Colofon. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV WERKbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil.

Colofon Het regioportret Drechtsteden verschijnt één keer per jaar en brengt de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK in beeld voor de regio Drechtsteden. Het regioportret Drechtsteden wordt samengesteld door het consortium Panteia, SEOR en Etil, in opdracht van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Sport, de Stichting Arbeidsmarkten Opleidingsbeleid Verpleeg- en Verzorgingstehuizen en Thuiszorg, FCB, de Stichting Arbeidsmarkt Gehandicaptenzorg, de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen, de Stichting O&O Fonds Geestelijke Gezondheidszorg, het kenniscentrum voor leren in de praktijk in Zorg, Welzijn en Sport Calibris en UWV WERKbedrijf. Gebruikte bronnen: CPB, CBS, PGGM, DUO-CFI, UWV WERKbedrijf, Prismant, bewerking door Panteia/SEOR/Etil. 1

Inhoudsopgave PAGINA 1 ALGEMEEN 3 AANBOD 2 POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING 4 3 ARBEIDSPARTICIPATIE 5 4 BEROEPSBEVOLKING 6 5 PENDEL 7 6 NIET-WERKENDE WERKZOEKENDEN (NWW) 8 VRAAG 7 WERKGELEGENHEID IN ZORG & WJK 9 ONDERWIJS 8 INSTROOM IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 11 9 DEELNEMERS IN OPLEIDINGEN VOOR ZORG & WJK 13 10 SECTOR- EN STUDIERENDEMENT 15 OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS 11 HET OORDEEL VAN WERKNEMERS 17 12 HET OORDEEL VAN WERKGEVERS 18 13 SAMENVATTEND OVERZICHT 19 DEFINITIES 20 BIJLAGEN 23 2

1 Algemeen Inleiding Het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en WJK (Welzijn en maatschappelijke dienstverlening, Jeugdzorg en Kinderopvang) beoogt relevante organisaties te voorzien van eenduidige en betrouwbare informatie over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt in de gezondheidszorg en de WJK. Daartoe worden onder andere regioportretten opgesteld voor elk van de 28 onderscheiden regio s. De voorliggende rapportage betreft het regioportret voor Drechtsteden, deze regio valt in het werkgebied van werkgeversverband WGV Z&W Zuid-Holland Zuid. De regio bestaat uit de volgende gemeenten: Alblasserdam, Dordrecht, Giessenlanden, Gorinchem, Graafstroom, Hardinxveld-Giessendam, Hendrik-Ido- Ambacht, Leerdam, Liesveld, Nieuw-Lekkerland, Papendrecht, Sliedrecht, Zederik en Zwijnsdrecht. Uitgangspunten regioportret Bij het opstellen van de regioportretten is gebruik gemaakt van de meest recente beschikbare informatie. Aangezien voor een aantal relevante onderwerpen nog geen goede en bruikbare regionale gegevens beschikbaar zijn, kan en zal dit RegioPortret 2011 niet alle vragen over de regionale arbeidsmarkt kunnen beantwoorden, maar moet het op hoofdlijnen de regio wel voldoende handvatten bieden voor arbeidsmarktbeleid. Het is uitdrukkelijk de bedoeling de regioportretten in volgende jaren aan te vullen met nieuwe gegevens die beschikbaar komen. Het onderzoeksteam gaat hierbij voor de grootst mogelijke transparantie, om duidelijk en inzichtelijk te maken waar bepaalde resultaten op gebaseerd zijn. Informatie over de regionale arbeidsmarkt in Zorg en WJK heeft over het algemeen betrekking op een regionale verdeling van landelijke gegevens en ontwikkelingen. Dit betekent dat landelijke gegevens de basis vormen. Op basis van kenmerken die specifiek zijn voor een bepaalde regio, is bepaald hoe landelijke ontwikkelingen zich naar deze regio vertalen. Een belangrijk onderdeel van de pragmatische aanpak heeft betrekking op de regionale werkgelegenheid in Zorg en WJK. Verschillende bronnen zijn hiervoor voorhanden, alle met hun eigen voor- en nadelen. Op basis van een uitgebreide analyse van een viertal beschikbare bronnen (het Sociaal Statistische bestand SSB, gegevens van PGGM, het landelijke vestigingenregister LISA en het Banenbestand van CBS) is besloten om in de regioportretten voor de regionale verdeling van werkgelegenheid uit te gaan van het CBS Banenbestand. Aangezien gegevens over regionale vacatures en regionale mobiliteit nog niet beschikbaar zijn, zijn deze niet opgenomen in dit regioportret. Wel zijn de landelijke cijfers hieromtrent in de bijlage opgenomen. Regionale prognoses omtrent overschotten en tekorten van verplegend, verzorgend en sociaalagogisch personeel worden voor het eerst in het RegioPortret 2012 gepresenteerd. De regionale werkverbanden, waaronder WGV Z&W Zuid-Holland Zuid, hebben de mogelijkheid gekregen om feedback te geven op hun RegioPortret 2011. Deze feedback kon twee vormen aannemen. Allereerst tekstuele feedback om resultaten zoals in het RegioPortret weergegeven beter te kunnen duiden, en te voorzien van couleur locale. Deze feedback vindt u terug in het RegioPortret dat voor u ligt. Daarnaast feedback op de vastgestelde cijfers met betrekking tot de regionale arbeidsmarkt. Deze feedback wordt verzameld en waar mogelijk meegenomen in het RegioPortret 2012. 3

