Gezondheid op Peil in Wassenaar - Kernboodschappen voor lokaal beleid
De GGD Zuid-Holland West is de gemeenschappelijke gezondheidsdienst voor alle inwoners van de gemeenten Delft, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Wassenaar Leidschendam- Voorburg Zoetermeer Rijswijk Pijnacker- Nootdorp Westland Delft Midden- Delfland
Gezondheid op Peil in Wassenaar Kernboodschappen voor lokaal beleid GGD Zuid-Holland West Postbus 6080 2702 AB Zoetermeer T (079) 343 08 88 E info@ggdzhw.nl W www.ggdzhw.nl 1
Colofon Dit rapport is een onderdeel van de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) regio Zuid-Holland West. Het is een uitgave van de GGD Zuid-Holland West in samenwerking met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Bij de ontwikkeling van deze publicatie hebben wij dankbaar gebruik mogen maken van de teksten uit de Lokale Kernboodschappen van de rvtv GGD Rotterdam-Rijnmond 2010. Maart 2011 Redactie: J.J.H. Huiszoon-IJsendoorn, R.J. Beuker, J.E. Brussee-Lasschuijt en S.A. ten Wolde Productiebegeleiding: C.C. Kliphuis Vormgeving: Designwise, Leiderdorp Drukwerk: Drukkerij De Swart, Den Haag GGD Zuid-Holland West Postbus 6080 2702 AB Zoetermeer T (079) 343 08 88 @ info@ggdzhw.nl W www.ggdzhw.nl 2
Inhoud 1. Bevindingen en aanbevelingen 5 2. Inleiding 7 3. De inwoners van de gemeente Wassenaar 9 4. Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid 13 Literatuur, gegevensbronnen en websites 33 Definities 35 Afkortingen 40 Bijlage: Gezondheidsprofiel van de gemeente Wassenaar 42 3
4 GEZONDHEID OP PEIL IN WASSENAAR
1. Bevindingen en aanbevelingen De uitkomsten van de integrale analyse hebben geleid tot de volgende bevindingen en aanbevelingen voor het gezondheidsbeleid in Wassenaar: De gezondheid van de inwoners van Wassenaar is vergelijkbaar met de regio Zuid- Holland West. In Wassenaar komt ongezondheid en ongezond gedrag meer voor bij lage sociaal-economische groepen. Meer specifieke interventies voor deze groepen zijn erg gewenst. Eenzaamheid is een omvangrijk probleem in Wassenaar. Inzetten op participatie en voldoende psychosociale vaardigheden loont. Een groot deel van de jeugd heeft psychosociale problemen. Nog meer nadruk op preventie en vroegsignalering is wenselijk. Overgewicht is een hardnekkig probleem in Wassenaar. Een intensieve en langdurige aanpak om overgewicht te bestrijden blijft nodig. Het alcoholmisbruik in Wassenaar is zorgwekkend. Een integrale aanpak blijft nood - zakelijk. Percentage rokers in Wassenaar is lager dan in Nederland maar er is nog veel gezondheidswinst te behalen. Het bereik van de interventies kan verhoogd worden. Huiselijk geweld is een maatschappelijk probleem en komt ook in Wassenaar voor. Niet alleen opvang van slachtoffers, maar ook preventie is nodig. In Wassenaar wonen veel mensen die kampen met meervoudige problemen. Coör - dinatie van zorg en samenwerking voor deze mensen blijft nodig. De leefomgeving is op een aantal punten onvoldoende in Wassenaar. Minder lucht - verontreiniging, beter binnenmilieu en minder geluidshinder kunnen de gezondheid positief beïnvloeden. Deze kernboodschappen hebben betrekking op het bevorderen van de gezondheid. Hier kan op verschillende manieren aan worden gewerkt. Op de eerste plaats door acties vanuit de gezondheidssector, wijkgericht en met lokale partners, specifiek gericht op de gezondheid. Daarnaast kan de gezondheidssector samenwerken met andere (beleids) - sectoren om de gezondheid te bevorderen. Tot slot kunnen acties buiten de gezondheidssector, die niet zijn gericht op gezondheid, daar wel een positief effect op hebben. Acties gericht op arbeidsparticipatie zijn hiervan een voorbeeld. Gemeenten die werk maken van gezondheid vragen zich niet alleen af hoe goede interventies in te zetten en te bekostigen zijn, maar kijken ook meer en meer hoe bestaande geldstromen effectiever zijn in te zetten om gezondheid te bevorderen. In hoofdstuk 4 worden de kernboodschappen uitgebreid toegelicht. 5
6 GEZONDHEID OP PEIL IN WASSENAAR
2. Inleiding Gemeenten krijgen een steeds grotere rol in het volksgezondheidsbeleid. De Wet publieke gezondheid (Wpg) schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar hun volksgezondheidsbeleid vaststellen. Daarnaast zijn gezondheid en zorg belangrijke onderwerpen binnen onder andere de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en in het jeugdbeleid van de gemeente. Budgetten zijn beperkt, dus gemeenten moeten keuzes maken. Ze willen die keuzes zoveel mogelijk baseren op inzicht in de lokale gezondheidssituatie. Dat is ook wat de Wpg voorschrijft. De GGD Zuid-Holland West heeft de kennis en expertise om lokale gezondheidsinformatie te bieden en om gemeenten goed onderbouwde beleidsadviezen te geven. De GGD Zuid-Holland West doet dit voor het eerst op basis van een integrale analyse van de beschikbare gegevens over de gezondheidssituatie in de gemeente. Deze gegevens worden gebundeld en in samenhang gepresenteerd. Naast deze publicatie is er ook een regionaal rapport en een website. Deze drie producten vormen samen de regionale Volksgezondheid Toekomst Verkenning (rvtv) Zuid-Holland West. Zij schetsen een regionale en lokale beleidsbasis, de bouwstenen voor het formuleren van (gezondheids)beleid, vergelijkbaar met de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning, die het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) elke vier jaar opstelt als basis voor het rijksbeleid op het terrein van de volksgezondheid. De producten van de regionale VTV Zuid-Holland West zijn ook te downloaden via de website van de GGD Zuid-Holland West: www.ggdzhw.nl. Het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid-Holland West is het samenvattend rapport waarin de huidige gezondheidstoestand van de regio Zuid-Holland West wordt beschreven en waarbij een vergelijking plaatsvindt van landelijke, regionale en lokale gezondheidscijfers. De website, het regionale kompas (www.regionaalkompas.nl) bevat een schat aan informatie over de gezondheid, achtergrondinformatie en informatie over interventiemogelijkheden in de regio Zuid-Holland West. Deze website wordt regelmatig aangevuld met nieuwe informatie en actuele cijfers. De GGD Zuid-Holland West heeft de intentie om elke vier jaar een regionale VTV op te stellen. Deze rapportage is het resultaat van een integrale analyse van gegevens over de gezondheid in Wassenaar. De belangrijkste bevindingen zijn vertaald in een beperkt aantal kernboodschappen voor gezondheidsbeleid. Vanwege de haalbaarheid is er een selectie gemaakt van de kernboodschappen. In het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid- Holland West zijn nog veel meer onderwerpen uitgewerk t, zoals bijvoorbeeld de Wmo, de vaccinatiegraad in de regio en mantelzorg. Deze publicatie is vooral bedoeld voor de 7
