GEMEENTE Berg en Dal www.bergendal.nl Ing. 26 mei 2016 PS2016-408 2016-007710 PS 28 september 2016 Provincie Gelderland Provinciale Staten en Onze gegevens Zaaknummer Z-1 6-40898 Statencommissie Economie Energie en Milieu Behandeld door Mw. T. Hendriks De heren B. Roelofs (griffier) en W. Peters (secretaris) Verzonden op 25 mei 2016 Postbus 9090 6800 GX ARNHEM Onderwerp: Brief versterking herinneringstoerisme Geachte heer Roelofs, Geachte heer Peters, In de bijlage treft u de brief aan betreffende 'versterking herinneringstoerisme' in de provincie Gelderland (24 mei is deze brief reeds per mail toegezonden). De brief is ondertekend door de portefeuillehouders Cultuur/Toerisme van de gemeenten Nijmegen, Wijchen, Heumen, Druten, Beuningen, Lingewaard en Berg en Dal en de directeur van de Liberation Route Europe. Verzoek is de brief te behandelen in de vergadering van de Statencommissie Economie, Energie en Milieu op 15 juni 2016 en in de vergadering van Provinciale Staten op 28 en 29juni 2016. Mw. T. Hendriks Secretaresse Afdeling Beleid Postbus 20, 6560 AA Groesbeek Telefoon 14024 IBAN NL78 BNGH 0285 0030 89 Dorpsplein 1 6562 AH Groesbeek gemeente@bergendal.nl BTW 8547.30.357.B01
Provincie Gelderland Provinciale Staten en Statencommissie Economie, Postbus 9090 6800 GX ARNHEM Energie en Milieu 24 mei 2016 Aan de Statencommissie Economie, Energie en Milieu ten behoeve van hun vergadering op 15 juni 2016 en aan Provinciale Staten van Gelderland ten behoeve van hun vergadering op 28 en 29 juni 2016. Geachte Statenleden, In de Nota Versterking Herinnering Gelderland 1940-1944/1945 worden belangrijke stappen benoemd om het herinneringstoerisme in onze provincie te versterken en te verankeren. De Nota is tot stand gekomen met input van vele enthousiaste partijen in de provincie. De gemeenten in het Rijk van Nijmegen en omgeving onderschrijven de doelstelling om de herinnering aan het veelzijdige Gelderse oorlogsverhaal in samenwerking en cohesie tussen verschillende gemeenten en instanties te versterken en wensen dit gezamenlijk uit te dragen. Wij hopen dat u de potentie van deze regio, waar het gaat om herinneringstoerisme en het laten herleven van de oorlog voor bewoners en bezoekers uit binnen-en buitenland, onderschrijft en zich wil inzetten voor het tot uitvoering brengen van de speerpunten in deze nota. In ons regionale cluster rond de slag om de landingsterreinen en de Maas- en Waalbruggen (Nijmegen, Berg en Dal, Wijchen, Beuningen, Heumen, Druten en Lingewaard) willen wij de komende jaren verder werken aan het versterken van het netwerk rondom herinneringstoerisme waarbinnen vele partijen actief zijn. Deze samenwerking heeft al vorm gekregen door een educatieproject in de regio en activiteiten rondom de herdenking van 70 jaar Market Garden. Wij zien het als een noodzaak om door samenwerking meer samenhang en kwaliteitsgarantie te creëren. In de provincie Gelderland zijn verschillende regionetwerken, c.q. clusters te onderscheiden. Wij vinden het van belang dat tussen de verschillende netwerken in de provincie een actieve uitwisseling plaatsvindt. De regionetwerken vormen zo kralen aan een verbindend Liberation Route Europe (LRE) snoer. Vanuit de regio Rijk van Nijmegen e.o. liggen, naast verbinding met het cluster rondom Arnhem, gedegen aanknopingspunten om ook grensoverschrijdend richting Duitstand de samenwerking te ontwikkelen en het netwerk te versterken. Het verhaal en presentatie over het Rijnland-offensief, Operatie Veritable, biedt naast die van Operatie Market Garden in dit verband unieke mogelijkheden voor