Dit rapport geeft een beeld van de seksuele gezondheid onder schoolgaande jongeren van 12-18 18 jaar in Noord- Holland Noord. Deze resultaten komen uit het EMOVO-onderzoek dat de GGD Hollands Noorden in 2009 heeft uitgevoerd onder 10. 0.486 leerlingen van ruim 40 scholen voor voortgezet onderwijs in Noord-Holland Noord. In 2005 is voor de eerste keer het EMOVO-onderzoek uitgevoerd. Dit rapport maakt deel uit van een serie rapporten die naar aanleiding van het EMOVO-onderzoek verschijnt. Eerder verscheen een rapport t over alcoholgebruik [1]. Belangrijkste bevindingen: Eén op de vijf jongeren (21%) heeft ervaring met geslachtsgemeenschap. Van de jongeren onder de 14 jaar heeft 5% ervaring met geslachtsgemeenschap en van de jongeren van 14 jaar en ouder 28%. In 2005 had 17% van de jongeren ervaring met geslachtsgemeenschap. Landelijk heeft 12% van de jongeren van 12 tot en met 16 jaar ervaring met geslachtsgemeenschap. Vanaf de leeftijd van 15 jaar hebben meisjes vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan jongens. Dit in tegenstelling tot de landelijke cijfers waaruit blijkt dat er vanaf deze leeftijd weinig verschil is tussen jongens en meisjes. Landelijk heeft 29% van de 16-jarige meisjes ervaring met geslachtsgemeenschap, in Noord-Holland Noord heeft 44% van de 16-jarige meisjes ooit seks gehad. Laagopgeleide jongeren,, allochtone jongeren en jongeren uit eenoudergezinnen hebben vaker ervaring met geslachtsgemeenschap. De helft van de jongeren met seksuele ervaring heeft met meerdere partners geslachtsgemeenschap gehad ad. Jongens hebben vaker met meerdere partners gevreeën dan meisjes. Bijna de helft van de jongeren vrijt niet altijd veilig (zonder condooms); meisjes vrijen vaker onveilig dan jongens. Jongeren in Noord-Holland Noord vrijen vaker onveilig dan landelijk. De laatste keer gebruikte 63% van de jongeren een condoom; landelijk is dit 80%. Negen van de tien jongeren die niet altijd veilig vrijen denken dat zij geen risico lopen op seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s). Bij de laatste keer geslachtsgemeenschap hap gebruikte 30% van de jongeren geen voorbehoedsmiddel; de helft gebruikte de pil. Meisjes hebben vaker dan jongens te maken met ongewenste seksuele ervaringen. Van alle jongeren heeft 7% wel eens een ongewenste seksuele ervaring gehad, meisjes (9%) vaker dan jongens (3%). Laagopgeleide jongeren en allochtone jongeren hebben hier vaker mee te maken. De helft van de jongeren heeft een negatieve houding ten opzichte van homoseksualiteit. Meisjes zijn toleranter dan jongens. Eén op de vijf jongeren heeft ervaring met geslachtsgemeenschap Eén op de vijf jongeren (21%) in Noord-Holland Noord heeft geslachtsgemeenschap gehad. Hierbij is geen verschil tussen jongens en meisjes. Ten opzichte van 2005 is het percentage jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap iets toegenomen; toen had 17% van de jongeren ooit geslachtsgemeenschap gehad. Uit landelijk onderzoek onder jongeren van 12 tot en met 16 jaar blijkt dat gemiddeld 12% ooit seksuele gemeenschap heeft gehad [2]; dit percentage is lager dan in Noord-Holland Noord. Ervaring met geslachtsgemeenschap naar leeftijd en geslacht (%) 60 40 20 0 12 jaar 13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar 17 jaar jongens meisjes - 1 -