beleidsmakers, bestuurders en raadsleden van de gemeente Wassenaar, maar ook voor uitvoerders en andere belanghebbenden op het terrein van volksgezondheid en welzijn. Het geeft antwoord op vragen als: Wat zijn de belangrijkste gezondheidsproblemen? Waarom zijn dit problemen? Waar liggen mogelijkheden voor verbetering? Leeswijzer Dit rapport met kernboodschappen voor de gemeente Wassenaar is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 worden de bevindingen en aanbevelingen weergegeven. In hoofdstuk 2, de inleiding, is toegelicht wat de regionale VTV Zuid-Holland West is. Hoofdstuk 3 brengt de bevolking van de gemeente Wassenaar in kaart. In hoofdstuk 4 zijn de uit - komsten van de integrale analyse omgezet in kernboodschappen, passend bij de specifieke gezondheidssituatie van de bevolking van de gemeente. De kernboodschappen worden toegelicht en mogelijk toekomstig beleid met betrekking tot het betreffende onderwerp wordt beschreven. Deze publicatie eindigt met een overzicht van gebruikte literatuur en een verklaring van gebruikte definities en afkortingen. In de bijlage is een uitgebreid gezondheidsprofiel van de gemeente Wassenaar opgenomen. Basis voor dit gezondheidsprofiel zijn de gegevensbronnen die ook zijn gebruikt bij het schrijven van het regionaal rapport Gezondheid op peil in Zuid-Holland West. In het gezondheidsprofiel worden allerlei cijfers gepresenteerd. Een deel van deze cijfers worden in deze publicatie niet verder besproken. Waar mogelijk wordt een vergelijking gemaakt met regionale en/of landelijke cijfers. 8
3. De inwoners van de gemeente Wassenaar Wassenaar behoort tot de Randstadgemeenten rond Den Haag. De gemeente is in de jaren 60 en 70 uitgegroeid van een bescheiden dorp tot een flinke gemeente. Om een indruk te krijgen van de inwoners van de gemeente Wassenaar wordt in dit hoofdstuk informatie over de bevolkingssamenstelling gegeven. Dit hoofdstuk gaat in op diverse aspecten van de demografie die een relatie kunnen hebben met de gezondheid zoals de leeftijdsopbouw, de sociaal-economische status en de bevolkingsprognose. Aantal inwoners en leeftijdsopbouw De gemeente Wassenaar had op 1 januari 2010 25.816 inwoners. In figuur 2.1 is de demografische opbouw van de gemeente Wassenaar te zien. In vergelijking met heel Nederland is in Wassenaar de leeftijdsgroep 20-44 jaar relatief klein en de leeftijds - groepen 10-19 jaar en 45 jaar en ouder relatief groot. Hierdoor is in Wassenaar zowel de grijze druk als de groene druk hoger dan in heel Nederland (grijze druk: 43 tegenover 25%, groene druk: 46 tegenover 39%). Figuur 2.1: Demografische opbouw in Wassenaar op 1 januari 2010 (Bron: CBS-StatLine 2010). 95 plus 90-94 jr 85-89 jr 80-84 jr 75-79 jr 70-74 jr 65-69 jr 60-64 jr 55-59 jr 50-54 jr 45-49 jr 40-44 jr 35-39 jr 30-34 jr 25-29 jr 20-24 jr 15-19 jr 10-14 jr 5-9 jr 0-4 jr 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% mannen vrouwen referentielijn van Nederland 9
Veel westerse allochtonen in Wassenaar Van de inwoners van Wassenaar is 30% allochtoon; grotendeels van westerse herkomst (21% van de bevolking). Het aandeel niet-westerse allochtonen is in Wassenaar relatief laag (8% van de bevolking, zie figuur 2.2). In Wassenaar wonen in vergelijking met heel Nederland (20%) relatief veel allochtonen. Figuur 2.2: Etniciteit van de inwoners van Wassenaar op 1 januari 2010 (Bron: CBS-StatLine 2010). Etniciteit van de inwoners Niet-westerse allochtonen Westers allochtoon 21% 71% Autochtoon 8% Niet-westers allochtoon Overige niet-westerse allochtonen 6% 0% 1% 1% 0% Marokko Ned. Antillen en Aruba Turkije Suriname 10
Opleidingsniveau In Wassenaar wonen in vergelijking met de regio en in vergelijking met Nederland relatief veel hoogopgeleide mensen (32, versus 30, versus 26% zie figuur 2.3). Figuur 2.3: Onderwijsniveau van de beroepsbevolking (15 t/m 64 jaar) van Wassenaar, Zuid-Holland West en Nederland in 2007/2009 (Bron: CBS-StatLine). 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% lbo/vbo/vmbo, mulo/mavo havo, vwo, mbo hbo, universiteit Wassenaar Zuid-Holland West Nederland Hogere sociaal-economische status in Wassenaar Het gemiddeld besteedbaar inkomen per inwoner in Wassenaar bedraagt 22.600 euro. Dit is hoger dan in heel Nederland waar dit gemiddeld 14.400 euro bedraagt. Van de inwoners van Wassenaar ontvangt 7% een uitkering voor arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of algemene bijstand. Dit is veel lager dan landelijk (13%). Het percentage eenpersoonshuishoudens in Wassenaar is 35%; dit is vergelijkbaar met landelijk. Van de huishoudens bestaat 34% uit meerpersoonshuishoudens met kinderen (Nederland: 35%). Hiervan woont 3% van de kinderen in een uitkeringsgezin. Dit is lager dan gemiddeld in Nederland (5%). Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) berekent de sociaal-economische status (ses) van inwoners van gebieden in Nederland. De ses-score wordt ingedeeld in zeven groepen, oplopend van lage naar hoge status (SCP, 2006). In figuur 2.4 is de statusscore te zien voor de gemeente Wassenaar. Twee postcodegebieden in Wassenaar hebben een zeer hoge statusscore. De andere postcodegebieden hebben een gemiddelde of midden-hoge statusscore. Er zijn in Wassenaar geen postcodegebieden met een lage statusscore. 11
Figuur 2.4: Statusscore per vierpositie postcodegebied in Wassenaar in 2006 (Bron: SCP 2006, bewerkt door RIVM). Statusscore zeer laag laag midden-laag gemiddeld midden-hoog hoog zeer hoog Vergrijzing in Wassenaar De omvang van de bevolking van Wassenaar zal in de komende jaren iets afnemen van ongeveer 25.700 inwoners in 2010 naar ongeveer 24.700 inwoners in 2020 (figuur 2.5). Uit de figuur blijkt dat de gemeente de komende jaren te maken krijgt met een licht vergrijzende bevolking. De sterkste toename is zichtbaar bij de groep inwoners van 65 t/m 74 jaar, deze groep zal met 17% toenemen. In vergelijking met Nederland is de mate van vergrijzing in Wassenaar iets hoger. In Wassenaar zal het percentage kinderen naar verwachting afnemen met 25%. Figuur 2.5: Prognose leeftijdsopbouw bevolking Wassenaar, 2010-2020 (Bron: CBS-StatLine 2010). 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 2.935 2.802 3.716 8.159 2.921 3.245 3.579 7.454 3.123 3.269 3.810 6.933 5.000 0 3,721 4.272 4.336 4.369 3.626 3.255 2010 2015 2020 0-14 jr 15-29 jr 30-54 jr 55-64 jr 65-74 jr 75+ jr 12
