GEZONDHEID IN BEELD GEMEENTE ROERDALEN

Transcriptie

1 GEZONDHEID IN BEELD GEMEENTE ROERDALEN Resultaten uit de volwassenen- en ouderenmonitor 2012

2 INHOUDSOPGAVE INLEIDING: LEESWIJZER... 3 HOOFDSTUK 1: DEMOGRAFISCHE KENMERKEN GEMEENTE ROERDALEN Algemene kenmerken Bevolkingsopbouw Etniciteit Sociaal economische status Conclusies Demografische kenmerken gemeente Roerdalen... 5 HOOFDSTUK 2: GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE ROERDALEN Ervaren gezondheid Overgewicht Lichaamsbeweging Roken Alcoholgebruik Chronische aandoeningen Diabetes Hart- en vaatziekten Eenzaamheid Mantelzorg Conclusies Gezondheidsprofiel gemeente Roerdalen HOOFDSTUK 3: RISICOGROEPEN EN TRENDS REGIO LIMBURG-NOORD Focus op risicogroepen: geslacht Focus op risicogroepen: opleidingsniveau Trends 2008/ Conclusies - Risicogroepen en trends regio Limburg-Noord HOOFDSTUK 4: GEZONDHEIDSBELEID EN LOKALE TOEKOMSTVERKENNING Landelijk beleid en regelgeving Lokaal Gezondheidsbeleid Ontwikkelingen Aandacht voor risicogroepen in de regio Trends in de regio Aanbevelingen gemeente Roerdalen Innovatie Conclusies Beleidsaanbevelingen... 26

3 INLEIDING: LEESWIJZER Deze rapportage beschrijft per gezondheidsthema de belangrijkste resultaten van de GGD Gezondheidsmonitor voor de gemeente Roerdalen. De monitor is afgenomen in 2012 onder volwassenen en ouderen in de regio Limburg-Noord. Allereerst volgen een aantal demografische kenmerken van de gemeente Roerdalen (hoofdstuk 1). Vervolgens worden de gemeentelijke resultaten gepresenteerd en vergeleken met regionale en waar mogelijk met landelijke cijfers (hoofdstuk 2). Daarnaast worden er risicogroepen onderscheiden voor de regionale cijfers en wordt een vergelijking gemaakt met de monitors 2008/2009 (hoofdstuk 3). Tot slot volgt een toekomstverkenning voor de gemeente en worden een aantal beleidsaanbevelingen gedaan in het kader van de gezondheidsthema s (hoofdstuk 4). Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie. 3

4 HOOFDSTUK 1: DEMOGRAFISCHE KENMERKEN GEMEENTE ROERDALEN Om de gezondheidsgegevens van een individuele gemeente te kunnen vergelijken met het gemiddelde van Limburg-Noord en Nederland (zie hoofdstuk 2) en de juiste conclusies hieraan te verbinden, is het van belang de demografische kenmerken van een gemeente in ogenschouw te nemen. Dit eerste hoofdstuk gaat daarom in op een aantal kenmerken van de bevolking die mogelijk van invloed zijn op het gezondheidsprofiel van de gemeente Roerdalen Algemene kenmerken De gemeente Roerdalen kent inwoners 1. De bevolkingsdichtheid in Roerdalen is lager vergeleken met de rest van de regio. In deze gemeente wonen 238 inwoners per km 2 tegenover 354 inwoners in Midden-Limburg en 337 inwoners in Noord-Limburg 2. Vergeleken met de rest van Nederland (498 inwoners per km 2 ) is dit zeer laag. Roerdalen is een niet stedelijke gemeente, met minder dan 500 adressen per km Bevolkingsopbouw In de gemeente Roerdalen wonen ongeveer evenveel mannen als vrouwen ( vs ). De gemeente heeft een relatief groot percentage ouderen. Meer dan de helft (55%) van de inwoners in deze gemeente is 45 jaar of ouder. In Nederland is dit (nog) minder dan de helft (45%). De totale demografische druk 3 in Roerdalen is 68%, waarvan 33% groene druk 4 en 36% grijze druk 5. De grijze druk in deze gemeente is hiermee een stuk hoger dan de grijze druk in Nederland (28%). De verwachting is dat de landelijke druk in 2060 oploopt tot 49%. Bovenstaande geeft weer dat de gemeente Roerdalen een zeer sterke mate van vergrijzing kent (zie figuur 1) Etniciteit In de gemeente Roerdalen is 16% van de bevolking van allochtone afkomst. Hiervan is de meerderheid Westerse allochtoon (14%) en 2% van niet-westerse afkomst. Noord en Midden- Limburg kennen een iets groter aandeel allochtonen (beide 18%) 2. Hiervan is ook een hoger percentage van niet-westerse afkomst (7% en 6% resp.). In vergelijking met landelijke percentages, kent de gemeente relatief weinig allochtonen: 21% van de Nederlandse bevolking is van allochtone afkomst, waarvan 12% van niet-westerse afkomst Sociaal economische status De gemeente Roerdalen heeft vergeleken met de regio minder laagopgeleide volwassenen (30% vs. 33%). Vergeleken met Nederland (29%) zijn dat wat meer laagopgeleiden. Verder is in deze gemeente 39% van de volwassenen gemiddeld opgeleid en 31% hoogopgeleid. Ouderen (65+) uit Roerdalen zijn in de meeste gevallen laagopgeleid (63%). Daarnaast is 22% van de 65-plussers gemiddeld opgeleid en 15% hoogopgeleid. In vergelijking met zowel Limburg-Noord (67%) als Nederland (64%) zijn er onder ouderen in deze gemeente in verhouding wat minder laagopgeleiden. 1 Peildatum 1 januari 2013, bron: CBS Statline. Voor de rest van de gegevens in dit hoofdstuk geldt dit ook, tenzij anders vermeld 2 Geen gegevens beschikbaar voor totale regio Limburg-Noord 3 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 4 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 5 De verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 4

