No.: Portefeuillehouder: Wethouder F.J.A. Hommel Afdeling: Samenleving Behandelaar: C.L. Aarnoudse De raad van de gemeente Tholen Tholen, 5 januari 2016 Onderwerp: Voorstel om uw opvattingen kenbaar te maken over de door het college uitgevoerde analyse met betrekking tot het tekort op het budget Buig 2015 in het kader van de Partcipatiewet en de door het college getroffen dan wel te treffen maatregelen om tot tekortreductie te komen. Geachte raad, Per brief van 14 december 2015 bent u geïnfomeerd over de aanvraag Vangnet 2015 wegens een tekort op het budget Buig in het kader van de Particiaptiewet. In de brief is aangegeven dat u door middel van een raadsvoorstel gevraagd zal worden uw opvattingen kenbaar te maken over de door ons uitgevoerde analyse met betrekking tot het tekort op het budget Buig over 2015 en de door ons getroffen dan wel te treffen maatregelen om tot een terugdringing van het tekort te komen. Inleiding Met de Wet werk en bijstand (WWB) in 2004 werden gemeenten volledig financieel verantwoordelijk voor de uitvoering van de bijstand. Vanaf 2010 geldt ook voor de IOAW, IOAZ en deels Bbz 2004 dezelfde financieringssystematiek. Voor deze financiering ontvangen de gemeenten uit het Fonds werk en inkomen jaarlijks een budget van het Rijk: de gebundelde uitkering (Wet Buig). Het Rijk stelt jaarlijks een macrobudget voor het inkomensdeel vast. Dit landelijk vastgesteld budget moet toereikend zijn om voormelde uitgaven van alle gemeenten te financieren. Het macrobudget wordt via een bepaalde systematiek verdeeld over de gemeenten. In september voorafgaand aan het betreffende jaar wordt een voorlopig bedrag vastgesteld. In juni van het lopende jaar volgt een nader voorlopig budget. En in september van het betreffende jaar wordt het budget definitief vastgesteld. Vangnetregeling Het budget Buig is een ongeoormerkt budget. Een gemeente mag een overschot op het budget vrij besteden. Maar een budgettekort zal in beginsel uit eigen middelen van de gemeenten moeten worden aangevuld. Om te voorkomen dat gemeenten in de problemen komen, is er een vangnet. Met ingang van 1 januari 2015 is het stelsel van aanvullende uitkeringen op het budget Buig ingrijpend gewijzigd. Een tijdelijke en eenvoudige vangnetuitkering is in de plaats gekomen voor de IAU en MAU. Vanaf 2017 wordt beoogd een nieuwe vangnet te hebben. Op 18 juni 2015 heeft de staatssecretaris van SZW op bestuurlijk niveau met de VNG afgesproken om het vangnet 2015 en 2016 waar gemeenten met een oplopend tekort een beroep op kunnen doen, te versoepelen. Op 21 oktober jl. is dit nogmaals bevestigd. Hierop wordt in dit voorstel reeds geanticipeerd. Gemeenten kunnen een beroep doen op het vangnet als het tekort op het budget oploopt tot boven de 5%. Het betreft een getrapte vergoeding, waarbij tekorten tot en met 10% voor de helft worden vergoed en tekorten daarboven volledig. Hierdoor wordt het eigen risico voor gemeenten teruggedrongen. Door deze systematiek kan het tekort dat een gemeente voor eigen rekening moet nemen nooit meer zijn dan 7,5% van het budget Buig.
