de nieuwe bibliotheek strategisch plan 2009 2012 Stichting Openbare Bibliotheek Almere november 2008 BIJLAGEN Uitwerking en analyses 1
BIJLAGE 1 Planning 2008 2009 2010 2011 2012 nog meer klanten X X X X X dichter bij de klanten ingebruikname nieuwe bibliotheek Stad x nieuwe bibliotheek Poort x nieuwe bibliotheek Buiten x nieuwe bibliotheek Haven? realisatie nieuwe spreidingsconcepten x x X optimalisatie dienstverlening X X X X X de dienstverlening digitaler nieuwe website X X plan voor de ontwikkeling van de digitale bibliotheek X X de bibliotheek als the place to be uitgangspunten programmering X X verbreding nieuwe afspraken met onderwijs over samenwerking X ontwikkeling aanpak media-wijs en implementatie X X optimalisatie organisatie 1 invoering nieuwe organisatie X invoering vernieuwde P&C-cyclus X externe stages X alle medewerkers hebben basiskennis ICT X MD-training leidinggevenden X X X X invoering nieuw beoordelingssysteem X stageplaatsen studenten HBO en WO X X X X X onderzoek naar de tevredenheid van de medewerkers X X X plan voor de interne communicatie X besluit over inrichting bibliotheekbestel Flevoland x x = grote afhankelijkheid van externe partijen, onzekere planning X = grotere zekerheid 1 mede ontleend aan Strategisch HR-plan 2008-2009 2
de doelen gespecificeerd Veel doelen m.b.t. het bereik zijn gerelateerd aan het aantal inwoners van de stad. We baseren ons daarbij op de onderstaande prognose van de gemeente Almere: 2007 2008 2009 2012 Almere 180.998 184.061 188.119 202.304 Stad 105.246 106.788 108.041 110.552 Buiten 51.757 53.237 54.998 56.343 Haven 22.511 22.550 22.585 23.645 Poort 134 151 1.154 9.780 Hout 1.345 1.328 1.334 1.977 Pampus 5 7 7 7 bereik (leners in % van de inwoners): 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Almere 25% 28% 28% 28% 29% 29% Stad 25% 29% 30% 30% 31% 31% Buiten 25% 25% 25% 25% 25% 25% Haven 25% 26% 27% 27% 27% 27% Poort -- -- -- -- 20% 24% bereik (leners)): 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Almere 50.231 51.000 53.000 54.850 56.700 58.100 Stad 31.727 31.500 33.000 34.250 34.500 34.750 Buiten 2 13.024 13.600 13.850 14.350 14.600 14.650 Haven 5.480 5.900 6.150 6.250 6.300 6.350 Poort -- -- -- -- 1.300 2.350 bereik (samenwerking met en dienstverlening aan onderwijsinstellingen): 2007 2008 2009 2010 2011 2012 voorschools 50% 65% 75% 80% 85% 90% scholen voor BO 73 % 76% 80% 85% 90% 95 % scholen voor VO 63 % 67% 75 % 85% 95% 100 % hoger onderwijs 83% 85% 90% 90% 95% 100% 2 inclusief de Boekanier (servicepunt in de brede school de Archipel) 3
omzet (bezoekers): 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Almere 797.127 850.000 889.000 945.000 1.000.000 1.026.000 Stad 387.809 423.000 450.000 500.000 525.000 530.000 Buiten 12 151.391 152.000 154.000 155.000 156.000 157.000 Haven 100.610 100.000 100.000 100.000 101.000 101.000 Poort -- -- -- -- 18.000 33.000 Website 157.317 175.000 185.000 190.000 200.000 205.000 3 omzet (uitleningen): 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Almere 1.357.146 1.421.000 1.444.000 1.450.000 1.491.000 1.525.000 Stad 812.269 850.000 871.000 875.000 880.000 885.000 Buiten 12 382.980 396.000 397.000 398.000 399.000 400.000 Haven 161.897 175.000 176.000 177.000 178.000 179.000 Poort -- -- -- -- 34.000 61.000 tevredenheid klanten: 2006 2012 algemeen 7,5 8 medewerkers: 2007 2008 2009 2012 tevredenheid medewerkers - over de bibliotheek als werkgever - inhoud takenpakket 7,4 7,25 7,57 7,5 7,5 7,6 7,5 7,5 7,6 8 8 8 studiekosten in % van de loonsom 1,4 % 4,6 % 4,5 % 4,5 % ziekteverzuim 4,71% 4,5% 4,25% 3,5% beide ouders in Nederland geboren 87 % 85% 83% 75 % medewerkers 15 t/m 34 jaar 14 % 16% 18% 25 % vrouwen 84 % 82% 80% 75 % verzuimfrequentie 1,26 1,2 1,1 1,0 % medewerkers zonder verzuim 34,5% 37,5% 40% 43% 3 gezien het belang van de website is een veel sterkere groei gewenst; daarvoor zijn we echter in hoge mate afhankelijk van de ontwikkeling door de branche van digitale producten 4
BIJLAGE 2 Dienstverlening van de vestigingen kernfuncties plusfuncties segmenten Stad Haven Buiten Poort Digitaal lezen X X X X X educatie X X X X X informatie X X X X X ontmoeting X x x x debat X gaming 4 X x x x culturele evenementen X culturele informatie x x x x X maatschappelijke informatie x x x x x educatieve dienstverlening X X X X X Peuters en kleuters X X X X de Jeugd van tegenwoordig X X X X X de Living X X X X de Luwte X X X X de Doorkijk X X X X X de Bestemming X X X X Hoogspanning X X X X X de Versafdeling 5 X X X X X Stadstudiecentrum X? 6 X 4 mede afhankelijk van de ervaringen met gaming in Haven, Buiten en Stad ook in Poort 5 in ieder geval in Stad; in de andere vestigingen afhankelijk van de ervaringen 6 afhankelijk van de invulling van de samenwerking met het ROC 5
BIJLAGE 3 Ontwikkeling organisatie De organisatiestructuur is nu als volgt: directeur secretariaat manager dienstverlening manager bedrijfsvoering Manager eoj Stad PPC Financiën P&O Haven Facilitair Buiten Media Educatie Door de strategische thema s worden de raakvlakken tussen de teams PPC(Profilering, programmering en content) en Educatie groter. In 2009 of 2010 kijken we of het verstandig is om beide teams samen te voegen. teams Het team is de hoeksteen van de organisatie. Al het werk wordt gedaan door teams geleid door teammanagers. De teamleden zijn samen verantwoordelijk voor het resultaat (klantgerichtheid, vernieuwing, etc.); de teammanager draagt de eindverantwoordelijkheid. We besteden veel aandacht aan de ontwikkeling van de teams. interne communicatie Voor de interne communicatie geldt het principe van halen en brengen. Het management en de teammanagers faciliteren overleg en communicatie. Daarmee kan iedereen een bijdrage leveren aan de realisatie van de doelen van de bibliotheek en van zijn team. Ook is zo voor iedereen duidelijk wat hij nodig heeft voor zijn eigen werk, voor het meedraaien in het eigen team en voor zijn bijdrage aan het succes van de bibliotheek. De teambesprekingen worden nu veel gebruikt door de leidinggevende om informatie te verstrekken. In de komende periode zal het accent minder liggen op instructie, en meer op afstemming, verkenning en advisering. 6
