Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk BELEIDSKADER en PRIORITEITEN voor de periode 2008-2011
1 Inleiding Ruim vier miljoen Nederlanders doen vrijwilligerswerk, individueel of collectief, in hun straat, in hun club, voor het milieu, voor een goed doel. Van hun onbetaalde activiteiten profiteert de hele samenleving. Wie zich vrijwillig inzet verdient dan ook professionele belangstelling en ondersteuning. Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk, verder te noemen NOV, zorgt ervoor dat vrijwillige inzet de aandacht krijgt die nodig is. NOV is de brancheorganisatie binnen het vrijwilligerswerk in Nederland waarbij 350 (koepel)organisaties zijn aangesloten, organisaties die met of voor vrijwilligers werken. Inhoudelijk bestrijken de lidorganisaties het gehele maatschappelijke spectrum, alle beleidssectoren zijn vertegenwoordigd: sport, zorg, groen, veiligheid, jeugd, kunst, cultuur, kerken, politiek etc. Geen ministerie, geen overheid die niet met vrijwilligerswerk in aanraking komt. NOV is een heterogene vereniging. De karakters en belangen van de leden zijn dus zeer divers en de betekenis van de vrijwilligers voor deze organisaties is verschillend, maar altijd belangrijk. Alle leden hebben zelf ook andere belangen te behartigen, voor de belangenbehartiging van (individuele) vrijwilligers sluit men zich aan bij NOV, de enige organisatie in Nederland die zich specifiek richt op belangenbehartiging voor en versterking van vrijwilligerswerk, vrijwilligers en hun organisaties. NOV treedt op als woordvoerder en lobbyist van het vrijwilligerswerk; is een serieuze gesprekspartner van politiek, overheid en andere beleidsbeïnvloeders. Vereniging NOV geeft zowel gevraagd als ongevraagd advies. De vereniging werkt als schakel voor de leden en dat stelt leden in staat kennis en ervaringen uit te wisselen en samenwerkingsprojecten te ontwikkelen. De leden bepalen samen het beleid voor de toekomst en kunnen volop gebruik maken van de netwerkfunctie van Vereniging NOV. NOV stimuleert netwerken, geeft leden de mogelijkheid als groep bij elkaar te komen waarbij de inhoud van het werk centraal staat. NOV geeft een sterke impuls aan het vrijwilligerswerk. Als brancheorganisatie streeft NOV naar meer maatschappelijke erkenning van het vrijwilligerswerk en leent zij ook haar naam aan tal van vernieuwende initiatieven. 2 NOV en ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk Voor de ontwikkeling van het strategische beleid van NOV als brancheorganisatie wordt ook gebruik gemaakt van de analyses, conclusies en aanbevelingen uit Toekomstverkenning Vrijwillige inzet 2015 van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Hoewel op korte termijn geen grote kwantitatieve verandering in de deelname aan vrijwilligerswerk te verwachten valt, zullen na 2015 de effecten van een aantal belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op vrijwillige inzet en dus op de organisaties die voor en met vrijwilligers werken. De branche moet zich daar op voorbereiden. De maatschappij verandert: door vergrijzing en verkleuring van de bevolking, door uiteenvallen van traditionele sociale en kerkelijke verbanden, door individualisering en de hoge vlucht van informatisering en communicatie. De vrijwilliger verandert: is hoger opgeleid, stelt hogere en meer individuele kwaliteitseisen, werkt langer en meer en heeft minder vrije tijd en dus ook minder tijd voor vrijwilligerswerk. De overheid verandert: meer erkenning en ondersteuning maar ook bureaucratie en een instrumentele benadering van vrijwilligerswerk voor re-integratie, inburgering- en onderwijsdoelen. Het aanbod en de vrijwilligersorganisaties moeten dus ook veranderen. 2/6