het Rijk van Nijmegen. Om bezoekers toegang te geven tot de mogelijkheden van het herinneringstoerisme in Gelderland zijn, zoals in de voornoemde Nota wordt aangegeven, twee belangrijke portals nodig. Deze sluiten aan bij wat reeds door de Liberation Route Europe is verricht. Hier wordt naast inhoudelijke ook praktische informatie gegeven. Deze portaalfunctie kan op meerdere locaties benaderd en aangeboden worden, maar wordt voor de onderlinge samenhang binnen de regioclusters van de Airborne-gemeenten en het Rijk van Nijmegen gecoördineerd. In de informatie en Organisatie Zijn ze verbonden met de hoofdmusea van de clusters: het Airborne Museum Hartenstein in Oesterbeek en het Nationaal
Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek. Ze verwijzen naar elkaar, maar ook naar de kleinere eenheden met hun informatiecentra. Beide musea zijn publiekstrekkers bij uitstek en genereren nu al veel binnen- en buitenlandse bezoekers. Wij willen niet alleen de bijzondere verhalen van WOII in deze regio voor het voetlicht brengen, maar ook onze inwoners en bezoekers bewust maken van wat vrijheid is en wat het voor hen betekent. Wij willen onze ambities langs twee sporen bereiken. Het eerste spoor is het opbouwen van een sterk regionaal netwerk om lopende en nieuwe initiatieven te verbinden en ontsluiten. Wij hebben samen met de partners in de regio (waaronder het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek, de Liberation Route Europe en de Radboud Universiteit) de afgelopenj aren hard gewerkt aan netwerkvorming en kennisuitwisseling. Vanuit de overtuiging dat wij door samen het verhaal te vertellen ons gezamenlijk krachtiger positioneren, zullen wij dit netwerk blijven onderhouden en versterken. Met het tweede spoor is het verstevigen van ons bestaande aanbod en het ontwikkelen van nieuwe samenhangende en ondersteunende initiatieven die de geschiedenis blijvend betekenis geven beoogd. Het herinneringstoerisme is niet alleen gericht op bezoek aan fysieke artefacten en herbeleven van historische gebeurtenissen. Er zit ook een immateriële behoefte achter: het onderzoeken van hedendaagse begrippen zoals vrijheid, democratie, mensenrechten en vrede. Educatie, beleving en een multiperspectieve kennisoverdracht zijn voor ons de lijnen waarlangs wij de sporen willen uitwerken. Beide sporen komen tot uitdrukking in een aantal complementaire ontwikkelingen, die ook in de Nota worden benoemd. Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 Investering in een nieuw Bevrijdingsmuseum in Groesbeek wordt in de nota Herinneringstoerisme als een van de topprioriteiten aangemerkt in het stimuleren van het herinneringstoerisme. Het Bevrijdingsmuseum maakt zich op voor deze toekomst waarin het voor Gelderland een grote 'magneet' functie zal hebben. Modernisering en uitbreiding zijn daarom noodzakelijk en dit vergt een totaalplan voor nieuwbouw en herinrichting. Hiervoor is reeds een subsidieaanvraag ingediend bij de Provincie; het gaat om een eenmalige investeringssubsidie. Het museum heeft al bijna 30 jaar een bewezen exploitatie met een sterk zeifverdienmodel. Het nieuwe museum zal groeien in omvang van 2.250 m2 naar 3.000 m2 en zal innovatie en moderne presentatietechnieken combineren met authenticiteit in historische objecten en verhalen. Het museum zal een forse internationaliseringsslag maken en zich mede daardoor, behalve op de regio, het nationale niveau, Europa en de Angelsaksische landen, ook sterk op het gebied van Nordrhein-Westfalen richten. Het streven is om het nieuwe museum operationeel te hebben voor het