- 2 - Situatie gemeente Tholen Het aantal uitkeringen is ondanks de grote inzet op het voorkomen van instroom en het bevorderen van uitstroom sinds 2013 flink gestegen: van 224 naar 333. Dit is een stijging van 48%. Zie ook onderstaande tabel. Het betreft uitkeringen Participatiewet (PW), IOAW, IOAZ en deels Bbz 2004. De toename van het aantal uitkeringen en daarmee de hogere uitkeringslasten loopt niet synchroon met het budget Buig omdat dat is gebaseerd op aantallen uit voorgaande jaren. Je ziet dan ook een wisselend beeld over de afgelopen jaren. Dat is ook te zien in onderstaande tabel met overzicht van budgetten en uitkeringslasten. Jaar Budget Rijk Lasten gemeente Tekort t.o.v. het budget 2008* 2.421.000 2.313.000 2009* 2.347.000 2.431.000 Tekort: 84.000 2010 2.478.000 3.108.000 Tekort: 630.000 Hiervoor is IAU aangevraagd en toegekend: 382.000 2011 2.548.000 3.370.000 Tekort: 822.000 Hiervoor is IAU aangevraagd en toegekend: 567.000 2012 3.346.000 3.056.000 2013 3.818.000 3.386.000 2014 3.525.000 3.855.000 Tekort: 330.000 Voor eigen risico (drempel was 10%) 2015 3.648.174 4.317.500 (begroot) Tekort: 669.326 Eigen risico (7,5% budget) is 273.613 Vangnet aanvragen voor 395.712 * 2008 en 2009: alleen lasten en budget voor WWB inkomensdeel. Voor IOAZ, IOAW, deels Bbz 2004 gold een apart financieringssysteem. Baten en lasten 2015:
- 3 - Het voorlopig budget Buig 2015 bedraagt 3.648.174. In de gewijzigde begroting is het rijksbudget geraamd op 3.768.000. Dit leidt tot een nadeel van circa 120.000, welke verwerkt is in de slotwijziging van december 2015. Bij een tekort op budget Buig geldt eerst een eigen risico van 7,5%. Het maximale bedrag dat de gemeente voor eigen rekening moet nemen in 2015 is derhalve 3.921.787 Raming van de uitgaven (op basis van uitgaven tot en met oktober en rapportages financiële afwijkingen tot en met oktober): Participatiewet 3.990.000 IOAW en IOAZ 400.000 Bbz 7.500 Ontvangsten 80.000 Uitk.lasten 4.317.500 De geraamde uitgaven zijn hoger dan het deel dat voor eigen rekening van de gemeente is. Voor het verschil van 395.713 kan een aanvraag vangnet worden ingediend. Dit voordeel is eveneens meegenomen in de slotwijziging van december 2015 ( 390.000). Baten en lasten 2016: In de concept-begroting is het rijksbudget geraamd op 3.694.000 Het voorlopig budget Buig 2016 is onlangs vastgesteld op 3.803.000. Het verschil van 109.000 kan bij de eerste begrotingswijziging saldoneutraal worden meegenomen. Het maximale bedrag dat de gemeente voor eigen rekening moet nemen in 2016 is 4.088.000 (budget plus 7,5%). Raming van de uitgaven op basis van de concept-begroting en de nog in te dienen eerste begrotingswijziging: Participatiewet 3.980.000 1e begr.wijz. 109.000 IOAW en IOAZ 345.000 Bbz 7.500 Ontv. I-deel 80.000 Uitk.lasten 4.361.500 Het is de vraag of de begroting voldoende is gezien de ontwikkelingen t.a.v. de statushouders. Aangezien het bedrag dat is opgenomen in de begroting meer is dan het eigen risico lopen we hier naar verwachting geen financieel risico. In de voorjaarsverzamelwijziging zal e.e.a. worden geactualiseerd. De geraamde uitgaven zijn ook in 2016 hoger dan het bedrag dat voor eigen risico van de gemeente is. Derhalve kan een aanvraag vangnet worden ingediend voor het verschil van 273.500 mits de voorwaarden voor de vangnet hetzelfde blijven. Baten en lasten 2017: Voor de uitgaven 2017 is in het meerjarenperspectief, behorend bij de begroting 2016 uitgegaan van stabiele uitgaven conform 2016. Derhalve ook 4.361.500 Het voorlopig budget 2017 wordt eerst in september 2016 vastgesteld. Over het bedrag is nu nog niets te zeggen. In 2017 zou het budget nl. voor 75% op basis van historische uitgaven worden verdeeld. In oktober 2015 heeft echter de VNG staatssecretaris Jette Klijnsma gevraagd voor 2016 terug te vallen op een volledig historische verdeling, een verdeling van het macrobudget op basis van de werkelijke uitgaven over de laatste twee jaren. Dit omdat het nieuwe verdeelmodel nog steeds fouten bevat. De staatssecretaris zal hieromtrent in overleg gaan met de VNG.