Leeftijden 2 Potentiële beroepsbevolking Samenstelling potentiële beroepsbevolking naar categorie, Drechtsteden, Bevolkingspiramide Drechtsteden, 2010 en 2020 2009 95 e.o. Potentiële 90-94 beroepsbevolking 85-89 258.800 personen 80-84 75-79 Beroepsbevolking 70-74 (heeft/zoekt werk 12 u pw) 65-69 181.900 personen 60-64 55-59 50-54 45-49 Werkzame Werkloze 40-44 beroepsbevolking beroepsbevolking Nietberoepsbevolking 35-39 (heeft werk 12u pw) (zoekt werk 12u pw) 30-34 175.400 personen 6.500 personen 76.900 personen 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 Bron: EBB, bewerking Etil Wil 12u pw werken 7.700 personen Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking Drechtsteden en Nederland, 1996-2020 (index; 1996=100) 110 Wil of kan niet 12u pw werken 69.200 personen Reden: Opleiding/studie (32%) Ziekte/AO (23%) Vut (15%) Zorgtaken (17%) Anders (13%) 17.500 7.500 2.500 12.500 Bron: CBS Statline, bewerking Etil mannen 2010 vrouwen 2010 mannen 2020 vrouwen 2020 Samenstelling potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking wordt gevormd door alle mensen tussen 15 en 64 jaar. In 2009 waren er in potentie 258.800 mensen beschikbaar voor de arbeidsmarkt in Drechtsteden. Daarvan hebben 175.400 mensen een baan van minimaal 12 uur per week. Ongeveer 14.000 mensen vormen de arbeidsreserve op de arbeidsmarkt in Drechtsteden, deze mensen willen 12 uur of meer per week werken. Van deze groep zijn 6.500 personen actief op zoek naar een baan en op korte termijn beschikbaar. 105 100 95 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 Drechtsteden Nederland Bron: CBS Statline, bewerking Etil 4 Leeftijdsopbouw bevolking De grafiek rechtsboven toont de leeftijdsopbouw van de bevolking in Drechtsteden. De 'ui-vorm geeft aan dat de bevolking ontgroent en vergrijst. Dit betekent dat de instroom van jongeren krimpt, terwijl de uitstroom van ouderen groeit. Op termijn neemt hierdoor de potentiële beroepsbevolking af, omdat minder jongeren instromen dan ouderen uitstromen. Prognose tot en met 2020 De grafiek hiernaast toont een licht afnemende potentiële beroepsbevolking in Drechtsteden tussen 2010 en 2012. Na 2012 blijft deze ongeveer stabiel. Landelijk schommelt de potentiële beroepsbevolking op een niveau dat 4% hoger is dan in 1996.