planning en control De nieuwe cyclus van planning en control wordt in 2009 volledig ingevoerd. Voor 2009 werken we voor het eerst met de nieuwe opzet van het jaarplan van de bibliotheek en werkplannen van de teams, en met de daaraan gekoppelde rapportages. De nieuwe opzet moet belangrijk bijdragen aan de versterking van de oriëntatie op resultaat en vernieuwing. human resources management We hebben het HRM-beleid onlangs geformuleerd in het Strategisch HR-plan 2008-2009. Dit beleid ondersteunt de oriëntatie op de klant, op resultaat en op vernieuwing. Kwaliteitsbevordering, de diversiteit van het personeelsbestand en de verbetering van de interne communicatie zijn de speerpunten van het HRM-beleid. operational excellence De optimalisatie van de dienstverlening en van de organisatie worden ingericht als een continu proces. 7
BIJLAGE 4 TRENDS 7 Onze strategie sluit aan op demografische trends, sociaal-culturele trends en trends in informatie en media. In dit hoofdstuk gaan we kort in op deze trends en hun relevantie voor ons werk. demografische ontwikkeling De bevolking groeit de komende tien jaar naar verwachting minder snel dan in de afgelopen decennia. De groep 65-plussers gaat een groter deel van de bevolking uitmaken. Ook de etnische samenstelling van de bevolking verandert. Bij niet-westerse immigranten nemen de vier grote groepen (Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen) een relatief bescheidener plaats in door de groei van nieuwe groepen niet-westerse immigranten. Daarnaast zorgt migratie binnen Europa voor grote groepen nieuwe Nederlanders van westerse afkomst. De meeste allochtonen wonen in de vier grote steden, maar de verwachting is dat vooral de groepen die daar al langer wonen, naar de omliggende steden gaan trekken. Het aandeel jongere, niet-westerse allochtonen in de vier grote steden neemt dan af. Toch vormen zij over tien jaar nog altijd een aanzienlijk deel van de bevolking. sociaal-culturele trends De toename in opleidingsniveau zet naar verwachting door, maar langzamer dan in de afgelopen eeuw. Op school hebben achterstandsleerlingen, zowel van allochtone als autochtone herkomst, extra aandacht nodig. De Nederlandse overheid en de Europese Unie voeren als motto een leven lang leren. Mensen volgen na hun formele opleiding vaker cursussen en opleidingen. Nederlanders worden welvarender en de kans is groot dat zij meer geld blijven uitgeven aan vrije tijd. Er blijft een groep die moeite heeft om rond te komen en op maatschappelijke ondersteuning is aangewezen. Steeds meer mensen combineren arbeid en zorg, wat zeker in de middelste leeftijdscategorieën de hoeveelheid vrije tijd onder druk zet. Mensen kiezen er vaker voor een huishouding alleen te voeren. Attitudes ten opzichte van lidmaatschap van verenigingen en organisaties veranderen door individualisering en informalisering. Verbanden worden tijdelijker en veranderlijker. trends in informatie De informatisering gaat in hoog tempo door. Verreweg de meeste Nederlandse huishoudens beschikken over een computer met internetverbinding, zeker huishoudens met opgroeiende kinderen. School en werk bieden toegang tot internet. Vrijwel alle internetgebruikers communiceren digitaal en zoeken online informatie. Ouderen en lager opgeleiden lopen de komende tien jaar hun achterstand in computergebruik langzaam in. Informatie is sneller, toegankelijker, internationaler en persoonlijker geworden door de digitalisering. Er is een heel nieuw spectrum aan contactmogelijkheden, van directe interactie tot sociale netwerksites en sites met user generated-content. Informatie vinden is vaak 7 Dit hoofdstuk is ontleend aan De openbare bibliotheek tien jaar van nu; de hoofdlijnen, Frank Huysmans en Carlien Hillebrink. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, april 2008. 8
eenvoudiger dan voorheen. Tegelijkertijd bestaat er twijfel over de kwaliteit van de informatie en over de vaardigheden van mensen om in de overvloed hun weg te vinden. De tijd die mensen in hun vrije tijd aan media besteden is sinds medio jaren zeventig opvallend constant gebleven. Minder gedrukte media lezen ging tot 2000 gepaard met meer televisiekijktijd en (vanaf midden jaren tachtig) computergebruik. Na 2000 neemt online computergebruik snel toe, nu vooral ten koste van televisiekijken. Er zijn grote verschillen in mediagebruik naar leeftijd. Nieuwe media worden het eerst en innigst omarmd door jongeren. De afnemende populariteit van oudere media is voor een groot deel generatiegebonden. De verhoudingen in tijdsbesteding aan oude en nieuwe media blijven binnen generaties met het ouder worden opvallend constant. Boeken zijn nog altijd populair als media voor ontspanning en wegdromen uit de realiteit. Internet is sterk in opkomst als bron van informatie. Opnieuw