- 4 - Het is niet geheel duidelijk of dit ook zal gelden voor 2017 en of hoe dit voor gemeente Tholen zal uitpakken. Tevens is nog niet bekend of er sprake zal zijn van een vangnet in 2017 en hoe deze er uit zal zien. Eerst zou een evaluatie over de vangnet van 2015 en 2016 worden afgewacht alvorens een voorstel over een eventuele nieuwe regeling wordt gedaan. Derhalve wordt nu vooralsnog uitgegaan van een zelfde situatie als in 2016. Procedure en voorwaarden Vangnetregeling De vangnetuitkering biedt gemeenten financiële compensatie voor grote tekorten op het budget als bedoeld in artikel 69 van de Participatiewet. De toekenning van een vangnetuitkering gebeurt niet automatisch, maar uitsluitend op verzoek van het college van burgemeester en wethouders en nadat is vastgesteld dat aan alle geldende eisen wordt voldaan. De onafhankelijke Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet beoordeelt of een verzoekende gemeente aan alle geldende procedurele en inhoudelijke voorwaarden voldoet, om vervolgens de minister van SZW te adviseren over de te nemen beslissing. De minister (thans feitelijk de staatssecretaris) neemt in beginsel het advies van de commissie over. Om met succes een beroep op een vangnetuitkering over 2015 te doen, gelden de volgende voorwaarden: 1 Het verzoek moet uiterlijk op maandag 15 augustus 2016 digitaal, per e-mail, zijn ontvangen door de Toetsingscommissie aanvullende uitkeringen Participatiewet. 2 Bij het verzoek dient het college de volgende documenten te voegen: a. een globale analyse van de mogelijke oorzaak en de omvang van het tekort, mede in het kader van de inwerkingtreding van de Participatiewet en de eerdere financiële resultaten van de uitvoering van de WWB, en van de verwachte ontwikkelingen van dat tekort in de komende jaren; b. een brief, of vergelijkbaar document, waarmee het college de raad heeft geïnformeerd over zijn analyse en de maatregelen die worden genomen dan wel worden overwogen om tot tekortreductie te komen; c. een document waaruit de opvattingen van de gemeenteraad hieromtrent blijken; d. een overzicht wat de gemeente in 2015 feitelijk heeft gedaan om het tekort het hoofd te bieden en hoe zij het effect daarvan kwalificeert. 3 Het verzoek moet worden ingediend onder gebruikmaking van een formulier dat door de minister elektronisch, via deze website, beschikbaar wordt gesteld. 4 Het tekort op het PW-budget bedraagt meer dan 5%, op basis van de netto lasten, dat wil zeggen het verschil tussen de bestedingen en de baten op titel van de in artikel 69 PW genoemde wetten en kosten en de baten op titel van de reeds ingetrokken WWIK. 5 Bij wijze van uitzondering bedraagt het eigen risico voor gemeenten wier MAU-uitkering per 1 januari 2015 voortijdig is beëindigd geen 10%, maar een percentage dat gelijk is aan de voor hen vastgestelde eigen bijdrage in het kader van de MAU (2,5%, 5% dan wel 7,5%). Voor gemeenten is het derhalve belangrijk te onderkennen dat zij in 2015 expliciet een proces van tekortreductie in gang gezet moeten hebben, om in 2016 succesvol een beroep te kunnen doen op een vangnetuitkering over 2015. Gemeenten die daarmee wachten tot 2016 kunnen geen aanspraak maken op de vangnetuitkering over 2015. Een eventuele onjuiste inschatting van de tekortontwikkeling en de gemeentelijke sturing daarop, behoort tot het risico van de gemeente. Toelichting op de procedure: Het budget Buig is ontoereikend om de uitkeringen levensonderhoud te financieren in 2015 en naar verwachting geldt dit ook voor 2016 en 2017. Middels de diverse begrotingswijzigingen en de maandelijkse financiële rapportages alsmede de presentatie van juli en november bent u geïnformeerd over de financiële stand van zaken alsmede over de analyse en de aanpak om het tekort terug te dringen. Onderstaand de analyse en de maatregelen:
