Haalbaarheidsstudie monitor buitenlandse investeringen van het MKB drs. Nicolette Tiggeloove drs. Maarten Overweel Zoetermeer, februari 2012
Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.ondernemerschap.nl. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Definitie directe buitenlandse investeringen 6 3 Databronnen 9 3.1 De Nederlandsche Bank 9 3.2 CBS 12 3.3 EIM: MKB Beleidspanel en Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties 18 3.4 Europese Commissie 21 3.5 Eurostat Foreign Affiliate Trade Statistics 23 3.6 REACH 24 3.7 ITC Investment Map 26 4 De mogelijkheden 29 4.1 Aantal buitenlandse investeerders in het MKB 29 4.2 Omvang buitenlandse investeringen van het MKB 30 4.3 Ontwikkeling van de buitenlandse investeringen 30 5 Het haalbaarheidsadvies 33 3
1 Inleiding Met de toenemende globalisering neemt de aandacht toe voor internationalisering van het Nederlandse bedrijfsleven. alleen grote bedrijven, maar ook MKB-bedrijven zijn internationaal actief. Dit kan via export en import, maar ook door buitenlandse samenwerking en investeringen in het buitenland. Over directe buitenlandse investeringen van MKB-bedrijven is nog weinig bekend. De Nederlandsche Bank verzamelt wel gegevens over directe buitenlandse investeringen van Nederlandse bedrijven, maar kan de investeringen niet toewijzen aan MKBbedrijven. In het kader van het EIM-onderzoeksprogramma 'MKB en Ondernemerschap' zijn geen datasets over buitenlandse investeringen van het MKB beschikbaar. Wel worden er in het MKB Beleidspanel incidenteel vragen gesteld aan de ondernemers over hun investeringen in het buitenland en zijn er recent op reguliere basis vragen over internationalisering toegevoegd aan de Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties. In dit haalbaarheidsonderzoek brengen we de mogelijkheden in kaart om gegevens over buitenlandse investeringen te verzamelen voor diverse sectoren en grootteklassen, waarbij onderscheid naar grootteklasse (MKB versus niet-mkb) vooropstaat. Recent zijn er nieuwe mogelijkheden ontstaan door het opnemen van een vast vragenblok over internationalisering in de EIM Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties. Ook is het CBS gestart met het ontwikkelen van een dataset met gegevens over buitenlandse activiteiten van Nederlandse ondernemingen. Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we allereerst een definitie van het begrip directe buitenlandse investeringen. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 3 ingegaan op de bronnen die informatie geven over buitenlandse investeringen van Nederlandse bedrijven. Bij iedere bron wordt er gekeken of het mogelijk is om het aantal buitenlandse investeerders en de omvang van de buitenlandse investeringen vast te stellen naar sector en grootteklasse. Vervolgens wordt er in hoofdstuk 4 specifiek ingegaan op de mogelijkheden om daadwerkelijk het aantal buitenlandse investeerders en de omvang van de buitenlandse investeringen van het MKB vast te stellen. Hoofdstuk 5 sluit af met een advies over mogelijkheden voor dataverzameling over MKB-investeringen. 5
2 Definitie directe buitenlandse investeringen Bij buitenlandse investeringen is het van belang om onderscheid te maken tussen directe investeringen en portfolio-investeringen. Het verschil tussen een directe buitenlandse investering en een portfolio-investering wordt bepaald door de vraag of er sprake is van invloed op het bestuur van de onderneming in het partnerland. Portfolio-investeringen zijn beleggingen in aandelen van een bedrijf zonder het oogmerk om zeggenschap te krijgen in het bestuur van een onderneming. Ze zijn gericht op het verwachte financiële rendement dat aan een financiele titel is