Deelnemers EMOVO Noord-Holland Noord (n=10.486) geslacht jongens meisjes 50% 50% leeftijd <14 jaar 14 jaar of ouder 31% 69% etniciteit autochtoon westerse allochtoon niet-westerse allochtoon 85% 6% 9% gezinssituatie eenouder gezin gezin met twee ouders 13% 87% schooltype vmbo-beroepsgericht vmbo-theoretisch havo/vwo 30% 21% 49% subregio Noord-Kennemerland Kop van Noord-Holland West-Friesland 43% 29% 28% EMOVO: wat, wie en hoe? EMOVO staat voor Elektronische MOnitoring en VOorlichting. Leerlingen van de 2 e en 4 e klassen van ruim 40 scholen voor voortgezet onderwijs beantwoordden tijdens een lesuur op school via internet vragen over hun gezondheid, thuissituatie, leefstijl en vrije tijd. Doel hiervan is om scholen, gemeenten en GGD inzicht te geven in de gezondheid en leefstijl van jongeren. Na het invullen van de vragenlijst konden de jongeren via internet hun persoonlijke gezondheidsprofiel lezen en eventueel doorklikken naar websites met meer informatie over gezondheid en leefstijl. Dit persoonlijke gezondheidsprofiel met voorlichting en advies was toegesneden op de situatie van de leerling en was alleen op te vragen door de leerling zelf. Aan het onderzoek deden 10.486 jongeren mee in de leeftijd van 12-18 jaar. Op een totaal van 40.456 inwoners van 12-18 jaar in Noord-Holland Noord, betekent dit dat ruim een kwart van alle jongeren in deze leeftijdsgroep bereikt is met dit onderzoek. In 2005 is een dergelijk onderzoek in een groot deel van Noord-Holland ook via scholen uitgevoerd. Vanaf de leeftijd van 15 jaar hebben meisjes vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan jongens Het percentage jongeren dat ooit geslachtsgemeenschap heeft gehad stijgt met de leeftijd. Van de jongeren onder de 14 jaar heeft 5% ervaring met geslachtsgemeenschap en van de jongeren van 14 jaar en ouder heeft 28% ooit geslachtsgemeenschap gehad. In 2005 had 4% van de jongeren onder de 14 jaar geslachtsgemeenschap gehad en 24% van de jongeren van 14 jaar en ouder. Meisjes beginnen later met geslachtsgemeenschap dan jongens. Tot en met de leeftijd van 14 jaar hebben jongens vaker ervaring met geslachtsgemeenschap, vanaf 15-jarige leeftijd hebben meisjes vaker geslachtsgemeenschap gehad dan jongens. Dit laatste wijkt af van de landelijke cijfers. Landelijk hebben jongens onder de 13 jaar vaker seks gehad dan meisjes maar zijn er vanaf de leeftijd van 13 jaar geen grote verschillen tussen jongens en meisjes. De seksuele ervaring van de jongens in Noord-Holland Noord verschilt weinig van de landelijke cijfers; zowel in Noord-Holland Noord als landelijk heeft 38% van de 16-jarige jongens ooit geslachtsgemeenschap gehad. In Noord-Holland Noord hebben de meisjes echter meer ervaring dan landelijk. Landelijk heeft 29% van de 16- jarige meisjes ervaring met geslachtsgemeenschap; in Noord-Holland Noord heeft 44% van de 16-jarige meisjes ooit seks gehad [2]. Seksuele gezondheid Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is seksuele gezondheid een staat van lichamelijk, emotioneel, mentaal en sociaal welbevinden met betrekking tot seksualiteit; het is niet alleen de afwezigheid van ziekte, disfunctie of gebrek. Seksuele gezondheid vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit, vrij van dwang, discriminatie en geweld. Om tot seksuele gezondheid te komen en te handhaven moeten de seksuele rechten van alle mensen worden gerespecteerd en waargemaakt [3]. In de puberteit spelen verliefdheid, intimiteit en seksuele ontwikkeling een belangrijke rol in het leven van jongeren. Hoewel de meerderheid van de jongeren geslachtsgemeenschap als positief ervaart, worden zij hierdoor ook blootgesteld aan de gevaren van potentiële zwangerschappen en seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s). Onderzoek heeft uitgewezen dat jongeren die voor hun 14e geslachtsgemeenschap hebben, zich minder goed beschermen tegen zwangerschappen en soa s dan jongeren die daar op latere leeftijd mee beginnen. Jongeren die op jonge leeftijd met seks beginnen lopen dus een verhoogd risico wat betreft gezondheid en welzijn [2]. - 2 -
