers is het ook belangrijk dat er samenwerking en maatregelen op andere gemeentelijke beleidsterreinen vormgegeven worden. Wellicht zijn er nog andere initiatieven binnen de gemeente Venray waar aansluiting bij gezocht kan worden. Verder is opvallend in de gemeente Venray dat de groep ouderen van 75+ veel mantelzorg geeft en volwassenen ontvangen iets meer mantelzorg in vergelijking met Limburg-Noord. Door de vergrijzing is de verwachting dat er nog meer een beroep gedaan wordt op mantelzorgers. Gezien deze ontwikkelingen, de Wmo en de participatiesamenleving is het wenselijk dat de gemeente Venray mantelzorgers goede ondersteuning biedt zodat zij deze taak zo goed mogelijk kunnen blijven uitvoeren. 4.7. Innovatie Om haar preventietaak zo goed mogelijk uit te voeren is de GGD voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden. Voor de doelgroep ouderen heeft de GGD drie pilots ontwikkeld die momenteel in een aantal gemeenten worden uitgevoerd. Dit zijn de Zelfredzaamheidacademie, Preventienetwerkanalyse en Digitale Signalerings- en Advieslijst (DSA). De verschillende projecten beogen een effectieve ouderengezondheidszorg te bewerkstelligen, waarbij de focus per project verschilt. De zelfredzaamheidacademie gaat met de burgers in overleg. De preventienetwerkanalyse 25

streeft een gezamenlijke doelstelling na binnen een netwerk en toetst bij burgers. De DSA brengt kwetsbare ouderen in beeld en wil uiteindelijk kwetsbaarheid bij ouderen voorkomen of uitstellen. 4.8. Conclusies Beleidsaanbevelingen Helder communiceren over de veranderingen van de Wmo geeft burgers (voornamelijk ouderen) van de gemeente Venray duidelijkheid. Daarnaast kan het geven van voorlichting over zelfredzaamheid gecombineerd met een leefstijlthema de gezondheid van de burgers bevorderen. De speerpunten mantelzorg en bewegen zouden een waardevolle toevoeging zijn aan het beleid van de gemeente Venray met een focus op ouderen van 65-74 jaar. Betrek burgers in dit proces zodat het niet opgelegd, maar iets van de samenleving wordt. De handreiking Gezonde Gemeente biedt de gemeente handvatten voor een integrale aanpak. 26

INFORMATIE Voor meer informatie over Gezondheid in beeld. Gemeente Venray : www.regionaalkompas.nl/limburg-noord Voor vragen kunt u contact opnemen met: Femke Hamers E: f.hamers@vrln.nl T: +31(0)88-11 90 237 ADRESGEGEVENS GGD Limburg-Noord, onderdeel van de Veiligheidsregio Drie Decembersingel 50, 5921 AC Venlo-Blerick Postbus 1150, 5900 BD Venlo Telefoon: 088-119 12 00 27