Aanleiding Naar aanleiding van een verzoek van het hoofd sociale zaken van Hoorn is de afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies van het UWV gevraagd een korte analyse te maken van de arbeidmarkt in West-Friesland. Deze analyse dient tot doel de gemeenteraad te informeren over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de regio. Hierbij de gemaakte analyse, aangevuld met een aantal tabellen in de bijlage. Regio West-Friesland De regio West-Friesland is van oudsher een regio met een redelijke diversiteit in werkaanbod maar wel een regio waar de nadruk ligt op lager en middelbaar geschoold werk. Daarnaast heeft de regio gemiddeld een lage werkloosheid. De ontsluiting naar de rest van de provincie is goed, het IJsselmeer zorgt er echter voor dat de algemene mobiliteitsmogelijkheden toch wat beperkt zijn. De regio Groot-Amsterdam heeft grote invloed op de arbeidsmarktsituatie in West- Friesland. Vooral voor hoger opgeleiden, voor wie het aantal banen binnen de eigen regio beperkt zijn, zijn de kansen op een baan rond Amsterdam veel groter. De uitgaande pendel richting Amsterdam is voor deze groep dan ook zeer groot. Ondanks de diversiteit in arbeid zijn er uiteraard verschillen binnen sectoren. Het grootste aandeel banen in Noord-Holland Noord valt, met ongeveer 20% binnen de (groot- & detail) handel. Ook de gezondheids- & welzijnszorg heeft met 17% een groot aandeel. Naar verhouding kleine sectoren zijn industrie, openbaar bestuur en onderwijs 1. Als gezegd is de werkloosheid in West-Friesland van oudsher relatief laag. Het percentage geregistreerde werkzoekenden 2 ten opzichte van de beroepsbevolking is 4,9%, landelijk is dit percentage 6,5%. De groei ten opzichte van een jaar geleden is met 50% in de regio echter wel sterker dan landelijk (11%). Het huidige lage werkloosheidspercentage wordt onder andere veroorzaakt door de afwezigheid van sectoren die vroeg in de crisis een sterke daling in de werkgelegenheid lieten zien. De industrie is hiervan een voorbeeld. Het historisch lage percentage wordt ondermeer veroorzaakt door de afwezigheid van grote steden en de sociale component van kleine, hechte gemeenschappen. In de afgelopen maanden is de werkloosheid sterk opgelopen. Waar aanvankelijk werkgevers trachtten geschoolde en ervaren medewerkers in dienst te houden blijkt, nu de crisis langer duurt dit niet langer haalbaar. Vooral in de bouw is dit merkbaar. Ook de sluiting van de DSB bank heeft op korte termijn invloed gehad op de werkloosheid. Een groot deel van het personeel bleek binnen afzienbare echter tijd weer een nieuwe baan te vinden. Op de lange termijn is dit effect dus beperkt gebleken. Aantal WW-uitkeringen in 2012 sterk toegenomen Als eerder genoemd is de werkloosheid in West-Friesland het afgelopen jaar sterk gestegen. Ook het aantal WW-uitkeringen nam in deze periode sterk toe. Waar het aantal WW-uitkeringen tussen 2010 en 2011 vrijwel gelijk bleef is het aantal in 2012 met 37% gestegen. 3 De stijging liet in 2012 een gelijkmatig verloop zien met een maandelijkse groei van rond de 1-2% WW ten opzichte van de maand er voor. Alleen in 1 Bijlage: tabel 1, Banen Noord-Holland Noord december 2010 2 Bij het UWV ingeschreven werkzoekenden 3 Bijlage: tabel 2, Aantal WW uitkeringen West-Friesland 2012 1