Ervaring met geslachtsgemeenschap per subgroep geslacht jongens meisjes 21% 21% leeftijd <14 jaar 14 jaar of ouder 5% 28% etniciteit autochtoon westerse allochtoon niet-westerse allochtoon 20% 27% 25% gezinssituatie eenouder gezin gezin met twee ouders 27% 20% schooltype vmbo beroepsgericht vmbo theoretisch havo/vwo 30% 24% 15% subregio Noord-Kennemerland Kop van Noord-Holland West-Friesland 19% 25% 20% totaal Noord-Holland Noord 21% Laagopgeleide jongeren hebben meer ervaring met geslachtsgemeenschap dan hoogopgeleide jongeren Opleidingsniveau is een belangrijke voorspeller van seksueel gedrag. Laagopgeleide jongeren hebben vaker op jonge leeftijd ervaring met geslachtsgemeenschap dan hoogopgeleide jongeren. Van de vmbo-leerlingen met een beroepsgerichte leerweg heeft 30% geslachtsgemeenschap gehad, van de vmbo-leerlingen met een theoretische leerweg 24% en van de havo/vwo-leerlingen 15%. Van de vmbo-leerlingen onder de 14 jaar heeft 7% ervaring met geslachtsgemeenschap en van de havo/vwo-leerlingen 3%. Deze resultaten komen overeen met landelijk onderzoek [2]. Allochtone jongeren en jongeren uit eenoudergezinnen hebben vaker ervaring met geslachtsgemeenschap Allochtone jongeren hebben vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan autochtone jongeren, namelijk 25% van de allochtone jongeren en 20% van de autochtone jongeren. Er zijn ook verschillen in ervaring met geslachtsgemeenschap tussen jongeren uit eenoudergezinnen en jongeren die in een gezin wonen met twee ouders. Jongeren uit eenoudergezinnen hebben vaker ervaring met geslachtsgemeenschap dan jongeren uit een gezin met twee ouders, namelijk 27% versus 20%. De resultaten in Noord-Holland Noord wijken niet af van de landelijke cijfers [2]. Bij een vergelijking tussen jongeren uit de verschillende subregio s van Noord-Holland Noord valt op dat jongeren uit de Kop van Noord-Holland het vaakst geslachtsgemeenschap hebben gehad, namelijk 25%. Van de jongeren uit West-Friesland heeft 20% ervaring met geslachtsgemeenschap en van de jongeren in Noord-Kennemerland 19%. De helft van de jongeren met seksuele ervaring heeft met meerdere partners geslachtsgemeenschap gehad Jongeren met meerdere seksuele partners vormen een risicogroep voor het oplopen en verspreiden van soa s. Van alle jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap is 51% met meerdere partners naar bed geweest: 19% met twee partners en 32% met drie partners of meer. Dit percentage komt overeen met de resultaten uit 2005. Toen was eveneens 51% van de jongeren met seksuele ervaring met meerdere partners naar bed geweest. Jongens hebben vaker met meerdere partners geslachtsgemeenschap gehad dan meisjes. Dit geldt ook voor allochtone jongeren ten opzichte van autochtone jongeren en voor jongeren uit eenoudergezinnen ten opzichte van jongeren uit gezinnen met twee ouders. De verschillen zijn echter klein. Er is geen verschil tussen jongeren uit de verschillende regio s. - 3 -
