Bijlage Dyslexieprotocol Wat verwachten we van de kinderen aan het eind van groep 3 Eind mei stellen we het lees- en spellingniveau van alle leerlingen in groep 3 met behulp van genormeerde toetsen vast. In onderstaand schema staan de vaardigheden die we toetsen, de meetinstrumenten en de doelen die we nastreven. Welke categorieën de kinderen op het gebied van spellen eind mei moeten beheersen is in deze bijlage aangegeven. -woordniveau DMT kaart 1, 2 en 3 minimaal C-niveau -tekstniveau AVI 2 (oud) of AVI E3 beheersingsniveau AVI 3 (oud) of AVI E3 Begrijpend lezen Cito LVS TBL minimaal C-niveau Spelling Cito LVS Schaal Vorderingen in Spellingvaardigheid Start + Vervolg 2 minimaal C-niveau Woordenschat Cito LVS Woordenschattoets minimaal C-niveau B. Bij leerlingen met zwakke technisch lees/spellingvaardigheden In geval van onvolledige letterkennis: -Letters benoemen Grafementoets 100% goed en snel -Letters schrijven Fonemendictee 100% goed In geval van zwakke auditieve vaardigheden: -Auditieve analyse Audant van Struiksma dle = 9 -auditieve synthese Audisynt van Struiksma dle = 9 Tussendoelen lezen en spellen in groep 3 Aanvang groep 3: beginsituatie vastleggen van alle leerlingen; aanvang leesonderwijs. De beginsituatie van geletterdheid bij kinderen die in groep 3 komen is zeer gevarieerd. Sommige kinderen kunnen al lezen, anderen kennen een paar letters en weer anderen hebben helemaal geen interesse in de geschreven taal. Daarom is het van belang om aan het begin van groep 3 van alle kinderen een goed beeld te hebben van de ontwikkeling van beginnende geletterdheid. De beginschets is een belangrijk ijkpunt waartegen latere toetsresultaten kunnen worden afgezet om de effecten van het leesonderwijs en van de extra inspanningen bij kinderen met leesproblemen vast te stellen. De beginsituatie van de ontwikkeling van de geletterdheid wordt voor een groot gedeelte aan het eind van groep 2 in kaart gebracht door het invullen van de Checklist voor kleuters ( zie bijlage). Hierdoor krijgen we een beeld van de boekoriëntatie, het verhaalbegrip, de functies van de geschreven taal, het taalbewustzijn en het functioneel schrijven ( nieuwsgierig zijn naar lezen en schrijven, genieten van voorlezen, zelf lezen van boeken of doen alsof, eigen schrijfuitingen). Aan het begin van groep 3 gaat de leerkracht na welke letters er al bekend zijn bij de kinderen. Toetsmoment 1. Herfstsignalering. Het doel van de herfstsignalering is om van alle kinderen een beeld te krijgen van de leesontwikkeling na enkele weken leesonderwijs en om problemen vroegtijdig te signaleren. De toetsen worden in de week voor de herfstvakantie afgenomen. De toetsafname neemt ongeveer 20 minuten per kind in beslag. De herfstsignalering bevat de volgende toetsen: Vaardigheid Meetinstrument Streefdoel Auditieve analyse: Toets voor Auditieve Analyse Auditieve synthese: Toets voor Auditieve Synthese 1
Koppeling letter > klank Toets letterkennis -grafemen 100% beheersing van de letters die t/m kern 3 zijn aangeboden Koppeling klank > letter Toets letterkennis -fonemen 90% beheersing Bekende, afgeleide en nieuwe woorden lezen Toets woorden lezen 80% goed in max. 60 sec. Korte tekst met bekende letters lezen. Toets tekst lezen 85% goed in max 2.5 min. Toetsmoment 2: Letterkennis en elementair lees-/spelhandelingen (Januari/februari) De informatie die nodig is om een goed beeld te krijgen van de lees en spellingvorderingen van zwakke lezers en spellers na de klankzuivere periode is in onderstaand kader opgenomen. De toetsen van het leerlingvolgsysteem (DMT/ AVI M3 en SVS) worden klassikaal afgenomen ( een overzicht van de te beheersen spellingcategorieën is bijgevoegd; zie bijlage 1). De overige toetsen worden bij de zwakke lezers en of spellers afgenomen. Auditieve vaardigheden -auditieve analyse Audant van Struiksma e.a. dle = 6 -auditieve synthese Audisynt van Struiksma e.a. dle = 6 Letterkenns Toetskaart 1 en 2 Struiksma 36 letters Cito LVS DMT kaart 1 Schrijven/spellen Cito LVS SVS-1 min. C- niveau Letterdictee 28 letters Pi-woorddictee Struiksma 15 woorden Aanvullende informatie indien nodig Woordenschat Cito LVS woordenschat min.c niveau In deze periode gaan we bij alle leerlingen na of ze naast de decodeervaardigheid ook de spellende leesstrategie