1 Inleiding 1 Elise Okhuizen 1.1 De verhouding van de AWR en Invorderingswet 1990 tot de Awb 1 1.1.1 De AWR in relatie tot de Awb 1 1.1.2 De Invorderingswet 1990 in relatie tot de Awb 3 1.2 De reikwijdte van de AWR 4 1.3 De reikwijdte van de Invorderingswet 1990 6 2 Wijzen van heffing 9 Elise Okhuizen 2.1 Inleiding 9 2.1.1 De aangifte 9 2.1.1.1 Definitie 9 2.1.1.2 Functie van de aangifte 10 2.1.1.3 De uitnodiging tot het doen van aangifte 11 2.1.1.4 De inhoud van de aangifte 12 2.1.1.5 Termijn voor indiening van de aangifte 17 2.1.1.6 Sancties 18 2.2 Aanslagbelastingen 21 2.2.1 De aanslag 21 2.2.1.1 De definitieve of primitieve aanslag 21 2.2.1.2 Voorlopige aanslagen 30 2.2.1.3 Voorheffingen 34 2.2.1.4 De conserverende aanslag 37 2.2.1.5 De aanslagtermijn 42 2.2.2 Navordering 46 2.2.2.1 Inleiding 46 2.2.2.2 Voorwaarden voor navordering (algemeen) 47 2.2.2.3 De eis van een nieuw feit en de onderzoeksplicht van de inspecteur 48 2.2.2.4 Uitzonderingen op de eis van een nieuw feit 62 2.2.2.5 Termijnen voor navordering 65 2.2.2.6 Navordering na herziening WOZ-beschikking 71 2.3 Aangiftebelastingen 71 2.3.1 Inleiding 71 vii
2.3.2 Heffing door wie? 73 2.3.3 Voldoenings- en afdrachtsbelastingen 74 2.3.4 Tijdvak- en tijdstipbelastingen 77 2.3.5 Aangifte en betaling 79 2.3.5.1 De aangifte 79 2.3.5.2 Betaling 80 2.3.5.3 Uitstel voor het doen van aangifte en/of betalen 83 2.3.5.4 Herstel van gebreken door de belastingplichtige of inhoudingsplichtige 84 2.3.6 Sancties 86 2.3.6.1 Bestuursrechtelijke sancties 86 2.3.6.2 Strafrechtelijke sancties 86 2.3.7 Naheffing 86 2.4 Ambtshalve vermindering 90 2.5 De hardheidsclausule 92 2.6 Heffing van douanerechten en accijnzen 92 2.6.1 Douanerechten 92 2.6.2 Accijns 95 2.7 Heffing van lokale belastingen 96 2.7.1 Wijzen van heffing 97 2.7.2 Bijzondere herzieningsregeling 100 3 Verplichtingen ten dienste van de belastingheffing 101 Martien Pelinck 3.1 Inleiding 101 3.2 Informatieverplichtingen van de belastingplichtige 103 3.2.1 Algemeen 103 3.2.2 Gegevens, inlichtingen, boeken en bescheiden 103 3.2.2.1 Desgevraagd 103 3.2.2.2 Welke gegevens en inlichtingen? 104 3.2.2.3 Boeken, bescheiden en andere gegevensdragers 106 3.2.2.4 Wie moet de informatie/stukken verstrekken? 107 3.2.3 Informatieverplichtingen in internationale verhoudingen 108 3.2.4 Spontane informatieverplichtingen: herstelaangifte 110 3.2.4.1 Het correctiebericht 111 3.2.4.2 Artikel 10a AWR 112 3.2.5 Verschaffen van toegang 114 3.2.5.1 Binnentreding van woningen 114 3.2.5.2 Waarneming ter plaatse 115 3.2.6 Identificatieplicht 115 3.3 Administratieplicht 116 3.3.1 Algemeen 116 3.3.2 Wie is administratieplichtig? 116 viii
