Gezond in Steenwijkerland Overall Plan van Aanpak November 2015
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doel, doelgroepen en vindplaatsen 4 2.1. Doel 4 2.2. Doelgroepen 4 2.3. Vindplaatsen 4 3. Uitvoering 5 3.1. De aanpak 5 3.2. Randvoorwaarden 5 3.3. Fasen 6 4. Organisatie 7 4.1. Coördinatie 7 4.2. Projectgroep 7 5. Financiën 8 Bijlagen 2
1. Inleiding Gezondheid is het belangrijkste dat er is. Ook gemeenten hebben baat bij gezonde en actieve burgers. Ze participeren meer, zijn zelfredzamer, leveren een grotere bijdrage aan de economie en leggen minder beslag op het zorgstelsel. Maar niet iedereen is even gezond. De gezondheidsverschillen tussen lager en hoger opgeleiden zijn groot en dreigen groter te worden als daar niets aan wordt gedaan. De overheid zet daarom niet alleen in op behoud en verbetering van gezondheid in het algemeen, maar ook op het verbeteren van de gezondheid van burgers met een gezondheidsachterstand. Met dit doel is het landelijke stimuleringsprogramma Gezond in de Stad (GIDS) gestart ter bevordering van een lokale, integrale aanpak van gezondheidsachterstanden. Het programma GIDS ondersteunt één van de doelen van het Nationaal Programma Preventie (NPP), namelijk het aanpakken van sociaal economische gezondheidsverschillen (SEGV). Dat zijn systematische verschillen in gezondheid en sterfte tussen mensen met een hoge en mensen met een lage sociale positie. De regeling richt zich op gemeenten, omdat juist gemeenten gezondheidsverschillen effectief kunnen verkleinen door een brede en duurzame aanpak in de buurt of wijk, samen met lokale partijen en met een actieve rol voor de burgers zelf. Op basis van de statusscore van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) 1 is een selectie gemaakt van wijken met de laagste statusscore ten opzichte van andere wijken in Nederland. De gemeente Steenwijkerland is één van de 164 gemeenten, die in aanmerking komt voor de regeling. De middelen zijn verdeeld over de geselecteerde gemeenten op basis van het aantal inwoners van de achterstandswijken. Veel Nederlandse gemeenten zijn de afgelopen jaren al aan de slag gegaan met het verkleinen van gezondheidsachterstanden. Zo ook de gemeente Steenwijkerland, waar bijvoorbeeld in het collegeprogramma Verantwoord Anders diverse ambities zijn geformuleerd die inzetten op Leefbaarheid, Zorg voor en met elkaar en Gezond en veilig opgroeien. Dankzij de GIDS regeling heeft de gemeente de mogelijkheid om extra in te zetten op het tegengaan van gezondheidsverschillen. Dit Plan van Aanpak bevat een voorstel voor de inzet van de GIDS middelen. Ten einde een integrale en samenhangende aanpak te realiseren, is in samenspraak met diverse beleidsonderdelen 2 aansluiting gezocht bij huidige projecten en beleidsprogramma s (zoals het collegeprogramma) en zijn demografische, gezondheids- en sportontwikkelingen onderzocht. 1 Statusscore zijn scores die het SCP berekent en die aangeven hoe de sociale status van een wijk is, in vergelijking met andere wijken in Nederland. De sociale status van de wijk is afgeleid van een aantal kenmerken van de mensen die er wonen: hun opleiding, inkomen en positie op de arbeidsmarkt. 2 Betrokken beleidsonderdelen: Wmo, Jeugd, Cultuur, Sport en Bewegen. 3