Omdat er volgens de Toekomstverkenning tot 2015 getalsmatig voldoende vrijwilligers zullen zijn hebben de kwalitatieve ontwikkelingen voor de komende jaren de hoogste prioriteit voor beleid van NOV. De veranderende maatschappij en de veranderende vrijwilliger vergen nieuwe vormen van vrijwilligerswerk, flexibel aanbod en grotere professionaliteit van de vrijwilliger en de organisaties om de concurrentie met andere vrijetijdsbestedingen het hoofd te kunnen bieden. De veranderende overheid vergt een grotere investering in de ontwikkeling en versterking van lokale en maatschappelijke netwerken. Daarnaast is de opkomst van geleid vrijwilligerswerk, dat wil zeggen vrijwilligerswerk als instrument van de overheid, vanwege het specifieke karakter en de enorme omvang een belangrijk vraagstuk voor de komende jaren. 3 Prioriteiten voor de periode 2008 tot en met 2011 3.1 Collectieve belangenbehartiging NOV is collectieve belangenbehartiger en spreekbuis op het landelijke niveau, lobbyist voor het brede vrijwilligerswerk. Zij spreekt zich uit tegenover overheden over voorgenomen beleid en effecten van wet- en regelgeving. Geeft gevraagd en ongevraagd advies en probeert de politieke besluitvorming te beïnvloeden door informatie te verstrekken en afspraken te maken. Neemt deel aan overlegstructuren met landelijke organisaties als VNG, IPO, werknemers- en werkgeversorganisaties. Als belangengemeenschap voor vrijwilligers(werk) zal NOV zich in de toekomst verder ontwikkelen tot een sterke, breed gedragen brancheorganisatie, die als antwoord of vooruitlopend op maatschappelijke ontwikkelingen in samenspraak en afstemming met de lidorganisaties een doeltreffend strategisch beleid zal ontwikkelen en uitdragen dat recht doet aan de essentie en waarde van de vrijwilligerssector. Belangrijke taak voor NOV is onverminderd duidelijk te maken wat de toegevoegde waarde van een brancheorganisatie in het maatschappelijk krachtenveld is. Voor de leden bestaat deze meerwaarde uit een mix van belangenbehartiging, te leveren diensten en het netwerk dat de brancheorganisatie biedt. Voor de kracht van NOV als algemene belangenbehartiger voor vrijwilligers en hun organisaties is het van belang om de komende jaren te investeren in een sterke organisatie en actief te werken aan draagvlakverbreding op witte vlekken zowel geografisch als sectoraal. Door gebruik te maken van de kennis en kracht van de kwalitatief sterke leden en van de netwerken waarin deze opereren kan NOV werken aan een sterk imago en een sterke identiteit van vrijwilligers(organisaties) binnen onze samenleving. 3.2 Interne binding en netwerken De leden van NOV zijn grofweg in twee categorieën te verdelen. (Koepel)organisaties waar uitvoering van het vrijwilligerswerk plaatsvindt en organisaties die in dit proces een bemiddelende en ondersteunende rol hebben, zoals vrijwilligerscentrales en vrijwilligerssteunpunten. De betekenis van het lidmaatschap van NOV voor de individuele lidorganisaties varieert met de omvang van hun organisatie. Voor kleine leden is de brancheorganisatie een oplossing voor hun stafmanco, zij maken veelvuldiger gebruik van de helpdesk en ondersteuningsaanbod, voor de middelgrote leden zijn de gezamenlijke ontwikkelings- en kwaliteitstrajecten van meer belang en voor de grote leden, die alles zelf in huis hebben, is vooral de gezamenlijke lobby als brancheorganisatie van belang. Hoe meer massa en hoe breder, hoe effectiever de lobby kan zijn. NOV kent een aantal netwerken waar leden op basis van inhoudelijke thema s regelmatig bijeen komen, zoals Jeugd, Zorg en Intercultureel werken. Deze netwerken zijn een platform voor ontmoeting, afstemming en kennisuitwisseling, ze zijn ook beleidsondersteunend aan de vereniging. Het lidmaatschap is daarmee een kwestie van zowel halen als brengen. NOV kent een voortdurende dynamiek van differentiatie. Op basis van actuele inhoudelijke thema s en 3/6
