VAN VELD TOT VUILBAK CED1407 INFOBOEKJE BIJ DE fototentoonstelling 1
1. Een derde Van iedere 4 miljard ton voedsel die de wereld jaarlijks produceert, wordt 1/3 niet door mensen gegeten. Dat is 1,3 miljard ton per jaar. Er gaat voedsel verloren in elke schakel van de voedselketen, van op het veld tot op ons bord. Maar dat gebeurt niet overal in dezelfde mate en om uiteenlopende redenen. En niet iedereen heeft er evenveel last van: voedselverlies heeft een rechtstreekse invloed op de inkomens van boeren. Foto cover: India selectie van droge en rotte ajuinen na hevige regen 2. VERLIES OP HET VELD Een groot deel van het voedsel dat in het Zuiden verloren gaat, is oogst die wordt beschadigd op het veld. Belangrijke oorzaken zijn armoede en een beleid dat niet (genoeg) investeert in onderwijs en landbouw. Om verlies op het veld te kunnen vermijden of er We delen de voedselproductieketen op in vijf schakels. Wat is wat? Verbind de cijfers met de letters. 1 Op het veld 2 Opslag en transport 3 Verwerking 4 Verkoop 5 Consumptie a hier wordt voedsel versneden, bereid, geperst, verpakt, ingevroren b wat er thuis op je bord ligt, maar ook op restaurant, op school c alle winkels, markten, bakkers, grootwarenhuizen d akkerbouw en veeteelt, maar ook fruitteelt en visserij e vervoer en bewaring van voedsel na de oogst tot de verkoop of de verwerking goed op te reageren, moeten boeren beschikken over voldoende (landbouwtechnische) kennis en kapitaal om duurzame oplossingen mogelijk te maken. China soldaten helpen bij het verwijderen van gewassen die door de aanhoudende hitte beschadigd zijn In het Noorden spreekt men vooral over voedselverspilling omdat het weggooien van voedsel vaak vermeden kan worden door betere afspraken en planning. In het Zuiden spreken we meer over v o e d s e l 3. KANSEN VOOR FAMILIALE LANDBOUW De kleinschalige familiale landbouw werd jarenlang verwaarloosd ten voordele van de winstgevende industriële landbouw. Maar deze geautomatiseerde vorm van massaproductie weegt zwaar op het welzijn van de lokale bevolking en onze planeet. Onderzoek wijst uit dat kleinschalige landbouw per vierkante meter en per eenheid energie juist meer opbrengt. Familiale landbouw kan voor veel mensen werk en inkomen betekenen en zo ontwikkeling op gang brengen op het platteland. Regeringen moeten dan wel zorgen voor stabielere en meer lonende prijzen en voor bescherming tegen goedkope invoer en andere externe druk zoals landroof. 4. ZONDER KOELKASTEN en SILO s Boeren investeren hun kapitaal, tijd en energie zodat de gewassen goed groeien. Maar na de oogst is het vaak moeilijk om alles te bewaren tot het verkocht wordt. Gebrekkige 2 3 2014 is het jaar van landbouw en voedselzekerheid het jaar van de familiale landbouw het jaar van het paard Mali opleiding en onderzoek maken duurzame landbouw mogelijk Wist je dat 70% van de 840 miljoen mensen die honger hebben, leven van de landbouw? FAO infrastructuur, extreme temperaturen en een hoge vochtigheidsgraad zorgen voor grote verliezen bij de opslag van voedsel. Het helpt als boeren zich lokaal verenigen in boerenorganisaties zodat ze zelf een degelijke opslag en een efficiënt transport van voedsel kunnen organiseren. Welke groenten en fruit zie je niet in deze fototentoonstelling? ajuinen rijst bananen mango s pompoenen aardappels tomaten India een man wandelt over zakken met rotte rijst