5 Het gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon in Roerdalen is euro (peiljaar 2011). Dit is hoger dan zowel het inkomen in Midden-Limburg ( euro), als het inkomen in Noord-Limburg ( euro) 2, maar gelijk aan het landelijk gemiddelde ( euro). Ook zijn er in deze gemeente minder huishoudens met een laag inkomen (6%) vergeleken met Nederland (8%) 6. In de gemeente Roerdalen ontvangt 9% van de inwoners een uitkering. Dit is iets lager dan het landelijke percentage (). Met name op het gebied van arbeidsongeschiktheid heeft Roerdalen een hoog aantal uitkeringsgerechtigden (6% vs. Nederland: 5%). Daarnaast ontvangt 3% van de inwoners ouder dan 18 jaar in Roerdalen een bijstandsuitkering. Dit is minder in vergelijking met Nederland (5%). Wat betreft werkloosheidsuitkeringen binnen de potentiële beroepsbevolking scoort Roerdalen gelijk aan de rest van het land. Zowel in Roerdalen als in Nederland als geheel komt 2% van de inwoners in aanmerking voor een WW-uitkering. 95 jaar of ouder 90 tot 95 jaar 85 tot 90 jaar 80 tot 85 jaar 75 tot 80 jaar 70 tot 75 jaar 65 tot 70 jaar 60 tot 65 jaar 55 tot 60 jaar 50 tot 55 jaar 45 tot 50 jaar 40 tot 45 jaar 35 tot 40 jaar 30 tot 35 jaar 25 tot 30 jaar 20 tot 25 jaar 15 tot 20 jaar 10 tot 15 jaar 5 tot 10 jaar Jonger dan 5 jaar Vrouwen Mannen Figuur 1. Bevolkingsopbouw in de gemeente Roerdalen op 1 januari 2013 (Bron: CBS Statline) 1.5. Conclusies Demografische kenmerken gemeente Roerdalen De gemeente Roerdalen heeft een lage bevolkingsdichtheid, en een erg lage stedelijkheidsklasse. Wat betreft de bevolkingsopbouw, wonen in deze gemeente over het algemeen veel ouderen. Roerdalen kent dan ook een zeer sterke mate van vergrijzing. In deze gemeente wonen redelijk wat allochtonen, waarvan de meeste allochtonen van Westerse afkomst zijn. Een groot aandeel van de ouderen in Roerdalen is laagopgeleid. Toch hebben inwoners van deze gemeente gemiddeld een relatief hoog besteedbaar inkomen en kent deze gemeente in verhouding weinig huishoudens met een laag inkomen. Veel inwoners in Roerdalen ontvangen een uitkering, vooral arbeidsongeschiktheid komt vaak voor. 6 Bron: Nationale Atlas Volksgezondheid,

6 HOOFDSTUK 2: GEZONDHEIDSPROFIEL GEMEENTE ROERDALEN In dit hoofdstuk wordt het gezondheidsprofiel van de gemeente Roerdalen vergeleken met cijfers van Limburg-Noord en waar mogelijk met landelijke cijfers voor drie verschillende leeftijdscategorieën (19-64 jaar, jaar en 75+). In onderstaande grafieken gaat het telkens om het aantal inwoners uitgedrukt in percentages Ervaren gezondheid Ervaren gezondheid geeft aan hoe mensen zélf hun gezondheid beoordelen. Slecht ervaren gezondheid* in Roerdalen 70% 60% 50% 60% 53% 49% 40% 30% 19% 19% 37% 34% 32% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ *Weergegeven is het percentage mensen dat hun gezondheid als niet goed ervaart Over het algemeen ervaren ouderen hun eigen gezondheid slechter dan volwassenen. Van de volwassenen in Roerdalen ervaart bijna één op de vijf (19%) hun gezondheid als slecht. Dit aantal is vergelijkbaar met het aantal volwassenen in Limburg-Noord () en Nederland als geheel (19%). In vergelijking met zowel Limburg-Noord (34%) als Nederland (32%) zijn er in Roerdalen wel wat meer ouderen van jaar die hun gezondheid negatief beoordelen (37%). Wat betreft de ouderen van 75+ zijn er in Roerdalen opnieuw een groter aantal mensen die hun gezondheid slecht beoordelen dan in de regio en het land. De meerderheid van de 75+ ers in Roerdalen (60%) beoordeelt zijn gezondheid niet goed, terwijl in Limburg-Noord en in Nederland ongeveer de helft (53% vs. 49%) van de 75+ ers hun gezondheid slecht ervaart. 6

7 2.2. Overgewicht Overgewicht is het resultaat van een verstoorde balans tussen voeding en beweging. Bij het ontstaan van overgewicht spelen psychische en sociale factoren én de inrichting van de omgeving een rol. Overgewicht hangt samen met tal van chronische aandoeningen. Na roken draagt overgewicht het sterkst bij aan de totale ziektelast. Het aantal mensen met overgewicht is de afgelopen jaren fors gestegen. Overgewicht* in Roerdalen 70% 60% 50% 50% 47% 45% 64% 60% 61% 61% 60% 56% 40% 30% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% *Met overgewicht wordt bedoeld een Body Mass Index (BMI) groter dan 25 Wanneer we kijken naar de gemeente Roerdalen heeft de helft (50%) van de volwassen inwoners overgewicht of ernstig overgewicht. Dit is meer dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord (47%) en Nederland (45%). Onder ouderen in Roerdalen is het aantal mensen met overgewicht nog hoger. Voor de groep ouderen van jaar geldt dat 64% van de mensen overgewicht of ernstig overgewicht heeft. Vergeleken met de regio (60%) en het land (61%) is er in deze gemeente ook onder deze groep ouderen een wat groter aantal mensen met overgewicht. Van ouderen boven de 74 in deze gemeente heeft ook de meerderheid (61%) overgewicht. Het aandeel 75+ ers met overgewicht in Roerdalen is ongeveer gelijk aan het aandeel in Limburg-Noord (60%). In Nederland zijn er echter wat minder ouderen van 75+ met overgewicht (56%). 7

