M200916 Parttime van start drs. A. Bruins Zoetermeer, 24 september 2009
Parttime van start Van de startende ondernemers werkt een kleine meerderheid na de start fulltime in het bedrijf. Een op de vier ondernemers kiest bewust voor parttime ondernemerschap. Een op de vijf ondernemers is weliswaar parttime ondernemer, maar wil fulltime ondernemer worden. Een analyse van kenmerken van deze typen starters laat zien dat parttime ondernemers niet over een kam geschoren kunnen worden. Het zijn met name de ondernemers die bewust kiezen voor parttime ondernemerschap die zich onderscheiden van de fulltime ondernemers. De bedrijven van de parttime ondernemers die er naar streven fulltime ondernemer te worden, lijken erg op die van de bewust parttime ondernemers. Qua persoonlijkheid en wat betreft hun activiteiten voor de start en naast het bedrijf onderscheiden zij zich echter van deze ondernemers. 1 Inleiding In de eerste rapportage over het onderzoek onder ondernemers die in de eerste helft van 2008 een bedrijf zijn gestart, concludeerden we dat veel starters parttime ondernemer zijn en dat vergeleken met de starters uit 2003 parttime ondernemen nu veel vaker een bewuste keuze is 1. Met deze tweede rapportage bieden we daarom meer inzicht in de parttime ondernemers onder de starters. Onder parttime ondernemers verstaan we ondernemers die gemiddeld minder dan 30 uur per week in het bedrijf werken. Daarbij maken we een onderscheid tussen parttime ondernemers die aangeven dat zij bewust kiezen voor parttime ondernemerschap (de 'bewust parttime ondernemers') en parttime ondernemers die er naar streven om, spoedig of op termijn, meer uren met het bedrijf bezig te zijn (de 'beoogd fulltime ondernemers'). Naast deze twee groepen parttime ondernemers zetten we de ondernemers die gemiddeld 30 uur of meer per week in het bedrijf werken (de 'fulltime ondernemers'). De tijdbesteding is gebaseerd op de uren die de ondernemers ten tijde van het onderzoek (maart 2009) in het bedrijf werkten. Figuur 1 laat het aandeel van de drie onderscheiden groepen ondernemers zien. 1 Zie: A. Bruins, Van baan naar eigen baas, EIM, juli 2009. 2
Figuur 1 aandeel van de drie onderscheiden groepen ondernemers 24% 57% bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers 19% Bron: EIM starterschort 2008. In deze rapportage komen achtereenvolgens aan de orde: enkele kenmerken van de ondernemer, de aanloop naar de start, kenmerken van het bedrijf dat men is gestart en de activiteiten van de ondernemer naast het werk in het bedrijf. In de samenvatting geven we een overzicht van de belangrijkste verschillen tussen de drie typen ondernemers. 2 De ondernemer Meerderheid parttime ondernemers is vrouw Vrouwen zijn duidelijk meer vertegenwoordigd onder de parttime ondernemers. 59% van de bewust parttime ondernemers is een vrouw. Het aandeel van de vrouwen onder de beoogd fulltime ondernemers is 51%. Daartegenover staat dat slechts 29% van de fulltime ondernemers een vrouw is. In alle drie groepen hebben ongeveer evenveel ondernemers (ca. 38%) zorgtaken voor één of meer thuiswonende kinderen. Er is geen verschil tussen de drie groepen wat betreft de mate waarin deze ondernemers de zorgtaken alleen hebben of delen met iemand anders. De overgrote meerderheid van de ondernemers met zorgtaken deelt deze taken met iemand anders. Dit sluit niet uit dat de grotere vertegenwoordiging van vrouwen onder de parttime ondernemers kan samenhangen met een scheve verdeling van de gedeelde zorgtaken. Vrouwelijke starters geven bijvoorbeeld vaker dan mannelijke starters aan dat betere mogelijkheden om zorg voor gezin en arbeid te combineren een belangrijk motief vormde om een bedrijf te starten. Daarnaast vormen voor vrouwelijke starters verzorging van gezin of kinderen vaker de belangrijkste activiteit naast de werkzaamheden in het bedrijf 1. 1 Zie: A. Bruins en D. Snel, Vrouwen aan de start, EIM, juni 2008. 3