4. Kernboodschappen voor lokaal gezondheidsbeleid In dit hoofdstuk worden de belangrijkste bevindingen over de gezondheid van inwoners van de gemeente Wassenaar gepresenteerd, die geresulteerd hebben in een aantal kernboodschappen voor het lokaal gezondheidsbeleid. Elke kernboodschap wordt toegelicht en mogelijk toekomstig beleid van de gemeente Wassenaar wordt beschreven. De gezondheidstoestand van de inwoners wordt beschreven aan de hand van beschikbare enquêtegegevens, zoals de gezondheidsenquêtes (Kinderen, Jongeren, Volwassenen en Ouderen) van de GGD Zuid-Holland West. Daarnaast zijn cijfers uit andere bronnen gebruikt, zoals sterftecijfers en gegevens over huiselijk geweld. Waar mogelijk worden de cijfers van Wassenaar vergeleken met het gemiddelde van de regio Zuid-Holland West en met landelijke cijfers. Meer kwantitatieve gegevens zijn te vinden in de bijlage Gezondheidsprofiel van de gemeente Wassenaar, zie bladzijde 42. Bij sommige kernboodschappen worden, (mogelijk bruikbare) interventies beschreven. Er bestaat een uitgebreide landelijke database, de I-database van het Centrum voor Gezond Leven (www.loketgezondleven.nl). Deze database geeft een beschrijving van de meest effectief gebleken interventies die gemeenten kunnen inzetten bij het aanpakken van gezondheidsproblemen. Ook is de Handreiking Gezonde Gemeente te vinden bij dit loket. De Handreiking Gezonde Gemeente geeft informatie over randvoorwaarden en de gemeentelijke beleidscyclus en biedt concrete handvatten om de thema s roken, overgewicht, depressie, alcohol en seksuele gezondheid, op te nemen in lokaal beleid én om te zetten in uitvoeringsprogramma s. De beschreven gezondheidsproblemen in deze publicatie laten zich, vanwege hun complexiteit, echter niet vatten in standaardoplossingen. Het gaat veelal om combinaties van interventies met maatregelen en voorzieningen die passen bij de lokale situatie. De genoemde voorbeelden geven een oplossingsrichting aan. Gemeenten die werk maken van gezondheid vragen zich niet alleen af hoe goede interventies in te zetten en te bekostigen zijn, maar kijken ook meer en meer hoe bestaande geldstromen effectiever zijn in te zetten om gezondheid te bevorderen (ten Dam, 2010). De effectiviteit van preventie kan worden verhoogd door verschillende methoden in samenhang in te zetten, samen te werken met verschillende beleidssectoren (integraal gezondheidsbeleid) en partijen (waaronder gemeente en zorgverzekeraars). Ook kan de effectiviteit van preventie worden verhoogd door een planmatige aanpak, het inzetten van bewezen effectieve interventies en een grondige evaluatie. 13
14 De gezondheid van de inwoners van Wassenaar is vergelijkbaar met de gezondheid in de regio. De gemiddelde levensverwachting bij de geboorte voor mannen uit Wassenaar is 80,8 jaar en voor vrouwen 84,9 jaar. Dit is hoger dan de gemiddelde Nederlandse levensverwachting. De totale sterfte in Wassenaar is lager dan die in Nederland (59,0 versus 72,1 per 10.000 inwoners). De belangrijkste doodsoorzaken zijn kanker, hart- en vaatziekten en ziekten van de ademhalingsorganen. De ervaren gezondheid van inwoners van Wassenaar is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio. In Wassenaar ervaart 91% van de volwassenen en 76% van de ouderen hun gezondheid als goed tot uitstekend. In de regio Zuid-Holland West ervaart 88% van de volwassenen en 74% van de ouderen hun gezondheid als goed tot uitstekend. Vrijwel alle jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Wassenaar ervaren hun gezondheid als goed tot uitstekend (99%). In Wassenaar heeft ruim één op de tien volwassenen en 18% van de ouderen psychische klachten. Ruim vier op de tien volwassenen hebben een matig tot hoog risico op het ontwikkelen van een angststoornis of depressie. Het percentage inwoners dat aangeeft minstens één chronische ziekte of aandoening te hebben, is in Wassenaar vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio. De helft van de 19- tot 64-jarigen en ruim acht op de tien 65-plussers geeft aan minstens één ziekte of aandoening te hebben. De grootste ziektelast wordt gevormd door coronaire hartziekten, beroerte, angststoornissen, depressie, diabetes mellitus, COPD, artrose en longkanker. Voor mannen zijn daarnaast nog suïcide(poging) en letsels door privéongevallen belangrijke bronnen van ziektelast, terwijl voor vrouwen borstkanker en dementie de top tien volmaken (Hoeymans, 2010). Ziekten met een hoge ziektelast maar wel beïnvloedbaar door gezonder te gaan leven zijn onder andere coronaire hartziekten, diabetes, longkanker en COPD. De meest voorkomende ziekten of aandoeningen bij inwoners van 19 t/m 64 jaar in Wassenaar zijn: migraine of ernstige hoofdpijn, hoge bloeddruk, gewrichtsslijtage en ernstige aandoeningen van rug. Onder 65-plussers in Wassenaar zijn gewrichtsslijtage, hoge bloeddruk en botontkalking de meest voorkomende ziekten of aandoeningen. Gezondheid is meer dan de afwezigheid van ziekte. Aanleg, leefstijl, omgeving en de beschikbaarheid van gezondheidszorg bepalen iemands gezondheid. Elke persoon is primair verantwoordelijk voor de eigen gezondheid. De gemeente ondersteunt haar burgers in het houden en krijgen van een goede gezondheid. Dat geldt voor alle leeftijdsgroepen, jongeren, volwassenen en ouderen. Jongeren krijgen extra aandacht omdat het belangrijk is vroegtijdig gezond gedrag aan te leren. Eenmaal verkeerd aangeleerd gedrag is moeilijk weer te veranderen. Met preventie is nog aanzienlijke gezondheidswinst te boeken, vooral via het bevorderen van een gezonde leefstijl met aandacht voor de fysieke en sociale omgeving. Een gecombineerde inzet van de gezondheidssector samen met beleids terreinen zoals Wmo, veiligheid, verkeer, huisvesting of onderwijs is noodzakelijk om deze gezondheidswinst daadwerkelijk te kunnen boeken. Groepen met gezondheidsachterstand behoeven daarbij extra aandacht.
