Vrijwillige inzet in de Gemeente Haarlem Aanpak verbeteren vrijwilligersbeleid & samenwerking cliënt-vrijwilliger-zorgprofessional Tijdvak 2015-2016
Organisatie: samen Voor Betere Zorg (VBZ) Auteurs: Marion Fisser & Tanja Ineke Datum: 30-11-2015 Versienummer: 0.1a 2
1. Inleiding Door de transities in het sociale domein verandert in de basisinfrastructuur de rol van de zorgprofessional van uitvoerder naar begeleider en coördinator van vrijwilligers. Nieuwe doelgroepen vrijwilligers ontstaan (jongeren, allochtone burgers, kwetsbare burgers) die een andere aanpak vergen. Zorgaanbieders zijn steeds actiever bezig met het betrekken van vrijwilligers naast hun eigen professionele medewerkers. Dit alles moet leiden tot een nieuwe balans tussen vrijwillige inzet en professionele inzet, zowel in de basisinfrastructuur als in de specialistische ondersteuning. Dit gaat niet helemaal vanzelf. De gemeente Haarlem heeft een plan geschreven: Vrijwillige inzet 2015 vrijwilligerswerk heeft vele gezichten. Hierin is een aantal acties opgenomen. De voorgenomen acties leiden tot meer duurzaam vrijwilligerswerk: een structurele verandering in de manier van werven van vrijwilligers en in de ondersteuning en begeleiding van vrijwilligers en organisaties. De zorgaanbieders in de regio Kennemerland, Amstelland en Meerlanden hebben zich verenigd in samen Voor Betere Zorg (VBZ). VBZ maakt zich sterk voor goede zorg in de regio. Om goede zorg te kunnen leveren, in de huidige tijd van bezuinigingen en transities, is behoud én groei van vrijwillige inzet noodzakelijk. Dit biedt kansen aan mensen en organisaties, maar kent ook risico's. In dit spanningsveld kan en wil bureau VBZ de rol van verbinder, ontwikkelaar, coördinator en organisator vervullen. Voor de volgende actie, die beschreven staat in het plan van de gemeente Haarlem is VBZ trekker: Verbeteren vrijwilligersbeleid en samenwerking beroepskracht vrijwilliger`. Het gaat hierbij om het samenstellen van een programma aan activiteiten dat bij de zorgprofessional bewustwording creëert en bijdraagt aan een verandering in houding en gedrag, in het samenwerken met vrijwilligers. Aan deze actie is tevens het borgen van dit onderwerp in het vrijwilligersbeleid van de zorgorganisaties gekoppeld. 2. Context Meer vrijwilligers Er zal steeds meer en vaker een beroep worden gedaan op burgers in de rol van vrijwilliger. Niet alleen op sociaal maatschappelijk vlak maar ook op het gebied van zorggerichte ondersteuning. Ook van burgers die nu ondervertegenwoordigd zijn in het vrijwilligerswerk zoals jongeren of kwetsbare burgers wordt verwacht dat zij zich (meer) inzetten in de maatschappij. Vrijwillige inzet gaat, binnen het sociale domein, een onmisbare schakel vormen in de keten burger mantelzorger vrijwillige inzet professionele hulpverlening. In de praktijk van de zorgorganisaties Organisaties kunnen op een aantal gebieden meer professionaliseren en hun deskundigheid vergroten door het opstellen van vrijwilligersbeleid en het aanwijzen binnen de eigen organisaties van een vrijwilligerscoördinator. Een verbeterde en sterkere samenwerking tussen zorgprofessionals en vrijwilligers levert inhoudelijke meerwaarde op en kan een efficiencyslag opleveren. In praktijk zijn er knelpunten in de taakverdeling tussen zorgprofessional en vrijwilliger: waar liggen de grenzen van verantwoordelijkheid, hoe weten we wie wel en wie geen voorbehouden handelingen mag doen. Organisaties zijn zich er bewust van dat in de discussie over wat wel en niet aan vrijwilligers overgelaten kan worden ook de persoonlijke/relationele grenzen van zowel vrijwilliger, de zorgprofessional als de ontvanger (cliënt, wijkbewoner etc.) 3
een belangrijke rol spelen. Ook de kwetsbaarheid van de vrijwilligers zelf en het feit dat vrijwillige inzet baanbehoud van zorgprofessionals in de weg kan staan, zijn relevante factoren in de context van het vraagstuk. Het is noodzakelijk dat voorafgaand aan het inzetten van vrijwilligers in zorggerichte ondersteuning en bij het verlenen van deze hulp bij kwetsbare burgers, heldere afspraken gemaakt worden. Afspraken over het invullen van de hulp, de samenwerking, de (eigen) grenzen van de vrijwilliger maar ook afspraken over wat te doen als grenzen worden overschreden. 