begin van de 75-jarige vieringen en herdenkingen van W02 (vanaf D-Day juni 2019). Het Bevrijdingsmuseum is gelegen in het prachtige Gelders landschap van het Rijk van Nijmegen in Groesbeek. Het is het enige W02-museum dat gesitueerd is in zowel het gebied van Operatie Market Garden als het Rijnlandoffensief. Het Nederlands-Duitse grensgebied speelde een hoofdrol op het wereldtoneel in de laatste twee oorlogsjaren, met grote gevolgen voor de burgerbevolking. Het historisch-educatieve museum vertelt het grensoverschrijdende vrijheidsverhaal van de Tweede Wereldoorlog, de voorgeschiedenis, de na-oorlogse ontwikkelingen en de relatie met de actualiteit. Het museum beoogt door middel van multiperspectieve kennisoverdracht, ervaren/beleven en interactie,historisch besef tot stand te brengen in relatie tot de hedendaagse vraagstukken rond vrijheid, democratie en mensenrechten. Doel is bestaansverheldering en de vorming van kritisch burgerschap. Het nieuwe Bevrijdingsmuseum richt zich op een brede doelgroep bestaande uit scholieren,
gezinnen, dagrecreanten, buitenlandse toeristen en special interest groups. Dit publieksbereik zal ook zeker voor het Rijk van Nijmegen en de Provincie Gelderland een positieve impuls geven aan cultuur, toerisme en vrije tijd. Het museum zoekt naar een optimale samenwerking en afstemming met regionale, nationale en internationale partners die zich bezighouden met het beheren en presenteren van oorlogserfgoed, de actuele vrijheidsboodschap, educatie, cultuur- en herinneringstoerisme. Het nieuwe museum zal de bestaande samenwerkingen voortzetten, uitbreiden en intensiveren. Vooral de samenwerking binnen de Provincie Gelderland en de Liberation Route Europa in het algemeen en het Rijk van Nijmegen e.o. in het bijzonder hebben de hoogste prioriteit. Regionale initiatieven en aanknopingspunten Een groot deel van de bevolking in het Rijk van Nijmegen en aangrenzende gemeenten heeft gedurende de oorlogsjaren jaren in miserabele woon- en hygiënische omstandigheden geleefd, met vaak acuut levensgevaar door vervolging, oorlogshandelingen, mijngevaar, terreur, brandstof- en voedselschaarste en regelrechte honger, zij het naar plaats en tijdspanne in hevigheid verschillend. In psychologische zin hebben de oorlogshandelingen, onzekerheid, de beschietingen, de bombardementen en de evacuaties het leven van velen voor altijd veranderd. Het Rijk van Nijmegen en omgeving behoorde tot de zwaarst getroffen gebieden van Nederland. De ontheemde bevolking in de directe frontgebieden leefde na 17 september 1944 nog maandenlang in een chaotische wereld, waar alles in het teken stond van het militaire apparaat en waar het nog alle kanten op kon gaan. In zijn algemeenheid gold dit eigenlijk voor alle gebieden direct achter de frontlijn, waar honderdduizenden burgers moesten zien te overleven. Het betrof een van de meest ingrijpende episodes uit de Gelderse geschiedenis en die van het Rijk van Nijmegen. Dit gebied en een deel van de Betuwe waren in het najaar van 1944 bevrijd. Het belang hiervan is ten onrechte altijd sterk onderbelicht gebleven. Temeer omdat juist vanaf hier in het voorjaar van 1945 de 'take off plaatsvond van de finale van de bevrijding van Nederland en Europa. Lewis S. Brereton, commandant van de First Allied Airborne Army, bewees over een voorspellende blik te beschikken: 'In the years to come everyone wil[ remember Arnhem, but no one wil] remember that two American divisions fought their hearts out in the Dutch canal country and wipped heil out of the Germans'. In het regionale cluster rond de slag om