In Wassenaar komt ongezondheid en ongezond gedrag meer voor bij lage sociaal-economische groepen. Meer specifieke interventies voor deze groepen zijn erg gewenst. Ongezondheid en ongezond gedrag komt meer voor bij lage sociaal-economische groepen. In Wassenaar is de sociaal-economische status (ses) weliswaar hoger dan gemiddeld in Nederland. Toch zijn er in deze gemeente ook veel mensen in achterstandssituaties (mensen met een lage opleiding, mensen met een een laag inkomen en mensen met een niet-westerse herkomst). Zij wonen vaker in een ongunstige fysieke omgeving (minder gezond binnen- en buitenmilieu) en hebben vaker een ongezondere leefstijl. Laagopgeleiden in Nederland leven zes jaar korter dan hoogopgeleiden. Laagopgeleiden in Zuid-Holland West ervaren hun gezondheid vaker als matig of slecht dan hoogopgeleiden (19 versus 6%) en hebben vaker drie of meer chronische aandoeningen (16 versus 6%). Ook zijn laagopgeleiden vaker psychisch matig of ernstig ongezond dan hoogopgeleiden (11 versus 5%) en zijn ze vaker ernstig eenzaam (11 versus 6%). Laagopgeleiden hebben vaker dan hoogopgeleiden overgewicht (52 versus 39%) en roken vaker (34 versus 19%). Voor niet-westerse allochtonen zijn soortgelijke verschillen te zien ten opzichte van autochtonen. De komende jaren zullen partnerorganisaties meer gaan samenwerken om de regionale visie op het voorkomen en terugdringen van gezondheidsverschillen verder te verfijnen. Hierbij zal ook aandacht zijn voor burgers die een beroep doen op de sociaal medische advisering of op de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ). Het uitvoeren van gangbare best practices en effectieve interventies die ontwikkeld zijn om gezondheidsverschillen bij bepaalde doelgroepen terug te dringen blijft belangrijk. Het in samenspraak met gemeenten kijken naar interventies op maat is nodig, omdat interventies vaak niet voldoende toegesneden zijn. Veel preventieactiviteiten blijken vooral effect te hebben bij mensen met een hogere sociaaleconomische status, waardoor de sociaaleconomische verschillen de afgelopen jaren groter zijn geworden. Daarom zal, in samenwerking met betrokken partijen waar mogelijk, deelgenomen worden aan pilotonderzoek om nieuwe interventies te evalueren. Monitoren blijft belangrijk om het up-to-date houden van regionale kennis over gezondheidsverschillen en de determinanten van gezondheidsverschillen. Dit kan via informatie uit de gezondheidsenquêtes, de OGGZ-monitor en gericht toegepast onderzoek. Het verdient aanbeveling om het terugdringen van gezondheidsverschillen als een expliciete doelstelling op te nemen in de nota gezondheidsbeleid. Een wijkgerichte aanpak in nauwe samenwerking met de doelgroep en lokale partners geeft daarbij het beste resultaat. Naast het inzetten van interventies bij specifieke doelgroepen is het het terugdringen van schoolverzuim, het voltooien van een opleiding en snelle deelname aan de arbeidsmarkt van groot belang. 15
Eenzaamheid is een omvangrijk probleem. Inzetten op participatie en voldoende psychosociale vaardigheden loont. Ruim één op de drie inwoners van 19 t/m 64 jaar van de gemeente Wassenaar is eenzaam. Van deze populatie is 6% ernstig eenzaam. Regionaal is dit respectievelijk 36 en 7%. Het percentage inwoners van 65 jaar en ouder in Wassenaar die eenzaam zijn, is 37% (waarvan 7% ernstig eenzaam). In de regio Zuid-Holland West is 45% van de 65- plussers eenzaam (waarvan 8% ernstig eenzaam). Eenzaamheid komt vaker voor bij mensen van 75 jaar en ouder, allochtonen, mensen met een laag of middelbaar opleidingsniveau en mensen die moeite hebben om van hun inkomen rond te komen. Vrouwen zijn vaker emotioneel eenzaam, terwijl mannen vaker sociaal eenzaam zijn. De kans op sociale eenzaamheid neemt al toe vanaf de leeftijd van 35 jaar. Eenzaamheid tast het welzijn ofwel het psychisch of sociaal welbevinden van mensen aan en is daarmee - in de brede definitie van gezondheid van de WHO - op zichzelf een gezondheidsprobleem. Eenzaamheid kan in allerlei opzichten ook ziekmakend zijn, zowel geestelijk als lichamelijk (Fokkema & Van Tilburg, 2005). Eenzaamheid komt vaker voor bij mensen van 75 jaar en ouder, allochtonen, mensen met een laag of middelbaar opleidingsniveau en mensen die moeite hebben om van hun inkomen rond te komen. Vrouwen zijn vaker emotioneel eenzaam, terwijl mannen vaker sociaal eenzaam zijn. De kans op sociale eenzaamheid neemt toe vanaf de leeftijd van 35 jaar. De kans op sociaal isolement van volwassenen is kleiner wanneer zij een baan hebben of aan vrijwilligerswerk zinvolle contacten kunnen ontlenen. In de Kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Gezondheid zonder franje II, 2010-2013 van de gemeente Wassenaar is eenzaamheid niet specifiek opgenomen als een speerpunt voor het (toekomstige) beleid. Wel wordt in deze nota de ambitie uitgesproken ook aandacht te besteden aan het bestrijden van eenzaamheid onder ouderen. In de komende Wmo-nota (zomer 2011) wordt eenzaamheid opgenomen als een specifiek speerpunt voor beleid. In Wassenaar organiseren de Geestelijke Gezondheidszorginstellingen Context en GGZ Haagstreek diverse activiteiten en trainingen gericht op de problematiek gerelateerd aan eenzaamheid. Een groot aantal van deze trainingen zijn ook geschikt voor de 19- t/m 64-jarigen. Naast een aanpak in de zorg- en welzijnssector kan de gemeente een aantal voorwaarden realiseren om sociaal isolement van ouderen te voorkomen of bestrijden, zoals sociale veiligheid en goede vervoersvoorzieningen. 16
Uit onderzoek blijkt dat het niet eenvoudig is personen op hoge leeftijd te activeren (Fokkema & Van Tilburg, 2005). Effectief gebleken interventies voor ouderen zijn kleinschalige groepsactiviteiten (bijvoorbeeld in een woonzorgcentrum) en vriendschaps - cursussen, gericht op het verbeteren van sociale contacten en het bevorderen van vriendschappelijke relaties. Er is echter meer nodig dan het organiseren van gezamenlijke activiteiten. Er is namelijk een grote groep ouderen die aangeeft zich eenzaam te voelen, maar wel tevreden zijn met het aantal contacten en activiteiten. Voor hen heeft eenzaamheid te maken met onzekerheid, gebrek aan assertiviteit of aan sociale vaardigheid. 17