zijn overeenkomstige verschillen naar generatie waarneembaar voor oude en nieuwe media. De vernieuwingen in het media-aanbod hebben zich vooral afgespeeld in het commerciële domein. Het is dan ook niet vreemd dat de balans in tijdsbesteding is verschoven in het nadeel van de bibliotheek, die met haar dienstverlening vooral is ingesteld op het publieke domein. betekenis trends voor de bibliotheek De markt heeft invloed op wat mensen verwachten van de bibliotheek en haar dienstverlening. Als mensen gewend raken aan keuzes en een op maat gesneden dienstverlening, en als ze minder tijd hebben, krijgen ze ook behoefte aan een ander aanbod, dat mogelijk ook anders toegankelijk is. Een levenslang lidmaatschap is minder vanzelfsprekend. De bibliotheek treedt de veranderende verwachtingen en behoeftes van klanten met innovatieve dienstverlening tegemoet. Zo speelt de bibliotheek, als plaats voor ontmoeting en debat, een rol bij de maatschappelijke participatie, steeds betrokkener, plaatselijker en tijdelijker. De bibliotheek blijft een belangrijke bron van betrouwbare informatie, maar zal met een maatschappelijk relevant aanbod moeten blijven komen. De democratisering van productie- en distributiemiddelen in media en communicatie levert interessante verschijnselen op, zoals de opkomst van e-boeken en publishing on demand. Toch blijft het in grote oplagen gedrukte boek een belangrijke informatiedrager. Door internet is er een groei van nichemarkten ontstaan, waardoor relatief obscure titels beter beschikbaar komen en blijven. Deze nieuwe marktdynamiek heeft soms negatieve gevolgen voor de bibliotheek, maar kan ook inspireren tot een herpositionering. De beleidsmatige decentralisatie van de branche heeft een lokaliserend effect gehad. Voor de bibliotheek als instantie waar miljoenen mensen over de vloer komen, zijn ontwikkelingen in de lokale welzijns- en culturele voorzieningen van belang. Dit geldt ook voor ontwikkelingen in het beleid met betrekking tot de boekenbranche en leesbevordering. Commerciële partijen verzetten zich ertegen om toegang tot informatie te bieden in het digitale domein. Uit angst voor ongecontroleerde illegale verspreiding van hun content leggen zij zware beperkingen op aan de openbare bibliotheken. 9
trends in bibliotheekgebruik Het bibliotheekgebruik loopt sinds de jaren negentig terug: we meten minder lidmaatschappen, bezoek, leners en uitgeleende boeken. Ook het computergebruik in de bibliotheek neemt af doordat steeds meer mensen thuis een internetaansluiting hebben. Aan de andere kant nemen de mediabudgetten van bibliotheken toe, blijft het aantal vestigingen stabiel en krimpt de collectie relatief minder hard dan het aantal uitleningen. De bibliotheek verliest sneller terrein onder mannen, werkenden en hoger opgeleiden. Onder ouderen, lager opgeleiden en vrouwen is de afname minder sterk. Alleen Turkse en Marokkaanse Nederlanders vertonen een tegengestelde trend. Vooral het bibliotheekgebruik onder tieners en jonge volwassenen is opvallend hoog (hoger dan onder hun autochtone leeftijdgenoten). Overigens heeft de invoering van het leenrecht rond 1996 en het deels doorberekenen ervan in de leentarieven geen duidelijk effect gehad op de cijfers. Ook is de tevredenheid van klanten niet zodanig afgenomen dat dit de daling van het gebruik verklaart. Mensen kopen steeds meer boeken (voor zichzelf of elkaar). Dit leidt tot minder uitleen. De ontlening is generatiegebonden. Jongere mensen die zijn opgegroeid met een grotere bibliotheekcollectie dan voorgaande generaties, gaan in de basisschoolleeftijd vaak naar de bibliotheek. Als volwassenen gaan zij minder vaak naar de bibliotheek dan generaties voor hen. Er is geen sprake van een terugkeereffect (weer lid worden als ze zelf kinderen krijgen). de toekomst van de bibliotheek Naast grote maatschappelijke trends signaleren wij zes trends die direct van invloed zijn op onze activiteiten: 1. Van beperkt aanbod en beperkte toegang tot informatie naar overvloedig aanbod en ruime toegang Ooit speelde de bibliotheek hier een hoofdrol bij, maar commerciële media en internet lopen nu voorop. Er is meer informatie verkrijgbaar op het open web, zonder professionele bemiddeling door een bibliothecaris, zonder collectievorming. 2. Van analoge naar digitale media en informatie Content komt in toenemende mate los van de drager; de inhoud wordt verkocht of uitgeleend, niet de drager. Dit opent de deur voor andere verkoop- en uitleenmodellen. Titels waar maar weinig vraag naar is, kunnen digitaal op de plank liggen. Als er dan vraag naar is, kunnen deze titels in kleine oplage of zelfs per stuk worden gedrukt en uitgegeven (printing/publishing on demand). 3. Van publiekrechtelijke naar privaatrechtelijke werking van de media- en informatiemarkt In veel Europese landen kiest de overheid een minder sturende rol in media en informatie, mede door de regelgeving van de Europese Unie. De openbare toegankelijkheid van content is daarmee minder goed gewaarborgd, wat niet automatisch inhoudt dat die ook minder wordt. Wel hebben private aanbieders (uitgevers) de neiging hun content zo goed mogelijk af te schermen voor algemene verspreiding. Dit belemmert de openbare bibliotheken in hun publieke missie. 10