8 2.3. Lichaamsbeweging De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) houdt in: minimaal 5 dagen per week minstens een half uur per dag matig tot intensief bewegen. Voldoende bewegen bevordert de kwaliteit van leven, verlaagt direct en indirect het risico op ziekten en kan het beloop van een aantal chronische aandoeningen gunstig beïnvloeden. Factoren als sociale en fysieke veiligheid en sport- en groenvoorzieningen in de omgeving stimuleren tot meer bewegen. 50% Onvoldoende lichaamsbeweging* in Roerdalen 47% 45% 45% 40% 30% 31% 35% 35% 23% 24% 22% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ *Onvoldoende bewegen betekent niet voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (tenminste een half uur per dag matig intensieve lichamelijke activiteit op minimaal vijf dagen per week). Van de inwoners in Roerdalen beweegt bijna één derde (31%) van de volwassenen onvoldoende. Dit is relatief minder dan het aantal volwassenen dat niet voldoende beweegt in zowel Limburg-Noord (35%) als Nederland (35%). Ouderen van jaar uit Roerdalen bewegen meer dan de volwassenen. Bijna een kwart (23%) van deze groep krijgt onvoldoende lichaamsbeweging. Dit percentage is vergelijkbaar met zowel het percentage ouderen in de regio (24%) als het landelijke percentage (22%) dat onvoldoende beweegt. In de groep ouderen van 75+ zijn er juist weer heel veel mensen die niet genoeg bewegen. Van de 75+ ers in Roerdalen beweegt bijna de helft (47%) te weinig. Op zowel regionaal als nationaal niveau is dit een wat kleiner aandeel (beide 45%). 8

9 2.4. Roken Roken vormt een belangrijke bedreiging voor onze volksgezondheid. Het is de grootste vermijdbare doodsoorzaak en draagt van alle leefstijlfactoren het meeste bij aan de totale ziektelast. Stoppen met roken leidt direct tot positieve gezondheidseffecten. Roken in Roerdalen 30% 23% 25% 15% 13% 15% 7% 8% 9% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ In Roerdalen rookt op dit moment één op de vijf volwassenen (). Dit is iets lager dan zowel het regionale percentage (23%) als het landelijke percentage (25%) wat betreft rokers als het gaat om deze groep. Het aantal ouderen dat rookt is relatief minder. Van de ouderen van jaar in Roerdalen rookt ongeveer één op de zes (15%). Vergeleken met het aantal rokers van deze leeftijd in de regio (13%) zijn er dat in deze gemeente wat meer. Het land heeft wel een relatief gelijk aantal ouderen die roken (15%). Van de oudste groep (75+) rookt een nog kleiner aandeel (7%). In Limburg- Noord en Nederland zijn er wat meer 75+ ers die roken (8% vs. 9%). 9

10 2.5. Alcoholgebruik Overmatig alcoholgebruik wordt gedefinieerd als meer dan 21 glazen per week voor mannen en meer dan 14 glazen per week voor vrouwen. Alcoholgebruik hangt samen met tal van aandoeningen, waaronder schade aan belangrijke organen zoals de lever en alvleesklier. Alcoholgebruik wordt beïnvloed door persoonlijke factoren zoals sociaal economische status en door omgevingsfactoren zoals de betaalbaarheid en verkrijgbaarheid van alcohol. Overmatig alcoholgebruik* in Roerdalen 6% 8% 8% 7% 9% 3% 4% 5% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ *Overmatig alcoholgebruik wil zeggen meer dan 21 glazen per week voor mannen of meer dan 14 glazen per week voor vrouwen Van de volwassenen in Roerdalen consumeert 6% overmatig alcohol. Dit is wat minder dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord en Nederland (beide 8%). Van de ouderen tot 75 jaar in deze gemeente nuttigt 7% overmatig alcohol. Vergeleken met de regio (9%) en het land () zijn ook dit relatief wat minder ouderen. De groep 75+ ers in Roerdalen drinkt veel minder vaak overmatig alcohol vergeleken met voorgaande groep (3%). In zowel Limburg-Noord (4%) als Nederland (5%) komt overconsumptie van alcohol onder 75+ ers iets vaker voor. 10

11 2.6. Chronische aandoeningen Chronische aandoeningen leiden vaak tot lichamelijke beperkingen die invloed hebben op het dagelijks functioneren en daarmee de kwaliteit van leven. Over het algemeen neemt de kans op chronische aandoeningen toe met de leeftijd. Door de vergrijzing zal het aantal mensen met een chronische aandoening dus verder stijgen, met als gevolg een verdere toename van zorgkosten. Chronische aandoeningen* in Roerdalen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 0% 61% 58% 54% 87% 83% 80% *Minstens één chronische aandoening. Onder chronische aandoeningen valt: diabetes, beroerte, hersenbloeding, herseninfarct, hartinfarct, andere hartaandoening, kanker, migraine, hoge bloeddruk, astma, COPD, psoriasis, chronisch eczeem, duizeligheid met vallen, ernstige darmstoornissen, urineverlies, artrose in heupen of knieën, reumatoïde artritis, ernstige aandoeningen van rug, andere ernstige aandoeningen van nek of schouder, ellenboog, pols of hand, andere langdurige ziekte/aandoening. 94% 93% jaar jaar % Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland In de gemeente Roerdalen heeft ruim meer dan de helft (61%) van de volwassen inwoners minstens één chronische aandoening. Vergeleken met regio Limburg-Noord (58%) en Nederland (54%) zijn er in deze gemeente in verhouding wat meer volwassenen met een chronische aandoening. Van de groep jarigen in deze gemeente heeft de meerderheid (87%) minstens één chronische aandoening. Ook in deze groep zijn dit meer mensen dan in de regio (83%) en het land (80%). Van de 75+ ers in Roerdalen heeft maar liefst 94% een chronische aandoening. Het regionale percentage (93%) ligt voor deze groep ouderen enigszins gelijk, maar vergeleken met het land (90%) zijn er in deze gemeente weer wat meer ouderen van 75+ met enige vorm van een chronische aandoening. 11