beheersen. Deze strategie hebben met name beginnende lezers nodig om een goede decodeervaardigheid op te bouwen. Ook is het goed te weten welke aanvullende strategieën de lezer gebruikt naast de spellende strategie. Toetsmoment 3: Letterkennis en decodeersnelheid (eind maart) Rond deze tijd wordt duidelijk welke kinderen mogelijk dyslectisch zijn. Zij hebben ondanks intensieve extra begeleiding problemen met de automatisering van letterkennis en woordidentificatie. -woordniveau DMT kaart 1 en 2 min. C-niveau -tekstniveau AVI 1 (oud) beheersingsniveau AVI 2 (oud) B. Bij leerlingen met zwakke technische lees/spellingvaardigheden -Letters benoemen Grafementoets 100% goed -Letters schrijven Fonemendictee min. 80% goed C. Bij leerlingen met zwakke auditieve vaardigheden -Auditieve analyse Audant van Struiksma e.a. dle = 7 -Auditieve synthese Audisynt van Struiksma dle = 7 2
D. Bij leerlingen met spellingproblemen Spellen Pi-dictee van Struiksma dle = 7 Wat we verwachten van de kinderen in groep 3 op het gebied van spellen. In onderstaand categorieënoverzicht staat achter het nummer van de spellingcategorie eerst de spellingmoeilijkheid vermeld, dan het grondwoord van de categorie en vervolgens het moment waarop de moeilijkheid beheerst moet worden. nr. omschrijving van de categorie grondwoord beheersingsdatum 1 woorden met aa raam eind januari 1 woorden met a kam eind januari 2 woorden met ee teen eind januari 2 woorden met e weg eind januari 3 woorden met oo rook eind januari 3 woorden met o rok eind januari 4 woorden met u kus eind januari 5 woorden die beginnen met b- bal eind januari 5 woorden die beginnen met d- doos eind januari 5 woorden die beginnen met p- paal eind januari 6 woorden die beginnen met m- mat eind januari 6 woorden die beginnen met n- noot eind januari 7 woorden met ie wiel eind januari 7 woorden met i lip eind januari 8 woorden met eu reus eind januari 8 woorden met oe koe eind januari 8 woorden met ui huis eind januari 9 woorden met twee klankzuivere medeklinkers aan het eind tent eind januari 10 woorden met -st aan het eind kist eind januari het eind muts eind januari 11 woorden met twee medeklinkers aan het begin klas eind januari 12 woorden met twee medeklinkers aan het begin en aan het eind krant eind mei 13 woorden met drie medeklinkers aan het eind worst eind mei 15 woorden met aan het eind twee niet-klankzuivere medeklinkers 15 a woorden met -lf golf eind mei b woorden met -lk melk eind mei c woorden met -lm helm eind mei d woorden met-lp tulp eind mei e woorden met -rf korf eind mei f woorden met -rg berg eind mei g woorden met -rk jurk eind mei h woorden met -rn doorn eind mei i woorden met -rp dorp eind mei 18 woorden die beginnen met v- vis eind januari 19 woorden die beginnen met f- fluit eind januari 20 woorden die beginnen met s- som eind januari 21 woorden die beginnen met z- zon eind januari 22 woorden met str- straat eind mei 23 woorden met sch- school eind mei 31 woorden met -nk bank eind mei 3
Wat verwachten we van de kinderen aan het eind van groep 4 Aanvang groep 4: beginsituatie vastleggen. Bij aanvang van groep 4 is het van groot belang om van alle leerlingen en in het bijzonder van de leerlingen met leesproblemen, op de hoogte te zijn van de voorgeschiedenis wat betreft het leren lezen. Het is goed om de zwakke leerlingen gedurende de eerste 3 weken nauwgezet te volgen en niet meteen te focussen op de eventuele leesproblemen. Met name voor deze leerlingen is een terugval door de lange vakantieperiode zeer waarschijnlijk, omdat lezen voor deze kinderen een hele opgave is en ze in de zomer niet gauw een boek zullen pakken. Na de aanvangsperiode van ongeveer drie weken start de interventie. Observatiepunten in de eerste weken in groep 4: a. Hanteren van leesstrategieën -Als de leerling spelt, doet hij dat hoorbaar of verinnerlijkt? -Als de leerling raadt, doet hij dat op basis van de context of blindelings? -Maakt de leerling gebruik van lettercombinaties? b. De leessnelheid -Hoe is de leessnelheid vergeleken met groepsgenoten. -Begint de leerling regelmatig opnieuw met lezen? -Herhaalt de leerling vaak woorden? c. Het gebruik van contextinformatie -Maakt de leerling gebruik van de zincontext bij het lezen van zinnen? -Maakt de leerling gebruik van de illustraties? d. Problemen