3. Aanpak Onze uitgangspunten De cliënt staat centraal bij het organiseren van de zorg, dus ook bij de vrijwillige inzet. De driehoek cliënt-zorgprofessional-vrijwilliger verdient steeds optimale aandacht. Als deze driehoek goed functioneert werken de zorgprofessional en de vrijwilliger met plezier (samen) aan goede zorg en is de cliënt tevreden. We willen profiteren van wat er al is, leren van wat er goed gaat en kennis en ervaring delen tussen zorginstellingen en vrijwilligersorganisaties (niet het wiel opnieuw uitvinden). De oplossingen die we ontwikkelen leveren een duurzame bijdrage aan het bevorderen en faciliteren van vrijwillige inzet. We richten ons op het versterken van bestaande initiatieven van informele zorg en het versterken van de samenwerking tussen niet alleen zorgprofessionals en vrijwilligers, maar ook de samenwerking tussen zorgorganisaties en vrijwilligersorganisaties. De nieuwe wijze van zorgverlening (het samenwerken met elkaar) is weer te geven in een zorgdriehoek tussen klant (cliënt), zorgprofessional en informele zorg. Gezamenlijk moet het uitgangspunt zorgen voor naar zorgen dat worden ingevuld. De zorgdriehoek: drie partijen van belang voor een goede zorgverlening In de samenwerkingsrelatie tussen zorgprofessional en informele zorg is een heldere taakverdeling noodzakelijk. De verschillende rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen van de partijen in de zorgdriehoek zullen voor iedereen duidelijk moeten zijn, uit te voeren zijn en vastgelegd moeten worden. 4
We doen dat door: het uitbreiden van de bestaande basistrainingen voor vrijwilligers met een specifiek deel over vrijwillige inzet als informele zorg en de relatie tussen zorgprofessional en vrijwillige inzet. het creëren van momenten van bewustwording bij de zorgprofessional en het ontwikkelen van activiteiten met samenwerking tussen zorgprofessional en vrijwilliger als onderwerp. het ondersteunen van organisaties bij het opstellen en borgen van vrijwilligersbeleid o.a. op dit specifieke onderwerp, waarbinnen tevens aandacht is voor het stellen van grenzen aan de vrijwillige inzet. 5
4. Acties in 2016 Fase 1 Onderzoeken van goede samenwerkingsrelatie Acties Onderzoek doen naar succesfactoren in de samenwerking in de zorgdriehoek Vertalen onderzoeksgegevens in voorwaarden samenwerkingsrelatie Voorstel maken voor onderdeel informele zorg en samenwerking voor basistrainingen voor vrijwilligers Toelichting We starten met het onderzoeken naar wannéér de zorgdriehoek cliënt-zorgprofessionalvrijwilliger optimaal functioneert: wat hebben zorgprofessional en vrijwilliger nodig om hun samenwerking duurzaam goed te kunnen doen, én hoe kan dit zo goed mogelijk aansluiten op de vraag/behoefte van de cliënt? We doen dit vanuit de good practice de vrijwillige inzet in en vanuit hospices. Daar zijn voldoende vrijwilligers, is de samenwerking goed en is de tevredenheid van iedereen in de zorgdriehoek groot. We onderzoeken dit door middel van interviews in twee hospices. We houden interviews met de vrijwilligerscoördinatoren, drie zorgprofessionals en drie vrijwilligers. In totaal gaat het om 8 gesprekken. De resultaten van dit onderzoek zijn de basis voor de verdere acties in fase 1 en fase 2. Resultaat Inzicht in en overzicht van (faal)- en succesfactoren samenwerking zorgdriehoek Inzicht in competenties die nodig zijn bij zorgprofessionals en vrijwilligers voor samenwerking Een bespreekpuntenlijst & checklist (met o.a. activiteiten) voor zorg- en vrijwilligersorganisaties Betrokkenen VBZ: VBZ leden (incl. hospice): VWC: beleidsmedewerker, coördinator palliatieve zorg vrijwilligerscoördinator, vrijwilligers, medewerkers projectcoördinatoren Planning Start: 1 januari 2016 Einde: 31 maart 2016 6
Fase 2 Activiteiten voor bewustwording en verandering van houding en gedrag bij de zorgprofessional in het samenwerken met vrijwilligers Acties Bespreekpuntenlijst & checklist (met o.a. activiteiten) bespreken met zorg- en vrijwilligersorganisaties Ontwikkelen van activiteiten Organiseren van activiteiten Toelichting Er wordt een ontwikkelgroep samengesteld waarin vrijwilligerscoördinatoren uit de 5 sectoren van de zorgorganisaties deelnemen. Op basis van de bespreekpuntenlijst & checklist die vanuit fase 1 komt, gaan we aan de slag. Elke organisatie stelt eigen prioriteiten. Daar waar gezamenlijke prioriteiten zijn zullen activiteiten ontwikkeld en georganiseerd worden. Hierbij valt te denken aan een bewustwordingscampagne (binnen de zorgorganisaties), in de vorm van nieuwsbrieven, materiaal dat gebruikt kan worden tijdens team overleggen, workshops/train de trainer (voor een duurzaam effect van investering). Resultaat Een gezamenlijke (basis) bewustwordingscampagne, gericht op de werkvloer (de professionals die zorg verlenen), die waar nodig op looks, feel en inhoud afgestemd kan worden op de individuele zorgorganisatie. Betrokkenen VBZ: VBZ-leden: VWC: beleidsmedewerker, communicatiemedewerker vrijwilligerscoördinator, vrijwilligers, medewerkers, cliëntenraad, afdeling HRM, afdeling communicatie projectcoördinatoren Planning Start: 1 april 2016 Einde: 31 december 2016 7