2. Doel, doelgroepen en vindplaatsen 2.1. Doel De gemeente Steenwijkerland volgt de landelijke doelstelling: Het doel van het Gezond in Steenwijkerland is om gezondheidsachterstanden binnen wijken/kernen van Steenwijkerland te verminderen. 2.2. Doelgroepen Het project Gezond in Steenwijkerland richt zich op inwoners van alle leeftijden: Jeugd Volwassenen Senioren Belangrijke reden hiervoor is dat onder alle leeftijdsgroepen een aantoonbare relatie bestaat tussen de sociaal economische status en gezondheid/ inactiviteit. De keuze wordt versterkt door de input van de betrokken beleidsmedewerkers Wmo, Jeugd en Sport en Bewegen, aanknopingspunten binnen het collegeprogramma en de demografische, gezondheids-, sport- en beweegcijfers (toelichting zie bijlage 1). 2.3. Vindplaatsen De keuzes m.b.t. doelgroep en vindplaats in schema: Jeugd Volwassenen Senioren Achterstandswijken/-kernen Gemeente breed Om vooral jongeren en volwassenen met gezondheidsachterstanden te bereiken is gekozen voor een wijk-/kerngerichte aanpak. Onderbouwing 3 : Wijkgerichte aanpak: burgers voelen zich direct betrokken bij problemen in de eigen wijk. Daarnaast wordt de wijk gezien als een belangrijke ontmoetingsplaats voor burgers, waar sociale cohesie en samenwerkingsrelaties ontstaan. Ook bevordert samenwerking in de wijk op het gebied van gezondheidsbevordering de empowerment van de bewoners. Keuze achterstandswijken: mensen met een lage sociaal economische status zijn gemiddeld minder gezond en leven minder lang dan mensen met een hogere sociaal economische status. Door een keuze te maken voor een wijk of kern waar de problemen het grootst zijn, worden geld en middelen ingezet waar ze het hardst nodig zijn. De inzet voor senioren vindt gemeente breed plaats. Kwetsbare senioren wonen immers niet per definitie in achterstandswijken, maar in alle wijken en kernen van de gemeente. 3 Loketgezondleven.nl 4
3. Uitvoering 3.1. De Aanpak De keuzes met betrekking tot de doelgroepen en locaties zijn in het voortraject reeds gemaakt. De concretisering van de uitvoering vindt zoveel mogelijk in overleg met betrokken partijen in de wijken en kernen, waardoor aangesloten kan worden bij de lokale wensen, behoeften, ontwikkelingen en/of bestaande initiatieven. Per wijk/kern/doelgroep wordt een deelplan opgesteld: Jeugd en volwassenen: er worden max. drie achterstandswijken of -kernen geselecteerd, waarvoor een deelplan voor beide doelgroepen tezamen wordt opgesteld. De keuze van de wijken of kernen vindt plaats in overleg met o.a. de twee adviseurs wijken en kernen van de gemeente. Cijfers met betrekking tot o.a. het aantal uitkeringen per kern en de sociaal economische status per kern worden meegenomen in de beslissing. Senioren: er wordt één deelplan voor de hele gemeente opgesteld. Elk deelplan heeft als doel om gezondheidsachterstanden binnen de desbetreffende doelgroep tegen te gaan, dan wel te verkleinen. De deelplannen worden door de projectgroep GIDS vastgesteld. Tijdens de inventarisatie zijn door de diverse beleidsonderdelen verschillende concrete mogelijkheden benoemd (zie bijlage 2). Deze opties worden meegenomen (/meegewogen) bij de uitwerking van de deelplannen. 3.2. Randvoorwaarden Voor alle doelgroepen gelden de volgende randvoorwaarden: Thema gerichte aanpak In het voortraject zijn per doelgroep twee thema s vastgesteld, die van belang zijn bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden. De projectactiviteiten dienen een link te hebben met één of beide onderstaande thema s: Jeugd Volwassenen Senioren Gezondheid Participatie Gezondheid Sport en bewegen Sport en Bewegen Sport en Bewegen Stimuleringssubsidie GIDS is een stimuleringsprogramma dat gemeenten helpt bij het versterken van hun lokale aanpak van gezondheidsachterstanden. De bijbehorende (financiële) middelen zijn vooral bedoeld om een impuls te geven aan het versterken van de lokale situatie. 5