4. Van gerichtheid op het algemene publiek naar op het individu toegesneden dienstverlening In het commerciële domein worden mensen steeds vaker benaderd met aanbiedingen op basis van hun koop- of leengedrag en dat van anderen. Bibliothecarissen hechten traditioneel veel waarde aan privacy. De beperkingen die bibliotheken zichzelf opleggen gaan waarschijnlijk verder dan nodig is, zowel uit juridisch oogpunt als gezien de verwachtingen van hun klanten. 5. Van gebruik van gedrukte en audiovisuele naar digitale media Jongere generaties en hoger opgeleiden kiezen steeds vaker voor digitale media, ten koste van gedrukte of audiovisuele media. Digitale media nemen gedrukte en audiovisuele media op. Met andere woorden: geschreven en audiovisuele content vindt steeds vaker via digitale kanalen zijn weg naar de gebruiker. 6. Van allocutie naar consultatie en conversatie Allocutie is een ander woord voor een omroepmodel, waarin content stroomt van een centrale instantie naar veel, verspreide ontvangers. De omroep bepaalt thema, tijdstip en tempo van de informatieoverdracht. Bij consultatie stroomt content ook van een centrale instantie naar gebruikers, maar bepalen de gebruikers thema, tijdstip en tempo van de informatieoverdracht (websites bezoeken, content downloaden). Bij conversatie stroomt content tussen gebruikers onderling (netwerksites, peer-topeer-uitwisseling van content, links delen). Web 2.0 is een combinatie van consultatie en conversatie. Voorbeelden hiervan zijn Wikipedia, YouTube, Flickr en LibraryThing. Digitalisering en individualisering veranderen de oriëntatie van jongere gebruikers op media en informatie fundamenteel. De meerwaarde van een geordende collectie van fysieke informatie- en cultuurdragers daalt. Deze collectie wordt steeds meer als een beperkte uitsnede uit het totaal beleefd in vergelijking met het snel groeiende aanbod buiten de bibliotheek. Vroeger ervoeren gebruikers meerwaarde in een institutie die het aanbod aan informatie en cultuur voor hen organiseerde. Nu organiseren zij het aanbod zelf, op hun eigen wijze (misschien wel losser, incompleter en vergankelijker). De openbare bibliotheek staat voor de taak de gebruikers op te zoeken en te assisteren bij het organiseren van hun eigen content. Pas als gebruikers de bibliotheek in het vizier krijgen, kunnen we hen in contact brengen met de fysieke én de digitale collectie. 11
BIJLAGE 5 DE STAD ALMERE Almere is uitgegroeid tot de zevende stad van Nederland met ruim 185.000 inwoners. De stad heeft de opdracht om in de periode tot 2030 te groeien tot 350.000 inwoner -- met nog eens 60.000 woningen en 100.000 arbeidsplaatsen. Nu al wordt gebouwd aan de volgende stadsuitbreiding in het stadsdeel Almere Poort. Na Poort worden Hout en Pampus gebouwd. De gemeente gaf eerder de onderstaande prognose voor een totaal van 284.000 inwoners in 2030 -- deze geeft inzicht in de ontwikkeling van de stadsdelen in de komende jaren: 2008 2010 2015 2020 2025 2030 2035 Haven 23.000 23.000 25.000 25.000 26.000 26.000 26.000 Stad 107.000 109.000 110.000 108.000 107.000 106.000 105.000 Buiten 53.000 56.000 56.000 55.000 55.000 54.000 54.000 Poort 200 3.600 20.000 28.000 27.000 26.000 26.000 Hout 1.300 1.400 5.000 18.000 31.000 43.000 55.000 Pampus 7 7 7 3.700 15.000 27.000 39.000 totaal 184.000 193.000 216.000 238.000 261.000 284.000 305.000 Almeerders zijn erg tevreden over het woonklimaat. Dit wordt vooral bepaald door hun huis en de directe omgeving. Veel Almeerders werken in de regio Amsterdam of Utrecht, en zijn veel tijd kwijt met woon- werkverkeer. Verbetering van de infrastructuur en versterking van de werkgelegenheid in Almere staan hoog op de prioriteitenlijst: er moeten 100.000 arbeidsplaatsen bij komen. Het stadshart biedt winkel- en culturele voorzieningen op stedelijk niveau, de stadsdelen hebben hun eigen voorzieningencentrum. De culturele voorzieningen zijn in de afgelopen periode geconcentreerd in Stad. De huidige spreiding van de bibliotheek sluit met de centrale bibliotheek in Stad en de stadsdeelbibliotheken in Buiten en Haven aan op deze structuur. Het stadshart heeft (nog) geen grote aantrekkingskracht op bewoners van het Gooi en van Flevoland. Ambities voor culturele en winkelvoorzieningen zijn er wel. Veel inwoners zijn voor voorzieningen en persoonlijk netwerk niet aangewezen op Almere. Ze winkelen en gaan net zo gemakkelijk uit in Amsterdam of een andere stad. De sociaaleconomische middengroepen zijn sterker vertegenwoordigd dan in andere middelgrote steden. Almere is een stad van gezinnen met opgroeiende kinderen. Na de middelbare school vertrekken de jongeren vaak om elders hoger onderwijs te volgen. De vestigingen van de Hogeschool van Amsterdam herbergen circa 1.250 studenten. De verwachting is dat het aantal HBO-studenten de komende jaren geleidelijk groeit. Almere is de jongste stad van Nederland, de impact van de vergrijzing komt hier vertraagd door. In de verkleuring volgt Almere de trend van de andere grote steden. Verwacht wordt dat Almere over enige tijd na Rotterdam de meest multiculturele stad van Nederland is. 12