Bewust parttime ondernemers zijn ouder en hoger opgeleid De leeftijdsopbouw van de beoogd fulltime ondernemers en de fulltime ondernemers ontloopt elkaar niet zo veel (zie figuur 2). Bij de beoogd fulltime ondernemers ligt het accent iets meer op de 40- tot en met 49-jarigen, terwijl het accent bij de fulltime ondernemers iets meer ligt op de 30- tot en met 39-jarigen. Maar bij beide typen is de leeftijdscategorie van de 40-ers het grootst. Dat geldt weliswaar ook voor de bewust parttime ondernemers, maar in deze groep treffen we veel senior ondernemers aan: het aandeel ondernemers van 60 jaar of ouder is bijna vier keer zo hoog als bij de beide andere groepen. Bewust parttime ondernemers zijn daarentegen maar zelden 20-ers of jonger. Figuur 2 leeftijd van de ondernemers 42 36 percentage ondernemers 12 14 30 23 31 32 17 19 15 15 6 4 4 t/m 29 jaar 30 t/m 39 jaar 40 t/m 49 jaar 50 t/m 59 jaar 60 jaar en ouder bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers Bron: EIM starterscohort 2008. Wat betreft opleidingsniveau onderscheiden de beoogd fulltime ondernemers zich niet van de fulltime ondernemers. De bewust parttime ondernemers onderscheiden zich wel, namelijk doordat zij vaker hoger opgeleid zijn. Meer dan de helft van de bewust parttime ondernemers (56%) heeft een opleiding op HBO- of universitair niveau, tegenover 40% van de beoogd fulltime ondernemers en 43% van de fulltime ondernemers. Parttime ondernemers hebben vaak andere eigen inkomsten Zoals verwacht kon worden zijn parttime ondernemers voor het levensonderhoud van zichzelf en/of het gezin minder vaak dan fulltime ondernemers volledig of voor een groot deel aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf (zie figuur 3). Toch is een op de vijf beoogd fulltime ondernemers wel volledig of voor een groot deel aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf, evenals een op de tien bewust parttime ondernemers. Omgekeerd is een op de drie fulltime ondernemers slechts voor een klein deel of zelfs zo goed als niet aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf. 4
Figuur 3 mate waarin de ondernemers afhankelijk zijn van de inkomsten uit het bedrijf 70 59 38 31 22 23 15 16 11 3 7 5 volledig voor een groot deel voor een klein deel zo goed als niet bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers Bron: EIM starterscohort 2008. Bij ongeveer driekwart van de ondernemers die voor het levensonderhoud van zichzelf en/of het gezin niet volledig zijn aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf, voorziet iemand anders mede in het levensonderhoud van de ondernemer en/of het gezin. Wat dit betreft is er weinig verschil tussen de drie groepen ondernemers. Wel hebben zowel bewust parttime ondernemers als beoogd fulltime ondernemers die niet volledig aangewezen zijn op de inkomsten uit het bedrijf veel vaker dan fulltime ondernemers zelf een of meer andere inkomstenbronnen, namelijk respectievelijk 63% en 74% tegenover 28% 1. 3 De aanloop naar de start Parttime ondernemers zonder baan verzorgden een gezin Voorafgaand aan de start van het bedrijf werkte de meerderheid van de ondernemers in loondienst. Met 71% is het aandeel bij de bewust parttime ondernemers wel lager dan bij de beoogd fulltime ondernemers (79%) en bij de fulltime ondernemers (83%). De branche waarin de ondernemers in loondienst werkten was bij de fulltime ondernemers vaker dan bij beoogd fulltime ondernemers dezelfde als waarin ze nu als ondernemer actief zijn, namelijk in 67% tegenover 44% van de gevallen. Van de bewust parttime 1 Meer informatie over het belang van de inkomsten uit het bedrijf voor het levensonderhoud en over andere inkomstenbronnen is te vinden in: A. Bruins, Leven van het bedrijf, EIM, april 2006. 5