verbonden. Portfolio-investeringen zijn zeer liquide en kunnen snel worden onttrokken indien rendementsverwachtingen wijzigen. Directe buitenlandse investeringen (DBI) hebben veelal een langere tijdshorizon dan portfolioinvesteringen en ze dragen bij aan strategische ondernemingsdoelen. Een belangrijk kenmerk van DBI is, dat het gaat om een langdurige relatie met het oogmerk om een belangrijke mate van invloed te verwerven op het beleid van de onderneming in het partnerland. Kenmerkend voor DBI is dus dat een onderneming in een ander land niet alleen (geheel of gedeeltelijk) in eigendom komt van een Nederlands bedrijf, maar dat dit Nederlandse bedrijf ook managementcontrole krijgt of zeggenschap over het beleid van de buitenlandse onderneming. Er bestaat geen eenduidige definitie voor DBI. Internationaal wordt door de meeste landen de definitie van de OESO en het IMF gehanteerd. 1 Volgens die definitie is er sprake van DBI als het doel van de investering is om een blijvend belang te verwerven in een onderneming in een ander land. Doorgaans wordt een belang in het aandelenkapitaal van tien procent of meer aangemerkt als een directe investering. In dat geval kan er namelijk worden uitgegaan van een zekere mate van managementcontrole. De Nederlandsche Bank (DNB), die de Nederlandse gegevens over DBI publiceert, hanteert geen kwantitatieve afbakening. DNB rekent tot de DBI de transacties die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te krijgen in het bestuur van die onderneming. Daarnaast worden alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekening-courant), evenals de aan- en verkopen van onroerend goed, gerekend tot DBI. 2 Op basis van deze definitie valt een heterogene groep kapitaalstromen onder DBI. Het gaat om internationale kapitaalstromen met als doel: overname van of fusie met bestaande bedrijven; het aangaan van joint ventures; het oprichten van een nieuwe vestiging ('greenfield'-investering); het verstrekken van intra-concernleningen tussen moeder- en dochterbedrijf; het herinvesteren van ingehouden winsten van het dochterbedrijf. 1 De OESO 'Benchmark definition of Foreign Direct Investment' sluit volledig aan bij de IMF Balance of Payments and International Investment Positions Manual, zie http://www.oecd.org/document/33/0,3343,en_2649_33763_33742497_1_1_1_1,00.html en http://www.imf.org/external/pubs/ft/bop/2007/bopman6.htm. 2 Zie toelichting bij de DNB-statistieken over directe investeringen in het buitenland (www.statistics.dnb.nl). 6
Kader 1: Definitie directe investeringen in het buitenland Directe investeringen hebben tot doel een blijvend belang te verkrijgen in een onderneming in een ander land. Het gaat dus om een langdurige relatie tussen de betrokken ondernemingen en het verkrijgen van zeggenschap in het bestuur van de buitenlandse onderneming. DNB gebruikt bij de afbakening van DBI geen kwantitatief criterium, zoals de OESO of het IMF. DNB gaat uit van de classificatie die de rapporterende investeerder zelf geeft aan zijn buitenlandse belangen. DNB rekent tot de DBI de transacties die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te krijgen in het bestuur van die onderneming. Daarnaast worden alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekening-courant), evenals de aan- en verkopen van onroerend goed, gerekend tot DBI. Het duidelijkste voorbeeld van DBI is wanneer een Nederlands bedrijf volledig eigenaar wordt van een vestiging in een ander land. Zo'n vestiging kan ontstaan door middel van een overname van een bestaand lokaal bedrijf of door middel van een 'greenfield'-investering, waarbij een geheel nieuwe vestiging wordt opgericht. 7
