Autism en communicatie

Transcriptie

1 Autisme en communicatie Autisme op drie niveaus biologie cognitie Dààr zit het autisme! gedrag Wat we zien. Gedragskenmerken Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere en, zich manifesterend in alle volgende, momenteel of door geschiedenis (voorbeelden zijn illustratief, niet exhaustief) B. Beperkte, repetitieve patronen van gedrag, interesses of activiteiten zich manifesterend in ten minste twee van de volgende, momenteel of door geschiedenis (voorbeelden zijn illustratief, niet exhaustief) C. De symptomen moeten aanwezig zijn in de vroege kindertijd (maar kunnen soms pas merkbaar worden wanneer sociale eisen de beperkte capaciteit overstijgen of gemaskeerd worden door aangeleerde strategieën in het latere leven) D. De symptomen leiden tot klinisch significante beperkingen in het sociaal, beroepsmatig functioneren of andere belangrijke terreinen van het huidig functioneren. E. De stoornissen worden niet beter verklaard door verstandelijke beperking (intellectuele ontwikkelingsstoornis) of algemene ontwikkelingsvertraging. Verstandelijke beperking en ASS komen frequent samen voor. Om comorbide diagnoses van ASS en verstandelijke handicap te maken, moet de sociale communicatie lager zijn dan te verwachten voor het algemeen ontwikkelingsniveau. Probleem met de criteria voor autisme Zeer abstracte, vage omschrijvingen Geen enkel concreet gedrag is (typisch) autistisch: Bepaalde gedragingen zien we niet bij alle mensen met autisme Bepaalde gedragingen zien we bij mensen ZONDER autisme Verschillende vormen van autisme?? Autismespectrumstoornis (er worden geen vormen meer onderscheiden) Zijn er dan geen gradaties? Mogelijk wel, maar we kunnen ze niet onderscheiden. De ernst van autisme zegt vaak meer over de omgeving dan over de persoon (ernst van de handicap vs. ernst van de beperking) Spectaculaire stijging in het aantal diagnoses Autisme Centraal Peter Vermeulen 1

2 Toegenomen prevalentie: oorzaken Veranderde diagnostische praktijk Verruimde diagnostische criteria Diagnostische substitutie Vroegtijdiger diagnoses Culturele factoren: Media aandacht verhoogd bewustzijn Autisme niet meer zo negatief Snellere toegang tot hulp en zorg Autisme vs diagnose autisme vroeger Autisme 0,6 à 1,0% Diagnose autisme Autisme 0,6 à 1,0% nu Diagnose autisme Matson & Kozlowski (2011); Leonard ea (2010); Tussen 0,5 en 1% Conservatieve schatting: 0,6% à 0,7% (Roeyers, 2012, 2014) Tussen 0,6% en 1,0% (Vermeulen & Noens, 2014) 1 op 161 (0,62%) Taskforce Autisme, 2016 IQ en autisme Ongeveer 50% verstandelijke beperking Ernstig verstandelijk beperkt: <10% IQ > 85: ongeveer 40% Verdeling IQ in autisme <35 Mannen / vrouwen: 3,5 à 5/1 Bij normaal begaafden: 6,5 à 9/1 Bij verst. beperking: 2/1 Maar. onderdiagnostiek bij vrouwen? Geslacht en autisme Oorzaken van autisme Erfelijkheid (1 eiige tweeling: 70 à 80% 2 eiige tweeling: 20%) Complicaties zwangerschap en bevalling Leeftijd van de ouders IVF Milieufactoren?? Autisme Centraal Peter Vermeulen 2