Ongewenste zwangerschap In Nederland heeft bijna één op de zes vrouwen ooit een onbedoelde zwangerschap meegemaakt; 8% van de vrouwen heeft ooit een zwangerschap laten afbreken. Ongeveer 20% van de zwangerschappen in Nederland is ongepland; een derde hiervan is ook ongewenst. Vooral onder tieners (meisjes jonger dan 20 jaar) komen ongewenste zwangerschappen voor. In Nederland werden in 2008 gemiddeld 11 van de 1000 meisjes (15 tot en met 19 jaar) zwanger. Bijna tweederde van deze meisjes (65%) laat een abortus uitvoeren, een derde kiest voor jong ouderschap. In 2007 waren er 3226 tienermoeders in Nederland. Het aantal tienerzwangerschappen is de laatste jaren vooral onder niet-westerse allochtonen verder gedaald; deze groep meisjes heeft relatief vaak al eens eerder een abortus laten uitvoeren. Dit geldt vooral voor Surinaamse, Antilliaanse, Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse tieners. Het abortuscijfer in Nederland is sinds 2000 stabiel. Jaarlijks worden er ongeveer 32.000 abortussen uitgevoerd [4]. Bijna de helft van de jongeren vrijt onveilig veilig; ; meisjes vrijen vaker onveilig dan jongens Van de jongeren die geslachtsgemeenschap hebben gehad, vrijt 46% niet altijd met een condoom en loopt daarmee risico op een soa. In 2005 vree eveneens 46% van de jongeren niet altijd veilig. Bij de laatste keer gebruikte 63% van de jongeren een condoom, 32% gebruikte geen condoom en 5% wist dit niet meer. Uit landelijk onderzoek blijkt dat 80% van de scholieren de laatste keer met een condoom heeft gevreeën [2]. Jongeren in Noord-Holland Noord gebruiken minder vaak een condoom dan landelijk. Meisjes vrijen vaker onveilig dan jongens, namelijk 54% van de meisjes en 39% van de jongens. Jongeren van 14 jaar en ouder (47%) vrijen vaker onveilig dan jongeren onder de 14 jaar (37%). Naarmate het opleidingsniveau stijgt, stijgt ook het percentage leerlingen dat onveilig vrijt: van de havo/vwo-leerlingen gebruikt 50% niet altijd een condoom, van de vmbo-leerlingen die de theoretische leerweg volgen vrijt 49% onveilig en van de leerlingen die de beroepsgerichte leerweg volgen 42%. Van de autochtone jongeren vrijt 47% niet altijd met een condoom en van de allochtone jongeren vrijt 42% niet altijd met een condoom. Jongeren uit de Kop van Noord-Holland (49%) lijken vaker onveilig te vrijen dan jongeren uit West-Friesland en Noord-Kennemerland (45%). Er is weinig verschil in onveilig vrijen tussen jongeren uit een eenoudergezin of jongeren uit een gezin met twee ouders of verzorgers. Onveilig vrijen per subgroep* geslacht jongens meisjes 39% 54% leeftijd <14 jaar 14 jaar of ouder 37% 47% etniciteit autochtoon westerse allochtoon niet-westerse allochtoon 47% 44% 41% gezinssituatie eenouder gezin gezin met twee ouders 47% 44% schooltype vmbo beroepsgericht vmbo theoretisch havo/vwo 42% 49% 50% subregio Noord-Kennemerland Kop van Noord-Holland West-Friesland 45% 49% 45% totaal Noord-Holland Noord 46% * % van jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap Onveilig vrijen Van onveilig vrijen is sprake als jongeren zonder condoom geslachtsgemeenschap hebben met personen die seksueel ervaren zijn. Onveilig vrijen kan leiden tot seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s) en ongewenste zwangerschap. Soa s worden veroorzaakt door de overdracht van ziekteverwekkers door seksueel contact. De manier waarop de ziekteverwekkers worden overgedragen en de kans dat dit gebeurt, verschilt per soa. Bij jongeren komt chlamydia het meest voor, gevolgd door gonorroe en genitale wratten. Andere veel voorkomende soa s zijn syfilis, hepatitis B, herpes genitalis en hiv (humaan immunodeficiency virus), dat aids kan veroorzaken. De meeste soa's kunnen goed worden behandeld als ze tijdig worden opgespoord. Er zijn soa's die ernstige gevolgen kunnen hebben als ze niet worden behandeld. Zo kan chlamydia leiden tot onvruchtbaarheid en kan een onbehandelde syfilis-infectie schade toebrengen aan organen. Door onveilig te vrijen bestaat ook een kans besmet te raken met het humaan pappillomavirus (hpv), een bepalende factor voor het ontstaan van baarmoederhalskanker. Sinds 2009 zit de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker (hpv) in het Rijksvaccinatieprogramma en worden alle meisjes van 12 jaar opgeroepen voor vaccinatie [5]. - 4 -