met het lezen van bepaalde woorden -Heeft de leerling problemen met het lezen van bepaalde woorden? -Zo ja, welke soort woorden zijn dat? e. De uitspraak -Hoe is de uitspraak tijdens het hardop lezen? f. Woordenschat -Hoe is de leeswoordenschat vergeleken met groepsgenoten? g. Begrijpend lezen -Hoe is het leesbegrip vergeleken met groepsgenoten? -Hoe is de interpunctie (houdt de leerling rekening met leestekens?) en de zinsmelodie? Vaak kun je aan de intonatie horen of de leerling begrijpt wat hij leest. h. Spellen -Hoe is de spellingvaardigheid bij het schrijven van een verhaal? -Beheerst de leerling bepaalde klank-letterkopplingen niet? -Beheerst de leerling bepaalde spellingregels niet? i. Metacognitieve vaardigheden -Corrigeert de leerling zelf fouten tijdens het hardop lezen? j. Leesmotivatie -Hoe is de leesmotivatie van de leerling? Toetsmoment 1: Toetsen en observaties in oktober groep 4 -tekstniveau beheersingsniveau Avi-kaart 3 (oud) Avi-kaart 4 (oud) Spelling PI-dictee van Stuiksma e.a. dle > 11 4
Woordenschat Cito LVS Woordenschattoets minimaal C- niveau B. Bij een lage C- of een D- of E-score op de DMT: Letter- klankkoppeling Letters benoemen van Struiksma 100% goed en snel Auditieve vaardigheden Audisynt van Struiksma 100% goed C. Bij een zwakke score voor spelling: Letter- klankkoppeling Letterdictee van Struiksma 100% goed Auditieve vaardigheden Audant van Struiksma 100% goed Toetsmoment 2. Toetsen en observaties in januari/februari groep 4 Cito LVS DMT kaart 1, 2 en 3 min.c-niveau Spelling Cito LVS SVS-1 min.c- niveau Woordenschat Cito LVS woordenschat min.c-niveau Begrijpend lezen Cito LVS TBL min.c-niveau Toetsmoment 3: Toetsen en observaties in maart/april groep 4 Rond deze tijd wordt duidelijk welke kinderen mogelijk dyslectisch zijn. Zij hebben ondanks intensieve extra begeleiding problemen met de automatisering van letterkennis en woordidentificatie. A. Bij de zorgleerlingen -woordniveau DMT kaart 1, 2 en 3 min. C-niveau -tekstniveau AVI-kaart 4 beheersingsniveau AVI-kaart 5 Wanneer de zorgleerlingen na intensieve extra leesbegeleiding in en buiten de groep (remedial teaching) niet aan bovengenoemde streefdoelen voldoen, melden we de leerling aan bij WSNS voor nader onderzoek en externe leesbegeleiding in de Leeskliniek. De schoolmaatschappelijk werker verzorgt op ons verzoek de sociale rapportage. Wat verwachten we van de kinderen aan het eind van groep 5, 6, 7 en 8 Lezen/Spellen Eind juni stellen we het lees- en spellingniveau van alle leerlingen in de groepen 5, 6, 7 met behulp van genormeerde toetsen vast. In onderstaand schema staan de vaardigheden die we toetsen, de meetinstrumenten en de doelen die we nastreven. Technisch lezen -tekstniveau Avi-kaarten min. een hoger dan in 5
januari. Spelling Cito LVS SVS minimaal C- niveau Start + Vervolg 2 Tussendoelen lezen en spellen in groep 5, 6, 7 en 8 Beginsituatie vastleggen in september/ oktober De leerkracht (IB-er) gaat bij alle leerlingen na hoe de lees- en spellingontwikkeling gedurende de eerste weken in de nieuwe groep is verlopen. Dit is deels om te kijken of risicoleerlingen voldoende ondersteuning krijgen en deels om leerlingen te detecteren die onverwacht lees- /spellingproblemen krijgen als gevolg van de toename in complexiteit van de leesteksten en spellingtaken. Vaardigheid Meetinstrument Streefdoel Technisch lezen - tekstniveau AVI gr. 5 AVI-6 beh. gr. 6 AVI-8 beh. gr. 7-8 AVI-9 beh Toetsmoment 2: toetsen en observaties in januari. Het toetsmoment in januari heeft als doel om de vorderingen op het gebied van met name spellen en begrijpend lezen vast te stellen bij de hele groep. Spelling SVS gr. 5-6-7-8 min. C-niveau Start + vervolg 2 Begrijpend lezen LBL gr. 5-8 min. C-niveau Technisch lezen gr. 5 AVI M5 beheersingsniv gr. 6 AVI M6 beheersingsniv gr. 7 AVI M7 beheersingsniv gr. AVI plus beheersingsniv DMT kaart 3 min. C-niveau Toetsmoment 3: toetsen in maart. Bij de zorgleerlingen wordt in groep 5 en 6 AVI afgenomen. Daarnaast wordt bij alle leerlingen in groep 7 en 8 die bij de vorige toetsafname nog geen AVI 9 of M7 / AVI plus beheersten, AVI afgenomen. Technisch lezen -woordniveau AVI gr. 5 AVI 7 of M5 beh. AVI gr. 6 AVI 9 of M6 beh. AVI gr. 7-8 AVI 9 of AVI plus beh. -tekstniveau DMT gr. 5-8 min. C-niveau 6