12 2.7. Diabetes Diabetes is een chronische aandoening en is onder te verdelen in diabetes type 1 en diabetes type 2. Diabetes type 1 is een auto-immuunziekte en diabetes type 2 wordt beschouwd als een welvaartsziekte. De risicofactoren voor het ontstaan van diabetes type 2 zijn onder andere (ernstig) overgewicht, buikomvang en roken. De stijging van het aantal mensen met diabetes wordt daarnaast veroorzaakt door vergrijzing van de bevolking en gerichte vroege opsporing door huisartsen. Diabetes verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, depressie, en ziekten van ogen, nieren en zenuwen. Over het algemeen komt diabetes (type 2) vooral voor bij ouderen. 30% Diabetes* in Roerdalen 23% 19% 18% 14% 15% 15% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 3% 4% 4% 0% jaar jaar 75+ *Zowel diabetes type 1 als diabetes type 2 Voor de gemeente Roerdalen komt diabetes vooral voor onder ouderen. Van de volwassenen in deze gemeente heeft 3% diabetes. Vergeleken met volwassenen in de regio en het land (beide 4%) is het aandeel diabetici in Roerdalen iets kleiner. Voor de oudere leeftijdscategorieën in deze gemeente liggen de percentages een stuk hoger. Van de groep tot 75 jaar heeft ongeveer één op de zes (14%) van de inwoners diabetes. Dit is vergelijkbaar met zowel de regio als het land (beide 15%). In de oudste groep (75+) ligt het aantal mensen met deze aandoening nog hoger: bijna een kwart (23%) van de 75+ ers in Roerdalen heeft diabetes. Zowel Limburg-Noord (19%) als Nederland (18%) hebben relatief een lager aantal 75+ ers met diabetes. 12

13 2.8. Hart- en vaatziekten Eén derde van alle sterfte in Nederland wordt veroorzaakt door hart- en vaatziekten. Het ontstaan van deze ziekten wordt onder andere beïnvloed door een ongezonde leefstijl, waaronder roken, ongezonde voeding en onvoldoende beweging. Hart- en vaatziekten vallen ook onder de chronische aandoeningen. Deze ziekten komen ook weer vaker voor onder oudere mensen en het aantal mensen met hart- en vaatziekten zal dus door de vergrijzing alleen maar verder toenemen. Hart- en vaatziekten* in Roerdalen** 60% 50% 40% 42% 41% 51% 49% 30% Gemeente Roerdalen 19% 14% Limburg-Noord 0% jaar jaar 75+ * Inclusief hoge bloeddruk en vernauwing bloedvaten in buik of benen **Geen landelijke referentiecijfers beschikbaar Van de volwassenen in Roerdalen heeft bijna één op de vijf (19%) een hart- en of vaatziekte. Dit is meer dan het aantal volwassenen met hartaandoeningen in de regio (14%). De groep jarigen bevat een veel grotere groep met deze ziekten (42%). Vergeleken met het aantal inwoners van deze leeftijd in de regio (41%) is dit enigszins gelijk. Van de 75+ ers in deze gemeente heeft ongeveer de helft (51%) van de mensen enige vorm van een hart- en of vaatziekte. Dit is wat meer dan het aantal 75+ ers in de regio dat een hart- of vaat gerelateerde aandoening heeft (49%). 13

14 2.9. Eenzaamheid Gevoelens van eenzaamheid worden veroorzaakt doordat mensen een gebrek ervaren in het aantal of de kwaliteit van relaties. Eenzaamheid kan leiden tot depressie en suïcide en verhoogt de kans op vroegtijdig overlijden. Eenzaamheid in Roerdalen 60% 50% 40% 30% 35% 34% 37% 43% 37% 41% 51% 48% 51% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ Ruim één derde van de volwassenen (35%) in Roerdalen is eenzaam. Eenzaamheid onder volwassenen komt in deze gemeente ongeveer in gelijke mate voor als in Limburg-Noord (34%), in Nederland komt het iets vaker voor (37%). Ouderen zijn over het algemeen vaker eenzaam. Als het gaat om eenzaamheid onder de jongste groep ouderen (65-74 jaar) in Roerdalen geeft bijna de helft (43%) van de mensen aan eenzaam te zijn. Dit zijn meer mensen vergeleken met de regio (37%), het land heeft in verhouding wel ongeveer evenveel eenzame ouderen (41%). De oudste groep ouderen (75+) is het meest eenzaam. In Roerdalen is ongeveer de helft (51%) van de inwoners van deze leeftijd eenzaam. Ook het land (51%) is ongeveer de helft van de 75+ ers eenzaam, maar vergeleken met de regio (48%) zijn er in Roerdalen in verhouding wat meer ouderen van 75+ die eenzaam zijn. 14

15 2.10. Mantelzorg Mantelzorg is vrijwillige en onbetaalde hulp die wordt gegeven aan of ontvangen door een hulpbehoevende uit de eigen sociale omgeving. Deze hulp bestaat uit praktische of emotionele hulp, verpleging of verzorging en wordt minimaal 3 maanden of minimaal 8 uur per week gegeven. Deze vorm van zorg wordt niet gezien als vrijwilligerswerk en is vaak een grote belasting voor degenen die deze vorm van zorg uitvoeren. Mantelzorg geven* in Roerdalen 15% 12% 12% 14% 14% 13% 13% 12% 11% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord Nederland 0% jaar jaar 75+ *Onder mantelzorg geven wordt in dit geval bedoeld dat men minstens 8 uur per week of minstens 3 maanden lang mantelzorg verleend In Roerdalen wordt door ongeveer één op de zes (15%) volwassenen mantelzorg gegeven. Dit is wat meer dan onder volwassenen in regio Limburg-Noord en in Nederland als geheel het geval is (beide 12%). In de groep ouderen tot 75 jaar in Roerdalen geeft 13% van de mensen mantelzorg. Vergeleken met de regio en het land (beide 14%) is dit aandeel ongeveer gelijk. De groep 75+ ers van deze gemeente geeft ook in 13% van de gevallen mantelzorg. In vergelijking met de 75+ ers in Limburg- Noord (12%) is dit enigszins vergelijkbaar, in Nederland wordt iets minder mantelzorg gegeven door deze groep (11%). 15