18 Een groot deel van de jeugd heeft psychosociale problemen. Nog meer nadruk op preventie en vroegsignalering is wenselijk. Bij een deel van de jeugd komen psychosociale problemen voor. In Wassenaar heeft 13% van de 5-t/m 11-jarigen en 6% van de 12- t/m 18- jarigen een indicatie voor psychosociale problematiek. (Zuid-Holland West: respectievelijk 20 en 11%). Van de 12- t/m 18-jarigen heeft 12% in het afgelopen jaar gedacht aan suïcide. Aan deze gedachten gaan vaak faalangst, gebrek aan sociale contacten/sociale vaardigheden, depressie, angststoornissen en echtscheiding vooraf. Psychische problematiek kan verregaande gevolgen hebben. Het hebben van een depressie op jonge leeftijd is bijvoorbeeld een belangrijke voorspeller voor het ontwikkelen van een depressie op latere leeftijd. Psychische problematiek belemmert het functioneren in het dagelijks leven en kan ernstige zelfdestructieve vormen aannemen, zoals suïcidaal gedrag. Psychische problemen vroeg in de levensloop zijn van invloed op de persoonlijke ontwikkeling van het kind, de school- en beroepscarrière en uiteindelijk op de maatschappelijke positie die iemand zich kan verwerven. Gezien de mogelijke impact van dergelijke problemen is vroegtijdige onderkenning uitermate belangrijk. Psychisch gezond functioneren uit zich bij kinderen en jongeren in tevredenheid met hun leven, kunnen omgaan met tegenslagen, niet teveel druk ervaren om te presteren en een vriendenkring waarin ze zich thuis voelen. De twee belangrijkste typen van psychische problemen zijn emotionele problemen en gedragsproblemen. Als overkoepelende term voor alle vormen van psychische problemen spreekt men vaak over psychosociale problemen (Meijer & Schoemaker, 2008). Met het voorkomen van psychosociale problemen, waaronder depressie, is grote gezondheidswinst en ook maatschappelijke winst te behalen. Depressie beïnvloedt het dagelijkse leven op een negatieve manier, tast de kwaliteit van leven aan en veroorzaakt maatschappelijke kosten (behandel-, medicijn- en verzuimkosten). Als een kind op jonge leeftijd met een depressie kampt, kan dat negatieve effecten hebben op zijn schoolprestaties en op de omgang met andere kinderen. Depressie is daarom één van de speerpunten in het lokale gezondheidsbeleid in Wassenaar. Nadruk ligt hierbij op het voorkómen van depressie en het bevorderen dat mensen met depressieve klachten eerder hulp gaan zoeken. Met het uitvoeringsprogramma Depressie (en psychosociale problemen) wordt een combinatie nagestreefd van publieksvoorlichting, primaire preventie programma s, vroegsignalering, ondersteuningsprogramma s en maatregelen gericht op de omgeving. Er is veel aandacht binnen de Jeugd gezondheidszorg, de scholen en de centra voor Jeugd en Gezin voor zowel het vroegtijdig signaleren van psychosociale problemen als preventie. Voorbeelden van interventies uit het uitvoeringsprogramma gericht op jeugd zijn: Publieksvoorlichting: Depressie on te spot Voorlichtingsactiviteiten over het voorkómen van depressie en het aanbod ten aanzien van depressiepreventie.
Primair preventieprogramma: Doe - praatgroep Programma waarbij kinderen op speelse wijze informatie krijgen over de psychische en/of verslavingsproblemen van hun vader of moeder. Signaleren en adviseren: Vroegsignalering depressie Consultatie en casuïstiekbespreking voor intermediairs (zoals leerkrachten) om eerder depressieproblematiek bij kinderen te kunnen signaleren. Ondersteuningsprogramma s: Schatjes, katjes, watjes Programma voor kinderen met angstklachten en beperkte sociale competenties. Maatregelen in de omgeving: Pestprotocol Scholen hebben protocollen om pesten te voorkomen en om pestgedrag te stoppen. Daarbij zetten zij vaak lesmethoden in om leerlingen weerbaarder te maken en te leren hoe ze met conflicten moeten omgaan. Diverse organisaties voeren deze activiteiten uit, waaronder De Jutters (centrum voor jeugd-ggz in de regio Haaglanden). Bovendien zijn hulpverleningsprogramma s via internet (e-healthprogramma s) toegankelijk voor jongeren in Wassenaar, zoals www.gripopjedip.nl. In het lokaal gezondheidsbeleid van de gemeente Wassenaar is de psycho - sociale gezondheid van de jeugd geen specifiek aandachtspunt. In het jeugdbeleid van de gemeente is wel aandacht voor risicojongeren. 19
Overgewicht is een groot probleem in Wassenaar. Een intensieve en langdurige aanpak om overgewicht te bestrijden blijft nodig. Van de kleuters in Wassenaar heeft 11% overgewicht. Bij 10- t/m 11-jarigen is dit 15% en bij 13- t/m 14-jarigen 9%. Het percentage inwoners met (ernstig) overgewicht loopt op met de leeftijd; van 39% bij de 19- t/m 64-jarigen tot 47% van de 65-plussers. Ernstig overgewicht (obesitas) komt voor bij 10% van de volwassenen en 11% van de senioren. Het percentage inwoners met overgewicht in Wassenaar is lager dan gemiddeld in de regio Zuid-Holland West; toch gaat het om een aanzienlijk deel van de bevolking. Voeding en bewegen zijn belangrijke determinanten voor overgewicht. Van de 1- t/m 11- jarigen in Wassenaar eet 38% niet dagelijks groente en 35% niet dagelijks fruit. Van de 12- t/m 18-jarigen in Wassenaar ontbijt 8% minder dan 5 doordeweekse dagen, eet 32% niet dagelijks groente en 54% niet dagelijks fruit. Van de inwoners van Wassenaar van 19 t/m 64 jaar voldoet 30% niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB), hiermee wijkt Wassenaar nauwelijks af van de andere gemeenten in de regio Zuid-Holland West (30 versus 33%). Van de inwoners van 65 jaar en ouder voldoet 38% niet aan deze norm (Zuid-Holland West: 41%). Overgewicht, met name ernstig overgewicht, hangt samen met meerdere chronische ziekten, zoals diabetes mellitus type 2 (suikerziekte), hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Ook hebben mensen met (ernstig) overgewicht vaker verschillende vormen van kanker, aandoeningen aan het bewegingsapparaat (artrose) en de ademhalingsorganen. Bovendien komen bij vrouwen met (ernstig) overgewicht menstruatiestoornissen en onvruchtbaarheid vaker voor (Visscher & Schoemaker, 2008). Daarnaast houdt over - gewicht verband met het optreden van psychosociale problemen en een relatief groot verlies aan kwaliteit van leven (Voedingscentrum, 2008). Een kind met (ernstig) over - gewicht kan gemakkelijk doelwit worden van pesterijen, een negatief zelfbeeld ontwikkelen en in een sociaal isolement raken. Investeren in beweegactiviteiten is niet alleen van belang met het oog op overgewicht, maar kan ook een bijdrage leveren aan de bestrijding van eenzaamheid en depressiviteit. De gemeente Wassenaar onderkent het belang van het bestrijden van overgewicht. In de Kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Gezondheid zonder franje II, 2010-2013 van de gemeente Wassenaar is overgewicht opgenomen als speerpunt. De gemeente Wassenaar heeft de volgende doelen benoemd: het voorkómen dat het percentage volwassenen met overgewicht nog verder stijgt; het bevorderen dat het percentage jeugdigen met overgewicht daalt. 20