ondernemers met een baan werkten nog iets minder ondernemers (40%) voor de start in loondienst in dezelfde branche. Een op de vier parttime ondernemers werkte voorafgaande aan de start niet in loondienst. Van veel van die ondernemers bestonden de belangrijkste activiteiten uit het verzorgen van een gezin of kinderen. Dit geldt zowel voor de bewust parttime ondernemers in deze groep als voor de beoogd fulltime ondernemers: resp. 49% en 44% tegenover 18% bij de fulltime ondernemers. Toch worden de betere mogelijkheden om zorg voor het gezin en arbeid te combineren door de parttime ondernemers nauwelijks vaker als een startmotief genoemd dan door de fulltime ondernemers (zie figuur 4). De belangrijkste activiteiten van de fulltime ondernemers die voorafgaande aan de start niet in loondienst werkten, bestonden uit het leiden van een andere onderneming, overige betaalde of freelance werkzaamheden, of het volgen van een opleiding. Ook parttime ondernemers zagen een bedrijf als een uitdaging Het belangrijkste motief om een eigen bedrijf te beginnen, is de uitdaging. Wat dit betreft is er geen verschil tussen fulltime en parttime ondernemers (zie figuur 4). Bij de fulltime ondernemers speelden vaker dan bij de parttime ondernemers motieven mee die samenhangen met het feit dat men een baan had: ontevredenheid over de baan en de mogelijkheid om met een eigen bedrijf meer geld te verdienen dan in loondienst en bovenal de wens om eigen baas te zijn. Deze motieven speelden ook bij veel beoogd fulltime ondernemers, maar bij de beoogd fulltime ondernemers springt juist het niet hebben van een baan (werkloosheid, geen baan kunnen vinden en dreigende werkloosheid) eruit als startmotief. Behalve deze pushfactoren worden door de beoogd fulltime ondernemers ook enkele pullfactoren vaker genoemd, namelijk de ontdekking van een gat in de markt en het kunnen verrichten van specifieke werkzaamheden. 6
Figuur 4 mate waarin bepaalde startmotieven speelden dreigende werkloosheid werkloosheid, geen baan kunnen vinden uit nood geboren door omstandigheden gunstige economische conjunctuur ontevredenheid over baan in loondienst ontdekking van een gat in de markt beschikbaarheid van eigen financiële middelen mogelijkheid om meer geld te verdienen dan in loondienst betere mogelijkheden om zorg voor gezin en arbeid te combineren vanzelf er ingegroeid specifieke werkzaamheden kunnen verrichten wens om eigen baas te zijn uitdaging 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 percentage ondernemers waarbij het startmotief speelde bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers Bron: EIM starterscohort 2008. 4 Het bedrijf Parttime ondernemers zijn dienstverleners Vooral veel bewust parttime ondernemers (41%) hebben een bedrijf in de zakelijke dienstverlening, maar ook onder de beoogd fulltime ondernemers en de fulltime ondernemers vormen de zakelijke dienstverleners de grootste groep (37% en 38%). De groepen onderscheiden zich meer van elkaar door de aandelen van de ondernemers met een bedrijf in de overige dienstverlening en in de bouwnijverheid. De overige (vooral persoonlijke) dienstverlening komt veel meer voor bij de parttime ondernemers (24% en 22%) dan bij de fulltime ondernemers (9%). De bouwnijverheid komt veel meer voor bij de fulltime ondernemers (19%) dan bij de parttime ondernemers (4% en 6%). Parttime ondernemers werken thuis Meer dan de helft van de parttime ondernemers oefent de bedrijfsactiviteiten thuis uit, tegenover iets minder dan een op de drie fulltime ondernemers (zie figuur 5). Evenveel fulltime ondernemers hebben een apart bedrijfspand in de vorm van een winkel, kantoor of andere bedrijfsruimte waar men de bedrijfsactiviteiten uitoefent. Slechts een op de tien bewust parttime of beoogd fulltime ondernemers heeft een apart bedrijfspand. Een op de drie fulltime ondernemers oefent de bedrijfsactiviteiten uit bij de klanten. Van de bewust parttime ondernemers oefent een op de vier de bedrijfsactiviteiten uit bij de klanten en van de beoogd fulltime ondernemers een op de vijf. Bij alle drie groepen ondernemers is er een kleine groep die de be- 7