75 Condoomgebruik per subgroep (%) 65 55 45 35 25 jongens meisjes <14 jaar >= 14 jr vmbo-b vmbo-t havo/vwo totaal altijd laatste keer Gebruik van de pil, vaste verkering en vertrouwen in elkaar zijn de belangrijkste redenen om geen condoom te gebruiken Bijna de helft van de jongeren die wel eens zonder condoom vrijen doet dit omdat zij een ander voorbehoedmiddel, zoals de pil, gebruiken. Daarnaast geeft een derde van de jongeren (34%) vaste verkering aan als reden om niet altijd condooms te gebruiken en eveneens 34% we vertrouwen elkaar als reden. Veel jongeren zijn niet voorbereid op een situatie waarin zij condooms nodig hebben: 17% van de jongeren geeft we hadden geen condooms bij ons als reden om geen condooms te gebruiken en 14% we dachten er niet aan. Eén op de 10 jongeren geeft het gebruik van te veel alcohol als reden om geen condoom te gebruiken. Veel jongeren (30%) zijn van mening dat vrijen met condooms niet lekker is en 13% wil zelf geen condoom gebruiken. Een aantal jongeren vrijt tegen zijn of haar wil zonder condooms. 11% van de jongeren gebruikt niet (altijd) een condoom omdat zijn of haar partner dit niet wil. Sommige jongeren (2%) durven niet te zeggen dat zij met een condoom willen vrijen. Redenen om geen condooms te gebruiken* we gebruiken een ander voorbehoedmiddel (de pil) 49% we hebben vaste verkering 34% we vertrouwen elkaar 34% vrijen met condoom is niet zo lekker 30% we hadden geen condooms bij ons 17% we dachten er niet aan 14% ik wilde zelf geen condooms gebruiken 13% de ander wilde geen condooms gebruiken 11% we hadden te veel gedronken 10% vrijen met condooms is onhandig/moeilijk 10% durfde niet te zeggen dat ik met condoom wilde vrijen 2% * % van jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap die niet altijd een condoom gebruiken - 5 -
Bijna negen van de tien jongeren die onveilig vrijen denken geen risico te lopen op soa s Van alle jongeren die wel eens zonder condoom vrijen, dat wil zeggen 46% van de jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap, schat 15% in dat zij risico lopen op een soa. 85% van deze jongeren denkt (onterecht) geen risico te lopen op een soa. In 2005 dacht 77% van de jongeren die zonder condoom vreeën geen risico op een soa te lopen. Meisjes denken vaker dat zij geen risico lopen op een soa dan jongens, namelijk 87% van de meisjes en 82% van de jongens die weleens zonder condoom vrijen. Leerlingen van het havo/vwo (89%) die weleens zonder condoom vrijen denken vaker dat zij geen risico lopen op een soa dan jongeren die een vmbo-opleiding theoretische leerweg (86%) of beroepsgerichte leerweg (80%) volgen. Er is geen verschil tussen jongeren tot 14 jaar en jongeren van 14 jaar en ouder wat betreft de inschatting van het risico op soa s. Stimulering seksuele gezondheid van jongeren Relationele en seksuele ontwikkeling en gezondheid is een belangrijk aandachtsgebied bij de jeugd. Sense is een samenwerkingsverband van partijen die de seksuele gezondheid in Nederland stimuleren. Daarbij is het uitgangspunt: seks is