3.3.3 De inhoud van de administratieplicht 118 3.3.4 Bewaarplicht 121 3.3.5 Artikel 54 AWR 123 3.4 Verplichtingen ten behoeve van de belastingheffing van derden 123 3.4.1 Algemeen 123 3.4.2 De reikwijdte van de informatieplicht van administratieplichtigen 124 3.4.3 Renseigneringsverplichtingen 125 3.4.4 De positie van de administratieplichtige 126 3.5 Begrenzing van de informatieplicht 127 3.5.1 Algemeen 127 3.5.2 Verschoningsrecht 127 3.5.2.1 Het formele verschoningsrecht 127 3.5.2.2 Afgeleid verschoningsrecht 130 3.5.2.3 Informeel verschoningsrecht 130 3.5.3 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur 132 3.5.3.1 Inleiding 132 3.5.3.2 Zorgvuldigheid en evenredigheid 133 3.5.3.3 Verbod op détournement de pouvoir 135 3.5.3.4 Het beginsel van fair play 136 3.5.4 Algemene beginselen van procesrecht 136 3.5.5 Mensenrechten 138 3.5.5.1 Het nemo tenetur-beginsel 138 3.5.5.2 Het recht op privacy 140 3.6 Sancties en andere dwangmiddelen 141 3.6.1 Algemeen 141 3.6.2 Omkering en verzwaring van de bewijslast wegens het niet voldoen aan de bijkomende verplichtingen 142 3.6.3 Bestuurlijke boeten en strafrechtelijke sancties 142 3.6.4 De civielrechtelijke weg (dwangsom) 143 3.7 De informatiebeschikking 144 3.8 Geheimhouding 149 4 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur en beginselen van behoorlijke wetgeving 153 Eric Poelmann 4.1 Inleiding 153 4.2 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur 154 4.2.1 Inleiding 154 4.2.2 Codificatie 154 4.2.3 Contra legem-werking 155 4.3 De materiële beginselen van behoorlijk bestuur 155 4.3.1 Het evenredigheidsbeginsel 155 ix
4.3.2 Het vertrouwensbeginsel 158 4.3.2.1 Inleiding 158 4.3.2.2 Inlichtingen en toezeggingen 159 4.3.2.3 Impliciete standpuntbepalingen 160 4.3.2.4 Expliciete standpuntbepalingen 161 4.3.2.5 Boekenonderzoek 163 4.3.2.6 Beleidsregels 164 4.3.2.7 Duur van het gewekte vertrouwen 165 4.3.3 Het gelijkheidsbeginsel 165 4.3.3.1 Inleiding 165 4.3.3.2 Gelijke gevallen 166 4.3.3.3 Begunstigend beleid 167 4.3.3.4 Oogmerk van begunstiging 169 4.3.3.5 De meerderheidsregel 169 4.3.4 Rechtvaardigingsgronden 172 4.4 De formele beginselen van behoorlijk bestuur 172 4.4.1 Het motiveringsbeginsel 172 4.4.2 Het zorgvuldigheidsbeginsel 173 4.4.3 Het fair play-beginsel 174 4.4.4 Verbod van détournement de pouvoir en verbod op vooringenomenheid 175 4.4.5 Rechtsherstel 175 4.5 Beginselen van behoorlijke wetgeving 176 4.5.1 Inleiding 176 4.5.2 Het gelijkheidsbeginsel als beginsel van behoorlijke wetgeving 176 4.5.3 Het recht op ongestoord genot van eigendom 177 4.5.4 Het rechtszekerheidsbeginsel 178 5 Vertegenwoordiging in belastingzaken 181 Arnaud Booij 5.1 Inleiding 181 5.2 Vertegenwoordiging