3 Databronnen In dit hoofdstuk kijken we naar de databronnen die cijfers publiceren over directe buitenlandse investeringen (DBI). Voor iedere bron geven we een overzicht van de gehanteerde definitie van DBI, de wijze van dataverzameling, de beschikbare gegevens, het type investering, de bestemmingslanden, de sectoren, de grootteklassen en de beschikbare jaren. Iedere bronbeschrijving geeft nader inzicht in de beschikbare gegevens om de buitenlandse investeringen van het Nederlandse MKB in kaart te brengen. De databronnen zijn: De Nederlandsche Bank (paragraaf 3.1); CBS (paragraaf 3.2); EIM (paragraaf 3.3); Europese Commissie (paragraaf 3.4); Eurostat Foreign Affiliate Trade Statistics (paragraaf 3.5); REACH (paragraaf 3.6); ITC Investment Map (paragraaf 3.7). 3.1 De Nederlandsche Bank De Nederlandsche Bank (DNB) publiceert twee statistieken voor de Nederlandse directe buitenlandse investeringen. Het betreft investeringen die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen met als doel zeggenschap te verkrijgen in het bestuur van die onderneming. De betalingsbalansstatistiek Nederlandse directe investeringen in het buitenland verschaft gegevens over de DBI-stromen. Daarnaast publiceert DNB cijfers voor het totaal geïnvesteerde vermogen in buitenlandse ondernemingen (voorraadgrootheid) op basis van een jaarlijkse enquête. Deze standen van de directe investeringen omvatten de totale waarden van de vorderingen en verplichtingen van ondernemingen met buitenlandse moeder- of dochterondernemingen per ultimo van een jaar. De standen omvatten de gecumuleerde transacties, aangepast voor prijsmutaties, wisselkoersmutaties en overige mutaties. Er is informatie beschikbaar over de verdeling van de DBI naar bedrijfstak en land van bestemming. In de cijfers van DNB wordt er echter geen onderscheid gemaakt naar grootteklasse. Tabel 1 beschrijft de beschikbare informatie met betrekking tot de stromen van directe buitenlandse investeringen en Tabel 2 betreft de standen van de directe buitenlandse investeringen. 9
Tabel 1 DNB Betalingsbalansstatistiek directe investeringen in het buitenland: Stromen Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Tot de directe investeringen worden de transacties gerekend, die samenhangen met de verwerving door ondernemingen van aandelenkapitaal in buitenlandse ondernemingen (door oprichting, fusie of overname) met als doel zeggenschap te verkrijgen in het bestuur van die onderneming. Verder behoren daartoe alle overige financiële transacties tussen gelieerde ondernemingen (leningen, ingehouden winsten, mutaties in onderlinge rekeningen-courant), alsmede de aan- en verkopen van onroerend goed. De verdeling naar land betreft het land van vestiging van de rechtstreekse buitenlandse moeder- of dochteronderneming. Conform het IMF Balance of Payments Manual wordt het directional principle toegepast bij de meting van de Nederlandse directe investeringen in het buitenland en van de buitenlandse directe investeringen in Nederland. Volgens dit principe worden financiële (en daaraan gerelateerde inkomens)stromen van de dochter naar de moeder gesaldeerd met de transacties van de moeder naar de dochter. Directe rapportage betalingsbalans Omvang kapitaaltransacties in miljoenen euro's, per kwartaal en per jaar, 3 typen investeringen, diverse landen Kapitaaldeelnemingen, herinvestering van winsten, overige investeringen Diverse landen. Ten aanzien van de samenstelling van de landen(groepen) wordt in het algemeen de definitie gevolgd, die Eurostat hanteert. Jaren Vanaf 1982 Link naar brongegevens http://www.statistics.dnb.nl/index.cgi?lang=nl&todo=balans Bron: EIM op basis van www.statistics.dnb.nl 10