leuk, maar nee is nee. Sense heeft een interactieve website waarop jongeren niet alleen betrouwbare informatie kunnen vinden, maar ook kunnen chatten en mailen, www.sense.info. Jongeren kunnen ook gratis en anoniem terecht op de Sense-spreekuren met vragen over seksueel overdraagbare aandoeningen, anticonceptie, seksueel geweld en seksualiteit. Bij het soa-spreekuur van de GGD kunnen jongeren (maar ook ouderen) zich anoniem laten testen op soa s. Het aantal jongeren dat zich meldt voor een soa-test is landelijk in 5 jaar tijd meer dan verdubbeld: van 15.000 jongeren onder de 25 jaar in 2003 tot ruim 35.000 jongeren in 2008. Dit betekent dat er steeds meer soa s onder jongeren worden opgespoord en behandeld [4,6]. Bij het soa-spreekuur van de GGD Hollands Noorden meldden zich in 2008 ruim 400 jongeren onder de 19 jaar; deze jongeren maken 17% uit van het totaal aantal personen dat zich in 2008 aanmeldde voor het soa-spreekuur. De GGD ondersteunt onderwijsinstellingen in hun visie, beleid en activiteiten over seksuele en relationele vorming door middel van docententrainingen en workshops. Ook beschikt de GGD over voorlichtings- en lesmateriaal waarvan scholen gebruik kunnen maken. Bovendien geeft de GGD in de zomermaanden voorlichting met behulp van het Safe Sex Team; dit zijn geschoolde jongeren in de leeftijd van 16 tot 25 jaar die in de zomerperiode diverse festivals en stranden bezoeken om jongeren voor te lichten over onveilig vrijen en soa s. Helft van de jongeren gebruikt de pil Naast het gebruik van condooms is ook gevraagd naar het gebruik van andere anticonceptiemiddelen tijdens de laatste keer geslachtsgemeenschap. 30% van de jongeren gebruikte geen enkel anticonceptiemiddel, de helft van de jongeren (54%) gebruikte de pil als anticonceptiemiddel en 63% gebruikte een condoom. Van de meisjes geeft 64% aan dat zij bij de laatste keer de pil gebruikten en van de jongens 44%. Van de jongens weet 10% niet of bij de laatste keer geslachtsgemeenschap behalve een condoom nog andere anticonceptie is gebruikt. In vergelijking met Nederland gebruiken jongeren in Noord-Holland Noord iets vaker de pil en iets minder vaak condooms. Ruim een kwart van de jongeren (28%) gebruikt de pil in combinatie met condooms. Gebruik anticonceptie bij laatste keer geslachtsgemeenschap* Noord-Holland Noord Nederland [2] pilgebruik 54% 46% condoomgebruik 63% 80% ander voorbehoedsmiddel 2% onbekend * % van jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap - 6 -
Seksueel grensoverschrijdend gedrag Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan verschillende vormen aannemen, variërend van ongewenste seksueel getinte opmerkingen tot verkrachting met geweld. Afhankelijk van de context en wie het treft worden verschillende termen gehanteerd. De definitie hangt ook af van de invalshoek. In de juridische optiek wordt seksueel geweld omschreven op basis van criteria die buiten het slachtoffer liggen, namelijk als een vorm van strafbaar gedrag. De psychologische benadering gaat uit van de beleving van het slachtoffer. Binnen deze benadering wordt seksueel geweld of grensoverschrijdend gedrag over het algemeen ruimer opgevat. De sociologische benadering laat seksueel geweld in de maatschappelijke context van machtsverhoudingen [8]. Meisjes hebben vaker dan jongens te maken met ongewenste o seksuele ervaringen en 7% van de jongeren heeft wel eens een ongewenste seksuele ervaring gehad; daarnaast geeft 4% van de jongeren aan de vraag over ongewenste seksuele ervaringen niet te willen beantwoorden. In 