van de belastingplichtige 182 5.2.1 Inleiding 182 5.2.2 Wettelijke regels omtrent vertegenwoordiging 183 5.2.3 Vertegenwoordiging krachtens volmacht 185 5.3 Vertegenwoordiging van de Belastingdienst 188 5.3.1 Vertegenwoordiging krachtens mandaat 188 5.3.2 Vertegenwoordiging krachtens volmacht 190 5.4 Toerekening van kennis, opzet en schuld, de gemachtigde als medepleger van een beboetbaar feit 190 5.4.1 Inleiding 190 5.4.2 Toerekening van kennis bij dubbele petten 190 5.4.3 Toerekening van opzet en (grove) schuld 191 x
5.4.4 De gemachtigde als medepleger van een beboetbaar feit 193 5.4.5 Nogmaals de zorgplicht van de belastingplichtige 194 6 De fiscale vaststellings overeenkomst 197 L.J.A. Pieterse 6.1 Inleiding 197 6.2 Historie 199 6.3 Rechtstheoretische verkenningen 201 6.3.1 Het begrip vaststellingsovereenkomst 201 6.3.2 Verhouding tot andere rechtsfiguren 202 6.3.3 Het rechtskarakter van de vaststellingsovereenkomst 203 6.3.4 Toepasselijk recht 204 6.4 Inhoud van de vaststellingsovereenkomst 205 6.5 Totstandkoming van de vaststellingsovereenkomst 206 6.5.1 Aanbod en aanvaarding 206 6.5.2 Bevoegdheid en vertegenwoordiging 207 6.5.3 Misbruik van omstandigheden 207 6.5.4 Andere wilsgebreken 208 6.6 Vaststellingsovereenkomsten contra legem 209 6.7 Binding en uitvoering van de overeenkomst 211 6.8 Rechtsbescherming 214 6.8.1 Algemeen 214 6.8.2 Afstand van rechtsmiddelen 215 7 Fiscaal procesrecht 217 Justus van de Merwe 7.1 Inleiding 217 7.2 Gesloten stelsel van rechtsbescherming 219 7.3 Bezwaar 220 7.3.1 Bezwaar waartegen? 220 7.3.2 Vereisten voor de indiening van een bezwaarschrift 222 7.3.2.1 Algemeen 222 7.3.2.2 Tijdigheid 225 7.3.2.3 Motivering 230 7.3.3 De behandeling van het bezwaarschrift 231 7.3.3.1 Mandaatverbod 231 7.3.3.2 Hoorzitting 231 7.3.3.3 Uitspraak op bezwaar 233 7.3.3.4 Vergoeding kosten bezwaarfase 233 7.3.3.5 Massaal bezwaar 234 7.4 Beroep 234 7.4.1 Inleiding 234 7.4.2 De rechtbanken 235 xi
7.4.3 Beroep waartegen? 236 7.4.4 Vereisten voor de indiening van een beroepschrift 238 7.4.5 Vooronderzoek 240 7.4.5.1 Op de zaak betrekking hebbende stukken 240 7.4.5.2 Geheimhouding (art. 8:29 Awb) 241 7.4.5.3 Verdere stukken 242 7.4.5.4 Vervolg vooronderzoek 243 7.4.6 Vereenvoudigde behandeling 243 7.4.7 Versnelde behandeling 245 7.4.8 Voorlopige voorziening 245 7.4.9 Het onderzoek ter zitting 246 7.4.10 De uitspraak 251 7.4.10.1 De omvang van het geschil 251 7.4.10.2 De inhoud van de uitspraak 254 7.5 Hoger beroep 264 7.5.1 Inleiding 264 7.5.1.1 Omvang hoger beroep 264 7.5.1.2 Instellen hoger beroep en griffierecht 265 7.5.2 De belastingkamers van de gerechtshoven 266 7.5.3 Incidenteel hoger beroep 266 7.5.4 