Gemeente Ede EMBARGO tot nader te bepalen datum (nb Het moment van ondertekening van de intentieverklaring door de drie partijen gemeente, waterschap) Memo Aan : Gemeenteraad Van : College van burgemeester en wethouders Opgesteld door Marco van der Zande Datum : 18 februari 2013 Zaaknummer : 11018 Onderwerp : Grondwatervervuiling ENKA In de periode 1922 tot 2002 heeft ENKA bedrijfsactiviteiten ontplooid aan de Dr. Hartogsweg te Ede. Hierdoor is een omvangrijke bodemvervuiling ontstaan. Deze vervuiling betrof zowel het bedrijfsterrein als het grondwater stroomafwaarts hiervan. Bij het beëindigen van de bedrijfsactiviteiten heeft ENKA aangeboden het terrein inclusief het grondwater van dit terrein te willen saneren. Als voorwaarde heeft zij gesteld dat zij gevrijwaard wilde worden voor de sanering van het grondwater ten westen van de Bennekomseweg. Aangezien dit meer was dan wettelijk afdwingbaar was is hiermee ingestemd door de overheid. Het grondwater ten westen van de Bennekomseweg is over een groot oppervlakte en op grote diepte vervuild met diverse stoffen. Van deze stoffen verspreidt sulfaat zich het snelst. Sulfaat is (zeer) moeilijk uit het water te zuiveren. Hierdoor wordt een klassieke sanering (pompen en zuiveren) zeer kostbaar en technisch (nagenoeg) onmogelijk. Het sulfaat heeft wel nadelige gevolgen voor de kwaliteit van de stadsvijvers in de rietkampen, de kwaliteit van het oppervlaktewater in het binnenveld en de ontwikkelingen van natuur in het Binnenveld als de "Bennekomse Meent" en de "Blauwe Hel". Vanuit de overheid waren er drie belanghebbende partijen (provincie, waterschap en gemeente). Daarom is in 2010 een werkgroep opgericht waarin medewerkers van deze overheden vertegenwoordigd waren om te bezien welke oplossingsrichtingen uitkomst bieden. De werkgroep heeft in de periode tussen nu en heden bedacht welke oplossingsmogelijkheid haalbaar is. Uit de probleemverkenning bleek dat zonder maatregelen schade ontstaat aan de binnenstedelijke vijvers (stankoverlast en aantasting beton), het oppervlaktewater in het Binnenveld zal verslechteren (mogelijk schade aan vee bij drenking uit oppervlaktewater door afstoten ongeboren vruchten) en de Natura2000 gebieden (Bennekomse Meent en Blauwe Hel) aangetast gaan worden. Bij het zoeken naar oplossingen is gebleken dat zuiveren zeer kostbaar is, terwijl resultaten erg onzeker waren. Daarom is zuiveren als niet haalbaar beschouwd. Daarom is bezien welke andere mogelijkheden er bestonden om het water af te zetten. Hierbij is specifiek gekeken naar het Valleikanaal en de Nederrijn. Lozen op het Valleikanaal bleek niet mogelijk. Lozing op de Nederrijn echter wel. Sulfaat kan hier ongezuiverd geloosd worden, terwijl voor de andere stoffen maatwerkvoorschriften mogelijk zijn. De kosten voor de onderzoeken om te komen tot deze oplossing zijn door de drie partijen gelijk gedragen. Om te komen tot een verdeling van de werkzaamheden voor de uitvoer van de oplossing en de verdeling van de kosten hiervan over de drie partijen is eenovereenkomst opgesteld. Hierin staat dat de provincie zorg draagt voor de investeringskosten van het aan te leggen systeem. De gemeente zorg draagt voor de kosten voor aanpassing van het stedelijk watersysteem en 50% van de kosten voor het beheer op zich neemt. Het waterschap draagt 50% van de beheerskosten bij. De investeringskosten voor de aanpassing van het stedelijk watersysteem zijn geraamd op 150.000. De beheerskosten per jaar zijn geraamd op 12.000 (50% van 24.000). Mogelijk is er op termijn (over 20 jaar) zuivering op VOCL noodzakelijk. De kans dat een zuivering noodzakelijk is is gering, maar kan door onzekerheden over mogelijke bronnen stroomopwaarts van de Rietkampen (richting voorml. ENKA-terrein) niet uitgesloten worden. Als de zuivering noodzakelijk blijkt, dan is over ca. 20 jaar een investering nodig van ca. 75.000 en zullen de jaarlijkse beheerskosten oplopen naar 32.000 per jaar (50% van 64.000).