drijfsactiviteiten ergens anders uitoefent, bijvoorbeeld op de markt of op straat. Figuur 5 plaats waar de bedrijfsactiviteiten worden uitgeoefend 64 59 percentage ondernemers 30 30 25 32 18 10 10 6 8 8 thuis in een winkel, kantoor, andere bedrijfsruimte bij de klanten anders bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers Bron: EIM starterscohort 2008. Parttime ondernemers beginnen met weinig startkapitaal De kleinschaligheid van de bedrijven van de parttime ondernemers zien we ook terug in de hoogte van het startkapitaal. Een op de vier bewust parttime ondernemers begint zelfs zonder enig startkapitaal (zie figuur 6). Voor parttime ondernemers is er ook minder noodzaak om een (hoog) startkapitaal te hebben: de bedrijfsactiviteiten en de huisvesting vragen vaak geen of slechts weinig investeringen. Hoewel het startkapitaal van fulltime ondernemers als regel hoger ligt dan van parttime ondernemers, begint een op de acht fulltime ondernemers toch ook zonder startkapitaal. Als men wel met een startkapitaal begint, komt een startkapitaal van minder dan 2.500 euro veel voor bij de parttime ondernemers, terwijl een startkapitaal van 10.000 euro of meer vooral voorkomt bij de fulltime ondernemers. 8
Figuur 6 omvang van het startkapitaal 46 42 percentage ondernemers 25 16 22 15 17 20 23 12 11 12 11 11 5 4 5 3 geen minder dan 2.500 2.500 tot 5.000 5.000 tot 10.000 10.000 tot 25.000 meer dan 25.000 startkapitaal in euro's bewust parttime ondernemers beoogd fulltime ondernemers fulltime ondernemers Bron: EIM starterscohort 2008. Een op de drie fulltime ondernemers (35%) leende geld voor het startkapitaal. In de helft van deze gevallen bestond het hele startkapitaal uit geleend geld. Van de beoogd fulltime ondernemers die met een startkapitaal begonnen, leende 12% daarvoor geld en van de bewust parttime ondernemers deed 10% dat. Bij de parttime ondernemers die geld leenden, betrof de lening in een op de drie gevallen het hele bedrag van het startkapitaal. Parttime ondernemers zijn en worden geen werkgevers Over het algemeen hebben startende ondernemers (nog) weinig personeel. Voor zover zij dat wel hebben, betreft het vooral fulltime ondernemers. Slechts enkele parttime ondernemers hebben werknemers in dienst, terwijl 12% van de fulltime ondernemers dat heeft. De overgrote meerderheid van de bewust parttime ondernemers streeft er ook zeker niet naar om in de toekomst werknemers in dienst te nemen (zie figuur 7). Beoogd fulltime ondernemers zonder personeel zouden nog wel eens werkgever kunnen worden: een op de tien streeft er zeker naar om in de toekomst werknemers in dienst te nemen en voor een op de vier is dat niet onmogelijk, maar onzeker. Van de fulltime ondernemers die nog geen werkgever zijn, is de wens om dat wel te worden nog sterker aanwezig: een op de vijf streeft er zeker naar, voor een op de vier is dat onzeker 1. 1 Meer informatie over de ontwikkeling van het personeelsbestand van startende bedrijven is te vinden in: A. Bruins, Werkgelegenheid bij startende bedrijven, EIM, mei 2007. 9
Figuur 7 mate waarin de ondernemers zonder personeel er naar streven werknemers in dienst te nemen fulltime ondernemers beoogd fulltime ondernemers bewust parttime ondernemers 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zeker niet onzeker zeker wel Bron: EIM starterscohort 2008. De parttime ondernemers hebben niet alleen zelden personeel, de bedrijven van parttime ondernemers zijn ook heel vaak echte eenmansbedrijven: slechts 9% van de bewust parttime ondernemers leidt het bedrijf samen met iemand anders als zakelijke partner. De beoogd fulltime ondernemers hebben vaker (14%) een zakelijke partner. Veel meer fulltime ondernemers (21%) leiden het bedrijf samen met iemand anders. Wat betreft rechtsvorm overheerst de eenmanszaak bij de parttime ondernemers dan ook nog meer dan bij de fulltime ondernemers: het bedrijf van 92% van de bewust parttime ondernemers en van 89% van de beoogd fulltime ondernemers is een eenmanszaak, tegenover 80% bij de fulltime ondernemers. 7% van de bedrijven van de fulltime ondernemers is een BV en 13% is een VOF. Die rechtsvorm komt naast de eenmanszaak ook wel voor bij bedrijven van parttime ondernemers (7% en 10%). 5 Activiteiten naast het bedrijf Beoogd fulltime ondernemers willen loondienst beëindigen De helft van de beoogd fulltime ondernemers (52%) werkt ook in loondienst. Dat doet een op de drie bewust parttime ondernemers (36%) en van de fulltime ondernemers werkt 7% ook in loondienst. Beoogd fulltime ondernemers die ook een baan in loondienst hebben, zijn heel vaak van plan de baan in loondienst te beëindigen: 15% is dat zeker van plan en 66% is dat van plan als het met het bedrijf lukt. Dat is heel anders bij de bewust parttime ondernemers die ook een baan in loondienst 10