5. blutsen en builen Heel wat omgevingsfactoren in het Zuiden zorgen ervoor dat voedsel verloren gaat bij het transport. Werk maken van betere wegen en infrastructuur is vooral een taak voor de lokale overheid. Als boeren meer kunnen verkopen doordat hun producten vlot en onbeschadigd op de markt geraken, kunnen ze die inkomsten investeren in betere methodes, werktuigen, transport, infrastructuur Filipijnen bananen klaar voor transport naar de hoofdstad Bananen leggen een lange reisweg af. Uiteindelijk zal 1 op de 2 bananen in de vuilbak belanden. Wat is de gemiddelde afstand die een banaan aflegt voor ze in je fruitmand ligt? 5350 km 9050 km 7500 km 6. Schoonheidsidealen bij groenten en fruit Jaarlijks belandt heel wat perfect eetbaar voedsel in de vuilbak omdat het niet mooi is. Er bestaat een Europese regelgeving die nauwkeurig beschrijft hoe groot een kiwi en hoe rood een tomaat moet zijn om verkocht te mogen worden. De supermarkten hanteren meestal zelfs nog strengere normen. We zien in de winkel alleen groenten en fruit die voldoen aan een overdreven schoonheidsideaal. Maar boeren kunnen natuurlijk niet kiezen hoe recht of krom hun komkommers zijn. Zij blijven zitten met tonnen afgekeurd voedsel dat eigenlijk perfect eetbaar is. Groot-Brittannië alleen pompoenen met het juiste maatje Wie organiseert over de hele wereld acties Feeding the 5000, waarbij men gratis maaltijden aanbiedt, gemaakt van voedsel dat anders in de vuilbak zou belanden? Nic Balthazar Tristram Stuart Bono van U2 Vind je ook dat deze cosmetische voorschriften moeten afgeschaft worden? Ga naar www.nietgenoeg.be en voer mee campagne! 7. STOP ONEERLIJKE CONTRACTEN Vaak wordt voedsel al verkocht voor het geoogst is. Dit is interessant voor de producenten, want dan kunnen ze vooruit plannen: beslissen hoeveel en wanneer te zaaien en inschatten welke investeringen haalbaar zijn. Maar de contracten tussen producent en opkoper zijn dikwijls erg oneerlijk. Zo krijgt de koper meestal het recht om pas op het laatste moment definitief te bevestigen welke hoeveelheid hij aankoopt. Daardoor blijft de producent soms met een overschot zitten en verdient hij stukken minder. In veel contracten staat ook dat afgekeurde producten niet Zimbabwe een boer blijft achter met massa s rotte mango s mogen verkocht worden aan andere voedselbedrijven (concurrentie). Zo dwingen ze de producent tot verspilling. Waar of niet waar? In Vlaanderen is het verboden om grote hoeveelheden voedselafval gewoon op de afvalberg te storten. Mogelijke alternatieven zijn: verwerking in andere voedingsmiddelen (confituur, sappen, puree ), gebruiken als veevoeder of als meststof, vergisten of verbranden zodat er energie uit gewonnen kan worden Waar Niet waar Het Waalse Parlement besliste dat supermarkten van meer dan 1000 m² verplicht zijn om het voedsel dat niet meer verkocht kan worden ter beschikking te stellen aan liefdadigheidsinstellingen. Waar Niet waar Bindende gedragscodes moeten deze oneerlijke contracten, die tot verspilling leiden, aan banden leggen. 8. meer dan alleen voedsel Samen met het voedsel dat we weggooien, verspillen we ook alle grondstoffen die nodig zijn om het voedsel te produceren en te vermarkten: het water, de grond, de energie voor transport, koeling en bereiding, de verpakking... Het industriële voedselsysteem veroorzaakt bijna 1/3 van de wereldwijde CO2-uitstoot en draagt dus in grote mate bij aan de klimaatverandering. Daarnaast is ook de afvalverwerking niet goed voor het milieu. China tijdens droge periodes wordt veel water verbruikt bij de rijstproductie 4 5