Overeenkomst ENKA-pluim Ede maart 2014
Overeenkomst ENKA-pluim te Ede PARTIJEN ZIJN: De rechtspersoon Provincie Gelderland en het college van Gedeputeerde Staten van Gelderland, waarvan de zetel is gevestigd te Arnhem aan de Markt 11 te 6811CG Arnhem (postadres Postbus 9090, 6800 GX Arnhem), te dezen rechtsgeldig vertegenwoordigd door mevrouw J.M.E. Traag, hierna te noemen: de provincie, De rechtspersoon Gemeente Ede en het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Ede, handelend in haar hoedanigheid van bestuursorgaan, waarvan de zetel is gevestigd te Ede, beiden te dezen rechtsgeldig vertegenwoordigd door de heer B. van de Weerd respectievelijk daartoe gemachtigd door de heer C van der Knaap, Burgemeester, op grond van artikel 171 van de Gemeentewet en het besluit van het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Ede van, hierna te noemen: de gemeente. De rechtspersoon naar publiek recht Waterschap Vallei en Veluwe en het College van dijkgraaf en heemraden van Waterschap Vallei en Veluwe, waarvan de zetel is gevestigd te Apeldoorn, Steenbokstraat 10, postadres Postbus 4142, 7320 AC Apeldoorn, beide te dezen rechtsgeldig vertegenwoordigd door heemraad de heer D. Veldhuizen op grond van artikel 95 Waterschapswet en de Organisatieverordening Waterschap Vallei en Veluwe 2013, handelende ter uitvoering van het besluit van het College van dijkgraaf en heemraden van 10 december 2013 met kenmerk.., hierna te noemen: het waterschap, Gezamenlijk hierna te noemen: Partijen PARTIJEN NEMEN HET VOLGENDE IN OVERWEGING: 1. In Ede, vlakbij het station Ede-Wageningen aan de zuidoost kant tegen de bosrand aan, ligt het ENKA-terrein. ENKA (Eerste Nederlandse Kunstzijdefabriek Arnhem) was de naam van een Nederlands concern dat kunstvezels produceerde. De eerste fabriek werd in 1913 geopend en stond in Arnhem. In 1922 kwam er een fabriek bij in Ede. Vanaf 1922 tot 2002 zijn op het ENKA-terrein in Ede bedrijfsactiviteiten uitgevoerd. Het oude fabrieksterrein wordt herontwikkeld tot een woongebied. 2. Bij beëindiging van de bedrijfsactiviteiten is duidelijk geworden dat als gevolg van de jarenlange bedrijfsactiviteiten een verontreiniging van grond en grondwater is ontstaan. Deze verontreiniging is zowel op het bedrijfsterrein aanwezig als in het (diepe) grondwater, stroomafwaarts hiervan. 3. Op basis van jurisprudentie kunnen veroorzakers van verontreinigingen die zijn ontstaan voor 1987 juridisch niet (volledig) aansprakelijk worden gesteld. ENKA kan op basis van deze jurisprudentie slechts aansprakelijk worden gesteld voor een gedeelte van de verontreiniging. De provincie en de gemeente hebben, met inachtneming van het voorgaande, met ENKA afgesproken dat ENKA zorg draagt voor de sanering
van grond en grondwater op het voormalig bedrijfsterrein. De problematiek rondom de sulfaatpluim in het grondwater was op dat moment niet in focus. Ten tijde van de afspraak is gekeken naar de stoffen waarvoor toetsingskaders zijn opgenomen in de Wet bodembescherming 4. De overheid draagt zorg voor de aanpak van het verontreinigde grondwater stroomafwaarts van het bedrijfsterrein, hierna te noemen de pluim. Voor de goede orde wordt opgemerkt dat het waterschap geen partij was bij de overeenkomst tussen ENKA en de provincie en de gemeente. 5. De pluim vormt een bedreiging voor het oppervlaktewater in zowel het stedelijk gebied van Ede (wijk Maandereng en wijk de Rietkampen) als het landbouwgebied in het Binnenveld en het Natura 2000 gebied de Bennekomse Meent. Er wordt een verdere toename van het gehalte sulfaat verwacht. Deze toename zal, gelet op de Kaderrichtlijn Water, naar verwachting leiden tot een onacceptabele situatie in de hiervoor genoemde gebieden. 6. Op 15 februari 2005 (besluitnummer MW2002.41253) heeft Gedeputeerde Staten van de Provincie Gelderland op grond van de artikelen 29 en 37 van de Wet bodembescherming vastgesteld dat ten aanzien van het voormalig bedrijfsterrein ENKA (Dr. Hartogweg 58 te Ede) sprake is van een ernstig geval van bodemverontreiniging welke spoedig moet worden gesaneerd. 