1 Mens en natuur in oorlogstijd Langs bossen en tuinen Hoe wijzigde de Eerste Wereldoorlog het landschap en de relatie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving?
2 Naar de bron Zaterdag 8 januari '16. Er wordt verzekerd, dat hier in het Casino waar eertijds bloemententoonstelling was, een vierhonderdtal krankzinnige, duitsche officieren geherbergd zijn. Virginie Loveling, Oorlogsdagboek [1914-1918]. De Eerste Wereldoorlog had een diepe impact op de samenleving. Tot in het kleinste aspect van het leven van alledag was de oorlog merkbaar, zeker voor de frontsoldaten maar ook voor de inwoners van het bezette België. Tijdens jullie bezoek aan de Floraliën kwam je meer te weten over de band tussen oorlog, mens en natuur. Je bekeek hoe de oorlog een invloed had op bossen, weiden en tuinen. En je stond ook omgekeerd stil bij de invloed van die bossen, weiden en tuinen op het verloop van de oorlog. STAP 1 Hieronder vind je een reeks bronnen terug. Deze bronnen hebben met elkaar gemeen dat je ze rechtstreeks kan linken aan de thema s uit de Floraliën. Sommige bronnen verwijzen via een voetnoot naar een website. Je kan deze bekijken op een computer of via je smartphone. Maak groepjes van twee. Neem onderstaande bronnen door. Los de vraagjes op met je kennis over de vorige les en je bezoek aan de tentoonstelling. In een tweede stap brengen jullie jullie informatie samen om de onderzoeksvraag te beantwoorden.
3 I. Belgische bossen: stille getuigen van de Eerste Wereldoorlog Bron 1: Film van het Belgische leger 1 Welke voordelen had het bos voor de militairen? Welke voordelen had het bos voor de burgers? ANTWOORDEN: Het bos bood tijdens de oorlog verschillende militaire voordelen. Het Belgische leger maar ook andere troepen maakten hier gebruik van. Deze film van de Filmdienst van het Belgische leger brengt aan de hand van actualiteitsbeelden en enkele gespeelde scènes het relaas van de oorlog. Je ziet duidelijk het contrast tussen het open front en de beschutting van het bos. Ook de inzet van hout tijdens de oorlog komt aan bod wanneer soldaten houten planken over een modderige weg leggen. 1 Bekijk het beeldfragment op: http://www.iwm.org.uk/collections/item/object/1060023368?bt=europeanaapi
4 II. Oorlog aan de IJzer: de oorlog loopt vast Bron 2: Film l Armée Belge à Dixmude 2 Beschrijf wat je ziet in de film. Hoe komt het dat overal zoveel water te zien is? Welke effecten hadden de bombardementen en de strijd op de natuur? ANTWOORDEN: Deze reportage toont de verwoesting van de Eerste Wereldoorlog in en rond Nieuwpoort. We zien niet alleen de verwoeste huizen en straten maar ook hoe de natuur onder de oorlog heeft geleden. Hier en daar komt de begroeing die is overgebleven in beeld. In het water bleven Duitse bommen achter. 2 Bekijk het fragment op: http://www.europeana1914-1918.eu/nl/europeana/record/08623/11422#prettyphoto
5 III. Schaarste in oorlogstijd: gedaan met bloemen en sierplanten Bron 3: Fragment uit oorlogsdagboek Virginie Loveling Op al de graspleinen van het Stadspark zijn in 't voorjaar aardappelen geplant. Met lange stengels zijn ze opgeschoten: ze hebben de kracht niet bezeten tot bloei: de zomer was te koud. Zullen ze knollen voortbrengen? Ook struikboontjes groeien er op halfbeschaduwde plaatsen. Ze staan heel groen en nu in september! bloeien ze heel veel met hun, ditmaal heel kleine, vlinderkelkjes. Och, de onschuldigen, ze weten niet, dat van hen iets anders, dat vruchten dragen wordt verwacht. Hun naïeve onnoozelheid heeft iets aandoenlijks in het belachelijke van hun teleurstellende doenwijze zelf. In mijn tuintje op de voormalige bloemenperkjes heb ook ik aardappelen laten planten. Hun "groezen" waren meer dan een meter lang. Zes kilog. hebben ze voortgebracht. "Waren ze goed?" vroegen mij vrienden met twijfelenden glimlach. "Och, de vooringenomenheid van den eigenaar, doet zijn gewassen goed schijnen," antwoordde ik, "doch om oprecht te wezen, ze waren 't niet. Zaterdag 8 sept. '17. Waarom plantte men aardappelen in het stadspark tijdens de oorlogsjaren? Werden enkel in het stadspark groenten geplant? Hoe kregen de mensen ondersteuning om hun tuintjes aan te leggen? ANTWOORDEN: In de oorlogsjaren maakten bloemen en planten plaats voor de kweek van nuttige teelten. Na de oorlog ging de komst van de vrede dan ook gepaard met het opnieuw aanleggen van bloemperken en grasvelden. De grote stukken grond waar werklozen gingen tuinieren, kwamen in de handen van bouwpromotoren.
6 IV. De helende werking van de natuur: amputaties en de klop Bron 4: filmfragment met verwijzing naar heropvoedingskampen 3 Als je heel het filmpje uitkijkt, vind je ergens een verwijzing naar de heropvoedingskampen waar verminkte soldaten een beroep leerden dat ze na de oorlog konden uitoefenen. Hoe komt dit aan bod in dit fragment? Dit fragment gaat in op de lichamelijke kost van oorlog. Er was voor heel wat soldaten ook een psychische kost. Leg uit. Welke link legde de tentoonstelling tussen tuinen en bloemen en de genezing van soldaten? ANTWOORDEN: Tussen een reeks van beelden over het leven van de soldaat in oorlogstijd duikt plots een beeld op van de heropvoedingscentra waar verminkte soldaten werden ondergebracht en opgeleid voor een nuttig bestaan na de oorlogsjaren. 3 Bekijk het beeldfragment op : http://www.europeana1914-1918.eu/nl/europeana/record/08623/26243#prettyphoto
7 STAP 2 Gedurende een aantal lessen en na een bezoek aan de Floraliën ben je nu klaar om zelf een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag. Hoe wijzigde de Eerste Wereldoorlog het landschap en de relatie tussen de mens en zijn natuurlijke omgeving?
8 Colofon Geheugen Collectief vzw Cuperusstraat 5, 2018 Antwerpen Ondernemingsnummer: 0816.853.628 www.geheugencollectief.be Dit rapport werd opgemaakt door Maarten Mahieu, Rosan Meijer en Jonas Raats onderzoekers van Geheugen Collectief in opdracht van Floraliën. Geheugen Collectief vzw 2016