Tabel 2 DNB statistiek directe investeringen in het buitenland: Standen Item Omschrijving Definitie DBI Zie tabel 1 Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Jaarlijkse enquête Waarde van uitstaande directe investeringen (ultimocijfers in miljoenen euro's), 8 sectoren en diverse landen Totale investeringen Diverse landen. Ten aanzien van de samenstelling van de landen(groepen) wordt in het algemeen de definitie gevolgd, die Eurostat hanteert. Delfstoffenwinning, aardolie en chemie; metaal en elektrotechniek; voedings- en genotmiddelen; overige industrie; handel; transport, opslag en communicatie; bank- en verzekeringswezen; overige dienstverlening Jaren Vanaf 1984 Link naar brongegevens http://www.statistics.dnb.nl/index.cgi?lang=nl&todo=balans Bron: EIM op basis van www.statistics.dnb.nl 11
3.2 CBS Het CBS publiceert een tweetal Statline-tabellen waarin gegevens van diverse landen over directe buitenlandse investeringen zijn opgenomen. Het betreft tabellen die onderdeel zijn van het dossier 'Ondernemingsklimaat' en die ten grondslag liggen aan de jaarlijks verschijnende publicatie 'Het Nederlandse ondernemingsklimaat in cijfers'. 1 De Statline-tabel 'Kapitaalgoederen en investeringen' bevat cijfers voor 20 landen over inkomende en uitgaande DBI en betreft zowel stroom- als voorraadgegevens (zie Tabel 3). De bron van deze cijfers is de OESO. De Statline-tabel 'Kerncijfers internationaal vergeleken' bevat cijfers over inkomende DBI in zestig landen (zie Tabel 4). De bron van deze cijfers is de Wereldbank. Beide bronnen bieden de mogelijkheid voor een internationale vergelijking van de omvang van de Nederlandse buitenlandse investeringen met diverse andere landen. De bronnen geven alleen cijfers voor de totale omvang van directe buitenlandse investeringen, dus zij bieden geen verdere informatie over aantallen bedrijven met buitenlandse investeringen, verdeling naar sector, grootteklasse, etc. Daarnaast publiceert het CBS cijfers over Nederlandse DBI als onderdeel van het themadossier 'Globalisering'. 2 Dit dossier vormt de basis van de CBS-publicatie 'Internationalisation Monitor' die jaarlijks verschijnt (zie Tabel 5). 3 De DBI-cijfers zijn afkomstig van De Nederlandsche Bank (zie paragraaf 3.1). Het betreft zowel cijfers over DBI vanuit het buitenland in Nederland (inkomende DBI) als die van Nederland in het buitenland (uitgaande DBI). Er is informatie beschikbaar over de verdeling van de DBI naar bedrijfstak en land van bestemming. In de cijfers wordt geen onderscheid naar grootteklasse gemaakt. CBS-koppelingsbestand microdata Recent is het CBS gestart met het verzamelen van additionele gegevens over buitenlandse activiteiten van Nederlandse dochterondernemingen in het kader van additionele EU-verplichtingen voor de statistiek outward Foreign Affiliate Trade Statistics (outward FATS). De outward FATS betreffen de gegevens over activiteiten van buitenlandse filialen van Nederlandse bedrijven in niet-eu-landen (zie verder paragraaf 3.5). Ten behoeve van het identificeren van ondernemingen met buitenlandse investeringen heeft het CBS bronnenonderzoek uitgevoerd en een eerste koppeling gemaakt van beschikbare microdata uit verschillende databronnen. 4 De data van de Statistiek Financiën Grote Ondernemingen (SFGO) en de tweejaarlijkse enquête van de Community Innovation Survey (CIS) zijn gekoppeld aan data van de vennootschapsbelasting. Vanuit de belastingdata is in principe voor iedere fiscale eenheid bekend in welke ondernemingen investeringen zijn gedaan, wat de bijbehorende deelnemingspercentages zijn, wat de 1 CBS, Het Nederlandse ondernemingsklimaat in cijfers 2010, zie: http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/ themas/dossiers/ondernemingsklimaat/publicaties/publicaties/archief/2011/2010-i-74-pub.htm. 2 CBS-themadossier Globalisering, zie: http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/themas/dossiers/ globalisering/nieuws/default.htm. 3 CBS, Internationalisation Monitor 2011, zie: http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/themas/dossiers/ globalisering/publicaties/publicaties/archief/2011/2011-m21-2-eng-pub.htm. 4 Oscar Lemmers (2011), Methodologisch rapport Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen, CBS, Heerlen. 12