De uitspraak in hoger beroep 267 7.6 Beroep in cassatie 268 7.6.1 Inleiding 268 7.6.2 Cassatiegronden 269 7.7 Bewijs 271 7.7.1 Feiten en rechtsregels 271 7.7.2 Bewijslastverdeling 272 7.7.3 Aannemelijk maken en doen blijken 273 7.7.4 Bewijs door middel van vermoedens 273 7.7.5 Omkering bewijslast 274 7.7.5.1 Vereiste aangifte 274 7.7.5.2 Redelijke schatting 275 7.7.6 Bewijsmiddelen: keuze en waardering 276 7.7.7 Onrechtmatig verkregen bewijs 276 7.7.8 Bewijsaanbod 277 7.7.9 Bewijs van beboetbare feiten 278 7.8 Herziening van de uitspraak 278 8 Fraus legis 281 Robert IJzerman 8.1 Inleiding 281 8.1.1 Toepassingsvoorwaarden voor fraus legis 282 8.1.2 Vormgeving 282 xii
8.1.3 Gevolgen 283 8.1.4 Schijnhandelingen 283 8.2 Beperking van keuzevrijheid door fraus legis 284 8.3 Ultimum remedium en de rol van het legaliteitsbeginsel 284 8.4 De toepassingsvoorwaarden nader bezien 286 8.4.1 Het ontgaansmotief 286 8.4.2 Inbouw van zakelijke motieven 287 8.4.3 Strijd met doel en strekking van de wet 287 8.4.4 Geen strijd met doel en strekking van de wet 289 8.4.5 Het systeem der wet 290 9 De fiscale bestuurlijke boete 293 Khadija Bozia en Elise Okhuizen 9.1 Inleiding 293 9.2 Geschiedenis 293 9.3 De vierde tranche van de Awb 295 9.4 Verhouding tot het nationale strafrecht 295 9.5 Mensenrechtenverdragen 296 9.6 Bestuurlijke boeten 298 9.6.1 Inleiding 298 9.6.2 Verzuimboeten 300 9.6.2.1 Algemene kenmerken van verzuimboeten 300 9.6.2.2 De boete wegens het niet of niet tijdig doen van aangifte voor de aanslagbelastingen 301 9.6.2.3 De boete wegens het niet of niet tijdig doen van aangifte voor aangiftebelastingen 303 9.6.2.4 De boete wegens niet tijdige betaling van de belasting voor aangiftebelastingen 305 9.6.2.5 Andere verzuimen 307 9.6.3 Vergrijpboeten 307 9.6.3.1 Algemene kenmerken 307 9.6.3.2 De vergrijpboete bij (herziening van) de voorlopige aanslag 309 9.6.3.3 De vergrijpboete bij de primitieve aanslag 309 9.6.3.4 De vergrijpboete bij navordering 311 9.6.3.5 De vergrijpboete bij naheffing 312 9.6.3.6 Toerekening 314 9.6.3.7 De medepleger 315 9.6.4 Algemene voorschriften 317 9.6.4.1 Inleiding 317 9.6.4.2 Mededeling van de boete 317 9.6.4.3 Het ne bis in idem-beginsel 319 9.6.4.4 Het una via-beginsel 322 9.6.4.5 Inkeer of vrijwillige verbetering 322 xiii