de landingsterreinen en de Maas- en Waaibruggen (Nijmegen, Berg en Dal, Wijchen, Beuningen, Heumen, Druten en Lingewaard) zien we tal van mogelijkheden om de herinneringen aan WOII te verlevendigen. In dit gebied bevinden zich ruim 100 oorlogs- en vredesmonumenten, bijna 25 luisterstenen van de Liberation Route Europe, diverse fietsroutes en battlefieldtours die de geschiedenis van platteland en stad met elkaar verbinden. Het wemelt ervan burgerinitiatieven en herdenkingsbijeenkomsten waarbij ook veel jongeren betrokken zijn. De gastvrijheid naar kinderen en familieleden van veteranen is hartverwarmend. De talloze bezoeken van binnen- en buitenlandse reisorganisaties en touroperators zijn daarnaast ingebed in een professionele toeristische structuur. Een informatiepunt voor het regiocluster Rijk van Nijmegen Wij zien de structuurversterking niet alleen vorm krijgen in een communicatie- en activiteitennetwerk, maar ook in een fysiek netwerk waar wij ons gezamenlijke erfgoed en de sites in de regio (waaronder herinneringspieken en musea) in samenhang kunnen presenteren. Dit fysieke netwerk zou ontsloten moeten worden via een aantrekkelijke portal. Om de attractiewaarde te verhogen zouden een of meerdere bijzondere belevingscomponenten onderdeel kunnen zijn van de portal. Een fysieke plek die middels off-line informatie maar mogelijk ook online een vorm van basisinfrastructuur biedt die sites in de regio met elkaar verbindt en toegankelijk maakt voor bezoekers.
Een plek ook als ontmoetings- en debatplaats, naast en samen met het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek, op een centrale plaats, ook voor de vele initiatieven rondom WOII die in de regio actief zijn. Een locatie die bezoekers verder leidt naar de bijzondere plekken in de regio zoals het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, de (luister)locaties van de LRE, de Nijmeegse Brandgrensroute, diverse oorlogsmonumenten, begraafplaatsen en luisterstenen in de regio Rijk van Nijmegen, Bunkers, Roadblocks en Battlefieldtours. Dit informatiepunt verwijst ook naar de portal voor het cluster ten noorden van de Rijn en de tussenliggende gemeenten zoals Lingewaard met hun herinneringslocaties. Nijmegen is bij uitstek geschikt als locatie waar een dergelijk informatiepunt tot stand kan komen. De stad wil faciliterend zijn aan een dergelijk informatiepunt en wil bijdragen aan de totstandkoming hiervan. Het Bevrijdingsmuseum heeft aangeboden om vanwege haar jarenlange expertise bij te dragen aan de ideevorming, uitvoering en coördinatie van dit informatiepunt Ook de Liberation Route Europe is betrokken bij de totstandkoming hiervan. Er is nu een start gemaakt met het verstevigen van het netwerk binnen de regio Rijk van Nijmegen en omgeving om zo de doelstellingen die de provincie in haar nota Herinneringstoerisme 1940-1944-1945 gesteld heeft, maar ook in het domein Gebiedsopgave, waar te maken. Juist vanwege de vele potenties van dit gebied en de ligging die bij uitstek geschikt is om het meer multiperspectief zichtbaar te maken. Wij hopen op uw steun in het bereiken van onze gezamenlijke doelstellingen. Met hoogachting en vriendelijke groet, De portefeuillehouders Cultuur/Toerisme van de gemeenten Berg en Dal, Nijmegen, Wijchen, Heumen, Druten, Beuningen en Lingewaard en Directeur Liberation Route Europe P. L!oef6s J.J. Driessen Gd)nte Wijchen Gemeente Beuningen Gemeente Berg en Dal J.J.M. van Dongen Gemeente Druten T. akir emeente n ssen emeente Lingewaard
P. Mengde V. van Krieken Burgemeester gemeente Heumen Directeur Liberation Route Europe