waarde van de investering in het buitenland is en in welke landen deze ondernemingen zich bevinden. Daarmee kunnen zowel meerderheidsbelangen (dochterondernemingen) als minderheidsdeelnemingen worden vastgesteld. Deze gegevens zijn echter zeer moeilijk te ontsluiten. In de gemaakte koppelingsdataset is daarom alleen per onderneming aangegeven of deze onderneming investeringen in het buitenland heeft of niet. In het CBS-rapport 'Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen' worden de resultaten beschreven. 1 De CBS-dataset bevat gegevens over buitenlandse investeringen voor de jaren 2004 tot en met 2008. Voor gemiddeld 154.000 ondernemingen per jaar is aan te geven of ze buitenlandse investeringen hebben of niet. Gemiddeld hebben 7.000 ondernemingen buitenlandse investeringen. Volgens een striktere definitie, uitgaande van ondernemingen met buitenlandse investeringen van meer dan 1 miljoen euro, zijn het er gemiddeld 2.000. In 2008 waren de ondernemingen in de dataset goed voor ongeveer de helft van de investeringen in het buitenland door de niet-financiële sector. Ruim 62.000 ondernemingen zitten alle jaren in de dataset, wat longitudinaal onderzoek op de microdata mogelijk maakt. Het CBS onderzoekt de mogelijkheden voor uitbreiding van de dataset met data van bijvoorbeeld DNB en EIM. Verder zal de dataset worden uitgebreid met data voor recente jaren. Het CBS heeft het voornemen om de data via Statline te publiceren en daarna via het Centrum voor Beleidsstatistiek beschikbaar te stellen voor externe onderzoekers. 1 Oscar Lemmers (2011), Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen, CBS, Heerlen 13
Tabel 3 CBS: Ondernemersklimaat; kapitaalgoederen en investeringen Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Directe buitenlandse investeringen (DBI) worden gedefinieerd als een directe investering van een (rechts)persoon in een bedrijf van een andere economie met de bedoeling een blijvend belang te verwerven. Het 'blijvend belang' betekent dat er een langdurige band ontstaat tussen de investeerder en de onderneming en een aanzienlijke mate van invloed door de investeerder op de leiding van de onderneming. De directe investering heeft betrekking op zowel de eerste investering als alle daaropvolgende transacties tussen beide (rechts)personen. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist; een aandeel van minimaal 10% houdt in dat de investeerder de leiding van het bedrijf kan beïnvloeden of direct aan de leiding kan deelnemen. Bron: OESO, International direct investment database. Vergelijkbaarheid: Ondanks verbeteringen in het toepassen van internationale standaarden in recente jaren, bestaan er nog steeds methodologische verschillen tussen landen. In een gezamenlijke enquête van IMF en OESO is de mate onderzocht waarin de internationale standaarden worden toegepast in de OESOlanden en ook in een dertigtal niet-oeso-landen. Gebaseerd op gegevens van de OESO: International direct investment database DBI inkomend stromen, DBI uitgaand stromen, DBI saldo uitgaand-inkomend stromen, DBI inkomend voorraad, DBI uitgaand voorraad, DBI saldo uitgaand-inkomend voorraad DBI-cijfers voor 20 landen + totaal EU-15 + totaal OESO Jaren 1990-2009 Link naar brongegevens http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl&pa =71163ned&D1=10-15&D2=a&D3=(l-10)-l&HD=090723-1536&HDR=T&STB=G1,G2 Bron: EIM op basis van http://statline.cbs.nl 14