leefstijlen Uit het leefstijlenonderzoek van bureau Motivaction 8 blijkt dat alle acht door Motivaction onderscheiden leefstijlen in Almere voorkomen. Almere is dus een stad met een grote diversiteit van inwoners. Kosmopolieten, opwaarts mobielen en nieuwe conservatieven (samen 53 procent van de populatie) drukken een sterk stempel op de stad. Zij zijn veel sterker vertegenwoordigd dan in de Nederlandse bevolking als totaal (31 procent). Almere kan worden getypeerd als toekomstgericht, technologisch, zelfbewust, vitaal, gedreven, mobiel, open, individualistisch, ondernemend en ambitieus. Almere is dus zeker niet alleen een stad van traditionele gezinnen. Eerder is het een stad van sterk geïndividualiseerde gezinnen met op presteren en carrière maken gerichte leefstijlen. Ook de Almeerse allochtonen passen in dit profiel. In al hun diversiteit komt hun leefstijl overeen met het karakter van de hele stad. De stad is dus minder homogeen dan op het eerste gezicht lijkt. Er zijn grote groepen met een flinke culturele, educatieve en maatschappelijke belangstelling. De groei van de stad leidt vermoedelijk tot een verdere differentiatie van stedelijke woonmilieus en van inwoners. De jeugdigheid van de bevolking blijft nog lang een kenmerk. gemeentelijk beleid Met de bouw van het nieuwe stadshart heeft de gemeente nadrukkelijk gekozen voor een bovenstedelijk centrum met een regionale aantrekkingskracht. De nieuwbouw van schouwburg, kunstencentrum, Casla en van de bibliotheek zijn daarop gedimensioneerd. Er zijn concrete plannen om de voorzieningencentra van de stadsdelen Buiten en Poort te verbeteren en uit te breiden. De bibliotheek in Buiten wordt daarin zeker meegenomen, de bibliotheek van Haven waarschijnlijk ook. DMO (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) is binnen de gemeente verantwoordelijk voor het gemeentelijke bibliotheekbeleid (programma Vrije Tijd en Stedelijkheid). De doelen voor dit beleid zijn in het Werkplan van het College van Burgemeester en Wethouders als volgt geformuleerd: 1) de verbetering van de afstemming van de vrijetijdsvoorzieningen op de vraag. 2) de realisatie van een sterkere regionale functie van de vrijetijdsvoorzieningen 3) meer Almeerders besteden hun vrije tijd in de eigen stad. 9 In 2008 is het beleid voor vrije tijd geformuleerd. De grootstedelijke ambities staan daarbij minder op de voorgrond, vrije tijd en cultuur in de wijken en buurten meer. De stadsdelen worden voor dit beleid niet gezien als een relevant schaalniveau. De uitwerking van het gemeentelijke cultuurbeleid als onderdeel van het vrijetijdsbeleid is in voorbereiding. Een heroriëntatie op de relatie tussen de gemeente en de (culturele) gesubsidieerde instellingen krijgt daar hopelijk ook een plaats in: meerjarige budgetcontracten (in de plaats van de huidige jaarlijkse) waarvan de doelstellingen en afspraken aansluiten op het gemeentelijke beleid. 8 Hoe divers is Almere? Sociale structuurschets: welke voorzieningen passen daarbij? Leefstijlen in Almere: welke ontwikkelingen zijn te verwachten? Gemeente Almere, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, juni 2003. 9 Werkplan 2006 2010. Gemeente Almere, 11 juli 2006 13
In het onderwijsbeleid zet de gemeente in op de verdere ontwikkeling van brede scholen. Met financiële steun van de gemeente ondersteunt de bibliotheek de voorziening in de Archipel in de Eilandenbuurt in Buiten. Voor de aanwezigheid van de bibliotheek in andere brede scholen ontbreken het beleid en de financiën. 14
BIJLAGE 6 BIBLIOTHEEK ALMERE algemeen Tot en met 2009 voldoet Stichting Openbare Bibliotheek Almere aan de certificeringnorm gebaseerd op het INK-managementmodel. De audit van de Stichting Certificering vermeldt dat de bibliotheek Almere een organisatie [is] die volledig in ontwikkeling is. Op weg naar de nieuwbouw is het nieuwe winkelconcept al ingevoerd. Over de inrichting en presentatie is goed nagedacht, wat zich heeft vertaald in een overzichtelijke bibliotheek met een retailkarakter. De bibliotheek ontwikkelt zich duidelijk in samenhang. Zowel op het terrein van de bibliotheek als de bedrijfsvoering zijn grote stappen gezet. leiderschap, beleid en strategie De bibliotheek werkt uit een duidelijke missie, visie en strategie. Het Beleidsplan 2006-2011 is vertaald in het document Focus. De missie, visie en strategie zijn uitgewerkt in beleidsplannen, inclusief smartdoelstellingen. Verder zijn het personeelsbeleid, het spreidingsbeleid en innovatiebeleid uitgewerkt. De bibliotheek hanteert de PDCA-cirkel (plan, do, check, act). Er zijn tussentijdse metingen en evaluaties op de terreinen van projectinhoud en financiën. management van medewerkers De organisatie bevindt zich in een overgangsfase. Er is veel aandacht voor training en opleiding. Ook hanteert de bibliotheek actief beleid gericht op doorstroming. Belangrijk doel is een kwalitatief goede bezetting die de bevolkingssamenstelling van Almere weerspiegelt. De bibliotheek geeft veel ruimte voor training en opleidingen (4,7 procent van de brutoloonsom) en werkt met functieprofielen en opleidingsplannen. De medewerkers blijken gekwalificeerd voor hun functie. management van middelen Het dienstverleningsniveau (inclusief openingstijden) is in overleg met lokale samenwerkingspartners afgestemd. Voor alle vestigingen is er via de website toegang tot het dienstverleningsaanbod. Bibliotheek Almere voldoet aan de eisen met betrekking tot openingstijden en heeft een collectiebeleid dat binnenkort wordt vernieuwd. Alle vestigingen bieden toegang tot informatiebronnen. Bibliotheek Almere participeert in Bibliotheek.nl. Op het gebied van specifieke voorzieningen heeft Bibliotheek Almere een actief doelgroepenbeleid met regelmatige activiteiten in samenwerking met scholen, zorginstellingen en andere organisaties, vaak op locatie uitgevoerd. management van processen De bibliotheek maakt gebruik van activiteitenplannen waarin taken en activiteiten zijn vastgelegd. Daarnaast beschikt de bibliotheek over een schriftelijk vastgelegde klachtenregeling voor klanten en 15