Integrale samenwerking Daar waar mogelijk wordt voor de uitvoering aansluiting gezocht bij bestaande beleidsprogramma s, voorzieningen en/of lopende projecten, zoals: Jeugd Volwassenen Senioren - Vitale dorpen en kernen - JeugdSportFonds - Deltaplan Laaggeletterdheid - Dementie vriendelijke gem. - Woonservicegebieden Dit najaar worden twee nieuwe beleidsnota s opgesteld: Armoedebeleid en Beleid voor mensen in kwetsbare posities. Waar mogelijk worden dwarsverbanden gelegd met deze nota s. 3.3. Fasen De landelijke projectperiode van de GIDS regeling loopt van 2014 tot en met 2017. De drukte rondom de invoering van de transities binnen het sociale domein hebben ervoor gezorgd, dat de verkenningsfase pas rond de zomer van 2015 kon worden opgepakt. In 2016 wordt gestart met de uitvoering van de projectactiviteiten. Onderstaande fasering geeft een globaal overzicht van de verdeling en planning van de taken gedurende de projectperiode. Fase 1: Verkenningsfase (mei 2014 september 2015) Actie Periode Aanmelding deelname gemeente Steenwijkerland Zomer 2014 Landelijke informatie bijeenkomst GIDS Voorjaar 2015 Individueel overleg projectbureau GIDS Voorjaar 2015 Inventarisatie aanknopingspunten Zomer 2015 Bron: collegeprogramma, programmabegroting, beleidsdocumenten en gesprekken met diverse beleidsmedewerkers Analyse demografische, sport-, beweeg- en gezondheidscijfers Zomer 2015 Teamoverleg Beleid Sept 2015 Inhoud: resultaten inventarisatie, presentatie voorstel en brainstorm Opstellen overall plan van aanpak Gezond in Steenwijkerland Sept 2015 Voorleggen Gezond in Steenwijkerland aan college Okt/nov 2015 Fase 2: Organisatiefase (oktober 2015 december 2015) Actie Periode Vaststellen wijken, kernen en samenwerkingspartners Nov/dec 2015 Informeren samenwerkingspartners (incl. Wmo raad) Najaar 2015/ Opstellen deelplan jeugd/volwassen per wijk/kern Opstellen deelplan senioren voor de hele gemeente 1 e kwartaal 2016 6
Fase 3: Uitvoeringsfase (2016 en 2017) Actie Periode Uitvoering deelplannen jeugd en volwassenen 2016 en 2017 Uitvoering deelplan senioren 2016 en 2017 Fase 4: Onderzoek en implementatie (2016 begin 2018) Actie Periode Bepalen strategie voor implementatie en continuering z.s.m. Opstellen evaluatie Najaar 2017 Verantwoording Begin 2018 4. Organisatie 4.1. Coördinatie De overall coördinatie wordt verzorgd door de beleidsmedewerker sport. Taken: informeren van de lokale partners en betrokkenen opstellen deelplannen in overleg met lokale partners en betrokkenen ondersteunen bij de uitvoering van de deelplannen ondersteunen bij de inbedding van de diverse projectactiviteiten onderzoeken en evalueren met betrekking tot de deelplannen afstemmen met landelijk ondersteuningsteam van GIDS De projectactiviteiten worden uitgevoerd door lokaal betrokken partners, zoals bijvoorbeeld welzijnsorganisatie Timpaan, het onderwijs, het beweegteam, de sportverenigingen etc. 4.2. Projectgroep De inhoud van het overall plan van aanpak is tijdens de verkenningsfase in samenspraak met diverse beleidsmedewerkers van de onderdelen Wmo, Jeugd, Cultuur en Sport en Bewegen vastgesteld. Tijdens de organisatiefase wordt een projectgroep samengesteld, ter ondersteuning van de coördinator en om de integraliteit te waarborgen. De projectgroep bestaat in eerste instantie uit een viertal beleidsmedewerkers. Tijdens de uitvoeringsfase wordt de projectgroep uitgebreid met een afvaardiging van de lokale betrokken partijen. Taken projectgroep tijdens organisatiefase: kiezen achterstandswijken/-kernen vaststellen deelplannen, inclusief (deel)begrotingen Taken projectgroep tijdens uitvoeringsfase: op hoofdlijnen bewaken van de uitvoering 7