Tabel 4 CBS: Ondernemingsklimaat; kerncijfers internationaal vergeleken Item Omschrijving Definitie Directe buitenlandse investeringen zijn investeringen van een bedrijf of andere organisatie uit een land (economie) in een bedrijf uit een ander land met de bedoeling een blijvend belang te werven. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist; een aandeel van minimaal 10 procent houdt in dat de investeerder de leiding van het bedrijf kan beïnvloeden of direct aan de leiding kan deelnemen (definitie Wereldbank). Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen De cijfers zijn afkomstig van de Wereldbank: World Development Indicators Inkomende DBI (stromen) voor 60 landen Jaren 2000-2009 Link naar brongegevens http://statline.cbs.nl/statweb/publication/?vw=t&dm=slnl &PA=71167ned&LA=NL Bron: EIM op basis van http://statline.cbs.nl 15
Tabel 5 CBS Internationalisation Monitor en themadossier Globalisering Item Omschrijving Definitie Definitie De Nederlandsche Bank, zie tabel 1 Wijze van verzameling Beschikbare gegevens De gegevens zijn afkomstig van De Nederlandsche Bank DBI inkomend, DBI uitgaand, DBI inkomend voorraad, DBI uitgaand voorraad Zie DNB tabel 1 en 2 Type investering Zie tabel 1 en 2 Bestemmingslanden Zie tabel 1 en 2 Sectoren Zie tabel 1 en 2 Grootteklassen Jaren Zie tabel 1 en 2 Link naar brongegevens De cijfers worden gepubliceerd in de jaarlijkse uitgave van de CBS Internationalisation Monitor, zie http://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/dossiers/globalisering/publicaties/ publicaties/archief/2011/2011-m21-2-eng-pub.htm en via de CBS website in het themadossier globalisering, zie http://www.cbs.nl/nl- NL/menu/themas/dossiers/globalisering/cijfers/default.htm Bron: EIM op basis van http://www.cbs.nl/nl-nl/menu/themas/dossiers/globalisering/cijfers 16
Tabel 6 CBS-dataset Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen Item Omschrijving Definitie Directe buitenlandse investeringen zijn investeringen van een bedrijf of andere organisatie uit een land (economie) in een bedrijf uit een ander land met de bedoeling een blijvend belang te verwerven. Absolute controle door de buitenlandse investeerder is niet vereist. Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Koppeling van microdata van de Statistiek Financiën Grote Ondernemingen (SFGO) en de Community Innovation Survey (CIS) aan data van de vennootschapsbelasting Ondernemingsidentificatienummer, jaar, indicator volgens SFGO, indicator volgens CIS, indicator volgens belastingdata, indicator algemene definitie, indicator strikte definitie, waarde buitenlandse deelnemingen uit SFGO, resultaat buitenlandse deelnemingen uit SFGO, waarde buitenlandse deelnemingen uit belastingdata, resultaat buitenlandse deelnemingen uit belastingdata Diverse sectoren; via het ondernemingsidentificatienummer Via het ondernemingsidentificatienummer Jaren 2004 t/m 2008 Link naar brongegevens Data zijn nog niet gepubliceerd en nog niet beschikbaar voor extern gebruik. Bron: EIM op basis van CBS-rapport 'Identificatie ondernemingen met buitenlandse investeringen' 2011 17