In het uitvoeringsprogramma staan de interventies om deze doelen te behalen. Het Voedingscentrum adviseert een combinatie van interventies om optimaal effect te bewerkstelligen in de bestrijding van overgewicht, de zogenoemde LOCCOO combinatie (verbinding van Lesprogramma s, Omgevingsinterventies, Cursussen, Campagnes, Ondersteunend beleid/materiaal en Onderzoek/signalering). Wassenaar werkt aan deze combinatie met bijvoorbeeld de volgende interventies: Lesprogramma s In Wassenaar worden verschillende lessen over voeding en beweging gegeven op het basisonderwijs. In het schooljaar 2010-2011 wordt een start gemaakt met meer structureel gezondheidsonderwijs. Dit gebeurt met Lekker Fit!, een lesprogramma over voeding, bewegen en gezonde keuzes maken voor alle klassen van het basisonderwijs. Ook voor het voortgezet onderwijs verdient het de aanbeveling om een structurele interventie uit te voeren op het gebied van overgewicht (voeding en beweging). Hiervoor wordt Weet wat je eet aangeraden, een online lesprogramma van het Voedingscentrum. Omgevingsinterventies Door het in stand houden van groen- en speelvoorzieningen werkt Wassenaar aan een gezonde omgeving. De sport- en speelinfrastructuur kan verder versterkt worden door de speelpleinen van basisscholen optimaal te benutten door ze toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor de kinderen uit de wijk buiten schooltijd. Om de lage sesdoelgroep te bereiken dient het de aanbeveling om te beginnen bij de schoolpleinen in de wijken waar veel lage welstandsgroepen wonen. Cursussen Voor Wassenaarse kinderen en volwassenen met overgewicht zijn er geen groeps - behandelingen. Persoonlijke begeleiding van een diëtist is wel mogelijk. Campagnes De landelijke campagnes gericht op overgewicht van bijvoorbeeld het Voedingscentrum kunnen ook effect hebben op de inwoners van Wassenaar. De gemeente zou deze campagnes lokaal kunnen ondersteunen. Ondersteunend beleid/materiaal Er zijn diverse landelijke onderzoeken waaruit blijkt dat overgewicht een groot probleem is, zoals de Vijfde Landelijk Groeistudie (TNO jeugd) en diverse samen - werkingsafspraken en convenanten rondom overgewicht afgesloten, bijvoorbeeld het Convenant Gezond Gewicht. Onderzoek/signalering Bij de jeugd is het signaleren van overgewicht en obesitas in alle gemeenten een vast onderdeel van de drie Preventieve GezondheidsOnderzoeken (PGO s) van de Jeugdgezondheidszorg. Hierdoor is sprake van een structurele signalering bij de jeugd. In Lekker Fit! kan dit uitgebreid worden door jaarlijks de fitheid van kinderen te meten met de fittest. Investeren in beweegactiviteiten is niet alleen van belang met het oog op overgewicht, maar kan ook een bijdrage leveren aan de bestrijding van eenzaamheid en depressiviteit. Door het opnemen van overgewicht als speerpunt in de komende beleidsperiode (2012-2015) kan een intensieve en langdurige aanpak van overgewicht worden gewaarborgd. 21
Het alcoholmisbruik in Wassenaar is zorgwekkend. Een intensieve preventieve aanpak blijft noodzakelijk. Het percentage volwassenen dat overmatig drinkt is in Wassenaar 14%. Regionaal is dit 13%. Van de ouderen in Wassenaar drinkt 21% overmatig alcohol (Zuid-Holland West: 17%). Deze cijfers geven aan dat onder ouderen in Wassenaar veel alcohol wordt genuttigd. Ook onder jongeren in Wassenaar is het alcoholgebruik hoger dan het gemiddelde van de regio Zuid-Holland West. In Wassenaar had 20% van de 12- t/m 15-jarigen recent gedronken, ten opzichte van 18% in de regio. Het percentage 16- t/m 18-jarigen in Wassenaar dat recent heeft gedronken, is met 83% hoger dan in de regio (75%). Bijna zes op de tien (56%) van de 16-18-jarigen in Wassenaar doet aan binge-drinken (Zuid- Holland West: 51%). De schadelijke gevolgen van overmatig alcoholmisbruik zijn talrijk. Alcoholgebruik heeft invloed op alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer zestig aandoeningen (Kuunders & Van Laar, 2009). De schadelijkheid van het drinken van alcohol op jonge leeftijd staat steeds meer in de belangstelling. Er zijn aanwijzingen dat het drinken van (grote hoeveelheden) alcohol door een kind dat in de groei is extra schadelijk is en een negatief effect heeft op de ontwikkeling van de hersenen. Tot slot geldt dat hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. Alcoholgebruik vergroot ook de kans op ander risicogedrag zoals onveilig vrijen, vandalisme en uitgaansgeweld. Oudere mensen verdragen alcohol over het algemeen slechter. Dit komt door allerlei veranderingen in het lichaam die ontstaan bij het ouder worden. Overmatig alcohol - gebruik kan leiden tot uiteenlopende lichamelijk en psychische klachten, zoals hoge bloeddruk, maagproblemen en depressie. Voor ouderen die slecht ter been zijn, verhoogt alcoholgebruik de kans op vallen. Ook kan alcohol de werking van medicijnen versterken of juist teniet doen. Gelet op de negatieve effecten van alcoholgebruik op jonge leeftijd is iedere alcoholdrinker onder de zestien jaar er één teveel. Doel van landelijk alcoholbeleid is dat jongeren onder de zestien jaar geen alcohol drinken. Bovendien is er landelijk een maatschappelijke discussie gaande om de leeftijd waarop alcohol gekocht en genuttigd mag worden te verhogen naar achttien jaar. Streven is dat minder mensen lichamelijk of geestelijk afhankelijk zijn van alcohol en dat alcoholgebruik minder schadelijke gevolgen heeft in het gezin, op het werk, in het verkeer en in uitgaanssituaties. De gemeente Wassenaar onderkent het belang van het terugdringen van schadelijk alcoholgebruik. In de Kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Gezondheid zonder franje II, 2010-2013 van de gemeente Wassenaar is alcoholmisbruik opgenomen als speerpunt. 22