7. Gelet op de te verwachten verspreiding van sulfaat naar het Natura 2000 gebied behoeft de hiervoor genoemde beschikking herziening. De beschikking dient in die zin te worden gewijzigd dat de parameter sulfaat moet worden toegevoegd in de beschikking. De provincie heeft de intentie uitgesproken deze herziening van de genoemde beschikking ambtshalve uit te voeren. 8. Alle drie de partijen zijn vanuit hun publiekrechtelijke taak bij het hiervoor genoemde sulfaatprobleem betrokken. De provincie is betrokken vanuit de Wet bodembescherming en de ontwikkeling van Natura2000-gebieden, de gemeente is betrokken vanuit haar taak in het stedelijk watersysteem en het waterschap is betrokken vanuit zijn taak als oppervlaktewaterkwaliteitsbeheerder. 9. Vanaf 2008 zijn partijen zich steeds meer bewust geworden van het sulfaatprobleem. Daarom is in november 2010 een ambtelijke werkgroep opgericht, waarin medewerkers van alle partijen zitting nemen. 10. De werkgroep heeft de risico s en mogelijke oplossingsrichtingen onderzocht voor de aanpak van de ENKA-pluim. Hierbij zijn, ter verdere besluitvorming, de volgende onderzoeken verricht en notities opgesteld: o Aanvullend grondwateronderzoek en verspreidingsmodellering ENKA-pluim te Ede; Tauw, 3 april 2006; o Saneringsonderzoek diepe grondwaterpluim ENKA te Ede; Tauw, 9 oktober 2007; o Onderzoek risico s sulfaatpluim ENKA te Ede; Tauw, 24 februari 2009
o Uitwerking lozing ENKApluim op Valleikanaal en Neder-Rijn (acceptatie en kosten); Tauw, 13 september 2010; o Juridische aspecten ENKA-pluim; Tauw, 25 oktober 2011; o Advies contract- en aanbestedingsprocedure ENKA-pluim te Ede; Tauw, 22 oktober 2012; o Modellering ENKApluim Ede; Tauw, 11 januari 2012; o Hydrologisch onderzoek naar effecten van beheersing ENKA-pluim in Ede; Tauw, 24 oktober 2012; o ENKA-pluim Ede: resultaten stopproef Adenauersingel en voorstel verdere voortgang; Tauw, 12 februari 2013; o Modelaanpassing en varianten voor beheersing ENKA-pluim te Ede; Tauw 27 augustus 2013; o Lozing en zuivering beheersmaatregel ENKA-pluim Ede; Tauw, 27 augustus 2013; o Notitie aanpak ENKA-pluim Ede; Tauw, 19 augustus 2013; o Kostenraming aanleg en beheer geohydrologische beheersing ENKA-pluim in Ede; Tauw, 10 februari 2014. 11. Voornoemde onderzoeken en notities zijn, gelet op de hoeveelheid en omvang, niet als bijlage bij deze overeenkomst gevoegd. De hiervoor genoemde onderzoeken en notities zijn echter bij alle partijen in bezit en de inhoud van deze documenten wordt bij alle partijen bekend verondersteld. 12. Op grond van de onder 11 genoemde onderzoeken en notities is in het bestuurlijk overleg van 17 oktober 2013, waarin de drie partijen op bestuurlijk niveau vertegenwoordigd waren, de voorkeur uitgesproken voor een aanpak bestaande uit: aanpassing van het stedelijk drainagesysteem; aanleg diepe grondwateronttrekking; afvoer naar en lozing van sulfaathoudend grondwater op de Neder-Rijn. 13. De motivatie voor de onder 12 genoemde aanpak waren de uitvoerbaarheid en de technische - en financiële haalbaarheid. 14. De gemeente heeft de intentie uitgesproken om zorg te dragen voor de financiering en de realisatie van de aanpassing van het stedelijk watersysteem. 15. De provincie heeft de intentie uitgesproken om financiële middelen beschikbaar te stellen voor de realisatie van de aanvullende grondwateronttrekking en de aanleg van de afvoerleiding naar de Nederrijn, inclusief risicokosten en ambtelijke voorbereiding- en uitvoeringskosten. 16. Het waterschap heeft de intentie uitgesproken om zorg te dragen voor de realisatie van de aanvullende grondwateronttrekking en de aanleg van de afvoerleiding naar de Nederrijn. 17. De gemeente en het waterschap hebben de intentie uitgesproken om zorg te dragen voor het beheer en onderhoud van het aanvullende grondwateronttrekkingsysteem