9.6.4.6 Het zwijgrecht 324 9.6.4.7 Boete bij overlijden 327 9.7 Het Besluit Bestuurlijke Boete Belastingdienst 328 9.8 Bewijslast in boetezaken 328 10 Fiscaal strafrecht 331 Emilie Schotte en Jojanneke Sitsen 10.1 Inleiding 331 10.2 Verhouding van het fiscale strafrecht tot het commune strafrecht 332 10.2.1 Inleiding 332 10.2.2 Samenloop met commune delicten 333 10.2.2.1 Eendaadse samenloop 333 10.2.2.2 Meerdaadse samenloop 334 10.2.2.3 Voortgezette handeling 335 10.2.3 Strafrechtelijke leerstukken en begrippen 335 10.2.3.1 Inleiding 335 10.2.3.2 Misdrijven en overtredingen 335 10.2.3.3 Daderschap 336 10.2.3.4 Schuld en opzet 343 10.2.3.5 Ne bis in idem 345 10.2.3.6 Dubbele bestraffing (rechts)personen 347 10.2.3.7 Verjaring 347 10.2.4 De strafbeschikking 348 10.2.4.1 Inleiding 348 10.2.4.2 De commune strafbeschikking 349 10.2.4.3 De fiscale strafbeschikking 351 10.3 Verhouding van het strafrecht tot het fiscale boeterecht 353 10.4 Strafbare feiten 354 10.4.1 Misdrijven en overtredingen 354 10.4.2 Artikel 68 AWR 355 10.4.2.1 Inleiding 355 10.4.2.2 Ingevolge de belastingwet verplicht 355 10.4.2.3 Verstrekken 356 10.4.3 Artikel 69 AWR 360 10.4.4 Artikel 69a AWR 365 10.4.5 Samenloop van fiscale delicten 366 10.4.6 Het una via-beginsel 366 10.4.7 Inkeerregeling 368 10.4.7.1 Inleiding 368 10.4.7.2 De wettelijke bepalingen 369 10.4.7.3 Alsnog juiste aangiften doen 369 10.4.7.4 Moment van inkeer 370 10.4.7.5 Wie kunnen gebruik maken van de inkeerregeling? 372 xiv
10.4.7.6 Tot slot 374 10.5 Procedurele voorschriften 374 10.5.1 Opsporingsbevoegdheden 374 10.5.1.1 Inleiding 374 10.5.1.2 Opsporingsbevoegdheid 374 10.5.1.3 Dwangmiddelen 375 10.5.2 Samenloop met controlebevoegdheden 379 10.5.3 Richtlijnen AAFD 380 10.5.3.1 De aanmelding fase 1 380 10.5.3.2 Het selectieoverleg (SO) fase 2 381 10.5.3.3 Tripartiete overleg (TPO) fase 3 382 10.5.4 Voorkoming van strafvervolging 382 10.5.5 Samenloop met ontnemingsvorderingen 383 10.5.6 Berechting 383 11 Invordering 385 Arnaud Booij en Elise Okhuizen 11.1 Inleiding 385 11.2 Verhouding tot de Awb 386 11.3 Open systeem 387 11.3.1 Inleiding 387 11.3.2 De tweewegenleer 388 11.3.3 Faillissement 389 11.3.4 Onrechtmatige daad 391 11.3.5 Conservatoir beslag 392 11.3.6 Actio pauliana 394 11.4 De Leidraad Invordering 395 11.5 De belastingschuld 395 11.6 De bij de invordering betrokken personen 397 11.6.1 De belastingschuldige 397 11.6.2 De ontvanger 397 11.6.2.1 De taak van de ontvanger 397 11.6.2.2 Verhouding tot de inspecteur 397 11.6.2.3 Relatieve bevoegdheid 398 11.6.3 De deurwaarder 398 11.6.4 De directeur 398 11.6.5 De Rijksadvocaat 399 11.7 De reguliere invordering 399 11.7.1 De belastingaanslag 399 11.7.2 Bekendmaking van de aanslag 399 11.7.3 Betaling 401 11.7.3.1 Inleiding 401 11.7.3.2 Betalingstermijnen 401 xv