2005 gaf 6% van de jongeren aan dat zij wel eens een ongewenste seksuele ervaring gehad hadden. Uit landelijk onderzoek [8] onder jongeren tussen 15 en 25 jaar bleek dat 84% van de meisjes en 66% van de jongens sinds zijn of haar 14 e jaar een ongewenste seksuele ervaring heeft gehad. Meisjes in Noord-Holland Noord hebben vaker een ongewenste seksuele ervaring gehad dan jongens. Van de jongens heeft 3% een ongewenste seksuele ervaring gehad en van de meisjes 9%. Met het stijgen van de leeftijd nemen ongewenste seksuele ervaringen toe: van de jongeren onder de 14 jaar heeft 4% een ongewenste seksuele ervaring meegemaakt en van de jongeren van 14 jaar en ouder 9%. Vmbo-leerlingen die de beroepsgerichte leergang volgen hebben vaker ongewenste seksuele ervaringen opgedaan dan vmbo-leerlingen die de theoretische leerweg volgen en havo/vwo-leerlingen, namelijk 10% respectievelijk 8% en 5%. Allochtone jongeren (10%) hebben ook vaker een ongewenste seksuele ervaring gehad dan autochtone jongeren (7%). Van de jongeren met een ongewenste seksuele ervaring gaf 62% aan dat zij deze ervaring hadden opgedaan met een andere jongere en 14% met een volwassene; Ongewenste seksuele ervaring 26% van de jongeren wilde deze vraag niet beantwoorden. In 2005 2009 2005 gaf ruim een kwart van de jongeren met een ongewenste ongewenste seksuele ervaring 6% 7% seksuele ervaring aan deze ervaring met een volwassene te wil vraag niet beantwoorden 7% 4% hebben opgedaan en 71% had deze ervaring met een jongere % van jongeren met ongewenste ervaring opgedaan. ongewenste ervaring met volwassene 26% 14% ongewenste ervaring met jongere 71% 62% wil vraag met wie niet beantwoorden 7% 26% De helft van de jongeren heeft een negatieve houding h ten aanzien van homoseksualiteit Aan de jongeren is gevraagd wat ze ervan vinden als twee meisjes/vrouwen of twee jongens/mannen verliefd op elkaar zijn. De helft van de jongeren (50%) beschouwt dit als normaal, 37% vindt dit een beetje raar, 6% vindt dit erg raar en 6% vindt dit verkeerd. Jongeren die homoseksualiteit (een beetje) raar of verkeerd vinden, worden beschouwd als jongeren met een negatieve houding ten aanzien van homoseksualiteit. Jongeren lijken ten opzichte van 2005 toleranter geworden ten aanzien van homoseksualiteit. In 2005 had 56% van de jongeren een negatieve houding ten aanzien van homoseksualiteit versus 50% in 2009. Meisjes hebben een positievere houding ten opzichte van homoseksualiteit dan jongens; van de jongens heeft 61% een negatieve houding en van de meisjes 39%. Leerlingen van verschillende schooltypen verschillen niet van elkaar in houding ten aanzien van homoseksualiteit; ook leeftijd heeft geen invloed op de houding ten aanzien van homoseksualiteit. Allochtone jongeren hebben vaker een negatieve houding ten aanzien van homoseksualiteit dan autochtone jongeren, namelijk 58% van allochtone jongeren en 49% van de autochtone jongeren. - 7 -
Beschouwing In vergelijking met 2005 is het percentage jongeren met ervaring met geslachtsgemeenschap iets gestegen, namelijk van 17% tot 21%. Uit landelijk onderzoek uit 2009 blijkt dat 12% van de jongeren ervaring heeft met geslachtsgemeenschap. Jongeren in Noord-Holland Noord lijken vaker seksuele ervaring te hebben dan landelijk. De landelijke stijging van de gemiddelde leeftijd waarop jongeren met seks beginnen wordt niet onderbouwd door de cijfers van EMOVO. Meisjes beginnen iets later met geslachtsgemeenschap dan jongens, maar vanaf 15 jaar halen de meisjes de jongens in wat betreft ervaring. In vergelijking