over een gedragscode voor medewerkers. Er is sprake van een fundamentele aanpak op het terrein van collectioneren, waarbij de collectieprofielen zijn gebaseerd op resultaten van klanttevredenheidsonderzoek en marktonderzoek. Daarnaast worden de collectieprofielen jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld, en zijn voor de verschillende collectieonderdelen de vervangingspercentages gespecificeerd. Tot zover de bevindingen van de audit. de medewerkers In 2007 heeft de bibliotheek een medewerkerstevredenheidonderzoek (MTO) gehouden. De medewerkers van Bibliotheek Almere zijn over het algemeen tevreden over het inhoudelijke aspect van hun werk en de werkgever. Zij waarderen de bibliotheek als werkgever gemiddeld met een 7,3 en de inhoud van het eigen takenpakket met gemiddeld een 7,5. wie zijn onze klanten en wat vinden ze onderzoek 2003 In 2003 hield de bibliotheek een onderzoek onder actieve leden van de bibliotheek van 16 jaar en ouder. 10 De belangrijkste redenen om de bibliotheek te bezoeken zijn: leesplezier, om boeken te lenen ter ontspanning, algemene ontwikkeling, informatie over hobby s, informatie over vakanties en uitgaan, informatie over gezondheid. Het oordeel over het personeel is positief (vriendelijk, behulpzaam, beantwoording vragen, deskundigheid). De totaalbeoordeling komt uit op een 7,4. Ouderen zijn over het algemeen meer tevreden, zij geven een 7,8. klantsegmenten Bureau Smart Agent heeft op basis van klantkenmerken een segmentatie ontwikkeld. Op basis van sociologische en psychologische dimensies zijn vijf groepen volwassenen onderscheiden. De bibliotheek richt de presentatie en samenstelling van de collectie, de communicatie en de evenementen hierop in: - de gele groep geniet van het leven en komt vooral voor leesplezier naar de bibliotheek; voor deze groep is de Living ingericht - de groene groep is gericht op rust en sociale harmonie en komt voor leesplezier en om bij te blijven: de Luwte - de rode groep is gericht op zelfontplooiing, expressie en passie, komt voor school, studie, algemene ontwikkeling en informatie over hobby s naar de bibliotheek: Stadstudiecentrum en de Versafdeling - de blauwe groep is ambitieus en onafhankelijk, komt voor leesplezier als actieve ontspanning, voor algemene ontwikkeling en informatie over hobby s: Hoogspanning - de aqua groep gaat voor ontplooiing, sociale verbondenheid en solidariteit, komt naar de bibliotheek voor leesplezier, algemene ontwikkeling en informatie over hobby s: de Bestemming 10 Rapportage Bibliotheek Beleving Almere. The Smart Agent Company, 31 juli 2003. 16
- De jeugd wordt bediend door de winkels Peuters en kleuters, de Jeugd van tegenwoordig en de Achterbank onderzoek 2006 In 2006 voerde Newcom een onderzoek uit, met als belangrijkste bevindingen: 11 - betrouwbaar, deskundig, breed en compleet zijn de kenmerken die bezoekers en niet-bezoekers vinden passen bij de bibliotheek Almere - de bibliotheek moet voor de meeste mensen vooral een boekenuitlener blijven - het leesplezier is het voornaamste motief om de bibliotheek te bezoeken - de meeste van de genoemde bezoekmotieven hebben ten opzichte van 2003 enigszins aan belang ingeboet - de indeling, vindbaarheid en openingstijden zijn de voornaamste verbeterpunten, hier is een relatief lage tevredenheid en een relatief hoog belang gemeten - het hoogst wordt gescoord op deskundigheid, behulpzaamheid en vriendelijkheid van het personeel - bezoekers zijn trouwe bezoekers, het grootste deel is van plan om lid te blijven; de 60-plussers en de lager opgeleiden zijn het meest loyaal - het algemene oordeel is een 7,2 In 2003 en 2006 is de omvang van de segmenten in het lenerbestand gemeten: 2003 2007 (winkel) geel 33 % 35 % de Living groen 23 % 17 % de Luwte rood 10 % 17 % de Versafdeling blauw 22 % 11 % Hoogspanning aqua 12 % 21 % de Bestemming Het is niet goed na te gaan of de verschillen tussen de onderzoeken van 2003 en 2007 voorkomen uit verschuivingen in de populatie of verklaard moet worden uit de verschillen in de gebruikte definities. jeugdleden In 2004 was er een onderzoek onder actieve jeugdleden tot 16 jaar: 12 a) een hoge beoordeling van gemiddeld 7,7 b) met name positief over medewerkers (vriendelijk en behulpzaam) en over het kunnen vinden van leuke boeken c) minder tevreden over de collectie nieuwe boeken en cd s, aantrekkelijkheid van cd s, video s en dvd s 11 Bibliotheek Almere: een hele beleving! Resultaten van het belevingsonderzoek ten aanzien van de Bibliotheek Almere. Newcom Research & Consultancy, januari 2007. 12 Rapportage Bibliotheekbeleving jongeren. The Smart Agent Company, 13 september 2004. 17
d) minder tevreden over interieur en aankleding e) binnen de groep van 6 tot en met 12 jaar kunnen drie segmenten worden onderscheiden die deels samenhangen met het geslacht, maar met elk een eigen kenmerkende beleving als het gaat om lezen en de bibliotheek; binnen deze groep zijn parallellen te trekken met het model voor volwassenen: rood (internetters), aqua (fans van de traditionele bibliotheek) en blauw (whizzkids) september 2007 Het onderzoek Creatie klantinzicht leverde de volgende gegevens op 13 : - in welk filiaal wordt geleend? lenen bij: ingeschreven bij: Stad Haven Buiten De Boekanier Stad 90 % 2 % 8 % 0 % Haven 17 % 81 % 2 % 0 % Buiten 13 % 0 % 86 % 1 % De Boekanier 1 % 0 % 25 % 74 % - de leeftijdsgroepen van 12 jaar en van 19 tot en met 23 jaar hebben een verhoogd opzegrisico - de lidmaatschapsduur heeft weinig invloed op opzeggen, het leengedrag veel - in