16 Mantelzorg ontvangen in Roerdalen 40% 30% 31% 31% Gemeente Roerdalen Limburg-Noord 4% 4% 6% 7% 0% jaar jaar 75+ *Geen landelijke referentiecijfers beschikbaar Vooral de oudste leeftijdscategorie (75+ ers) van Roerdalen ontvangt mantelzorg. In deze groep ontvangt 31% van de mensen mantelzorg. In deze gemeente is het aantal 75+ ers dat deze vorm van zorg ontvangt relatief gelijk aan het aantal in Limburg-Noord (31%). Het aandeel 75+ ers dat mantelzorg ontvangt is aanzienlijk groter dan de andere leeftijdsgroepen. Volwassenen in Roerdalen ontvangen relatief de minste mantelzorg in vergelijking met de oudere leeftijdsgroepen (4%). Ook voor de gehele regio Limburg-Noord is dit het geval (4%). De groep ouderen van jaar in Roerdalen krijgt wat meer mantelzorg dan de volwassenen (6%). Het regionale percentage (7%) als het gaat om het ontvangen van mantelzorg is voor deze leeftijdsgroep wat hoger. 16

17 2.11. Conclusies Gezondheidsprofiel gemeente Roerdalen Veel inwoners in Roerdalen hebben een ongezonde leefstijl. Zo kampt meer dan de helft van de inwoners in Roerdalen met overgewicht. Ook voldoet ongeveer één derde van de volwassenen en bijna de helft van de 75+ ers niet aan de norm als het gaat om bewegen. Verder zijn er veel mensen die risicogedrag vertonen zoals roken en het overmatig gebruik van alcohol, en hebben inwoners in veel gevallen een chronische aandoening, waaronder hart- en vaatziekten en diabetes. Een groot aantal inwoners beoordeelt hun eigen gezondheid dan ook vaak slecht. Van de 75+ ers ervaart de meerderheid hun gezondheid niet goed. Daarnaast voelen veel inwoners in Roerdalen zich eenzaam. Tot slot wordt er door redelijk wat inwoners uit deze gemeente mantelzorg gegeven en met name 75+ ers ontvangen deze vorm van zorg. Gemeente Roerdalen vergeleken met regio Limburg-Noord en Nederland Inwoners van Roerdalen kampen vaker met overgewicht dan inwoners in regio Limburg- Noord en Nederland. Daarnaast hebben inwoners van deze gemeente vaker een chronische aandoening. Volwassenen en ouderen van 75+ hebben vaker hart- en vaatziekten dan volwassenen in de regio en het land en de 75+ ers ook vaker diabetes. Ouderen van 65+in Roerdalen ervaren hun gezondheid vaker slecht dan ouderen in de rest van de regio en het land, met name de 75+ ers. Ook zijn ouderen vaker eenzaam in deze gemeente in vergelijking met de regio. Daarentegen roken minder inwoners in deze gemeente dan in Limburg-Noord en Nederland en drinken zij minder vaak overmatig alcohol. Verder bewegen volwassenen in Roerdalen minder vaak onvoldoende dan volwassenen in de regio en het land, maar de 75+ ers bewegen juist wat vaker onvoldoende. Tot slot geven volwassenen in deze gemeente vaker mantelzorg, en ook de 75+ ers geven iets meer mantelzorg dan 75+ ers in Nederland. 17

18 Risicogroep geslacht: volwassenen jaar Risicogroep geslacht: ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid 19% 21% Slecht ervaren gezondheid 39% 44% Overgewicht 39% 55% Overgewicht 63% 57% Onvoldoende lichaamsbeweging 33% 38% Onvoldoende lichaamsbeweging 25% 39% Roken 24% 22% Mannen Vrouwen Roken 13% Mannen Vrouwen Overmatig alcoholgebruik 5% 11% Overmatig alcoholgebruik 9% 5% Chronische aandoening(en) 52% 64% Chronische aandoening(en) 83% 91% Diabetes 4% 4% Diabetes 16% 17% Hart- en vaatziekten 14% 14% Hart- en vaatziekten 42% 47% Eenzaamheid 36% 32% Eenzaamheid 39% 43% Mantelzorg geven 9% 16% Mantelzorg geven 12% 14% 3% Mantelzorg krijgen 5% 0% 30% 40% 50% 60% 70% Mantelzorg krijgen 11% 22% 18 0% 40% 60% 80% 100%

19 HOOFDSTUK 3: RISICOGROEPEN EN TRENDS REGIO LIMBURG-NOORD Allereerst wordt er in dit hoofdstuk de focus gelegd op risicogroepen als het gaat om de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord. Voor het gezondheidsprofiel van de regio Limburg- Noord wordt daarom een onderscheid gemaakt naar geslacht en opleidingsniveau. Vervolgens wordt bekeken hoe de gezondheid van inwoners in deze regio zich ontwikkeld heeft in de periode 2008/ De vergelijkingen vinden telkens plaats voor twee afzonderlijke leeftijdsgroepen, namelijk volwassenen (19-64 jaar) en ouderen (65+) Focus op risicogroepen: geslacht Volwassenen (19-64 jaar) Als het gaat om volwassenen is er voor een aantal gezondheidsthema s op regionaal niveau duidelijk verschil te zien tussen mannen en vrouwen. Zo geldt bijvoorbeeld voor het thema overgewicht dat meer dan de helft (55%) van de mannen in de regio hier last van heeft, terwijl het aantal vrouwen met overgewicht een stuk lager ligt (39%). Ook voor wat betreft alcoholgebruik is te zien dat meer dan 2 keer zoveel mannen (11%) als vrouwen (5%) overmatig alcohol consumeren. Verder voelen mannen van deze leeftijd zich vaker eenzaam dan vrouwen (36% vs. 32%). Volwassen vrouwen in de regio Limburg-Noord bewegen daarentegen vaker onvoldoende (38%) in vergelijking met mannen (32%) en hebben vaker te kampen met één of meerdere chronische aandoeningen (64%) dan mannen (52%). Daarnaast geven zij relatief vaker mantelzorg aan hun naasten (16%) dan dat mannen dit doen (9%) en ontvangen zij zelf ook wat meer mantelzorg (5% vs. 3%). Ouderen (65+) Voor ouderen zijn er ook een aantal verschillen tussen mannen en vrouwen waar te nemen op bepaalde gezondheidsthema s (op regionaal niveau). Voor wat betreft de thema s overgewicht en overmatig alcoholgebruik zijn het net als bij de volwassenen mannen die hoger scoren dan vrouwen, hoewel de verschillen tussen mannen en vrouwen in deze leeftijdsgroep kleiner zijn geworden. Verder geldt net als voor volwassenen dat vrouwen van 65+ vaker onvoldoende bewegen (39%) dan mannen in deze leeftijdsgroep (25%). Daarnaast hebben vrouwen in deze leeftijdscategorie vaker minstens één chronische ziekte (91%) in vergelijking met mannen (83%), maar beoordelen zij hun gezondheid ook slechter dan mannen (44% vs. 39%). Ook zijn het bij ouderen juist vrouwen die vaker eenzaam zijn (43%) dan mannen (39%). Wat verder opvalt is dat vrouwen nu dubbel zo vaak mantelzorg ontvangen (22%) in vergelijking met mannen (11%), terwijl door beide groepen ongeveer evenveel mantelzorg wordt gegeven (vrouw: 14% vs. man: 12%). 7 De volwassenenmonitor is destijds afzonderlijk van de ouderenmonitor afgenomen in 2009, de ouderenmonitor in