De gemeente Wassenaar heeft de volgende doelen benoemd: het voorkómen en terugdringen van schadelijk alcoholgebruik zowel bij jongeren als volwassenen en ouderen; het verhogen van de leeftijd waarop jongeren gaan drinken; het bevorderen van niet drinken onder de zestien jaar; geen alcohol bij door gemeente gesponsorde recepties waar jeugd bij aanwezig is. Om effect te bereiken in het verminderen van schadelijk alcoholgebruik dient het lokaal alcoholbeleid gericht te zijn op (een combinatie van) vier pijlers: 1. Publiek draagvlak door communicatie via de media, scholen en verenigingen. 2. Regelgeving in relatie tot beschikbaarheid van alcohol, zoals sluitingstijden (bijvoorbeeld in de regio Kop van Noord-Holland waar het uitgaan vroeger op de avond begint en eerder eindigt (sluitingstijd), toelatingsbeleid en schenkbeleid van horecagelegenheden en alcoholvrije schoolfeesten. 3. Handhaving van lokale regels en van landelijke wetgeving. 4. Vroegsignalering en preventie. Bij ouderen is dit een aandachtspunt; een alcohol - probleem wordt bij hen vaak slecht en laat herkend, zowel door de omgeving als door professionals. In Wassenaar zijn een aantal interventies gericht op hierboven genoemde pijlers. De gemeente kan meer nadruk leggen op het integrale karakter van deze maatregelen. Om de verschillende interventies meer met elkaar te verbinden kunnen ze uitgevoerd worden onder één naam, zoals de gemeente Delft doet met Lekker Helder, 0% alcohol. Een groter effect op het tegengaan van alcoholmisbruik zou bereikt kunnen worden, wanneer er meer nadruk komt te liggen op het integrale karakter van de verschillende maatregelen en het vergroten van de reikwijdte van de boodschap. 23
Roken is ook in Wassenaar een serieuze bedreiging voor de volks - gezondheid. Het is belangrijk te voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Van de 15- t/m 16-jarigen jongeren in Wassenaar rookt 8%; bij 17- t/m 18-jarigen is dit 9%. In de totale regio zijn deze percentages respectievelijk 7 en 14%. Bijna een kwart van de inwoners van 19 t/m 64 jaar rookt en 12% van de inwoners van 65 jaar en ouder rookt. Het percentage inwoners van Wassenaar dat rookt is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio, maar lager dan landelijk (28%). Roken verhoogt de kans op verschillende vormen van kanker, bijvoorbeeld longkanker. Ook de kans op COPD (zie Afkortingen), beroerte en hartfalen wordt verhoogd door roken. In 2007 stierven in Nederland 20.000 mensen die ten gevolge van roken één van bovenstaande ziekten kregen. Daarnaast is door roken de kans op veel andere aandoeningen verhoogd. Ook passief roken (inademen van tabaksrook uit je omgeving) verhoogt de kans op het krijgen van verschillende aandoeningen (Van Gelder et al., 2009). En, een roker leeft gemiddeld vier jaar korter dan een niet-roker. De gemeente Wassenaar onderkent het belang van het bevorderen van het niet roken. In de Kadernota Lokaal Gezondheidsbeleid Gezondheid zonder franje II, 2010-2013 van de gemeente Wassenaar is het bevorderen van niet roken opgenomen als speerpunt. De gemeente Wassenaar heeft de volgende doelen benoemd: het voorkomen dat jongeren gaan roken; het voorkomen van meeroken; het ondersteunen van rokers die willen stoppen met roken. Deze doelstellingen zijn gebaseerd op het advies van Stivoro om optimaal effect te bewerkstelligen voor een rookvrije toekomst. Het uitvoeringsprogramma dat hoort bij de Nota Lokaal Gezondheidsbeleid van de gemeente Wassenaar bevat kwalitatief goede interventies om deze doelen te bereiken. In het voorkómen dat jongeren gaan roken is winst te behalen met het lesprogramma Gezonde School en Genotmiddelen. Hierbij gaat het niet alleen om het vergroten van het bereik door actievere werving in Wassenaar, maar juist om de verankering van het programma op scholen. Wat betreft stoppen met roken zijn er weinig mogelijkheden in Wassenaar. Rokers in Wassenaar kunnen wel in de buurtgemeenten terecht voor een groepscursus stoppen met roken. Daarnaast bieden huisartsen ondersteuning bij stoppen met roken. Mogelijk wordt het bereik hiervan pas groter in 2011, als gedragsmatige en farmacologische stopondersteuning deel uitmaakt van de verzekerde zorg. 24
De gemeente kan de effecten van landelijk beleid voor haar inwoners versterken door actief mee te werken aan landelijke massamediale campagnes. Waarschijnlijk is in de komende beleidsperiode het bevorderen van niet roken opnieuw één van de speer - punten van het landelijke beleid en zal Wassenaar dit volgen in de nota Lokaal Gezondheidsbeleid 2012-2015. 25
Huiselijk geweld is een maatschappelijk probleem en komt ook in Wassenaar voor. Niet alleen opvang van slachtoffers, maar ook preventie is nodig. Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is. Onder geweld wordt de aantasting van de persoonlijke integriteit verstaan met daarbij een onderscheid tussen psychisch en lichamelijk geweld (waaronder seksueel geweld en ongewenste seksuele toenadering). De huiselijke kring van het slachtoffer bestaat uit (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden. Het begrip huiselijk betreft hier de relatie tussen dader en slachtoffer en niet de locatie. Een belangrijk kenmerk van huiselijk geweld is de omstandigheid dat dader en slachtoffer vaak - soms noodgedwongen - deel blijven uitmaken van elkaars leefomgeving. Vaak is er sprake van een verstoorde machtsverhouding. Bij ouderenmishandeling gaat het ook om andere gevolgen van geweld: verwaarlozing, financiële uitbuiting en schending van rechten. In Wassenaar geeft 7% van de inwoners van 19 t/m 64 jaar aan ooit slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Van de 65-plussers in Wassenaar geeft 2% aan ooit slachtoffer te zijn geweest. Dit is vergelijkbaar met de andere gemeenten in de regio Zuid- Holland West. Het aantal nieuwe meldingen huiselijk geweld in Wassenaar in 2009 vanuit het Steunpunt Huiselijk Geweld Haaglanden bedroeg 2. Het aantal nieuwe meldingen huiselijk geweld in Wassenaar in 2009 via de Haaglandse Aanpak bedroeg 17. Het totaal aantal meldingen huiselijk geweld in Wassenaar in 2009 komt dus neer op 19. Er blijkt in Wassenaar veel sprake te zijn van verborgen leed. In het rapport Veel (verborgen) leed (2007) geven zorgverleners aan dat er een grote relatie is tussen het (huiselijk)geweld en alcoholmisbruik. Huiselijk geweld is een ernstig volksgezondheidsprobleem en een maatschappelijk probleem met grote gevolgen voor slachtoffers, vaak nog vele jaren nadat de gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Slachtoffers kunnen ernstige lichamelijke en/of psychische klachten hebben, waaronder lichamelijk letsel, spier- en gewrichtspijnen, hoofdpijn, onverklaarbare chronische buikklachten, nervositeit, angst, slaapproblemen, minderwaardigheidsgevoelens, faalangst, depressie, suïcidale gedachten en posttraumatische stressstoornis. Ze leven vaak, mede door de (opgedrongen) geheimhouding, in een isolement. Per jaar sterven naar schatting in Nederland 80 vrouwen en 50 kinderen als gevolg van het geweld. Huiselijk geweld brengt tevens enorme verborgen kosten met zich mee door medicijngebruik, werkverzuim en bezoeken aan huisarts en ziekenhuis (Reijnders & Drijber, 2006). 26