Almere Haven is de klantduur gemiddeld ruim 6 jaar, in Almere Buiten 4 jaar - de gemiddelde leeftijd van de leners is 22,4 jaar - de bibliotheek heeft meer vrouwelijke dan mannelijke leners omzet en bereik ontwikkeling gebruik van de bibliotheek Almere, 1995-2007 1995 2000 2003 2004 2005 2006 2007 inwoners per 31 december 104.496 142.797 164.837 170.725 175.008 180.998 183.322 bezoekers 464.100 645.548 765.830 702.202 616.680 607.307 639.810 bezoekers website 48.256 94.864 108.674 147.370 157.317 leden 32.100 38.078 40.281 41.636 45.051 48.086 50.231 uitleningen 1.050.200 1.115.270 1.268.775 1.288.119 1.318.560 1.336.675 1.357.146 uitleningen per lid 33 29 31 31 29 28 27 bezoekers per inwoner (excl. website) 4,4 4,5 4,6 4,1 3,5 3,4 3,5 leden per inwoner 30,7% 26,7% 24,4% 24,4% 25,7% 26,6% 27,4% 13 Creatie klantinzicht Bibliotheek Almere. DDMS data driven solutions, september 2007. 18
samenstelling lenerbestand: 1995 2000 2003 2004 2005 2006 2007 Jeugd niet betalend 17.173 14.545 15.623 15.731 16.965 17.565 18.016 54% 39% 39% 39% 38% 37% 36% Jeugd betalend 1.338 7.698 8.780 8.844 6.829 5.006 5.022 4% 21% 22% 22% 15% 10% 10% Volwassenen 13.401 15.071 15.878 15.758 21.314 25.515 27.193 42% 40% 39% 39% 47% 53% 54% Totaal 31.912 37.314 40.281 40.333 45.108 48.086 50.231 bereik (ingeschreven leners) naar leeftijd en postcode: Het aantal leners ligt onder het gemiddelde in de volgende wijken: Voor de leeftijd tot twaalf jaar hebben we onderzocht in welke wijken het aantal leners onder het gemiddelde ligt. Deze wijken zijn zwart ingekleurd: Het aantal uitleningen per lid tot 12 jaar ligt lager in de volgende wijken: 19
Er zijn verbanden (maar niet één op één) met de afstand ten opzichte van de bibliotheekvestiging en/of met de welstand van de wijk. 20
BIJLAGE 7 SWOT-analyse Overzicht sterkten en zwakten, kansen en bedreigingen sterk algemeen groot bereik, bekend, laagdrempelig, het gebouw als plaats kennis en informatie traditionele expertise in informatie leveren lezen en literatuur leesplezier is de voornaamste reden voor bibliotheekbezoek ontwikkeling en educatie intensief gebruik onder basisscholieren goede contacten met basisscholen Almere Hoog en groeiend bereik, tegen de trend van de sector Gloednieuwe centrale bibliotheek, prima vestigingen in Haven en Buiten. Plannen voor een bibliotheek in Poort. Succesvol dienstverleningsconcept, klantgerichte organisatie; klant- en resultaatsturing in ontwikkeling. kansen algemeen vergrijzing, long-tail, immigratie, belang kennis en informatie; het belang om mensen daarin hun weg te leren vinden kennis en informatie het belang dat mensen hun weg vinden in de overvloed van informatie lezen en literatuur goede uitgangspositie voor ontwikkeling tot expertisecentrum ontwikkeling en educatie een leven lang leren, Lissabon-doelstelling Almere De stad groeit, de differentiatie van de bevolking neemt toe, evenals de belangstelling voor cultuur. Almere is een jonge stad. Het nieuwe stadshart heeft een compleet aanbod aan winkelen culturele voorzieningen. De gemeente verwacht een duidelijke aanwezigheid van de bibliotheek. De gemeente investeert in goede bibliotheekvoorzieningen op stads- en stadsdeelniveau. Er komt in het beleid met betrekking tot vrije tijd en cultuur meer aandacht voor de wijken en buurten. zwak algemeen teruglopend bereik, afhaken jeugd, beperkte openingstijden, boekig imago, functieverbreding wordt als branchevreemd ervaren kennis en informatie beperkt gebruik digitale aanbod lezen en literatuur nieuwe titels laat beschikbaar ontwikkeling en educatie beperkt gebruik middelbare scholieren, moeilijker contacten met middelbare scholieren Almere Beperkte spreiding, lager bereik in een aantal wijken bedreigingen algemeen individualisering, hoog verwachtingsniveau van de klant, teruglopende gebruikersaantallen, vergrijzing personeel, concurrentie op digitale diensten kennis en informatie internet als informatiebron, uitgevers niet bereid tot digitale levering thuis lezen en literatuur stijging in kopen van boeken, groter belang van actuele titels, jongere generaties lezen minder, e-boek, rechtenvrije teksten op internet Almere Veel Almeerders zijn voor hun voorzieningen en persoonlijke netwerk niet aangewezen op de eigen stad. 21
Uit deze analyse zijn negen scenario s voor de bibliotheek te distilleren. In het volgende overzicht staan de verwachtingen voor de ontwikkeling van de maatschappelijke functie van de bibliotheek, uitgaande van scherpe daling, groei of behoud, afgezet tegen een horizontale as van pessimistisch tot en met optimistisch. Verticaal staan de verwachtingen en keuzes voor de positie van de bibliotheek, van publieke tot private voorziening. De verticale as heeft te maken met verwachtingen én keuzes: verwachten we dat de overheid de bibliotheek zo belangrijk blijft vinden dat overwegende bekostiging uit de publieke middelen gehandhaafd blijft. Het antwoord op deze vraag wordt mede bepaald door de ontwikkeling van het bereik: kiezen we voor een plek in het publieke domein of slaan we een commerciëlere weg in? pessimistisch midden optimistisch de trend van de afname voor behoud van de de externe ontwikkelingen van de maatschappelijke maatschappelijke functie leiden tot groei functie van de bibliotheek is extra inzet nodig is niet te keren publiek l ll lll de overheid houdt zijn managing decline optimalisatie business as usual huidige betrokkenheid bij dienstverlening en de bibliotheek als een marktbenadering complete, laagdrempelige