3 Arbeidsparticipatie Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie mannen in Drechtsteden Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie vrouwen in Drechtsteden en Nederland, 1996-2015 (in %) en Nederland, 1996-2015 (in %) 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Drechtsteden Bron: CBS Statline, bewerking Etil Nederland 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Bron: CBS Statline, bewerking Etil Drechtsteden Nederland Bruto arbeidsparticipatie naar kenmerken, 2009 en 2015 (in %) Drechtsteden Drechtsteden Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal 70% 74% 71% 73% Mannen 81% 81% 79% 79% Vrouwen 60% 67% 63% 68% 15-24 jaar 47% 46% 45% 46% 25-34 jaar 89% 90% 87% 89% 35-44 jaar 85% 90% 86% 88% 45-54 jaar 80% 83% 81% 85% 55 jaar e.o 48% 59% 50% 56% Autochtoon 72% 72% Allochtoon 64% 66% Bron: EBB, CBS Statline, bewerking Etil Bruto arbeidsparticipatie De bruto participatiegraad geeft de verhouding weer tussen de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking en de potentiële beroepsbevolking. De arbeidsparticipatie stijgt al jaren onder met name vrouwen (zie boven). Onder invloed van sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen en stimulerende maatregelen om werk en gezin te combineren, is het aantal vrouwen en ouderen dat beschikbaar is voor de arbeidsmarkt, toegenomen. Daarnaast is het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking toegenomen en participeren hoger opgeleiden over het algemeen meer op de arbeidsmarkt. In 2009 was de participatiegraad in Drechtsteden 70% tegenover landelijk 71%. Ook de komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. In 2015 zal de bruto arbeidsparticipatie in Drechtsteden zijn gestegen tot 74%. In Nederland is dit 73%. Kenmerken bruto arbeidsparticipatie De participatie onder mannen ligt landelijk en in Drechtsteden hoger dan onder vrouwen. Dit blijft zo tot 2015. Bovenstaande grafieken tonen dat vooral de participatie onder vrouwen zal blijven stijgen tot ongeveer 70%. Die van mannen zal rond de 80% blijven schommelen. De arbeidsparticipatie van mannen ligt in Drechtsteden boven het landelijk gemiddelde, terwijl de participatie van vrouwen er juist onder ligt. In de leeftijdsgroep 25-54 jaar participeert tussen de 80 en 89% op de arbeidsmarkt. Bij jongeren (25-) en ouderen (55+) ligt het percentage lager. In 2009 ligt de arbeidsparticipatie van ouderen in Drechtsteden beneden het landelijk gemiddelde. Naar verwachting zal in Drechtsteden de participatie onder ouderen fors stijgen tot 59%, daarmee wordt de achterstand op Nederland dus omgezet in een voorsprong. De participatie van allochtonen ligt in 2009 lager dan landelijk. 5

4 Beroepsbevolking Ontwikkeling beroepsbevolking Drechtsteden en Nederland, Kenmerken beroepsbevolking, 2009 en 2015 (in %) 1996-2015 (index; 1996=100) 130 125 120 115 110 105 100 95 90 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 Drechtsteden Drechtsteden Nederland Nederland 2009 2015 2009 2015 Totaal (absoluut) 181.900 190.400 7.846.200 8.135.700 Mannen 58% 55% 56% 54% Vrouwen 42% 45% 44% 46% 15-24 jaar 12% 12% 11% 12% 25-34 jaar 23% 22% 22% 23% 35-44 jaar 27% 24% 27% 23% 45-54 jaar 24% 26% 25% 27% 55 jaar e.o 13% 16% 14% 15% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Drechtsteden Nederland Autochtoon 84% 82% Allochtoon 16% 18% Bron: CBS Statline, bewerking Etil Toekomstige ontwikkelingen Kenmerken van beroepsbevolking Tot de beroepsbevolking behoren alle mensen die werkend of werkzoekend actief zijn op de arbeidsmarkt. Dit wordt bepaald door een combinatie van de potentiële beroepsbevolking en arbeidsparticipatie. Ondanks een stabiele potentiële beroepsbevolking blijft de beroepsbevolking in Drechtsteden stijgen de komende jaren. Deze groei ontstaat doordat er meer mensen gaan werken. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Drechtsteden uit 181.900 personen en groeit in 2015 verder tot 190.400. Landelijk zal de beroepsbevolking tussen 2009 en 2015 eveneens stijgen van ruim 7,8 miljoen personen naar ruim 8,1 miljoen in 2015. In Drechtsteden groeit de beroepsbevolking ongeveer even hard als in Nederland. In de beroepsbevolking is het aandeel mannen groter dan het aandeel vrouwen. Dat geldt zowel voor Drechtsteden als landelijk. Ook naar leeftijd wijkt de beroepsbevolking in de regio niet af van Nederland. Driekwart van de beroepsbevolking bevindt zich tussen de 25 en 54 jaar. In 2015 is er wel een kleine verschuiving te zien van de categorie 35-44 jaar naar 45-54 jaar. De verdeling naar etniciteit toont dat de beroepsbevolking in Drechtsteden een iets kleiner aandeel allochtonen kent dan het landelijk gemiddelde. 6