De aanpak van huiselijk geweld beslaat de hele keten van preventie en signalering tot interventies en nazorg, en is gericht op het beschermen en versterken van het hele (gezins-)systeem (slachtoffers, kinderen en plegers). Iedereen die direct of indirect met huiselijk geweld te maken heeft in Rijswijk, kan zich melden bij het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. Het Steunpunt is voor hen zeven dagen per week, 24 uur per dag bereikbaar. Het Steunpunt biedt hulp en advies bij het stoppen van huiselijk geweld aan slachtoffers, plegers, omstanders en getuigen, maar ook aan huisartsen en andere hulpverleners. Door een regionale aanpak, betere signaleringsmethodieken en hulpmiddelen waaronder de OGGZ- monitor wordt de situatie rondom huiselijk geweld beter inzichtelijk gemaakt. Het feit dat er door deze aanpak meer en beter wordt gesignaleerd - en daardoor meer gevallen van huiselijk geweld aan het licht komen - impliceert echter niet dat huiselijk geweld in het verleden vaker of juist minder vaak voorkwam. Om huiselijk geweld te stoppen, is vaak hulp nodig van buitenaf. Als er lange tijd sprake is van geweld zijn cliënten vaak niet goed meer in staat het geweld te stoppen en hulp te zoeken en/of te aanvaarden. Hulpverleners zijn getraind hiermee om te gaan. Deskundigheidsbevordering is een specifiek onderdeel van de aanpak van huiselijk geweld en wordt op maat aangeboden. Door deskundigheidsbevordering leren professionals met cliënten om te gaan en huiselijk geweld vroegtijdig te signaleren. Op dit moment wordt de regionale aanpak kindermishandeling geïmplementeerd en medewerkers van ketenpartners getraind in het signaleren van huiselijk geweld. Met het oog op vroegtijdige signalering is er door de overheid een Meldcode ontwikkeld. Na invoering van deze Meldcode gaan professionals actiever om met vermoedens van huiselijk geweld. Streven is de Meldcode (onder andere voor Huiselijk geweld, Kindermishandeling en Eergerelateerd geweld) ook in te voeren in het totale gebied van de regio Haaglanden. De Meldcode moet in 2011 geïmplementeerd zijn. Tenslotte is preventie van belang. Het gaat hierbij onder meer om doelgroepspecifieke campagnes, voorlichting en preventieprogramma s. Met de campagne Omdat je altijd iets kunt doen (www.watkanikdoen.nl) wordt een beroep gedaan op de inwoners van de gemeenten van het Steunpunt Huiselijk Geweld regio Den Haag. De campagne wil duidelijk maken dat het niet meer acceptabel is om weg te kijken en niets te doen tegen (het vermoeden van) huiselijk geweld. Onderzoek leert dat nog steeds veel mensen van mening zijn dat ze zich niet moeten bemoeien met het leven van anderen, of dat ze inschatten dat de situatie wel meevalt. 27
In Wassenaar wonen veel mensen die kampen met meervoudige problemen. Coördinatie van zorg en samenwerking voor deze mensen blijft nodig. Elke gemeente kent mensen die problemen hebben op verschillende leefgebieden. Bij de openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGZ) gaat het om ongevraagde bemoeienis met kwetsbare mensen die kampen met problemen op die meerdere leefgebieden. Ze verwaarlozen zichzelf, verkeren vaak in een sociaal isolement, zijn in de war en/of veroorzaken overlast en hebben vaak financiële problemen. De opeenstapeling van problemen kan uiteindelijk leiden tot uithuiszetting, opname in een psychiatrisch ziekenhuis of dak- en thuisloosheid. De GGD Den Haag en GGD Zuid-Holland West werken samen om kwetsbare groepen voor de regio Haaglanden in kaart te brengen. Ook wordt bekeken in welke mate mensen sociaal uitgesloten zijn en problemen hebben. Daarom wordt onderscheid gemaakt in risicogroepen, signalering en tenslotte zorg en opvang in instituten en op straat. Deze informatie is binnenkort terug te vinden in de OGGZ-monitor Haaglanden 2009. Hieronder worden een aantal voorlopige bevindingen weergegeven: Jaarlijks worden er in Nederland ongeveer 64.000 incidenten huiselijk geweld geregistreerd door de politie. Dit betekent 3,9 incidenten huiselijk geweld per 1.000 inwoners. Onderzoek naar risicogroepen laat zien dat 5% van de volwassenen in Zuid-Holland West een hoog risico loopt op een depressie- of angststoornis en dat 7% aangeeft ernstig vereenzaamd te zijn. Bij het vangnet en Meldpunt Bezorgd GGD Zuid-Holland West kwamen in 2009 610 nieuwe meldingen ofwel signalen over zorgwekkende zorgmijders binnen. Bij het Meldpunt Bezorgd? Kwadraad waren dat er 360. Het gaat hier vaak om mensen die zorgmijdend zijn, dus zij moeten vanuit de hulp - verlening actief worden benaderd. De hulpverlening moet in omvang en deskundigheid in staat zijn de nodige hulp, te bieden. Omdat de problematiek niet door één organisatie kan worden opgelost, is samenwerking tussen verschillende instanties, in de directe leefomgeving van de cliënt, noodzakelijk. In lokale zorgnetwerken worden deze mensen geholpen middels een ketenaanpak waarin relevante hulp- en zorgverleners met elkaar samenwerken. Wassenaar heeft vergevorderde plannen voor het instellen van een Meldpunt Bezorgd. Dit meldpunt zal worden gecoördineerd door de GGD Zuid-Holland West en is bedoeld voor professionals (zoals politie, woningbouw en zorgverleners) die in aanraking komen met de doelgroep. Daarnaast is er een signaleringsoverleg OGGZ 18+. Dit is een periodiek overleg waarin de meest zorgwekkende situaties rond personen door medewerkers van verschillende (hulpverlenings-) organisaties besproken worden om tot een passend hulpaanbod te komen. 28