met landelijk onderzoek hebben de 16-jarige meisjes in de regio (veel) meer ervaring dan landelijk: van de 16-jarige meisjes in Noord-Holland Noord heeft 44% geslachtsgemeenschap gehad; landelijk is dit 29%. Bij de 16-jarige jongens is er geen verschil met landelijk. Mogelijk is het hogere algemene ervaringspercentage in de regio Noord-Holland Noord ten opzichte van landelijk te verklaren door het relatief hoge percentage meisjes met seksuele ervaring in deze regio. Meisjes hebben ook vaker een ongewenste seksuele ervaring gehad dan jongens. Het gebruik van condooms onder jongeren in Noord-Holland Noord blijft achter bij het landelijke condoomgebruik. Landelijk gebruikte 80% van de jongeren condooms bij de laatste keer, in Noord-Holland Noord is dit 63%. Vooral meisjes vormen een risicogroep voor soa s; 54% van de meisjes vrijt niet altijd veilig. Veel jongeren die (soms) geen condoom gebruiken noemen hiervoor redenen die duiden op een gebrek aan kennis of onvoldoende voorbereiding op seksueel contact. Daarnaast geeft bijna 90% van de jongeren die onveilig vrijen aan dat zij van mening zijn geen risico te lopen op soa s. Het EMOVO-onderzoek geeft inzicht in een aantal aspecten van de seksuele gezondheid van jongeren in Noord- Holland Noord. De resultaten kunnen een bijdrage leveren aan het verbeteren van de seksuele gezondheid van jongeren. Aandachtspunten hierbij kunnen zijn: het verbeteren van de kennis over veilig vrijen, een verandering van de houding ten aanzien van condoomgebruik en de kwetsbaarheid van meisjes ten aanzien van veilig vrijen en ongewenste seksuele ervaring. Referenties [1] Waardenburg, C. Alcoholgebruik onder jongeren in Noord-Holland Noord. uit de 2 e en 4 e klas voortgezet onderwijs. GGD Hollands Noorden, december 2010. [2] Dorsselaar S. van, M. de Looze, E. Vermeulen-Smit, S. de Roos, J. Verdurmen, T. ter Bogt en W. Vollebergh. HBSC 2009. Gezondheid, Welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Trimbos-instituut. Utrecht, 2010. [3] Seksualiteit en seksuele gezondheid via: http://liefdesloket.nl/subsite/ professionals/overheid-en-beleid/seksualiteit-en-seksuelegezondheid. Rutgers Nisso Groep, 2011. [4] Loketgezondleven.nl. Bilthoven: RIVM, http://www.loketgezondleven.nl versie 2.1, 20 januari 2011 [5] Bakker F. en E.M. Zantinge. Seksueel gedrag samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Gezondheidsdeterminanten\ Leefstijl\ Seksueel gedrag, 23 juni 2010. [6] Bakker, F., Graaf, H. de, Haas, S. de, Kedde, H., Kruijer, H., & Wijsen, C. Seksuele gezondheid in Nederland 2009. Utrecht: Rutgers Nisso Groep, 2009. [7] Heemskerk M. en J.E. de Leeuw den Bouter. Soa-spreekuur. Verslag 2008. GGD Hollands Noorden, 2009. [8] Kuyper, L. J. de Wit, P. Adam, L. Woertman en W. van Berlo. Laat je nu horen! Een onderzoek naar grensoverschrijdende seksuele ervaringen en gedragingen onder jongeren. Utrecht, Universiteit Utrecht, 2009 Uitgave: GGD Hollands Noorden, sector GBO Postbus 324 1740 AH Schagen 0224 720633 Auteurs: Bettina de Leeuw den Bouter en Corrien Waardenburg, epidemiologen Met dank aan: Directies, docenten en leerlingen van de scholen voor voortgezet onderwijs in Noord-Holland Noord, Ingrid Bargmann, Marian Huitinck, Mandy van den Brink en Esther Duin-de Boer Kenmerk: U.2011-0171 Datum: maart 2011 Dit rapport is te downloaden via www.ggdhollandsnoorden.nl Voor vragen kunt u mailen naar: epi@ggdhollandsnoorden.nl De rapporten over het EMOVO-onderzoek 2005 zijn te downloaden via www.ggdhollandsnoorden.nl en www.kennislokaal.nl - 8 -