hebben: 53% is zeker niet van plan de baan in loondienst te beëindigen en nog eens 21% is dat waarschijnlijk niet van plan. De overgrote meerderheid van de ondernemers die ook een baan in loondienst hebben, geeft als reden dat de baan financiële zekerheid biedt. 79% van de bewust parttime ondernemers, 88% van de beoogd fulltime ondernemers en 81% van de fulltime ondernemers die ook een baan in loondienst hebben, zegt (nog) niet te kunnen leven van het bedrijf. Dit betekent dat ruim een kwart (28%) van alle bewust parttime ondernemers, bijna de helft (46%) van alle beoogd fulltime ondernemers en 6% van alle fulltime ondernemers ook een baan in loondienst heeft omdat leven van de opbrengst van het bedrijf (nog) niet lukt. Daarnaast speelt voor veel ondernemers die ook een baan in loondienst hebben (71%, 73% en 64%) dat de baan recht geeft op een uitkering bij ziekte en werkloosheid. Of de beoogd fulltime ondernemers daadwerkelijk fulltime ondernemer kunnen worden en de baan in loondienst kunnen opzeggen, zal in belangrijke mate afhangen van de ontwikkeling van het bedrijf. De beoogd fulltime ondernemers streven dan ook vaak (70%) heel nadrukkelijk naar omzetvergroting. Nog eens 20% streeft ook naar omzetvergroting, maar niet zo nadrukkelijk. Bij de fulltime ondernemers is het streven naar omzetvergroting minder uitgesproken: 57% streeft er nadrukkelijk naar en 31% streeft ook naar omzetvergroting, maar niet zo nadrukkelijk. Bij de bewust parttime ondernemers is omzetvergroting veel minder een doel: 30% streeft er weliswaar ook heel nadrukkelijk naar, maar eveneens 30% streeft er eigenlijk helemaal niet naar. Bewust parttime ondernemers verzorgen een gezin Een bedrijf starten omdat dat betere mogelijkheden biedt om zorg voor een gezin en arbeid te combineren mag dan zoals we hiervoor zagen voor de parttime ondernemers niet veel vaker dan voor de fulltime ondernemers een belangrijk startmotief zijn geweest, in de praktijk verzorgen de bewust parttime ondernemers wel vaker een gezin of kinderen. Voor 13% van alle bewust parttime ondernemers vormt het verzorgen van een gezin of kinderen de belangrijkste activiteit naast het werk in het bedrijf tegenover 6% bij de beoogd fulltime ondernemers en 7% bij de fulltime ondernemers. 6 Samenvatting Ter afsluiting geven we een overzicht van de belangrijkste verschillen tussen de drie typen ondernemers. Met plussen en minnen is aangegeven dat een bepaald kenmerk bij een type uitgesproken meer respectievelijk minder aan de orde is. Het overzicht laat zien dat het met name de bewust parttime ondernemers zijn die zich onderscheiden van de fulltime ondernemers. Het bedrijf van de beoogd fulltime ondernemers lijkt erg op dat van de bewust parttime ondernemers, maar wat betreft de persoon van de ondernemer en zijn of haar 11
activiteiten voor de start en naast het bedrijf onderscheiden zij zich van de bewust parttime ondernemers. Overzicht van de belangrijkste verschillen tussen de drie typen ondernemers bewust parttime beoogd fulltime fulltime kenmerk ondernemers ondernemers ondernemers de ondernemer vrouw + + - ouderen + - - jongeren - + + hogere opleiding + - - andere eigen inkomsten + + - de aanloop naar de start voor de start in loondienst - + + voor de start verzorgen gezin of kinderen + + - ontevredenheid over de baan - + + (dreigende) werkloosheid, geen baan kunnen vinden - + - het bedrijf overige (persoonlijke) dienstverlening + + - bouwnijverheid - - + bedrijfsactiviteiten thuis + + - bedrijfsactiviteiten in bedrijfsruimte - - + geen of weinig startkapitaal + + - geld geleend voor startkapitaal - - + personeel in dienst - - + activiteiten naast het bedrijf baan in loondienst + + - verzorgen gezin of kinderen + - - 12