5. Financiën. In de begroting is voor het jaar 2016 een budget opgenomen van 183.000,00. In het jaar 2017 is een budget beschikbaar van 65.000,00. Voorgesteld wordt deze budgetten in te zetten conform het Gezond in Steenwijkerland - Overall Plan van Aanpak. De verantwoording zal aan het eind van de projectperiode plaatsvinden. Het voorstel is om de middelen als volgt in te zetten: UITGAVEN 2016 2017 Deelproject senioren 24.000,00 24.000,00 Deelprojecten jeugd en volwassenen 100.000,00 100.000,00 Totaal 124.000,00 124.000,00 Per deelplan wordt een (deel)begroting opgesteld. De projectgroep beoordeelt en stelt de deelbegrotingen vast. Bovenstaande bedragen per doelgroep zijn richtinggevend. Het totale beschikbare budget voor de deelplannen is 124.000,- per jaar. Door deze opzet is het wel noodzakelijk om een deel van het budget 2016 bij de jaarrekening over te hevelen naar het jaar 2017. 8
Bijlage 1 Legitimering doelgroep keuze Algemeen Bij alle leeftijden is er een aantoonbare relatie tussen sociaal economische status en inactiviteit. 1. Jeugd Legitimering om in te zetten op de doelgroep jeugd: a. Cijfers gezondheid, sport en bewegen b. College programma Toelichting Cijfers gezondheid, sport en bewegen Gezondheid GGD Jongerenmonitor 2011 (12-23 jaar) Percentages Steenwijkerland Gemiddelde v/d regio Ernstig ondergewicht 1 2 Ondergewicht 6 7 Normaal gewicht 73 76 Overgewicht* 18 12 Ernstig overgewicht 2 3 In de gemeente Steenwijkerland zijn meer jongeren met overgewicht, dan in de rest van de (GGD IJsselland) regio. In het onderzoek zijn ook relaties tussen gewicht en andere indicatoren onderzocht. Belangrijke uitkomsten: Bij jongeren met een lager opleidingsniveau komt overgewicht vaker voor dan onder jongeren met een hoger opleidingsniveau. Jongeren met overgewicht eten minder vaak dagelijks ontbijt, besteden meer tijd aan de computer en TV kijken en roken vaker iedere dag, dan jongeren zonder overgewicht. Jongeren met gezond gewicht gaan vaker lopend of met de fiets naar school of werk, dan jongeren met overgewicht. Sport en Bewegen Jeugdsportmonitor 2014 van Sportservice Overijssel (4-17 jaar) Regelmatige sportdeelname (%) Steenwijkerland Overijssel 4-17 jaar 74 82 NL se Norm Gezond Bewegen Steenwijkerland Overijssel 4-17 jaar 11 11 Inactief Steenwijkerland Overijssel 4-17 jaar 35 27 De sportdeelname van jongeren blijft achter bij het provinciale gemiddelde. Jongeren voldoen even vaak aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) 4 als de rest van 4 Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor jongeren: tenminste 60 minuten per dag matig intensief actief. 9
de jongeren in de provincie, maar het percentage is wel erg laag. Jongeren uit Steenwijkerland zijn beduidend vaker inactief. Jongeren zijn inactief als 0-2 dagen per week niet wordt voldaan aan de NNGB. Toelichting Collegeprogramma Eén van de ambities van het programma Steenwijkerlanders doen het samen is Gezond en veilig opgroeien. De inzet voor jeugd sluit aan bij de doelen: Een goede start voor ieder kind Kans op ontwikkeling voor ieder kind Steenwijkerlanders doen het samen Een leefbaar Steenwijkerland Zorg voor en met elkaar Gezond en Veilig opgroeien Toegankelijke voorzieningen Iedereen doet mee Sociale samenhang in buurt Solide maatwerkondersteuning Sluitend netwerk algemene voorzieningen Kans op ontwikkeling voor ieder kind Goede start voor ieder kind 2. Volwassenen Legitimering om in te zetten op de doelgroep volwassenen: a. Cijfers gezondheid, sport en bewegen b. College programma Toelichting Cijfers gezondheid, sport en bewegen Sport en Bewegen Fit en Gezond in Overijssel 2014 van Sportservice Overijssel (18-75 jaar) Regelmatige sportdeelname (%) Steenwijkerland Overijssel 4-17 jaar 74 82 18-75 jaar 61 64 De sportdeelname neemt af naarmate de leeftijd toeneemt. Daarbij zijn er een aantal doelgroepen, die achterblijven qua sportdeelname: mensen met een lage opleiding, mensen met matig overgewicht en mensen met een beperking. 10