en de afvoerleiding met lozingspunt, hierna te noemen de maatregel, zodat deze in werking blijft. 18. De gemeente en het waterschap hebben de intentie uitgesproken om zorg te dragen voor de realisatie en beheer van een eventuele waterzuivering voor het opgepompte water indien dit op grond van de lozingseisen noodzakelijk mocht zijn. Op basis van de huidige inzichten zal dit over ongeveer 20 jaar het geval kunnen zijn. 19. Voorafgaand aan de uitvoering van de maatregel wordt door partijen een saneringsplan opgesteld waarin de maatregel, planning en randvoorwaarden met betrekking tot de uitvoering worden beschreven. 20. In de onderhavige overeenkomst worden afspraken tussen partijen vastgelegd over de aanpak van de pluim en welke partij welk deel van de maatregel zal gaan uitvoeren en/of financieren. Ten tijde van het opstellen en ondertekenen van de onderhavige overeenkomst is nog geen planning bekend ten aanzien van de uitvoering van de maatregel. De realisatie van de maatregel zal naar verwachting plaatsvinden in de periode 2014-2017. KOMEN HET VOLGENDE OVEREEN : Artikel 1 Begripsbepalingen In deze overeenkomst wordt verstaan onder: 1. De pluim: het met sulfaat verontreinigde grondwater afkomstig van het voormalige bedrijfsterrein ENKA; 2. De maatregel: het aanpassen van het stedelijk watersysteem in de Edese wijk De Rietkampen, het plaatsen van een aanvullende grondwateronttrekking teneinde de sulfaatpluim af te vangen en het aanleggen van een afvoerleiding met lozingspunt om het sulfaathoudende grondwater te transporteren en te lozen op de Neder-Rijn. Artikel 2 Reikwijdte overeenkomst Deze overeenkomst heeft tot doel het vastleggen van afspraken over de aanpak van de pluim en welke partij welk deel van de maatregel zal gaan uitvoeren en/of financieren. Een verdere uitwerking van de maatregel, planning en randvoorwaarden met betrekking tot de uitvoering vindt plaats in een nog door partijen op te stellen saneringsplan. Artikel 3 Afspraken met betrekking tot de realisatie van de maatregel 1. De gemeente draagt zorg voor de realisatie van de aanpassing van het stedelijk watersysteem benodigd voor een goede beheersing van het grondwater. 2. Het waterschap draagt als opdrachtnemer zorg voor de realisatie van het aanvullende grondwateronttrekkingsysteem benodigd voor een goede beheersing van het grondwater en de aanleg van de afvoerleiding met lozingspunt, benodigd voor transport en lozing van het opgepompte grondwater.
3. De gemeente en het waterschap dragen zorg voor beheer en onderhoud van de maatregel, zodat deze in werking blijft. 4. De gemeente en het waterschap houden de maatregel in stand, totdat uit onafhankelijk onderzoek blijkt dat deze vanuit bescherming waterkwaliteit (oppervlaktewatervijvers, afvoerkanalen en grond- en oppervlaktewater Binnenveld) niet langer nodig is en partijen instemmen met beëindiging van de maatregel. 5. Partijen onderzoeken gezamenlijk de mogelijkheid van kostenreductie in de realisatie van de maatregel in de planfase. 6. In de planfase van de realisatie van de maatregel wordt gekeken naar benutting van het water of naar andere synergiemaatregelen (gezamenlijke aanleg leidingsysteem warmtenet). Hiertoe wordt onder trekkerschap van de gemeente Ede een projectgroep opgericht, waarin zowel de betrokken partijen als mogelijke partners zitting hebben. Het resultaat hiervan zal aan de bestuurders van de drie partijen worden voorgelegd. Artikel 4 Financiering en kostenverdeling 1. De provincie financiert de in artikel 3 lid 2 van de onderhavige overeenkomst genoemde werkzaamheden tot maximaal 1,95 miljoen, inclusief 50.000,- ambtelijke voorbereiding- en uitvoeringskosten, exclusief BTW. 2. Het waterschap zal eerst een aanvang nemen met de in artikel 3 lid 2 genoemde werkzaamheden nadat de benodigde financiën geheel of gedeeltelijk op de bankrekening van het waterschap zijn bijgeschreven. 3. Bij overschrijding van het bedrag van 1,95 miljoen worden de meerkosten gelijkelijk onder betrokken partijen verdeeld (1/3, 1/3, 1/3). 4. De provincie zal de kosten die het bedrag van 1,95 miljoen overschrijden voorfinancieren en de gemeente en het waterschap zullen deze in gelijke delen in 5 jaar renteloos afdragen aan de provincie. 5. De gemeente financiert de realisatie van de aanpassing van het stedelijk watersysteem. 6. De gemeente en het waterschap financieren in gelijke delen het beheer en onderhoud van de maatregel. 7. De gemeente en het waterschap dragen samen tevens in gelijke delen de investeringskosten en de jaarlijkse beheers- en onderhoudskosten voor een eventueel benodigde waterzuivering. Artikel 5 Beschikking en vergunningen 1. De provincie zal zich inspannen in 2014 de beschikking ernst en spoedeisendheid (besluitnummer MW2002.41253, 15 februari 2005) te herzien, zodanig dat de aanwezigheid en de risico s van verspreiding van sulfaat hier aan wordt toegevoegd. 2. Het waterschap zal als uitvoerende partij in 2014 een beschikking instemming saneringsplan aanvragen voor het door partijen gezamenlijk opgestelde saneringsplan. 3. Het waterschap zal als uitvoerende partij na instemming van het saneringsplan door Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland de benodigde vergunningen aan (laten) vragen. 4. De gemeente zal (voor zover noodzakelijk) na instemming van het saneringsplan door Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland de benodigde vergunningen aanvragen voor de realisatie van de aanpassing van het stedelijk watersysteem.
Artikel 6 Inhuur van derden Voor zover voor de realisatie, het beheer en het onderhoud van de maatregel inhuur van derden nodig is, vindt deze inhuur plaats door en voor rekening van de partij verantwoordelijk voor genoemde werkzaamheden op grond van deze overeenkomst. Artikel 7 Communicatie 1. Communicatie naar externe partijen, waaronder de media (inclusief publicaties) zal plaatsvinden na afstemming van alle drie bij de overeenkomst betrokken partijen. 2. Lid 1 is niet van toepassing op de werkzaamheden gerelateerd aan de beschikking instemming saneringsplan of gerelateerd aan vergunningverlening. Artikel 8 Looptijd en beëindiging 1. Deze overeenkomst treedt in werking met ingang van de dag na ondertekening en wordt voor onbepaalde tijd aangegaan, met inachtneming van lid 2 van dit artikel; 2. Partijen kunnen tussentijds schriftelijk verzoeken om beëindiging van de overeenkomst. De overeenkomst eindigt als alle bij de overeenkomst betrokken partijen instemmen met beëindiging van de overeenkomst. Artikel 9 Geschillen Alle geschillen in verband met deze overeenkomst of afspraken die daarmee samenhangen, trachten partijen in beginsel op te lossen met behulp van mediation. Artikel 10 Naleving en afdwingbaarheid 1. Partijen kunnen bij tekortkomingen in de nakoming van deze overeenkomst zich wenden tot de daartoe bevoegde rechter. Artikel 11 Evaluatie 1. Partijen zullen de uitvoering en werking van deze overeenkomst in 2015, in 2016 en hierna vijfjaarlijks evalueren. 2. De evaluatie zal, op initiatief van de provincie, worden verricht en een verslag daarvan zal worden opgemaakt door een commissie, bestaande uit drie door partijen te benoemen leden. 3. Indien de meningen binnen de commissie omtrent de evaluatie of de uitkomsten daarvan verschillen, vermeldt het verslag de verschillende meningen. 4. De commissie zal haar verslag telkens uiterlijk op 1 maart aan partijen aanbieden. Artikel 12 Wijzigingen 1. Als zich onvoorziene omstandigheden voordoen die wezenlijke gevolgen hebben voor de uitvoering van deze overeenkomst zullen partijen hierover in overleg treden. 2. Partijen treden in overleg binnen 3 maanden nadat een partij de wens daartoe aan de andere partij(en) schriftelijk heeft meegedeeld. 3. Indien het overleg niet binnen 12 maanden tot overeenstemming heeft geleid, mag elke partij deze overeenkomst met inachtneming van een opzegtermijn van 24 maanden schriftelijk opzeggen.
ONDERTEKENING Deze overeenkomst zal worden aangehaald als Overeenkomst ENKA-pluim Ede en is in drievoud opgemaakt en ondertekend te..(plaats), op, (datum), Het college van Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland en de provincie Gelderland mw. A. Traag Het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Ede en de gemeente Ede dhr. B van de Weerd Het college van Dijkgraaf en Heemraden van het waterschap Vallei en Veluwe en het waterschap Vallei en Veluwe, dhr. D. Veldhuizen