maatschappelijke ontwikkelingen of voor nieuwe sectoren worden voor langere of voor kortere tijd nieuwe netwerken opgestart, Het NOV netwerk met het grootste draagvlak is de Coöperatie, dat bestaat uit een vertegenwoordiging van vrijwilligerscentrales en vrijwilligerssteunpunten vanuit alle provincies. Dit netwerk neemt alleen al vanwege het aantal aangesloten organisaties een bijzondere positie in binnen NOV. Voor hen wordt een eigen nieuwsbrief verzorgd en uitgegeven en wordt jaarlijks een eigen congresdag georganiseerd. Gezien de toename van beleidsverantwoordelijkheden op lokaal en regionaal niveau gaan zich daar ook meer specifieke vraagstukken en belangen voordoen op dit terrein. Naast belangenbehartiging op landelijk niveau neemt daardoor ook die op regionaal en lokaal niveau in betekenis toe. Vooral bij de grotere VWC s groeit daardoor de gedachte om een eigen branche te vormen. Daarom zal in de komende beleidsperiode gewerkt worden aan versterking van het netwerk van vrijwilligerscentrales en steunpunten binnen de vereniging. De Coöperatie zal worden uitgenodigd in 2008 daartoe met een voorstel te komen. Door overheidsbeleid als de Wet Maatschappelijke Ondersteuning en de maatschappelijke stage in het voortgezet onderwijs verschuift het accent van de financiële en inhoudelijke verantwoordelijkheid voor vrijwilligers en hun organisaties naar het gemeentelijke niveau. Voor een groot aantal leden van NOV betekent dit een versnippering van aandacht en middelen. Er zal meer concurrentie in ondersteuning en uitvoering ontstaan, kwaliteitsverschillen tussen VWC s zullen duidelijker worden, samenwerking met steunpunten mantelzorg, sportservicecentra en brede welzijnsorganisaties komen nadrukkelijk aan de orde. NOV zal betere relaties op regionaal niveau ontwikkelen door meer contact te zoeken met bestuurders van lidorganisaties en de vorming van regionale bestuurderskringen te stimuleren. 3.3 Kwaliteit en professionaliseren: Vrijwilligersorganisaties zullen steeds adequater moeten inspelen op de behoeften van de vrijwilliger, van de profijthebber en op de voorwaarden van de financier. Vrijwilligersorganisaties beconcurreren elkaar daarbij op kwaliteit, doelmatigheid en imago, organisaties die niet meekomen in de professionaliseringsslag hebben steeds meer moeite om voldoende vrijwilligers te vinden of om de gevraagde dienstverlening te leveren. Nieuwe vormen van organiseren, minder bureaucratie, ICT benutten als kans, manieren om jonge bestuurders te motiveren, aandacht voor bestuursvraagstukken zullen onderwerp van beleid voor NOV zijn. Nieuwe ontwikkelingen zullen gericht moeten zijn op de veranderende vrijwilliger. Er moet sprake zijn van een flexibel aanbod van activiteiten, flexibel in tijd en plaats en projectmatig van opzet. Het zal meer individueel gericht moeten zijn, aangepast aan de wensen, de wisselende belangstelling en de mogelijkheden in tijd, plaats en agenda van vrijwilligers. Met maatwerk, kortlopende en duidelijk afgebakende trajecten en een persoonlijke benadering zullen de nieuwe groepen vrijwilligers benaderd moeten worden, zoals hoger opgeleiden met bestuurlijke ervaring, gepensioneerde professionals, allochtonen en jongeren. Online vrijwilligerswerk en andere nieuwe vormen van vrijwillige inzet zullen actief onder de aandacht van leden en overheden worden gebracht. Een kansrijke nieuwe vorm van vrijwillige inzet is het werknemersvrijwilligerswerk, zowel individueel als in georganiseerd verband. Overheidsbeleid dat is gericht op langer en meer verrichten van betaalde arbeid vormt een geduchte concurrentie voor de vrijwillige inzet. In samenwerking met bedrijven, vakbonden en werkgeversorganisaties zal NOV de komende jaren werken aan verdergaande introductie van vrijwilligerswerk in het bedrijfsleven. 3.4 Versterken van lokale ondersteuningsstructuur Gezien de enorme ambities van vooral de rijksoverheid en de hoge verwachtingen die er bestaan ten aanzien van de betekenis van vrijwilligerswerk voor het oplossen van maatschappelijke 4/6