5 Pendel Binnenlandse pendel in Zorg en WJK, Drechtsteden, 2006-2009 8.000 Binnenlandse pendel in Zorg en WJK en alle sectoren, 2009 (uitgedrukt als percentage van totaal aantal werknemers) 6.000 80% 4.000 60% 2.000 40% 0 20% -2.000 0% -4.000-20% -6.000-40% -8.000-60% -10.000-80% 2006 2007 2008 2009 Zorg en WJK Drechtsteden Alle sectoren Drechtsteden Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Bron: Loonaangifte, Statistiek Werkgelegenheid en Lonen (SWL), CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Inkomende pendel uit buitenland, 2009* Zorg en WJK Alle sectoren Drechtsteden 40 2.290 Nederland 9.600 147.600 Voor Nederland geldt de volgende uitsplitsing: België 70% 29% Duitsland 27% 29% Polen 0% 32% Overig buitenland 3% 10% * Er zijn geen gegevens bekend over uitgaande pendel naar het buitenland. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Top-3 inkomende en uitgaande pendelstromen in Zorg en WJK Drechtsteden, 2009 Inkomende pendel Uitgaande pendel Regio van herkomst Regio van bestemming Rijnmond 2.130 Rijnmond 4.620 West-Brabant 1.470 Utrecht e.o. 1.120 Zuid-West Gelderland 970 Rijnstreek 870 Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Een belangrijk fenomeen voor de bepaling van vraag en aanbod op de regionale arbeidsmarkt is de pendel. De regionale arbeidsmarkt is geen gesloten systeem. Zo is er sprake van inkomende binnenlandse pendel. Dit zijn personen die weliswaar in de regio werken, maar elders in Nederland wonen. Omgekeerd is er ook sprake van uitgaande binnenlandse pendel, personen die wel in de regio wonen, maar elders in Nederland werken. Deze gegevens komen uit Statistiek Werkgelegenheid en Lonen van het CBS. Daarnaast kan er, voornamelijk in grensregio s, sprake zijn van buitenlandse pendel. Er is bekend hoeveel inwoners van een ander land in de regio werken, de inkomende buitenlandse pendel. Omdat deze gegevens niet voor het buitenland beschikbaar zijn, is onduidelijk hoeveel inwoners van de regio in het buitenland werkzaam zijn (de uitgaande buitenlandse pendel). Binnenlandse pendel In Drechtsteden is er in Zorg en WJK sprake van een negatief binnenlands pendelsaldo. In 2009 was het pendelsaldo in Zorg en WJK -2.000. Dat betekent dat veel inwoners van Drechtsteden die werkzaam zijn in Zorg en WJK, buiten de regio werken. Een kleine 8.000 inwoners van Drechtsteden verlaat de regio om elders in de zorg te gaan werken, terwijl ongeveer 6.000 mensen de omgekeerde beweging maken. Dus per saldo verlaten meer werknemers in de sector de regio. De populairste bestemmingen om vanuit Drechtsteden in Zorg en WJK te gaan werken, zijn naburige regio s Rijnmond, Utrecht en omgeving en Rijnstreek. De grafiek rechtsboven vergelijkt de binnenlandse pendel in Zorg en WJK met andere sectoren. Dan blijkt dat het binnenlands pendelsaldo in de zorg iets negatiever uitvalt dan in andere sectoren. Buitenlandse pendel Er zijn alleen gegevens beschikbaar over de inkomende buitenlandse pendel. In totaal komen bijna 2.300 buitenlanders naar Drechtsteden om te werken, daarvan komt slechts een zeer beperkt deel in zorg en welzijn terecht. Op basis van landelijke cijfers weten we dat de grootste groep buitenlandse werknemers die in Nederland komt werken in Zorg en WJK, afkomstig is uit België, gevolgd door Duitsers. In vergelijking met andere sectoren werken er relatief veel Belgen in de Nederlandse gezondheids- en welzijnszorg. 7