3.3 EIM: MKB Beleidspanel en Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties MKB Beleidspanel Het MKB Beleidspanel van EIM bestaat vanaf 1998 en meet drie keer per jaar de mening van ondernemers in het midden- en kleinbedrijf over actuele beleidsonderwerpen. Naast deze beleidsgerelateerde gegevens worden er van de panelleden ook basiskenmerken verzameld. 1 In het MKB Beleidspanel is incidenteel naar buitenlandse investeringen gevraagd. Binnen het MKB Beleidspanel zijn in 2004 voor het eerst gegevens verzameld over buitenlandse investeringen. In het rapport 'Buitenlandse investeringen door het MKB' wordt op basis van een representatieve groep van ruim 1.800 MKBbedrijven de conclusie getrokken dat ruim 2% van het Nederlandse MKB heeft geïnvesteerd in het buitenland. 2 Het aandeel MKB-bedrijven met buitenlandse investeringen is naar verhouding het hoogst in de handels- en transportsector. Ook is er onderscheid gemaakt naar type activiteit zoals verkooporganisatie, inkooporganisatie, productievestiging of overige activiteit. De meeste Nederlandse MKB-bedrijven hebben geïnvesteerd in een verkoopkantoor of eigen productievestiging in het buitenland. In april 2009 is er voor een tweede maal in het MKB Beleidspanel een aantal vragen gesteld over buitenlandse investeringen. Op basis van een steekproef van ruim 2.000 bedrijven blijkt wederom dat ruim 2% van het MKB in de afgelopen jaren in het buitenland heeft geïnvesteerd. 3 De buitenlandse investeringen betreffen vooral eigen vestigingen (45%) en joint ventures (35%). Circa 12,5% van de investeringen betreft een deelneming van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming. Beide keren dat binnen het MKB Beleidspanel buitenlandse investeringen zijn gemeten, is er gevraagd naar de investeringen die in de laatste paar jaar zijn gedaan. Er is niet gevraagd naar de omvang van de buitenlandse bezittingen. Ook is niet bekend hoe het staat met desinvesteringen. Dat betekent dat de stroom buitenlandse investeringen gedeeltelijk in kaart is gebracht. Het MKB Beleidspanel maakte tot en met 2010 onderscheid naar drie grootteklassen: 0 t/m 9, 10 t/m 49 en 50 t/m 99 werkzame personen. Dit betekent dat de categorie MKB-bedrijven van 100 tot 250 werkzame personen ontbreekt in de beschikbare informatie over buitenlandse investeringen uit de metingen van 2004 en 2009. Tabel 7 geeft een overzicht van de beschikbare informatie op basis van het MKB Beleidspanel van EIM. 1 Zie de toelichting bij het MKB Beleidspanel: http://data.ondernemerschap.nl/mkb_beleidsp_r_i/toelichting.htm. 2 Zie: Hessels, S.J.A. en M.J. Overweel (2004), Buitenlandse investeringen door het MKB: Toenemende investeringen in lagelonenlanden of op kousenvoeten naar buurlanden?, EIM, Zoetermeer. 3 Hierbij is gevraagd naar buitenlandse investeringen in de vorm van een vestiging in het buitenland, een deelneming van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming of een joint venture met een buitenlandse partner. 18
Tabel 7 EIM: MKB Beleidspanel Item Omschrijving Definitie DBI Eigen vestigingen in het buitenland, deelnemingen van 10% of meer in het aandelenkapitaal van een buitenlandse onderneming, joint ventures met buitenlandse bedrijven. Wijze van verzameling Via telefonische enquête MKB Beleidspanel van EIM onder ongeveer 2.000 bedrijven Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Aantallen bedrijven, type investering, type activiteit Eigen vestiging, deelnemingen, joint ventures Diverse landen Industrie; bouw; handel; logies; vervoer, verhuur en zakelijke dienstverlening, financiële instellingen, overige dienstverlening Grootteklassen t/m 2010: 0-9, 10-49, 50-99 werknemers Vanaf 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd: microbedrijf (1-9 werknemers), kleinbedrijf (10-49 werknemers) en middenbedrijf (50-249 werknemers), alsmede totaal MKB Jaren Het MKB Beleidspanel vanaf 1998; DBI-gegevens voor 2004 en 2009 Link naar brongegevens http://data.ondernemerschap.nl/mkb_beleidsp_r_i/toelich ting.htm Bron: EIM, 2011 Monitor Determinanten van Bedrijfsprestaties In 2006 heeft EIM de dataset Determinanten van Bedrijfsprestaties ontwikkeld. 