uit publieke middelen gefinancierde toegang tot informatie en cultuur marktaanvullend IV V VI de overheid is kritisch op focus op doelgroepen en focus op kwaliteit, focus op kwaliteit, de meerwaarde van de specifieke functies pluriformiteit en pluriformiteit en bibliotheek: (bijvoorbeeld boekuitleen, toegankelijkheid, op toegankelijkheid, op de markt voorziet in veel, of culturele functie) doelgroepen en doelgroepen en maar niet in alles; de specifieke functies specifieke functies bibliotheek werpt zich hierop als aanvullende publieke speler marktpartij VII VIII IX de overheid trekt zich ontwikkeling van optimalisatie optimalisatie terug: commerciële dienstverlening en dienstverlening, focus op de bibliotheek is één van dienstverlening; de marktbenadering; focus multimedia en heavy ICT, de private partijen op de huidige core business is op doelgroepen en gebruikersinkomsten markt van informatie en melkkoe (streven naar specifieke functies; verhogen, zakelijke cultuur lage kosten en hoge ontwikkeling van dienstverlening opbrengsten) commerciële dienstverlening 22
De nieuwe bibliotheek Almere neemt scenario V als vertrekpunt. Dit sluit qua verwachtingen voor bereik en gebruik aan op de analyses van het SCP. Het scenario positioneert de bibliotheek als een instelling die goed kijkt wat er in de markt gebeurt, en eventueel corrigeert of aanvult. Dit betekent dat we goed voor ogen houden welke publiek taken in het bijzonder gewaarborgd moeten worden. Een goede aansluiting op het gemeentelijke cultuur- en onderwijsbeleid vinden we belangrijk. We onderscheiden de functies van de bibliotheek in kern- en plusfuncties. De functies lezen, informatie en educatie zijn core business, dus kernfuncties. Plusfuncties zijn ondersteunend voor de kernfuncties (ontmoeting), voegen daar iets aan toe (debat, gaming, culturele evenementen) of geven een toespitsing van basisfuncties voor specifieke doelgroepen (culturele informatie, maatschappelijke informatie en educatieve dienstverlening). De basisfuncties blijven, plusfuncties zullen vaker veranderen. Overzicht functies en middelen functie middelen kern plus lezen educatie informatie ontmoeting debat gaming culturele evenementen culturele informatie maatschappelijke informatie educatieve dienstverlening collectie en content, ontsluiting, presentatie, promotie, segmentatie, openstelling, spreiding, goed geoutilleerde gebouwen, digitale infrastructuur leescafé de nieuwe zaal vrij spel de nieuwe zaal samenwerking met het culturele veld samenwerking met maatschappelijke instellingen dienstverlening educatieve instellingen 23
In een confrontatiematrix wordt vervolgens zichtbaar hoe kansen en bedreigingen van invloed zijn op sterkten en zwakten. Confrontatiematrix Kansen Bedreigingen algemeen: vergrijzing, long-tail, immigratie, belang kennis en informatie; het belang om mensen daarin hun weg te leren vinden lezen en literatuur toenemend belang van lezen ontwikkeling en educatie een leven lang leren, Lissabon- doelstelling Almere: groeiende stad, toenemende differentiatie, investeringen in bibliotheekvoorzieningen; meer aandacht in het cultuurbeleid voor de wijken algemeen: individualisering, hoog verwachtings- niveau klant, teruglopende gebruikersaantallen, vergrijzing personeel, concurrentie op digitale diensten kennis en informatie internet als informatiebron lezen en literatuur: stijging in kopen van boeken, groter belang van actuele titels, jongere generaties lezen minder, e-boek, rechtenvrije teksten op internet Almere: veel Almeerders zijn voor hun voorzieningen en persoonlijke netwerk niet aangewezen op de stad. sterk I II algemeen groot bereik, bekend, laagdrempelig, het gebouw als plaats; kennis en informatie traditionele expertise in informatie leveren lezen en literatuur leesplezier is de voornaamste reden voor bibliotheekbezoek ontwikkeling en educatie intensief gebruik onder basisscholieren goede contacten met basisscholen Almere: groei bereik tegen de trend van de sector; prima huisvesting; prominente plek in stadshart; sterk dienstverleningsconcept. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X zwak III IV algemeen teruglopend gebruik, afhaken jeugd, 24
beperkte openingstijden, boekig imago X X X X kennis en informatie beperkt gebruik digitale aanbod ontwikkeling en educatie beperkt gebruik middelbare scholieren, moeilijker contacten met scholieren Almere Beperkte spreiding X X X X X X X X X Uit kwadrant I ( gebruik sterkten om kansen te benutten ) komen de volgende thema s naar voren: - behoud en versterking marktpositie - optimalisatie kernfuncties (lezen, informatie, educatie) en van het dienstverleningsconcept - samenwerking met en dienstverlening aan onderwijs, media-educatie - ontwikkeling van de bibliotheek tot the place to be voor ontmoeting, debat, inspiratie Uit kwadrant II, waarin sterkten worden gebruikt om bedreigingen af te wenden), komen de thema s: - behoud en versterking marktpositie - optimalisatie kernfuncties (met name lezen leesplezier) en dienstverleningsconcept - onderwijs, media-educatie - the place tot be Kwadrant III ( gebruik kansen om zwakten te overwinnen )levert de volgende op: - optimalisatie kernfuncties - digitalisering - onderwijs, media-educatie - versterking van de spreiding En door zwakten te minimaliseren en bedreigingen af te wenden toont kwadrant IV de volgende resultaten: - behoud en versterking marktpositie - digitalisering - onderwijs, media-educatie - versterking van de spreiding 25