In het Fit en Gezond onderzoek worden ook vragen gesteld over de leefstijl van de respondenten. Hieruit blijkt dat 51% van de 18-75 jarigen uit Steenwijkerland (matig/ernstig) overgewicht heeft (45% in Overijssel). Toelichting Collegeprogramma Binnen het programma Steenwijkerlanders doen het samen zijn twee ambities, die de inzet voor volwassen in het plan Gezond in Steenwijkerland legitimeert: Een Leefbaar Steenwijkerland met als doel (o.a.) Iedereen doet mee Zorg voor en met elkaar met als doel (o.a.) Sluitend netwerk algemene voorzieningen c. Senioren Legitimering om in te zetten op de doelgroep senioren: a. Demografische gegevens b. Wmo doelstellingen, college programma/programma begroting Toelichting demografische gegevens Gemeente Steenwijkerland Aantal inwoners 2012 43.400 Aantal inwoners 2040 39.000 Percentages 0-20 jr 20-65 jr 65+ % 2012 23,7 57,5 18,8 % 2020 22,2 54,5 23,3 % 2030 20,7 51,6 27,7 % 2040 20,4 47,7 31,9 Aantal 0-20 jr 20-65 jr 65+ 2012 10.300 25.000 8.200 2020 9.500 23.400 10.000 2030 8.800 21.900 11.800 2040 8.000 18.600 12.400 NB Prognosecijfers Absolute aantallen Afronding op 100 Bron Zorgatlas.nl Het aantal inwoners zal de komende jaren naar verwachting afnemen, vooral onder 0-20 en 20-65 jaar. Het aantal ouderen neemt echter toe, waardoor de percentages de komende jaren gaan verschuiven. Het aandeel senioren zal toenemen. Een toename van het aantal senioren zal gepaard gaan met een toename van het aantal mensen met ziekte en functiestoornissen. Door in te zetten op preventie kan een bijdrage worden geleverd aan dat senioren zo lang mogelijk zelfstandig, onafhankelijk en gezond blijven. 11
Toelichting Wmo doelstellingen en collegeprogramma/programma begroting Door GIDS middelen in te zetten voor de doelgroep senioren kan een bijdrage worden geleverd aan de Wmo doelstellingen: de zelfredzaamheid van inwoners wordt vergroot de deelname aan de samenleving wordt vergroot In de programma begroting 2015-2018 wordt voor het programma Steenwijkerlanders doen het samen aangegeven dat er in 2015 een plan wordt opgesteld voor dementie vriendelijke gemeente. Wethouder D. Frantzen en de regio coördinator van Alzheimer Nederland hebben daartoe op dinsdag 8 september jl. een intentieverklaring getekend. Door een deel van de GIDS middelen hieraan te koppelen, kan de gemeente een betekenisvolle bijdrage leveren aan het plan. 12
Bijlage 2 Invullingsmogelijkheden per doelgroep en thema Tijdens de inventarisatie van aanknopingspunten binnen de diverse beleidsafdelingen zijn diverse concrete mogelijkheden benoemd. Jeugd THEMA Gezondheid Sport en Bewegen ACTIVITEIT Koppeling Gezonde School Aanpak en Wijk Lekker Fit Ondersteuningsvraag van scholen uit de Gagels Uitrol van Beweegdiploma naar groep 1/2 - primair onderwijs Continuering van ClubExtra en Motorisch Remedial Teaching Toelichting: beide activiteiten zijn voor kinderen met een motorische bewegingsachterstand (link met preventie) Volwassenen THEMA Participatie Sport en Bewegen ACTIVITEIT Versterken van SportPlus project Projecten m.b.t. laaggeletterdheid Kenniscafé bewegen (of gezondheid) Senioren THEMA Gezondheid & Sport en Bewegen ACTIVITEIT Activiteiten omtrent Dementie Vriendelijke Gemeente Ideeën: valpreventie/ weerbaarheid, aanschaf tovertafel (max 1 a 2), beweegactiviteiten opzetten (zoals dansen en zwemmen), training omgang met dementerenden, voorlichting bij verenigingen (sport, cultuur) etc. Activiteiten om vitaliteit van senioren te verbeteren Ideeën: beweegmaand voor senioren, kenniscafés, versterken en/of opzetten beweegactiviteiten voor senioren (waaronder valpreventie/ weerbaarheid) etc. 13