Autisme: een sociale stoornis? Standaard paradigma Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact Peter Vermeulen Autisme Centraal Primair in de behandeling is SOVA training Volgens bestaande, vaste protocollen Nog veel stoutere bewering: Om mensen met autisme sociaal te helpen overleven is SOVA training niet het beste antwoord! En ToM training al evenmin! En een klassieke emotieherkenningstraining helpt ook niet zo veel Daarom niet: Sociaal overleven en sociaal succes zijn van meer afhankelijk dan alleen sociale vaardigheden en sociale cognities In autisme is de sociale stoornis niet primair In autisme is de sociale stoornis niet primair Autisme is niet synoniem aan een tekort in sociale vaardigheden of een tekort aan ToM Het probleem zit veel dieper en elders Autisme Centraal 1
Sociale competentie vs sociale vaardigheden sociale cognities begrijpen van een sociale realiteit sociale attitudes begrijpen en volgen van de gangbare waarden sociale vaardigheden beheersen van bepaald sociaal gedrag sociale performantie cognities, vaardigheden en attitudes in verschillende situaties toepassen, op een aangepaste manier Sociale competentie vs sociale vaardigheden Sociale competentie betekent: Sociale kennis (situaties, mensen en waarden begrijpen) en sociale vaardigheden hebben en in staat zijn om deze aangepast en flexibel te gebruiken. Sociale competentie: klassiek model Kijkgedrag is essentieel! doen kunnen sociale performantie sociale vaardigheden visuele fixatiepatronen tijdens het kijken naar naturalistische sociale situaties voorspellen niveau van sociale competentie Klin et al. (2002) kennen en weten sociale cognities Maar er is meer nodig dan dit!! Klin A. et al. (2002). Visual fixation patterns during viewing of naturalistic social situations as predictors of social competence in individuals with autism. Archives of General Psychiatry, 59, 809 815. Autisme Centraal 2
Waarneming geeft de start! Wat is belangrijk om naar te kijken?? doen kunnen sociale performantie sociale vaardigheden Dat is afhankelijk van de context! Externe context (de situatie) Interne context (voorkennis, de taak, het doel ) kennen en weten sociale cognities En die contextgevoeligheid verloopt onbewust Onbewuste joint attention Geen probleem met bewuste joint attention, wel met onbewuste joint attention (Sato e.a., 2010) Dat verklaart waarom ToM trainingen weinig of geen effect hebben op het sociaal functioneren in het echte leven Autisme Centraal 3
Sociale competentie Sociale competentie contextgev voeligheid doen kunnen kennen en weten sociale performantie sociale il vaardigheden d sociale cognities Vraagt heel wat contextgevoeligheid Herkennen en begrijpen van emoties Begrijpen van (sociaal) gedrag van anderen Weten hoe je je dient te gedragen Context en gelaatsexpressies We zien gelaatsexpressies altijd in context Relatie gelaatsuitdrukking waargenomen emotie is niet vast Emoties benoemen volstaat niet! Een emotie benoemen vs weten waar die emotie vandaan komt De verklaring van de emoties zit in de context! Autisme Centraal 4
Leven in een relatieve wereld Sociale scripts context emotie 2 verdriet emotie 3 Niets heeft een absolute betekenis! Mensen met autisme kunnen heel wat sociale scripts leren Maar hebben hbb het htmoeilijk met de ontelbare contextuele veranderingen in die scripts (Loth a.o., 2008; 2010) Context en sociale competentie Het grootste probleem in autisme is niet de sociale vaardigheden (weten wat en hoe) Ze kunnen heel wat scripts en vaardigheden aanleren Het grootste probleem is weten waar en wanneer je die vaardigheden (beter niet) toepast Soepelheid in het toepassen van regels en scripts Conclusie Sociaal aangepast gedrag = contextueel aangepast gedrag Sociaal overleven vraagt erg veel contextgevoeligheid Veel sociale problemen in autisme kunnen gelinkt worden aan een verminderde contextuele sensitiviteit Autisme Centraal 5