Welke consumenten verspillen hoeveel kg voedsel? Verbind ze met elkaar. 1 115 kg/persoon 2 6 kg/persoon 3 95 kg/persoon a Europeanen b Sub-Sahara-Afrika c Noord-Amerika Een stokbrood weggooien is als een bad vol water laten leeglopen.* 9. Een lange weg afgelegd... Om weggegooid te worden? In het Noorden is er veel verspilling aan het einde van de keten. Veel voedsel wordt weggegooid doordat we niet goed plannen wat we aankopen en omdat we de houdbaarheidsdatums op producten fout interpreteren. Door een groot keuzeaanbod te presenteren, verleiden de supermarkten ons tot de aankoop van producten die we niet echt nodig hebben. Lege rekken staan niet mooi, en daarom worden bijvoorbeeld de broodrekken in de winkel meestal goed gevuld tot aan sluitingstijd. Maar de volgende dag is dat brood niet vers meer, dus wordt het weggegooid. In de horeca komen vaak te grote porties op ons bord, waardoor er veel voedsel in de vuilbak belandt. Ken jij het verschil tussen THT en TGT? Waarvoor staat de afkorting en welke definitie hoort erbij? Deze etenswaren kunnen gerust nog meerdere dagen (yoghurt) of zelfs maanden (conserven, snoep, frisdrank, koffie ) na de vermelde datum gebruikt worden. De algemene regel is: vertrouw op je zintuigen. Deze producten kunnen op korte tijd bederven en daarbij kan er een risico voor de gezondheid zijn. Het gaat bv. om vlees en vis. Duitsland in de supermarkt kan de consument kiezen uit een groot aanbod zuivelproducten Meer dan 65% van de restaurantbezoekers willen hun leftovers graag meenemen naar huis. Ze doen het meestal niet omdat ze het niet durven vragen of omdat ze er niet aan denken dat dit mogelijk is.* 10. Van veld tot vuilbak... Wat nu? Om voedselverspilling tegen te gaan, zijn krachtdadige maatregelen nodig. 11.11.11 schuift een aantal politieke eisen naar voren. Verder onderzoek naar voedselverspilling is nodig om het probleem efficiënt aan te pakken. Er moeten duidelijke afspraken gemaakt worden met de betrokken spelers uit de voedselketen en de overheid moet toezien op de naleving ervan. Spanje een vrachtwagen vol afgedankte tomaten Welk soort voedsel vinden we terug in het restafval? Dit is de top 5 van producten die het meest worden weggegooid (in gewicht). In welke volgorde denk je dat ze moeten staan? Geef ze een cijfer van 1 (meest) tot 5 (minst) : Bereide gerechten Fruit Vlees, vis en gevogelte Groenten Brood en banket Bron: http://www.lne.be/factsheet.pdf Lees het basisdossier en de politieke eisen op www.nietgenoeg.be. Download dit boekje via www.11.be/tentoonstelling. Je vindt er ook EXTRA TIPS om met de tentoonstelling aan de slag te gaan en interessante LINKS naar andere materialen en initiatieven. OPLOSSINGEN 1. 1-d / 2-e / 3-a / 4-c / 5-b 2. Voedselverlies 3. Alle antwoorden zijn correct. De Afrikaanse Unie riep 2014 uit tot het Jaar van de Landbouw en Voedselzekerheid. Tegelijk is het ook het Internationale Jaar van de Familiale Landbouw (FAO). En volgens de Chinese horoscoop is 2014 het jaar van het paard. 4. aardappels 5. 9050 km 6. Tristram Stuart 7. Beide beweringen zijn waar. 8. Sub-Sahara-Afrika (6 kg/persoon) Europeanen (95 kg/persoon) Noord-Amerika (115 kg/persoon) 9. THT= tenminste houdbaar tot (1) en TGT = te gebruiken tot (2) 10. 1. Brood en banket 2. Groenten 3. Fruit 4. Bereide gerechten 5. Vlees, vis en gevogelte *Bronnen Basisdossier Voedselverspilling Recht op Voedsel, 11.11.11 http://www.leefmilieubrussel.be/uploadedfiles/contenu_du_site/news/greencook_nl_lr_.pdf CREM, Iens en Milieu Centraal, Onderzoek Voedselverspilling 2010 6 7
1/3 van het voedsel wordt verspild 670 miljoen ton noorden 31% 33% 16% 10% 10% we gooien VEEL voedsel weg noorden zuiden OP HET VELD OPSLAG & TRANSPORT VERWERKING VERKOOP CONSUMPTIE zuiden 625 miljoen ton 33% 30% 13% 15% 9% VEEL voedsel gaat verloren tijdens de productie Bron: [FAO SIK 2011] FAO-Swedish Institute for Food and Biotechnology (SIK). Global Food Losses and Food Waste. Rome, 2011. (http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e00.pdf)