3 Waar in de hersenen zit dat autisme? De fameuze ijsberg We weten het niet Zeker niet op één bepaalde plek Hoogstwaarschijnlijk een probleem van neurale netwerken over het hele brein (vergroot hersenvolume op jonge leeftijd) ten gevolge van een tekort in het snoeiproces in de hersenen Zichtbaar Onzichtbaar Gedrag Redenen Het waarom van gedrag 1 e laag Niet willen Aandacht vragen Niet durven 2 e laag Autistische betekenissen Context speelt een rol in gezichts waarneming emotie herkenning sociale probleemoplossing Autisme: Absoluut denken in een relatieve wereld: blindheid spraak waarnemen taal begrijpen flexibiliteit in gedrag VUC A WORLD V OLATILE U NCERTAIN C OMPLEX A MBIGUOUS Absoluut denken in een relatieve wereld Het grootste probleem voor een autistisch brein is dat niets aan absolute betekenis heeft en dat de wereld vol zit van onzekerheden en dubbelzinnigheid Terug! Stop! Sneller! Niets heeft een absolute betekenis! Stop! Autisme: vaste koppelingen Autisme Centraal Peter Vermeulen 3

4 Contextblindheid Context speelt een sleutelrol in: Verminderd vermogen om de spontaan te gebruiken in het verlenen van betekenis aan (vooral vage, dubbelzinnige, nieuwe en onvolledige) prikkels.? Emotieherkenning Mind reading (ToM) Gedrag begrijpen Sociale vaardigheden Emoties herkennen Niets heeft een absolute betekenis! Context sterker dan gelaatsexpressie Maar mensen met autisme gebruiken het gelaat! 100 Percentage of children s responses for the incongruent emotion condition TD children ASD children Happy Sad Angry Fear Neutral betekenis 1 verdriet betekenis 3 Tell & Davidson (2014) Wat is sociaal gepast gedrag?? Gedrag dat past in de! Context en sociale competentie Het grootste probleem in autisme is niet de sociale vaardigheden (weten wat en hoe) Ze kunnen heel wat scripts en vaardigheden aanleren Het grootste probleem is weten waar en wanneer je die vaardigheden (beter niet) toepast Soepelheid in het toepassen van regels en scripts Sociale competentie vereist gevoeligheid Autisme Centraal Peter Vermeulen 4

5 Niets heeft een vaste betekenis, weet je nog? De betekenis van communicatieve symbolen (woorden, zinnen, picto s, gebaren etc.) is afhankelijk van de Pervers aspect van taal: polysemie Ga jij alvast naar de bank woord betekenis 1 betekenis 2 betekenis 3 Leven in een relatieve wereld Na de lunch Dat doen we STRAKS!! Binnen 5 minuten Volgende week Niets heeft een absolute betekenis! Communicatie in autisme Kernprobleem: het moeilijk kunnen concretiseren in functie van de Wil jij de deur es openen? Waar scheert jouw papa zich? Letterlijk begrijpen Het probleem in autisme is dus niet verbonden aan figuurlijk taalgebruik Het probleem is: uit de verschillende mogelijke betekenissen deze kiezen die ueel gepast is Rigiditeit in autisme Zonder autisme stimulus Met autisme stimulus Betere term: a ueel begrijpen betekenis1 betekenis2 betekenis reactie 1 reactie 2 reactie Autisme Centraal Peter Vermeulen 5

6 Geen enkele prikkel heeft één absolute betekenis. Dat maakt de wereld enorm lastig te begrijpen en dit geeft veel stress, chaos, twijfel, onzekerheid, angst Anders denken meer stress GEVOLGEN: Mind blindness Weinig overzicht Minder samenhang Letterlijk begrijpen Contextblindheid Meer angst (10 56%) en depressie (10 55%) bij mensen met autisme Medicatiegebruik: Kinderen : 30 40% Volwassenen: 70 80% verwarring onzekerheid misverstanden onduidelijkheid frustraties onvoorspelbaarheid Autismevriendelijkheid Begrijpen van de binnenkant van autisme. En dat betekent: 90% duidelijkheid 10% gewone vriendelijkheid En daar heeft iedereen baat bij Concrete communicatie Verheldert de betekenis die niet spontaan uit de gehaald wordt Spreek zo concreet dat er een concreet plaatje / beeld bij hoort Denk eens aan een fiets Bel me maar als er iets is! Luister aandachtig! Goeie vragen stellen Weet je nog??? Verduidelijk de van dubbelzinnige / vage begrippen en woorden Verduidelijk de : Geef aan: Wat de van jouw vraag is Welk soort antwoorden je verwacht Mogelijkheden: Preselectie van antwoorden Voorbeeldantwoorden En heb jij huisdieren? Moeite met vage en wisselende betekenissen van woorden Moeite met onzichtbare bedoelingen achter de taal Moeite met concretiseren van vage en dubbelzinnige woorden Hoe zie jij de toekomst? Autisme Centraal Peter Vermeulen 6