Besluit Sociale competentie Sociale Theory of Sociale kennis vaardigheden Mind Contextgevoeligheid Helpen sociaal te overleven Werken aan de sociale vaardigheden van de omgeving, niet enkel aan die van de autist Compenseren, niet corrigeren Vertrek vanuit contexten, niet vanuit vaardigheden Oog voor functionele niet sociale vaardigheden Autisme: een sociale stoornis? Tweesporenbeleid Egocentrische definitie van autisme Wat de niet autist stoort is het belangrijkste criterium Sociaal modelvan handicap Een gebrek aan empathie is maar een probleem wanneer de omgeving empathie verwacht stoornis De persoon veranderen omgeving De omgeving veranderen Vermeulen, P. (2006). Vormt de sociale stoornis wel de kern van autisme? Autisme Centraal, 25 (6), 27 29. aanleren aanpassen Autisme Centraal 6
Wie moet zich aanpassen? Een goed evenwicht tussen sociale competentie training en het aanpassen van de sociale situatie Realistische verwachtingen over de effecten van allerlei interventies bedoeld om hun sociale mogelijkheden te verbeteren Aanpassen van de omgeving Visualiseren en voorspelbaar maken van sociale verwachtingen De sociale situatie zo aanpassen dat ze kunnenoverleven en vooral (bijna) niet kunnen falen Doseren van het sociaal moeten zijn WAT principe (Working Apart Together) Ontsnappingsscenario s Buddy systeem ter ondersteuning Compenseren Klassieke aanpak Stappenplannen Trucjes Visuele hulpmiddelen Sociale prothesen Vaardigheid # 1 generalisatie Situatie # 1 Situatie # 2 Situatie # 3 generalisatie Situatie # 1 Vaardigheid # 2 Situatie # 2 Situatie # 3 Autisme Centraal 7
Gecontextualiseerde trainingsprogramma s Contextualiseren Start van contexten: met inbegrip van context # 1 met inbegrip van context # 2 vaardigheid # 1 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3 vaardigheid # 1 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3 Leer contexten aan: Wat kan er in die context gebeuren? Wat kan je doen? Wat kan je zeggen? Gecontextualiseerde scripts Gecontextualiseerde scripts Standaard paradigma Iemand bij jou thuis verwelkomen: Als de persoon een jas draagt, vraag je mag ik uw jas aannemen?. Zegt de persoon neen, vraag hem/haar dan verder binnen te komen. Zegt de persoon ja, wacht dan tot hij/zij jou de jas geeft en hang de jas aan de kapstok. Heb je geen kapstok, hang de jas dan netjes over een stoel. Sociale vaardigheids training werk vinden en houden sociale integratie vrienden maken bijdrage aan de samenleving Autisme Centraal 8
Standaard paradigma Werkt niet omdat Sociale vaardigheden / cognities aanleren een onbegonnen werk is Sociale vaardigheden d niet een voorwaarde maar het resultaat zijn Functionele doelen Vertrek van realistische en herkenbare situaties Leer hen dingen aan die ze morgen al kunnen gebruiken Leer hen dingen aan die morgen winst opleveren ( motivatie!) Concrete doelen Concrete doelen met winst Onze ervaring Een balpen vragen aan iemand anders Vriendjes uitnodigen voor een verjaardagsfeestje Neen zeggen als iemand diets vraagt dat je niet graag wil (a.d.h.v. concrete voorvallen) Kerstkaartjes maken Iets kunnen wat anderen niet kunnen werkgedrag ontwikkelen vrijetijds vaardigheden iets kunnen dat anderen appreciëren een job inclusie i in recreatie cultuur vrienden actieve bijdrage aan samenleving ontwikkelen sociale vaardigheden Autisme Centraal 9
Bouwen aan sociale competentie sociale cognities iets kunnen contextgevoeligheid sociale vaardigheden zelfredzaamheid zelfvertrouwen Besluit Zie sociale competentie als het resultaat van een breed gamma van interventies en niet als afzonderlijk en primair einddoel Help hen om hun sociaal tekort te compenseren, niet itom het htte overwinnen Vertrek van concrete en voor hen nuttige situaties en contexten, niet van generieke programma s en protocollen Een goed evenwicht tussen uitdaging en bescherming Autisme Centraal 10