- 5 - Het uitkeringsbestand is in de afgelopen jaren gestegen. Sinds september 2015 blijft het aantal uitkeringen vrij stabiel. Dit komt voornamelijk door een lagere instroom. Ook het aantal meldingen in het vierde kwartaal stijgt niet ten opzichte van het derde kwartaal. Analyse van het uitkeringsbestand: Om te weten welke maatregelen nodig zijn om het uitkeringsbestand en daarmee de uitkeringslasten te doen krimpen is het van belang te weten hoe het uitkeringsbestand er uit ziet. Daartoe is een analyse gemaakt waarvan onderstaand een opsomming van de voornaamste redenen tot uitkeringsbehoefte. Na-ijleffect economische crisis Verhoogde taakstelling. Jongeren (vooral met (psychische) scholingsbelemmeringen, nieuwkomers) ZZP-ers Beperkte begeleiding voor mensen met een WW uitkering vanuit het UWV Landelijke trend Landelijk toename door invoering Participatiewet enz. Bijv. voorheen in WSW. Onzekere factor Philip Morris oudere werknemers Er is sprake van een hogere verwachte doorstroom vanuit de WW naar de IOAW. Vanaf 2017 wordt een positief effect verwacht Acties ter voorkoming van instroom: Het is van groot belang te voorkomen dat mensen instromen in de uitkering. De poortwachtersfunctie van de gemeente wordt binnen de gemeente Tholen op onderstaande manieren vormgegeven. Optimalisatie proces werk en inkomen Aanpak taakstelling Insteek op gezinnen i.p.v. alleenstaanden Snelle matching werk Nauwere samenwerking gemeente Bergen op Zoom en WSP Oosterschelde Contacten met scholen speciaal voortgezet onderwijs Er is stevig ingezet op het voorkomen van instroom in de uitkering. Hiertoe is een nieuwe procedure gemaakt met betrekking tot melding en is een persoon ingezet op het vinden van werk, matching enz. Gezien het aantal meldingen in vergelijking met het aantal toekenningen heeft dit een groot effect gehad. Van de 103 meldingen in het eerste kwartaal zijn 46 tot een toekenning uitkering gekomen. Dat betekent dat 57 meldingen, dat is ruim 50% buiten de poort is gehouden. Voor het tweede en derde kwartaal is dit ook zo n 50%.
- 6 - Acties ter bevordering van uitstroom: Het is de taak van de gemeente om o.a. uitkeringsgerechtigden te ondersteunen bij de arbeidsinschakeling. De ondersteuning kan leiden tot (gedeeltelijke) uitstroom van de uitkering ofwel tot het verrichten van maatschappelijk nuttige werkzaamheden. Hoofddoel is volledige en blijvende uitstroom uit de uitkering. De kosten hiervan worden gefinancierd uit het budget sociaal domein, onderdeel participatie. In 2015 wordt het volledig begrootte bedrag hiertoe ingezet. Onderstaand een overzicht van de (extra) ingezette acties om uitstroom te bevorderen. Optimalisatie proces Gecoördineerde werkgeversbenadering Extra uren inzet werkmakelaar Ook voor de uitstroom heeft de inzet van de werkmakelaar positief uitgepakt: de grootste reden voor uitstroom uit de uitkering is het verkrijgen van inkomen: over januari tot en met november 2015 zijn reeds 34 uitkeringen hierdoor beëindigd. Daarnaast is sprake van gedeeltelijke uitstroom. Aanpak taakstelling (insteken op gezinnen i.p.v. alleenstaanden) Snelle matching werk Diverse workshops (CV, sollicitatietraining enz.) Inspiratiebijeenkomst Meer inzet loonkostensubsidies (werkdeel) Inzet re-integratiebureaus Inzet Nederlandse taal cursussen Tegenprestatie: goede voortgang gesprekken Volledige inzet budget voor het zgn. werkdeel Behoud Betho en B-flex (uitkeringsgerechtigden kunnen hier werkervaring opdoen met als doel uitstroom naar werk) Wij hebben reeds eerder met u gesproken over het tekort, de oorzaken en manier waarop wij werken om het tekort terug te dringen. Voor de aanvraag van het Vangnet is uw opvatting omtrent de analyse en maatregelen van belang. Uw opvatting zal namelijk te zijner tijd onderdeel uitmaken van de aanvraag Vangnet 2015 welke wij zullen indienen voor 15 augustus 2016. Voorstel: U wordt gevraagd uw opvattingen kenbaar te maken over de door ons college uitgevoerde analyse met betrekking tot het tekort op het budget Buig 2015 in het kader van de Partcipatiewet en de door ons college getroffen dan wel te treffen maatregelen om tot een terugdringing van het tekort op het budget Buig te komen. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Tholen, de secretaris de burgemeester S. Nieuwkoop G.J. van de Velde-de Wilde