7 Stel de juiste vragen, anders krijg je ONBRUIKBARE antwoorden.. Hoe vond je deze cursus? Helemaal niet interessant en niet leuk Een beetje leuk en interessant Leuk en interessant Erg x leuk en interessant Contextuele verheldering Preselectie van antwoorden die je verwacht Wat zou je volgende keer willen doen? Een douche nemen Skiën Met de ferryboot naar Dover varen Contextueel verhelderen Voorbeeldantwoorden Goeie vragen stellen Verduidelijk de van jouw vragen! Open vragen werken niet zo goed Wat is jouw probleem? Vertel eens: wat heb je gisteren gedaan? Wat is er aan de hand? Goeie vragen stellen Verduidelijk de van jouw vragen! Open vragen werken niet zo goed Gevoelens zijn niet de ingangspoort En als je toch over belevingen praat, doe het dan op een feitelijke en wiskundige manier Verduidelijk de zeker bij onderwerpen die niet direct waarneembaar zijn en verbeelding vragen Bevragen van gevoelens en beleving Vermijd neurotypische projecties ( ik ben alleen ): Opletten met interpreteren van wat ze zeggen Toets wat ze zeggen Vermijd stereotiepe ideeën over autisme Opletten met klassieke bevraging (zelfrapportage) Moeilijkheden met zelfreflectie (episodisch vs. semantisch geheugen) Moeilijkheden met abstracte begrippen Contextblindheid Autisme Centraal Peter Vermeulen 7

8 de mind van anderen Theory of mind Theory of Mind de eigen mind Als mensen met autisme het moeilijk vinden om anderen te begrijpen zoals wij dat doen, hoe kunnen ze dan zichzelf begrijpen zoals wij dat doen? Theoretische kennis van gevoelens vs echt herkennen bij jezelf Ik weet niet wat genieten is, ik weet wel of ik eten lekker vind of niet Ik weet niet of ik al verliefd ben geweest Praktische tips: Gradaties en hun Concretiseer emoties en wat je er mee kan doen Benoem hun emoties, vanwaar ze komen en wat je er mee kan doen Leg hen verschil uit tussen wat gebeurt en wat ze voelen/ervaren Visualiseer en concretiseer gevoelens en hun gradaties! Maar leer vooral: wat kan ik dan doen? Niet weten hoe je je voelt is ook OK! Situatie Iets niet weten op een toets Niet weten of ik de vraag goed begrepen heb Wat kan ik dan doen? De klas uitgaan en mijn ademhalingsoefening doen Om hulp vragen Het is OK om niet te weten wat je voelt Het is OK om niet te weten wat anderen voelen Wat kan je dan doen? Autisme Centraal Peter Vermeulen 8

9 JA, NEEN en TWIJFEL gevoel JA, NEEN en TWIJFEL gevoel JA gevoel NEEN gevoel TWIJFEL gevoel Wanneer iets gebeurt dat je leuk vindt Wanneer iets gebeurt dat je een goed gevoel geeft Wanneer iets gebeurt dat je niet leuk vindt Wanneer iets gebeurt en je weet niet of je het leuk vindt of niet Wanneer iets gebeurt dat Wanneer iets gebeurt en je een slecht gevoel geeft je weet niet of het goed of slecht is Mijn voorbeeld: Mijn voorbeeld: Mijn voorbeeld: Bespreken van situaties Eerst de feiten (waar, wanneer, met wie ) Dan gedrag Dan pas gedachten en gevoelens (EVENTUEEL!) Dan pas evalueren van de situatie Autisme Centraal Peter Vermeulen 9