20 Risicogroep opleidingsniveau: volwassenen jaar Risicogroep opleidingsniveau: ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid 17% 12% 30% Slecht ervaren gezondheid 35% 27% 45% Overgewicht 45% 41% 55% Overgewicht 61% 58% 54% Onvoldoende lichaamsbeweging 32% 32% 44% Onvoldoende lichaamsbeweging 18% 35% 27% Roken 13% 21% 32% Roken 11% 12% Overmatig alcoholgebruik 8% 9% 8% Overmatig alcoholgebruik 5% 9% 12% Chronische aandoening(en) 55% 52% 68% Chronische aandoening(en) 90% 83% 78% Diabetes 6% 3% 2% Diabetes 18% 15% 11% Hart- en vaatziekten 11% 11% Hart- en vaatziekten 46% 40% 41% Eenzaamheid Mantelzorg geven Mantelzorg krijgen 6% 3% 2% 12% 13% 12% 32% 28% 41% Laag opleidingsniveau (LO, MAVO, LBO) Midden opleidingsniveau (HAVO VWO MBO) Hoog opleidingsniveau (HBO, WO) Eenzaamheid Mantelzorg geven Mantelzorg krijgen 12% 14% 15% 12% 8% 41% 40% 39% Laag opleidingsniveau (LO, MAVO, LBO) Midden opleidingsniveau (HAVO VWO MBO) Hoog opleidingsniveau (HBO, WO) 0% 40% 60% 80% 0% 40% 60% 80% %

21 3.2. Focus op risicogroepen: opleidingsniveau Volwassenen (19-64 jaar) Wanneer we kijken naar volwassenen, is te zien dat laagopgeleiden over het algemeen een slechtere gezondheid hebben dan mensen die hoger opgeleid zijn. Zij beoordelen hun gezondheid dan ook in meer gevallen slecht (30%) in vergelijking met midden- (17%) en hoogopgeleiden (12%). Laagopgeleiden hebben daarnaast vaker overgewicht (55%), chronische aandoeningen (68%), diabetes (6%) en hart- en vaatziekten () en een groter aandeel van deze groep rookt (32%). Ook zijn zij vaker eenzaam (41%) en ontvangen zij vaker mantelzorg (6%). De verschillen tussen middenen hoogopgeleiden zijn op de meeste thema s minder groot. Opvallende uitzondering is dat onvoldoende lichaamsbeweging vaker voorkomt onder hoogopgeleiden (44%) dan onder lager opgeleiden (32%). Voor wat betreft overmatig alcoholgebruik en mantelzorg geven zijn er vrijwel geen verschillen waarneembaar tussen de betreffende opleidingsniveaus. Ouderen (65+) De verschillen binnen de diverse gezondheidsthema s voor ouderen van 65+ laten een vergelijkbaar beeld zien als dat voor volwassenen. Ook hier hebben de laagopgeleiden over het algemeen een minder goede gezondheid dan de midden- en hoogopgeleiden. De verschillen tussen de opleidingsklassen zijn voor ouderen echter een stuk kleiner dan voor volwassenen, bijvoorbeeld op het gebied van chronische aandoeningen (laag: 90%, midden: 83%, hoog: 78%). Verder is er op de thema s roken en eenzaamheid voor deze groep nauwelijks verschil te zien tussen de laag-, middenen hoogopgeleiden. Wat voor ouderen verder opvalt is dat in dit geval de hoogopgeleiden vaker overmatig alcohol consumeren (12%) dan de midden-(9%) en laagopgeleiden (5%), terwijl er voor volwassenen nauwelijks verschil is tussen de opleidingsniveaus. 21

22 Trends : volwassenen jaar Trends : ouderen 65+ Slecht ervaren gezondheid* Slecht ervaren gezondheid* 42% Overgewicht 44% 47% Overgewicht 59% 60% Onvoldoende lichaamsbeweging** 35% Onvoldoende lichaamsbeweging** 32% Roken 24% 23% Roken 12% 11% Overmatig alcoholgebruik 9% 8% Overmatig alcoholgebruik 7% 7% Chronische aandoening(en) 55% 58% Chronische aandoening(en) 84% 87% Diabetes 4% 4% Diabetes 14% 17% Hart- en vaatziekten*** 14% Hart- en vaatziekten*** 44% Eenzaamheid 36% 34% Eenzaamheid 42% 41% Mantelzorg geven 9% 12% Mantelzorg geven 7% 13% Mantelzorg krijgen 3% 4% Mantelzorg krijgen 15% 17% 0% 40% 60% 80% 0% 40% 60% 80% 100% *Slecht ervaren gezondheid kan in de trens niet worden vergeleken met 2008/2009 door onvoldoende consistentie in de antwoordmogelijkheden op beide meetmomenten **Onvoldoende lichaamsbeweging kan in de trends niet worden vergeleken met 2008/2009 door gebrek aan consistentie in de vraagstelling op beide meetmomenten ***Hart- en vaatziekten kan in de trends niet worden vergeleken met 2008/2009 door ontoereikende consistentie in de indicatoren op beide meetmomenten 22