11.7.3.3 Toerekening van betalingen 401 11.7.3.4 Betalingskorting 402 11.7.3.5 Invorderingsrente 403 11.7.3.6 Boete bij niet-tijdige betaling 406 11.7.3.7 Verrekening 407 11.7.3.8 Uitstel van betaling 409 11.7.3.9 Kwijtschelding 413 11.8 De dwanginvordering 415 11.8.1 De aanmaning 415 11.8.1.1 Inleiding 415 11.8.1.2 In gebreke zijn 415 11.8.1.3 Kosten 416 11.8.2 Het dwangbevel 417 11.8.2.1 Uitvaardiging 417 11.8.2.2 Betekening 418 11.8.2.3 Kosten 419 11.8.2.4 Tenuitvoerlegging 420 11.8.2.5 Rechtsmiddelen 421 11.8.3 Versnelde invordering 423 11.8.3.1 Inleiding 423 11.8.3.2 Versnelde invordering versus conservatoir beslag 424 11.8.4 Vereenvoudigd derdenbeslag 425 11.8.5 Lijfsdwang 428 11.8.6 Het fiscale voorrecht 428 11.8.6.1 Algemeen 428 11.8.6.2 Het fiscale voorrecht 430 11.8.7 Het bodemrecht 431 11.8.7.1 Algemeen 431 11.8.7.2 Bodemzaken 432 11.8.7.3 Beleidsmatige beperking 433 11.8.7.4 Verschillen bodemrecht en bodemvoorrecht 434 11.8.8 Verjaring 434 11.9 Aansprakelijkheidsbepalingen 437 11.9.1 Inleiding 437 11.9.1.1 In gebreke zijn 438 11.9.1.2 Eerst uitwinning van de belastingschuldige 439 11.9.2 Bestuurdersaansprakelijkheid (art. 33 IW 1990) 439 11.9.2.1 Inleiding 439 11.9.2.2 Criteria artikel 33 IW 1990 439 11.9.2.3 Disculpatie 441 11.9.3 Bestuurdersaansprakelijkheid (art. 36 IW 1990) 441 11.9.3.1 Inleiding 441 11.9.3.2 Criteria artikel 36 IW 1990 442 xvi
11.9.3.3 Melding betalingsonmacht 443 11.9.3.4 Kennelijk onbehoorlijk bestuur 448 11.9.4 Ketenaansprakelijkheid (art. 35 IW 1990) 449 11.9.4.1 Inleiding 449 11.9.4.2 Criteria artikel 35 IW 1990 450 11.9.4.3 Uitzonderingssituaties 452 11.9.4.4 Anoniementarief 453 11.9.4.5 Verklaring betalingsgedrag en g-rekening 453 11.9.4.6 Verleggingsregeling omzetbelasting 455 11.9.4.7 Opdrachtgevers- en kopersaansprakelijkheid in de confectiesector 455 11.9.5 Inlenersaansprakelijkheid (art. 34 IW 1990) 455 11.9.5.1 Inleiding 455 11.9.5.2 Criteria artikel 34 IW 1990 456 11.9.5.3 Uitzonderingssituaties 456 11.9.5.4 Verschillen inlenersaansprakelijkheid en ketenaansprakelijkheid 457 11.9.6 Andere aansprakelijkheidsbepalingen 457 11.9.6.1 Aansprakelijkheid van onderdelen van een fiscale eenheid vennootschapsbelasting (art. 39 IW 1990) 458 11.9.6.2 Aansprakelijkheid van vervreemders van aandelen (art. 40 IW 1990) 458 11.9.6.3 Aansprakelijkheid van onderdelen van een fiscale eenheid omzetbelasting (art. 43 IW 1990) 459 11.9.7 De aansprakelijkheidsprocedure 460 11.9.8 Rechtsbescherming aansprakelijkgestelden 461 11.9.9 Verhaal 462 11.10 Rechtsbescherming in invorderingszaken 462 11.10.1 Algemeen 462 11.10.2 Civiele rechtsgang 463 11.10.3 Fiscale rechtsgang 463 11.10.4 Administratief beroep bij de directeur 464 11.10.5 Rechtsbescherming in Kostenwet 465 11.10.6 Wet dwangsom 465 11.10.7 Wet rechtsbescherming met betrekking tot de administratieplicht en controlehandelingen van de fiscus (art. 62a IW 1990) 466 Trefwoordenregister 467 Jurisprudentieregister 475 xvii