1 Deze meet hoe Nederlandse ondernemingen in het MKB hun bedrijfsvoering organiseren. De volgende aspecten van bedrijfsvoering komen aan bod: innovatie, perceptie van concurrentie, strategie, marketing en ondernemerschap. De dataset wordt jaarlijks geactualiseerd en is beschikbaar voor 60 sectoren. Met ingang van 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd. Sinds 2010 is er een vragenblok over internationalisering aan de monitor toegevoegd. Hierbij wordt gevraagd naar buitenlandse investeringen (een buitenlandse vestiging, een deelneming in een buitenlandse onderneming of een joint venture). Uit de meting van 2010 blijkt dat van alle MKB-bedrijven 4% in de afgelopen drie jaar investeringen heeft gedaan in het buitenland. 2 In het middenbedrijf ligt dit aandeel een stuk hoger dan in het kleinbedrijf (respectievelijk 11 en 3 procent). In de groothandel worden relatief gezien het vaakst buitenlandse investeringen gedaan. 1 Voor gedetailleerde informatie over de Monitor Determinanten Bedrijfsprestaties zie www.ondernemerschap.nl, tabblad 'data', doorklikken op 'datasets'. 2 Zie: Arjan Ruis en Petra Gibcus (2010), MKB heeft internationale handelsgeest, EIM, Zoetermeer. 19
Van de MKB-bedrijven die hebben aangegeven dat ze in de afgelopen drie jaar in het buitenland hebben geïnvesteerd, zegt ongeveer de helft te hebben geïnvesteerd in productie. Circa één op de drie bedrijven geeft aan te hebben geïnvesteerd in een verkooporganisatie. In inkooporganisaties en research & development wordt veel minder vaak geld gestoken. In het kleinbedrijf wordt iets vaker geïnvesteerd in productie, terwijl bedrijven uit het middenbedrijf wat vaker investeren in verkooporganisaties. De omvang van de buitenlandse investeringen verschilt sterk. Aan de ene kant geeft 15 procent van de bedrijven aan minder dan 10.000 euro te hebben geïnvesteerd. Aan de andere kant heeft 13 procent van de bedrijven meer dan 1 miljoen euro geïnvesteerd in het buitenland. Voor ongeveer driekwart van de bedrijven geldt dat de investeringen onder de 500.000 euro zijn gebleven. De mediaan 1 ligt op 150.000 euro. In het middenbedrijf ligt de mediaan driemaal zo hoog als in het kleinbedrijf (300.000 euro tegenover 100.000 euro). Tabel 8 EIM: Monitor Determinanten van Bedrijfsprestaties Item Omschrijving Definitie DBI Wijze van verzameling Beschikbare gegevens Type investering Bestemmingslanden Sectoren Grootteklassen Eigen vestigingen in het buitenland, deelnemingen in een buitenlandse onderneming, joint ventures met buitenlandse bedrijven. Via telefonische enquête EIM Determinanten van Bedrijfsprestaties onder ongeveer 2.400 bedrijven Aantallen bedrijven, omvang van buitenlandse investeringen in de afgelopen drie jaar in euro's, 60 sectoren, grootteklasse, jaarlijks Geen Geen 60 sectoren Met ingang van 2011 is de indeling gebaseerd of SBI 2008 (Standaard Bedrijfsindeling). t/m 2010: kleinbedrijf (1-9 werknemers), middenbedrijf (10-99 werknemers), alsmede totaal MKB. Vanaf 2011 wordt de grootteklasse-indeling conform de EU-norm gehanteerd: microbedrijf (1-9 werknemers), kleinbedrijf (10-49 werknemers) en middenbedrijf (50-249 werknemers), alsmede totaal MKB. Jaren De monitor vanaf 2006; DBI-gegevens vanaf 2010 Link naar brongegevens http://data.ondernemerschap.nl/webintegraal/toelichting en/determinanten_bedrijfsprestaties.htm Bron: EIM, 2011 1 De mediaan is het midden van een verdeling. De helft van de waarnemingen ligt onder de mediaan, de andere helft erboven. De mediaan is in dit geval een betere maatstaf dan het gemiddelde, aangezien het gemiddelde sterk wordt beïnvloed door een aantal waarnemingen (3 respondenten geven aan meer dan 10 miljoen euro te hebben geïnvesteerd). 20