23 3.3. Trends 2008/ Rondom de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord zijn er verschillende ontwikkelingen waar te nemen over de jaren heen. Op een aantal gebieden is een negatieve trend te zien. Volwassenen (19-64 jaar) Wat betreft volwassenen is het aantal mensen met overgewicht licht toegenomen in deze jaren (47% vs. 44%), evenals het aantal mensen met minstens één chronische aandoening (58% vs. 55%). Ook wordt er door volwassenen in 2012 vaker mantelzorg gegeven (12%) dan in 2009 (9%). Ouderen (65+) Voor ouderen in Limburg-Noord zijn er ook een aantal veranderingen waar te nemen over de jaren heen. Deze verschillen zijn in grote lijnen vergelijkbaar met de volwassen populatie. Zo hebben ouderen in 2012 vaker een chronische aandoening (87%) dan in 2008 (84%), waaronder diabetes (17% vs. 14%), en geven zij in meer gevallen mantelzorg (13% vs. 7%) Conclusies - Risicogroepen en trends regio Limburg-Noord Geslacht Geslacht blijkt een belangrijke factor voor het onderscheiden van gezondheidsrisico s in Limburg- Noord. Vrouwen in deze regio bewegen bijvoorbeeld vaker onvoldoende en hebben vaker chronische aandoeningen in vergelijking met mannen. Daarnaast geven volwassen vrouwen vaker mantelzorg dan mannen. Verder beoordelen vrouwen van 65+ hun gezondheid slechter, zijn zij vaker eenzaam en ontvangen zij in meer gevallen mantelzorg. Mannen in Limburg-Noord hebben daarentegen vaker overgewicht dan vrouwen en nuttigen vaker overmatig alcohol. Ook zijn volwassenen mannen juist vaker eenzaam dan vrouwen. Tot slot roken meer mannen dan vrouwen van 65 jaar en ouder. Opleidingsniveau Ook opleidingsniveau blijkt een cruciale onderscheidende factor te zijn als het gaat om gezondheidsrisico s in de regio. Zo hebben mensen met een laag opleidingsniveau over het algemeen een minder goede gezondheid dan mensen met een hoger opleidingsniveau. Zij ervaren hun gezondheid slechter, hebben vaker overgewicht, hebben vaker een chronische aandoening (waaronder diabetes en hart- en vaatziekten) en ontvangen in meer gevallen mantelzorg. Voor volwassenen geldt nog specifiek dat mensen met een laag opleidingsniveau vaker roken en vaker eenzaam zijn dan mensen met een midden of hoog opleidingsniveau. Ouderen met een laag opleidingsniveau bewegen ook vaker onvoldoende dan hoger opgeleiden. Volwassenen met een hoog opleidingsniveau daarentegen bewegen minder dan laagopgeleiden en ouderen die hoog opgeleid zijn drinken vaker overmatig alcohol dan de lager opgeleiden. Trends Over de jaren heen is de gezondheid van inwoners in Limburg-Noord niet op alle gezondheidsgebieden gelijk gebleven. In 2012 hebben meer mensen in deze regio een chronische aandoening en geven zij vaker mantelzorg. Daarnaast hebben volwassenen vaker overgewicht in dit jaar vergeleken met

24 HOOFDSTUK 4: GEZONDHEIDSBELEID EN LOKALE TOEKOMSTVERKENNING In dit hoofdstuk wordt vanuit landelijk beleid en regelgeving toegewerkt naar het beleid van de gemeente. Daarbij worden de landelijke en lokale ontwikkelingen aangestipt. De resultaten uit de voorgaande hoofdstukken komen terug in de risicogroepen en trends in de regio. Ten slotte worden aanbevelingen gedaan aan de gemeente door alle resultaten en conclusies te verbinden Landelijk beleid en regelgeving Het landelijk beleid is vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). In dat kader hebben de gemeenten de taak om op uniforme wijze gezondheidsinformatie te verzamelen en deze te gebruiken voor de ontwikkeling, uitvoering en evaluatie van het gemeentelijk gezondheidsbeleid. In de nota Gezondheid Dichtbij (2011) van het Rijk zijn roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie de vijf speerpunten van het preventiebeleid. Het kabinet legt hierbij met name het accent op bewegen. Gemeenten behoren de landelijke speerpunten in acht te nemen bij het vaststellen van hun gemeentelijke gezondheidsbeleid en zijn verplicht zorg te dragen voor de uitvoering van de preventieve zorg voor ouderen. Ten behoeve van de gemeentelijke gezondheidsnota s is de handreiking Gezonde Gemeente ontwikkeld. De handreiking beschrijft mogelijkheden voor een integrale aanpak voor acht gezondheidsthema s Lokaal Gezondheidsbeleid De gemeente Roerdalen heeft het uitvoeringsprogramma PPG2 in 2013 vastgesteld. De nota lokaal gezondheidsbeleid is vastgesteld met als speerpunten sport, spel en bewegen in de buurt van jaar en het gezonde dorp. Binnen de gemeente Roerdalen wordt uitvoering gegeven aan het project Zelfredzaamheidacademie (zie paragraaf 4.7) Ontwikkelingen De gemeente Roerdalen wil voor de uitvoering van haar lokaal gezondheidsbeleid zo veel mogelijk de aansluiting vinden bij de ontwikkelingen in het sociaal domein, namelijk 1. Invoering van de Wet werken naar vermogen; 2. Overheveling van de AWBZ-begeleiding naar de Wmo; 3. Transitie van de jeugdzorg Aandacht voor risicogroepen in de regio De cijfers in deze volwassenen- en ouderenmonitor laten zien dat op het terrein van gezonde leefstijl nog gezondheidswinst te halen is. Het biedt aangrijpingspunten voor verbetering van preventie in het algemeen. Maar ook specifieke informatie per speerpunt of doelgroep. Op basis van de regionale gezondheidscijfers komen de volgende risicogroepen naar voren: Mensen met een laag opleidingsniveau en vrouwen van 65+ ervaren een slechtere gezondheid; Mannen en laagopgeleiden hebben vaker overgewicht; Vrouwen, hoogopgeleide volwassenen en laagopgeleide ouderen bewegen te weinig; Vrouwen en laagopgeleiden hebben vaker chronische aandoeningen; Mannen van 65+ en volwassenen met een laag opleidingsniveau roken vaker; Mannen en ouderen met een hoog opleidingsniveau drinken vaker overmatig alcohol; Volwassen mannen, vrouwen van 65+ en laagopgeleide volwassenen zijn vaker eenzaam; Vrouwen van 65+ en laagopgeleiden ontvangen vaker mantelzorg; 24