vraagstukken vereist de ontwikkeling van een adequate ondersteuningsstructuur van het lokale vrijwilligerswerk veel inspanning. Tot op heden maakt NOV zich zorgen over de invulling die veel gemeenten geven aan de nieuwe verantwoordelijkheid ten aanzien van vrijwilligersbeleid. Een landelijke visie hierover ontbreekt en gemeenten richten zich intensiever op de professionele, harde elementen van de WMO. De zwakke plek in de lokale ondersteuning van vrijwilligerswerk is enerzijds dat er geen consensus of wetenschappelijk onderbouwd referentiemodel bestaat ten aanzien van de kernfuncties die lokaal vervuld moeten worden: elke gemeente doet wat haar goeddunkt. Het ontbreekt aan een norm waaraan gemeentelijk vrijwilligersbeleid i.c. de kwaliteit van vrijwilligerscentrales kan worden afgemeten. De (lokale) ondersteuningsstructuur in Nederland gedraagt zich als los zand, er ontbreekt samenhang, afstemming, kwaliteit en continuïteit. In de Beleidsbrief Mantelzorg en Vrijwillige Inzet van het ministerie van VWS (oktober 2007) wordt deze problematiek onderkend en wordt initiatief genomen voor het benoemen van zgn. basisfuncties en aanzetten gegeven voor versterking van de lokale en regionale ondersteuningsstructuur. VNG, IPO, CMO s, VWC s en landelijke vrijwilligersorganisaties zijn partners voor NOV om in het gehele land een goed geïntegreerd gemeentelijk vrijwilligersbeleid te bewerkstelligen. 3.5 Vrijwilligerswerk als instrument van de overheid Het kabinet Balkenende IV besteedt in zijn beleid veel aandacht aan vrijwilligerswerk als instrument voor oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Vooral de invoering van maatschappelijke stage in het onderwijs, van het Deltaplan Inburgering en de (arbeids)integratieprojecten voor allochtone vrouwen vallen daarbij op. Een grote inzet, aanbod activiteiten en ondersteuning en begeleiding van vrijwilligersorganisaties worden daarbij verondersteld. Alleen al voor de hiervoor genoemde beleidsvoornemens gaat het om ongeveer 350.000 vrijwilligers plaatsen. Afbreukrisico wegens overvragen en imagoschade vanwege het onvrijwillige karakter van het beleid liggen voor de sector op de loer. De branche moet stevige grenzen en harde voorwaarden stellen richting overheid en uitvoeringspartners als ministeries, gemeenten, UWV s, scholen en bedrijven. Als vertegenwoordiger van de branche zal NOV bijdragen aan en reageren op uitvoeringsplannen van departementen en daarbij de intrinsieke motivatie voor vrijwilligerswerk bewaken. NOV zal partijen bijeen brengen om oplossingen te bedenken en voorwaarden te benoemen, keuzes motiveren en zo nodig actie voeren. En uiteraard ook de achterban stimuleren en ondersteunen in het ontwikkelen van nieuw aanbod. 3.6 Imagoversterking De rol van vrijwillige inzet in de samenleving zal de komende jaren in betekenis blijven toenemen. Ook moeten er voortdurend nieuwe (groepen) potentiële vrijwilligers worden verleid om actief te worden. Daarom is het van belang dat burgers, bestuurders, beleidsmakers en media een positief, realistisch en zo volledig mogelijk beeld van vrijwillige inzet hebben. Door goede public relations en imago versterkende projecten moet dit doel gerealiseerd worden. Evenementen als MADD, Het Nationaal Compliment en de Nationale Vrijwilligersdag worden door NOV daadwerkelijk ondersteund. Als brancheorganisatie verleent NOV een tweetal kwaliteitskeurmerken, de kwaliteitsonderscheiding Goed Geregeld voor vrijwilligersorganisaties en het Keurmerk Steunpunt Vrijwilligerswerk. Na bijna tien jaar van toepassing is het tijd voor herbezinning op het bestaande stelsel, de criteria en de wijze van toetsing daarvan. Ook overweegt NOV de ontwikkeling van een eigen code Goed Bestuurd en gaat zij het instellen van geschillencommissies bevorderen en de daarbij behorende mogelijkheden om bij een onafhankelijk orgaan beroep aan te tekenen. 5/6
3.7 Onafhankelijke toekomst NOV Vereniging NOV bestaat in de huidige vorm sinds 2003. Tot die tijd vormden vereniging en werkorganisatie een geheel. Ten gevolge van een fusie is besloten dat de werkorganisatie en het verenigingsgedeelte los van elkaar verder moesten gaan. Ter compensatie van het verlies van het werkapparaat is door het Ministerie van VWS gewaarborgd dat de nieuw te vormen organisatie CIVIQ en sinds 2007 ook MOVISIE aan de vereniging NOV op zowel inhoudelijk, communicatief als facilitair terrein ondersteuning biedt. Het bestuur van NOV en de Raad van Bestuur van MOVISIE leggen de afspraken aangaande de omvang en kwaliteit van de gewenste ondersteuning jaarlijks schriftelijk vast. Regelmatig wordt door NOV en MOVISIE gezamenlijk opgetreden, maar altijd vanuit de eigen verantwoordelijkheid en met soms uiteenlopende belangen De financiële basis van NOV bestaat uit de contributies die door de leden worden opgebracht, belangrijke verenigingsactiviteiten als congres, themabijeenkomsten en algemene ledenvergaderingen worden hiermee gefinancierd. De inhoudelijke ondersteuning door MOVISIE als externe werkorganisatie is tot 2011 door VWS financieel gewaarborgd is. Na dat jaar moet MOVISIE haar opdrachten en financiering uit de markt halen, wat ook geldt voor de ondersteuning van NOV. De toekomst van NOV moet dus zowel beleidsmatig als financieel veilig worden gesteld. In de komende beleidsperiode zal het bestuur van NOV stappen zetten om de eigen werkcapaciteit te versterken. Daartoe zal bij de overheid de bereidheid tot investeren in de eigen beleidsambities uitputtend moeten worden benut. Ook zal worden gezocht naar medefinanciering bij fondsen, VNG, RABO, Postbank etc. en door het verwerven van legaten en andere schenkingen. Omdat NOV onafhankelijk is en dat wil blijven zal de vereniging zich onmisbaar en onvervangbaar moeten maken voor de achterban en zich als autonome marktpartij moeten kunnen opstellen. Voor de achterban moeten vooral het reguleren van branche, de service aan leden en de collectieve belangenvertegenwoordiging merkbaar en zichtbaar zijn. Op korte termijn zal gezocht worden naar betere benutting van ICT-toepassingen voor eigenstandig ledeninformatiesysteem waarbinnen de leden kunnen komen tot onderlinge uitwisseling van kennis en deskundigheid. 4 Uitvoering en verantwoording van beleid Samen met de leden wordt de uitvoeringsagenda voor de toekomst bepaald. In jaarlijks op te stellen werkprogramma s zullen de beleidsprioriteiten nader worden uitgewerkt en in concrete activiteiten worden omgezet. Het NOV bestuur zal hieraan uitvoering (doen) geven door op te treden als belangenbehartiger van het vrijwilligerswerk. Vereniging NOV is de woordvoerder en lobbyist van het vrijwilligerswerk; een serieuze gesprekspartner van politiek, overheid en andere beleidsbeïnvloeders. Vereniging NOV geeft zowel gevraagd als ongevraagd advies. te werken als schakel voor de leden. Vereniging NOV stimuleert netwerken, geeft leden de mogelijkheid als groep bij elkaar te komen waarbij de inhoud van het werk centraal staat. Als netwerker stelt Vereniging NOV haar leden in staat kennis en ervaringen uit te wisselen en samenwerkingsprojecten te ontwikkelen. ` een sterke impuls te geven aan het brede vrijwilligerswerk. Vereniging NOV streeft naar meer maatschappelijke erkenning voor vrijwilligers en de hele vrijwillige sector. Ook leent zij haar naam aan tal van vernieuwende initiatieven. Over het gevoerde inhoudelijk en financieel beleid wordt door het bestuur twee keer per jaar verantwoording afgelegd aan de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging NOV. 6/6