april nam het aantal WW-uitkeringen licht af. Dit kan worden verklaard door de grote invloed van seizoensafhankelijke sectoren als de horeca en de agrarische sector. Ruim een derde van de WW-uitkeringen wordt verstrekt aan mensen die in de zakelijke dienstverlening hebben gewerkt. Omdat de uitzendbranche hierin ook vertegenwoordigd is geeft dit een ietwat vertekend beeld. In totaal ongeveer 10% van alle WW-uitkeringen wordt versterkt aan mensen die voor een uitzendbureau hebben gewerkt. De grootste groei ten opzichte van een jaar geleden is te zien bij de bouwnijverheid. Het aantal WW-uitkeringen in deze sector is meer dan verdubbeld. Ook bij vervoer & opslag en, opvallend genoeg de gezondheidszorg, welzijn & cultuur is een stijging van meer dan 40% te zien. Dit laatste zou een gevolg kunnen zijn van de hernieuwde aanbestedingen door gemeentes van thuishulpen en overig verzorgen personeel. Hoewel aanvankelijk de verwachting was dat de werkloosheid na 2013 zou gaan afnemen laten de laatste economische ramingen van het CPB zien dat de werkloosheid waarschijnlijk tot 2017 zal blijven groeien. Daarmee zal ook het aantal WW-uitkeringen toenemen. De ramingen van deze toename variëren van 5% tot 13%. Hoewel het hier om landelijke cijfers gaat mag er van worden uitgegaan dat de tendens ook in de regio West-Friesland zal worden gevolgd. De groei van het aantal WW-uitkeringen heeft indirect ook invloed op het aantal WWB uitkeringen. De doorstroom in de gemeente Hoorn van de WW naar de WWB was in 2011 3,9%. Het percentage is hiermee het hoogste van alle gemeentes die onder het werkgebied van het Werkplein West-Friesland vallen. Landelijk is de doorstroom met 6,7% echter aanmerkelijk hoger. In hoeverre de nieuwe kabinetsplannen met betrekking tot de beperking in de duur WW de doorstroom naar de WWB zullen beïnvloeden is op dit moment nog niet helemaal duidelijk. Over het algemeen zorgt een verkorte WW duur voor een groter percentage doorstroom naar de WWB. Doorstroom van de WW naar de bijstand blijkt vooral afhankelijk van persoonlijke kenmerken van de werkloze. De doorstroom is hoger bij: alleenstaanden met kind(eren), werklozen die jonger dan 35 jaar en/of laagopgeleid zijn en bij werklozen die werkzaam waren in de uitzendbranche of zakelijke/financiële dienstverlening. De doorstroom is relatief laag bij samenwonenden, vrouwen die parttime werken, werklozen met een hoog dagloon en werklozen die in het onderwijs werkzaam waren. Ruime arbeidsmarkt Door de recente ontwikkelingen is in West-Friesland sprake van een ruime arbeidsmarkt. Er zijn naar verhouding weinig vacatures ten opzichte van het aantal beschikbare mensen. Behalve economische omstandigheden heeft ook het aantal potentieel beschikbare werknemers invloed op deze verhouding. Door vergrijzing krimpt sinds 2010 de potentiële beroepsbevolking in de regio. Deze krimp zal de komende jaren aanhouden. Gedurende de crisis is de participatiegraad echter wel toegenomen. Meer mensen dan voorheen melden zich op de arbeidsmarkt. Dit geldt vooral voor vrouwen. Overigens is de arbeidsparticipatie in Noord-Holland groter dan gemiddeld landelijk. Een verdere groei van de participatie is dus lastig. Sectoren waar nog wel grote vraag naar personeel is zijn de zorg, ICT en de samengevoegde sector handel, vervoer & horeca. In zowel de eerste als de laatste sector is ook in de regio West-Friesland een relatief groot aantal banen beschikbaar. Sectoren waarin voor de komende jaren een daling wordt verwacht zijn de bouwnijverheid, industrie, zakelijke dienstverlening en openbaar bestuur. Van deze vier sectoren geldt dat de industrie en openbaar bestuur te maken hebben met een sterke vergrijzing. Daar zal de krimp in werkgelegenheid voor een belangrijk deel door natuurlijk verloop tot stand komen. Andere sterk vergrijsde sectoren zijn onderwijs en 2