25 Volwassen vrouwen geven vaker mantelzorg Trends in de regio De volwassenen- en ouderenmonitors worden al een aantal jaren afgenomen. Wat regionaal opvalt is dat er meer mensen zijn met een chronische aandoening en dat er meer mantelzorg gegeven wordt dan in Tevens neemt het aantal volwassenen met overgewicht toe. Er zijn veranderingen in vraagstelling geweest waardoor er niet voor alle gezondheidsthema s een trend aan te duiden is Aanbevelingen gemeente Roerdalen De gemeente Roerdalen heeft een groot percentage ouderen en zal de komende jaren verder vergrijzen. De verwachting is dat de trends die nu zichtbaar zijn, doorzetten in de komende jaren. Daar komt bij dat gemeenten in het kader van de ontwikkelingen in het sociale domein meer taken gaan krijgen. De omslag van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving gaat geleidelijk. Burgers moeten wennen aan de omslag die de ontwikkelingen in het sociale domein met zich mee brengt. De gemeente kan ten eerste een rol spelen in het goed en helder communiceren van wat er gaat veranderen voor de burger. Wat kan men wel van de gemeente verwachten en waar zijn burgers zelf aan zet. Daar waar burgers voorheen terecht konden bij de gemeente zal er nu meer een beroep gedaan worden op de zelfredzaamheid van de burger en op naastenhulp. Burgers moeten in dit proces meegenomen en gestimuleerd worden en handvatten krijgen om zelfredzaam te kunnen zijn. Goede voorlichting aan burgers kan de zelfredzaamheid bevorderen. Daarnaast kan deze voorlichting gecombineerd worden met aandacht voor een gezonde leefstijl. Op deze manier wordt er op een laagdrempelige manier ingezet op het bevorderen van de gezondheid. De gemeente Roerdalen heeft duidelijk in beeld aan welke speerpunten ze kunnen werken. Binnen het gezonde dorp mag de focus liggen op overgewicht en bewegen. Door meer volwassenen en ouderen aan het bewegen te krijgen is er naast overgewicht ook gezondheidswinst te behalen op andere leefstijlthema s zoals chronische aandoeningen, eenzaamheid en de gezondheid in het algemeen. Door het inventariseren van het beweegaanbod en toetsen of dit aanbod aansluit bij de behoeften van de volwassenen en ouderen krijgt men zicht op waar eventuele hiaten zitten. De handreiking Gezonde Gemeente biedt aanknopingspunten voor een integrale aanpak van sport en bewegen. Naast een aanbod dat aansluit bij de behoefte van de burgers is het ook belangrijk dat er samenwerking en maatregelen op andere gemeentelijke beleidsterreinen vormgegeven worden. Wellicht zijn er nog andere initiatieven binnen de gemeente Roerdalen waar aansluiting bij gezocht kan worden. Verder is opvallend in de gemeente Roerdalen dat de groep volwassenen veel mantelzorg geeft in vergelijking met Limburg-Noord. Door de vergrijzing is de verwachting dat er nog meer een beroep gedaan wordt op mantelzorgers. Gezien deze ontwikkelingen, de Wmo en de participatiesamenleving is het wenselijk dat de gemeente Roerdalen mantelzorgers goede ondersteuning biedt zodat zij deze taak zo goed mogelijk kunnen blijven uitvoeren Innovatie Om haar preventietaak zo goed mogelijk uit te voeren is de GGD voortdurend op zoek naar nieuwe mogelijkheden. Voor de doelgroep ouderen heeft de GGD drie pilots ontwikkeld die momenteel in een aantal gemeenten worden uitgevoerd. Dit zijn de Zelfredzaamheidacademie, Preventienetwerkanalyse en Digitale Signalerings- en Advieslijst (DSA). De verschillende projecten beogen een effectieve ouderengezondheidszorg te bewerkstelligen, waarbij de focus per project verschilt. De zelfredzaamheidacademie gaat met de burgers in overleg. De preventienetwerkanalyse 25

26 streeft een gezamenlijke doelstelling na binnen een netwerk en toetst bij burgers. De DSA brengt kwetsbare ouderen in beeld en wil uiteindelijk kwetsbaarheid bij ouderen voorkomen of uitstellen Conclusies Beleidsaanbevelingen Helder communiceren over de veranderingen van de Wmo geeft burgers (voornamelijk ouderen) van de gemeente Roerdalen duidelijkheid. Daarnaast kan het geven van voorlichting over zelfredzaamheid gecombineerd met een leefstijlthema de gezondheid van de burgers bevorderen. De speerpunten mantelzorg en overgewicht zouden een waardevolle toevoeging zijn aan het beleid van de gemeente Roerdalen waarbij er voor volwassenen en ouderen ook gezondheidswinst te behalen is op andere leefstijlthema s. Betrek burgers in dit proces zodat het niet opgelegd, maar iets van de samenleving wordt. De handreiking Gezonde Gemeente biedt de gemeente handvatten voor een integrale aanpak. 26

27 INFORMATIE Voor meer informatie over Gezondheid in beeld. Gemeente Roerdalen : Voor vragen kunt u contact opnemen met: Femke Hamers E: f.hamers@vrln.nl T: +31(0) ADRESGEGEVENS GGD Limburg-Noord, onderdeel van de Veiligheidsregio Drie Decembersingel 50, 5921 AC Venlo-Blerick Postbus 1150, 5900 BD Venlo Telefoon: