Conjunctuurklok Amsterdam versie 3.0 Tanja Fedorova Carine van Oosteren Bezoekadres: Oudezijds Voorburgwal 300 Telefoon 020 251 0433 Postbus 658, 1000 AR Amsterdam www.os.amsterdam.nl t.fedorova@os.amsterdam.nl Amsterdam, juni 2013
Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Inhoud Inleiding 3 Wat laat de klok zien? 5 Conjunctuurklok versie 3.0 7 Laatste revisie klokindicatoren in juni 2013 7 Basis van conjunctuurklok 7 Selectie klokindicatoren 2013 8 2
Conjunctuurklok Amsterdam Inleiding Vier jaar geleden heeft O+S een conjunctuurklok gemaakt voor Amsterdam, geïnspireerd door de conjunctuurklok van het CBS voor heel Nederland. De aanleiding was de kredietcrisis in 2009 en de onzekerheid hoe dit de Amsterdamse economie zou beïnvloeden. De conjunctuurklok brengt de ontwikkeling van de Amsterdamse economie in beeld. De landelijke conjunctuurklok bestaat uit 15 indicatoren, waaronder vertrouwens-, macroeconomische en arbeidsmarktindicatoren. De Amsterdamse klok bestaat uit 7 indicatoren, die met name regionale ontwikkelingen weergeven, typerend voor de economie van Amsterdam (hotelovernachtingen, passagiers op Schiphol en havenoverslag). In juli 2013 presenteert O+S een nieuwe (derde) versie van de Amsterdamse conjunctuurklok. De samenstelling van indicatoren is aangepast aan de veranderingen van de economische situatie in Amsterdam en de beschikbaarheid van nieuwe data (zie hoofdstuk Conjunctuurklok versie 3.0). Figuur 1 Vernieuwde conjunctuurklok Amsterdam, juni 2013 Huidige stand conjunctuurklok In 2013 bevindt Nederland zich in de derde recessieperiode binnen vier jaar. Op de landelijke conjunctuurklok ligt het zwaartepunt van de indicatoren in juni 2013 in de fase van laagconjunctuur: 11 van de 15 indicatoren staan in het rode kwadrant. De Amsterdamse conjunctuurklok vertoont een iets ander beeld met 3 indicatoren in het rode 3
Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek en 3 indicatoren in het oranje kwadrant. Indicatoren in het rode kwadrant hebben een groei onder hun langjarig gemiddelde en de groei neemt af. Ook van indicatoren in het oranje kwadrant neemt de groei af, maar ligt boven hun langjarig gemiddelde. Alleen bij indicator Vracht Schiphol neemt de groei toe (geel kwadrant). Op de landelijke klok staan 4 indicatoren in het gele kwadrant. 4
Conjunctuurklok Amsterdam Wat laat de klok zien? De conjunctuurklok geeft op basis van de positie van een set indicatoren weer in welke fase de Amsterdamse economie zich begeeft: oplopend naar hoogconjunctuur of neerwaarts naar laagconjunctuur. In aanvulling op de richting van de conjunctuurbeweging laat de klok zien of deze beweging boven de trend of onder de trend plaats vindt. Zowel een oplopende als een neerwaartse beweging kan plaats vinden boven of onder de trend. Figuur 2 toont de conjunctuurcycli: hoogconjunctuur (groen), afname (oranje), laagconjunctuur (rood) en herstel (geel). In een periode van hoogconjunctuur zal de meerderheid van de indicatoren zich in het groene kwadrant bevinden, in een periode van laagconjunctuur in het rode kwadrant. Figuur 2 Conjunctuurcyclus afname hoogconjunctuur laagconjunctuur herstel Focus op omslagmomenten De focus bij de conjunctuurklok ligt op de omslagmomenten, die signaleren wanneer economie (of een aparte indicator) van bijvoorbeeld hoogconjunctuur omslaat naar een periode van recessie. Op de klok vertaalt dit zich in de omslag van een groei boven de trend naar een daling boven de trend, oftewel wanneer indicatoren bewegen van het groene naar het oranje kwadrant. En omgekeerd wanneer economie omslaat van laagconjunctuur naar een periode van hoogconjunctuur, bewegen indicatoren op de klok van een daling onder de trend naar een groei onder de trend, oftewel van het rode naar het gele kwadrant. Leading en lagging indicators In de Amsterdamse conjunctuurklok zijn de AEX-index, vracht op Schiphol en hotelovernachtingen de leading indicatoren (blauwe symbolen). De omslagpunten van deze vooroplopende indicatoren kunnen gezien worden als early warning voor de economische veranderingen. Passagiers op Schiphol, havenoverslag, ww-uitkeringen en het aantal starters zijn de lagging indicatoren (oranje symbolen). Deze indicatoren volgen de omslagmomenten van de economie met een kleine vertraging. Samen met de leading indicatoren maken ze het beeld van de Amsterdamse economie compleet. 5
Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek Variabele met omgekeerde ontwikkeling (in het rood) Een toename van het aantal ww-uitkeringen (in de legenda weergegeven in rood) wordt als een negatieve ontwikkeling gepresenteerd. Een afname van het aantal ww-uitkeringen staat op de klok voor een verbetering van de economische situatie. 6
Conjunctuurklok Amsterdam Conjunctuurklok versie 3.0 Laatste revisie klokindicatoren in juni 2013 De Amsterdamse conjunctuurklok werd in 2009 opgezet door O+S. Sindsdien heeft zowel de Nederlandse, als de Amsterdamse economie een aantal conjunctuuromslagen meegemaakt. Ook werden de gegevens die de basis van de oorspronkelijke klok vormden herzien en zijn er nieuwe ramingen gepubliceerd. Dit gaf aanleiding om de adequaatheid van de Amsterdamse conjunctuurklok regelmatig te controleren en aan de veranderende situatie aan te passen. De eerste revisie van de klok vond plaats in november 2011. De huidige conjunctuurklok is aangepast in juni 2013 (tweede revisie sinds 2009). Basis van conjunctuurklok De Amsterdamse klok is geïnspireerd door de landelijke klok van het CBS. De essentie van de conjunctuurklok is het volgen van een set indicatoren die economische ontwikkelingen weergeven. 1 Om de economische ontwikkelingen adequaat en interpreteerbaar te kunnen weergeven moet de set indicatoren voldoen aan een aantal voorwaarden. Methode De belangrijkste eis is dat indicatoren dezelfde conjunctuuromslagpunten hebben als de toegevoegde waarde 2 in Amsterdam, hetgeen zich uit in een sterke correlatie. De conjunctuurklok is gebaseerd op de businesscycle methode. 3 Dit houdt in dat er wordt gekeken naar de correlatie tussen de cyclus van de toegevoegde waarde en de cycli van de beschikbare indicatoren (zie figuur 3 en figuur 4). De correlatiecoëfficiënten staan in tabel 5 beschreven. Voor het berekenen van de correlatiecoëfficiënten is van belang dat de tijdreeksen van de indicatoren zo lang mogelijk zijn. Indicatoren kunnen precies dezelfde omslagpunten als de toegevoegde waarde hebben (gelijklopende indicatoren). Ze kunnen ook iets vooruitlopen (leading indicatoren) of iets achterblijven (lagging indicatoren) bij de omslagpunten van de toegevoegde waarde. Een voorwaarde is dat ze niet te ver vooruit- of achteruit lopen op de toegevoegde waarde. O+S gebruikt een maximale uitloopmarge van twee kwartalen. Voor het evenwicht van de klok is het belangrijk dat de indicatoren verschillende kanten van economie weergeven. Daarom zijn er zowel leading, als lagging indicatoren opgenomen op het gebied van arbeidsmarkt, vertrouwen en andere aspecten van de 1 Economische ontwikkelingen worden hier voorgesteld door de toegevoegde waarde van Amsterdam. 2 De ontwikkelingen van de Amsterdamse economie worden gevolgd aan de hand van de toegevoegde waarde van Amsterdam gepubliceerd in Economische Verkenningen Metropoolregio Amsterdam. De laatste publicatie vond plaats in 2012. 3 Bij het berekenen van de businesscycli wordt de Christiano-Fitzgerald filter toegepast. 7
Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek economie. Op dit moment laten de data dit niet volledig toe (lees meer in paragraaf Selectie klokindicatoren 2013). Figuur 3 Tijdreeks en cyclus toegevoegde waarde in Amsterdam Figuur4 Voorbeeld leading indicator vracht, (trendcycli toegevoegde waarde en vracht) Selectie klokindicatoren 2013 In totaal zijn er 7 indicatoren gevonden die een sterk band (correlatiecoëfficiënt > 0,5) met de Amsterdamse toegevoegde waarde vertonen (zie tabel 5). Deze indicatorenset geeft verschillende dimensies van de Amsterdamse economie weer: arbeidsmarkt, vertrouwen en typisch Amsterdamse sectoren, die Amsterdam onderscheiden van de rest van 8
Conjunctuurklok Amsterdam Nederland (toerisme, haven en Schiphol). Van deze indicatoren zijn er drie leading en vier lagging. Tabel 5 Klokindicatoren en correlatiecoëfficiënten met de toegevoegde waarde correlatie periode met cycli leading/ dimensie lagging/ toegevoegde lagging leading waarde data op kw of mnd basis vertrouwen aex 0,70 leading 2 kw mnd economie hotelovernachtingen 0,60 leading 2 kw mnd Amsterdam havenoverslag 0,58 lagging 2 kw kw vracht Schiphol 0,55 leading 1 kw mnd passagiers Schiphol 0,52 lagging 1 kw mnd arbeidsmarkt ww-uitkeringen -0,84 lagging 2 kw mnd starters vestigingen 0,53 lagging 1 kw mnd bijstandsuitkeringen <0,5 vacatures <0,5 opheffingen vestigingen <0,5 opheffingen banen <0,5 starters banen <0,5 faillissementen <0,5 faillissementen banen <0,5 woningmarkt verkochte woningen <0,5 Methodeverantwoording De verschillen ten opzichte van de vorige klokversie zijn in tabel 6 samengevat. Tabel 6 Samenstelling klokindicatoren na de revisie in juni 2013 en daarvoor klok juli 2013 klok november 2011-juni 2013 toelichting aex aex hotelovernachtingen hotelovernachtingen havenoverslag havenoverslag in 2011-2012 gelijklopende indicator, in 2013 lagging vracht Schiphol vracht Schiphol passagiers Schiphol passagiers Schiphol starters vestigingen banen van starters indicator banen van starters voldoet niet meer aan voorwaarde correlatie>0,5 ww-uitkeringen bijstandsuitkeringen indicator bijstandsuitkeringen voldoet niet meer aan voorwaarde correlatie>0,5 verkochte woningen Indicator verkochte woningen voldoet niet meer aan voorwaarde correlatie>0,5 Nieuwe raming toegevoegde waarde 1995-2012 De belangrijkste reden waarom de indicatorenset in 2013 anders is dan in 2011 is dat de correlatiecoëfficiënten tussen indicatoren en de toegevoegde waarde zijn berekend op basis van andere data. In 2011 werd gekeken naar correlatiecoëfficiënten op basis van de toegevoegde waarde in constante prijzen 2009 (bron: Economische verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2011). De periode 2007-2011 was toen een prognose. In 2013 worden 9
Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek correlatiecoëfficiënten berekend op basis van de toegevoegde waarde in constante prijzen 2008 met prognoseperiode 2010-2012 (bron: Economische verkenningen Metropoolregio Amsterdam 2012). De volgende publicatie van Economische Verkenningen wordt begin 2014 verwacht. Dit zal een aanleiding zijn om de adequaatheid van de huidige indicatorenset opnieuw te testen. Geen gelijklopende indicator en geen indicator woningmarkt in 2013 De correlatiecoëfficiënten tussen de nieuwe raming van de toegevoegde waarde en de Amsterdamse indicatoren zijn anders dan toen de raming 2011 werd getest. Het verband met de cycli van verkochte woningen, banen van starters en bijstandsuitkeringen is zwakker geworden. Voor twee van deze drie indicatoren is een vervanging gevonden. In plaats van bijstandsuitkeringen wordt gebruik gemaakt van ww-uitkeringen en in plaats van banen van de vestigingen van starters. Voor de indicator verkochte woningen is geen vervanging gevonden. In tegenstelling tot de vorige klok is er geen gelijklopende indicator in klokversie 3.0. Een gelijklopend indicator is wenselijk voor het evenwicht van de klok, maar dit is geen absolute voorwaarde (bron: CBS). De omslagmomenten van de businesscycli van havenoverslag en de toegevoegde waarde liepen in de voorgaande jaren gelijk. Volgens de nieuwe ramingen lopen de businesscycli van de havenoverslag achter op de businesscycli van de toegevoegde waarde. Conclusie De inhoud van de Amsterdamse conjunctuurklok wordt regelmatig afgestemd op de veranderingen van de economische situatie en de beschikbaarheid van de nieuwe data. De Amsterdamse conjunctuurklok is in 2013 voor de tweede keer in vier jaar aangepast. De meeste indicatoren zijn dezelfde als op de vorige klokversie en voor twee indicatoren is een vervanging gevonden. De woningmarktindicator is komen te vervallen aangezien deze geen sterke correlatie meer vertoont met de toegevoegde waarde. Er is geen vervangende indicator beschikbaar. Ook is er geen gelijklopende indicator op de klok in 2013. Of deze situatie in 2014 hetzelfde blijft moet blijken. De nieuwe raming van de toegevoegde waarde in Amsterdam wordt begin 2014 verwacht. Op basis van deze raming zal de klok opnieuw worden afgestemd. 10