zorg & welzijn. Voor die laatste sector geldt dus dat zowel de vraag naar personeel zal toenemen als de vervangingsvraag. Aantal vacatures historisch laag Landelijk is het aantal ontstane vacatures in de eerste helft van 2012 ten opzichte van een jaar geleden met 14% gedaald. Het totale aantal ontstane vacatures is 348.000. Hiermee is dit het laagste aantal vacatures in het eerste halfjaar sinds 1998. In Noord- Holland Noord is het aantal ontstane vacatures echter met meer dan 20% gedaald 4. Hiermee is de daling een van de sterkste van het land. De daling in het aantal vacatures is het grootst in de bouwnijverheid (-42% landelijk), een sector die ook in de regio West- Friesland sterk vertegenwoordigd is. Landelijk ontstonden de meeste vacatures in de groot- en detailhandel, een sector waarin door flexibele contracten en een hoog aandeel scholieren de doorstroom zeer groot is. Ook in de zakelijke dienstverlening en in de gezondheids- & welzijnszorg ontstonden veel vacatures 5. Samen zijn deze drie sectoren goed voor 45% van de totale vacaturemarkt. Sectoren waar weinig vacatures ontstonden zijn openbaar bestuur, landbouw, bosbouw & visserij, en bouwnijverheid. Voor de komende jaren wordt geen structurele groei in het aantal vacatures verwacht. In een aantal sectoren zal de vraag toenemen maar waar dit gebeurt zal eerder sprake zijn van een grotere vervangingsvraag dan van groei. De sector die over het algemeen het snelst reageert op een aantrekkende economie voor wat betreft een groei in vacatures is uiteraard de uitzendsector. Andere sectoren waar dit geldt zijn de horeca en de detailhandel. Voor deze sectoren mag dus worden verwacht dat het aantal vacatures snel zal stijgen als de economie tekenen van herstel begint te vertonen. Regionale bijzonderheden. Een aantal sectoren in West-Friesland heeft regionale uitstraling voor wat betreft de werkgelegenheid. Het gaat hier vooral om de agrarische sector en de bouw. Voor de agrarische sector heeft Aequor 6 in 2011 een onderzoek naar arbeidsmarktontwikkelingen gepubliceerd. In een prognose voor 2016 zien zij een mismatch tussen vraag en aanbod. Dit wordt veroorzaakt doordat jongeren vaak kiezen voor een opleidingsrichting waarin de kansen op een baan kleiner zijn (bijvoorbeeld dierenverzorging) en doordat de agrarische sector niet inspeelt op de nieuwe belangen en behoeftes van jongeren op de arbeidsmarkt. Voorbeelden hiervan zijn salaris, opleidingsmogelijkheden en imago. Ten slotte richt de vraag in de sector zich steeds meer richting MBO 3-4 niveau terwijl leerlingen vaak met een lagere opleiding de school afronden. De agrarische sector heeft naar verhouding weinig last van de huidige economische crisis. De voedselsector in het algemeen is stabiel. Ook bij economische teruggang. Wel is de invloed van arbeidsmigranten groot. Daarvan zijn er ongeveer 10.000 werkzaam in West-Friesland, voornamelijk Polen. Een groot deel hiervan is werkzaam in de agrarische sector. Werkgevers kiezen veelal voor arbeidsmigranten vanwege de lage kosten en het hoge arbeidsethos. Uit trajecten in andere delen van Nederland, bijvoorbeeld het Westland blijkt het lastig deze medewerkers te vervangen voor mensen met een WW of WWB-uitkering. De bouwsector heeft, veel meer dan de agrarische sector te maken met een sterke teruggang naar aanleiding van het huidige economische klimaat. Hoewel de utiliteitsbouw ook een teruggang kent is voornamelijk de dynamiek in de woningbouw zeer laag. Het 4 Bijlage: afbeelding 1, Groei ontstane vacatures naar regio, 1 e helft 2012-1 e helft 2011 5 Bijlage: tabel 3, Aantal vacatures tweede kwartaal 2012 Noord-Kennemerland en West-Friesland 6 Kennis en communicatiecentrum in de groene sectoren 3
Economisch Instituut Bouw (EIB) geeft aan 7 dat in de afgelopen drie jaar 1.600 arbeidsplaatsen in West-Friesland in de bouw verloren zijn gegaan, daarmee is de teruggang in de regio sterker dan gemiddeld in Nederland. 1 oktober 2012 waren nog 7.900 mensen in de bouwsector werkzaam. Na een landelijke krimp in bouwproductie van 5% in 2012 wordt voor 2013 een krimp van nog eens 3% verwacht. Van enig herstel is in de sector voorlopig dus nog geen sprake. Overigens heeft deze krimp niet alleen effect op de bouw zelf maar ook op bijvoorbeeld toeleveranciers en architecten. Hoewel de sector in het algemeen een ruim aanbod aan personeel heeft bestaat nog wel steeds een vraag naar goed geschoold vakbekwaam personeel. Zeker omdat juist deze groep relatief sterk vergrijsd is. Er zullen dus wel vacatures blijven ontstaan ter vervanging van medewerkers die met pensioen gaan. Ook is de uitval door ziekte binnen de branche relatief groot. ZZP Het aantal ZZP ers is de laatste jaren sterk toegenomen. Onderzoek uitgevoerd in opdracht van de provisie Noord-Holland 8 laat zien dat in de gehele provincie bijna 11% van alle arbeidsplaatsen als ZZP staat geregistreerd. Dit is landelijk het hoogste percentage. In totaal staat 68% van alle bedrijven als ZZP geregistreerd. Binnen de provincie zijn wel verschillen waar te nemen. In Amsterdam is het aantal het grootst (73%), in West-Friesland is 66% van de bedrijven ZZP. 10 jaar geleden was dit nog 55%. De meeste ZZP ers zijn te vinden binnen de bouwnijverheid en de zakelijke & financiële dienstverlening. Weinig ZZP ers zijn er binnen de horeca en de agrarische sector. Behalve in die laatste is in elke sector het aantal ZZP ers flink toegenomen 9. Specifieke doelgroepen Voor een aantal groepen is de impact van de slechte werkgelegenheid groter dan voor anderen. Jongeren hebben meer moeite een geschikte baan te vinden, ouderen houden hun, vaak vaste baan wel relatief lang vast maar vinden maar beperkt een andere baan als zij deze baan kwijt raken. Al vanaf 45 jaar neemt de kans op het vinden van een nieuwe baan sterk af. Als daarbij ook sprake is van een laag opleidingsniveau en/of een eenzijdige werkervaring worden de kansen op werkhervatting snel kleiner. Een aantrekkende economie zorgt snel voor een vergrote vraag naar jongeren op de arbeidsmarkt. Wegens de relatief lage kosten en de bereidheid via uitzend- of tijdelijke contracten te werken zijn zij een snelle en goedkope aanvulling op het personeelsbestand. Als jongeren echter te lang zonder werk zijn wordt ook voor hen de afstand tot de arbeidsmarkt groot. Het is hierbij van belang dat jongeren relevante werkervaring opdoen zodat zij bij potentiële werkgevers direct inzetbaar zijn. Ook voor mensen met een arbeidsbeperking (WIA, Wajong) zijn de kansen door een groot aanbod van geschikt personeel minder gunstig. Wel lijkt het maatschappelijk verantwoord ondernemen invloed te hebben op de aanname van personeel met een arbeidshandicap. Hierdoor zijn meer bedrijven bereid iemand uit deze doelgroep in dienst te nemen. 7 EIB: Inventarisatie bouwprojecten Noord-Holland Noord 2013 8 Cap Gemini Consultancy ism I&O research: Verdiepingsonderzoek A&O monitor, Vergrijzing en flexibilisering op de arbeidsmarkt in Noord-Holland 2012 9 Bijlage: figuur 4.4, Percentage ZZP ers in het totaal aantal vestigingen in Noord-Holland naar sector, 2001 en 2011 4
Conclusies De arbeidsmarkt lijdt sterk onder de economische ontwikkelingen. De vraag naar personeel is gedaald, het aantal vacatures sterk afgenomen en er zijn veel meer lopende WW-uitkeringen dan een jaar geleden. Ook in de regio West-Friesland zijn deze ontwikkelingen duidelijk te merken. Hoewel de werkloosheid lager is dan gemiddeld in Nederland is de groei in het aantal WW-uitkeringen wel groot. In de bouwsector was de groei in het aantal WW-uitkeringen met meer dan een verdubbeling het grootst. Ook in de sectoren vervoer & opslag en gezondheidszorg, welzijn & cultuur is met meer dan 40% de toename in het aantal WW-uitkeringen groot. Ook voor het komende jaar wordt een toename in het aantal WW-uitkeringen verwacht. Het grootste aantal banen in West-Friesland is te vinden binnen de groot- en detailhandel en in de gezondheids- en welzijnszorg. Bijna 40% van alle banen valt onder deze twee sectoren. Weinig banen zijn te vinden in de industrie, openbaar bestuur en in het onderwijs. Het aantal vacatures is laag, bij vacatures die ontstaan gaat het vooral om vervanging, slechts beperkt om uitbreidingsvraag. Ook voor de komende jaren zal het aantal vacatures niet structureel stijgen. Wel zal in sterk vergrijsde branches als de industrie, het onderwijs en bij de overheid het aantal vacatures door vervanging kunnen oplopen. In de laatste twee sectoren is dit echter sterk afhankelijk van de beschikbare budgetten. In de groot- & detailhandel, de zakelijke dienstverlening en in de gezondheids- & welzijnszorg ontstonden veel vacatures. Sectoren die over het algemeen snel op een aantrekkende economie reageren zijn, naast uiteraard de uitzendsector de horeca en de detailhandel. Voor deze sectoren mag dus worden verwacht dat een aantrekkende economie snel een grotere vraag naar personeel oplevert. Erik Stam Adviseur Arbeidsmarktinformatie Afdeling Arbeidsmarktinformatie en advies 5
Bijlagen: Tabel 1 Banen Noord-Holland Noord december 2010 Economische activiteit naar SBI 2008 Banen van werknemers Totaal aantal banen 246.000 Handel 20% Gezondheids- en welzijnszorg 17% Verhuur en overige zakelijke diensten 8% Bouwnijverheid 6% Horeca 5% Specialistische zakelijke diensten 4% Vervoer en opslag 4% Landbouw, bosbouw en visserij 4% Financiële dienstverlening 3% Overige dienstverlening 2% Cultuur, sport en recreatie 2% nformatie en communicatie 1% Verhuur en handel van onroerend goed 1% Delfstoffenwinning <1% Industrie <1% Energievoorziening <1% Waterbedrijven en afvalbeheer <1% Openbaar bestuur en overheidsdiensten <1% Onderwijs <1% Bron: CBS Statline Tabel 2 Aantal WW uitkeringen West-Friesland 2012 4.000 3.500 3.000 2.803 2.944 3.016 2.961 3.024 3.064 3.143 3.221 3.272 3.392 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober Bron: UWV polisadministratie 6
afbeelding 1 Groei onstane vacatures naar regio 1e helft 2012-1e helft 2011 Ontwikkeling ontstane vacatures 2012-2011, eerste tw ee kw artalen afname -5% tot 0% (2) afname -10% tot -5% (5) afname -15% tot -10% (10) afname -20% tot -15% (9) afname meer dan -20% (4) Bron: UWV Tabel 3 Aantal vacatures tweede kwartaal 2012 Noord- Kennemerland en West-Friesland ROA Beroepsklasse Aantal vacatures Totaal 2.820 Agrarische beroepen 19 Economisch-administratieve beroepen 777 Informatica beroepen 183 Medische en paramedische beroepen 190 Openbare orde- en veiligheidsberoepen 20 Pedagogische beroepen 247 Sociaal-culturele beroepen 117 Technische en industrieberoepen 417 Transportberoepen 95 Verzorgende en dienstverlenende beroepen 516 Onbekend 239 7
8