6 Niet-Werkende Werkzoekenden (NWW) Kenmerken totale werkloosheid, 2010 (jaargemiddelde) Regio's Drechtsteden Nederland Totaal NWW 8.120 497.900 Totaal NWW Zorg en WJK 280 18.400 Mannen 52% 52% Vrouwen 48% 48% 15-24 jaar 10% 8% 25-54 jaar 69% 70% > 55 jaar 20% 22% Ontwikkeling werkloosheidspercentage in Drechtsteden en Nederland, jaargemiddelde 2007-2010 (in %) 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% < 1 jaar werkloos 66% 53% > 1 jaar werkloos 34% 47% Basisonderwijs 31% 28% VMBO 22% 21% HAVO/VWO 4% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS MBO 31% 31% HBO/Bachelor 9% 11% WO/Master 3% 4% Bron: UWV Werkbedrijf, CBS 0% 2007 2008 2009 2010 Drechtsteden Nederland Kenmerken werkloosheid Als het aanbod van de arbeidsmarkt niet aansluit op de vraag, ontstaat werkloosheid. De cijfers worden uitgedrukt in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW ers). Dit zijn mensen tussen 15 en 64 jaar die werk zoeken van minstens twaalf uur per week en daarvoor staan ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf. In 2010 waren in Drechtsteden 8.120 mensen werkloos, daarvan was 52% man en 20% van de NWW'ers was ouder dan 55 jaar, terwijl 10% nog geen 25 was. In Drechtsteden had 53% van de NWW ers maximaal een vmbo-opleiding (landelijk 49%), 35% was middelbaar opgeleid (gelijk aan landelijk) en 12% was hoger opgeleid (landelijk 15%). Opvallend is daarnaast het lagere aandeel langdurig werklozen. Het aantal NWW in Zorg en WJK is gebaseerd op het aantal bij UWV WERKbedrijf ingeschreven NWW ers in de voor de sector Zorg en WJK meest relevante grofmazige beroepsgroepen. Dit zijn de (para)medische, algemeen verzorgende en sociaal-maatschappelijke beroepsgroepen tot en met het hogere beroepsniveau. In Drechtsteden staan daarom 280 niet-werkende werkzoekenden in zorg en welzijn ingeschreven in 2010. Dit is waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal. Het UWV deelt een aantal Zorg- en WJK-beroepen in bij nietzorg/wjk-beroepen en deze blijven daarom buiten beschouwing. Recente ontwikkelingen werkloosheid De ontwikkeling van de werkloosheid weerspiegelt de economische ontwikkeling. Toch valt op dat de werkloosheid ondanks de economische crisis in 2009 en 2010 slechts beperkt steeg, terwijl de productie enorm terugviel. Verklaringen hiervoor zijn: Labour hoarding: mensen in dienst houden met het oog op verwachte toekomstige krapte. Werktijdverkorting en deeltijd-ww. Flexibilisering van de arbeidsmarkt: meer flexwerkers en zzp ers. Mogelijke veranderingen in de sectorstructuur: meer diensten en minder industrie waardoor het effect van productiedaling op personele bezetting verandert. Onvervulde vacatures: zelfs op het dieptepunt van de crisis waren er landelijk nog 100.000 openstaande vacatures. Het is plausibel dat een deel van de mensen die door de crisis hun werk kwijt raakten, konden instromen op nog openstaande vacatures bij andere arbeidsorganisaties. Langer doorleren door jongeren. In Drechtsteden ligt de werkloosheid structureel iets lager dan landelijk. Het gemiddelde NWW-percentage was in 2010 4,4% in de regio en 6,4% in Nederland. 8

7 Werkgelegenheid in Zorg & WJK Werknemers in Drechtsteden en Nederland uitgesplitst naar sector, 2009 Drechtsteden Nederland Werkgelegenheid Zorg WJK Zorg % totale % totale % totale Absoluut werkgelegenheid absoluut werkgelegenheid Absoluut werkgelegenheid Absoluut In werknemers 22.600 13% 2.400 1% 1.007.400 13% 171.200 In arbeidsvolume werknemers 15.900 11% 1.600 1% 678.700 11% 116.400 In banen van werknemers 24.500 14% 2.600 1% 1.079.700 14% 182.300 WJK % totale werkgelegenheid 2% 2% 2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Zorg en WJK, in Drechtsteden en Verdeling werknemers naar branches, 2009 Nederland, 2006-2009 (index; 2006=100) 108 Drechtsteden 106 3% 1% 6% 104 Ziekenhuizen 102 100 98 96 94 92 2006 2007 2008 2009 Drechtsteden Nederland Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Ontwikkeling aantal werknemers in Drechtsteden naar branche, 2006-2009 NL Gem. jaarlijkse groei 2006-2009 (%) Branches 2006 2007 2008 2009 2009 (%) Ziekenhuizen 7.200 7.500 7.800 8.200 4,3% 2,5% Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) 1.300 1.400 1.400 2.100 20,6% 3,4% Gehandicaptenzorg 4.000 3.500 3.900 3.800-1,2% 3,4% Verpleeg- en verzorgingshuizen en thuiszorg (VVT) 7.000 6.500 5.800 6.000-4,7% 1,6% Zorg overig 2.300 2.400 2.300 2.500 3,0% -0,6% Jeugdzorg 400 300 400 100-17,2% 5,2% Kinderopvang 1.200 1.400 1.500 1.500 7,7% 9,1% Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) 1.300 1.200 800 800-11,0% -1,5% Totaal 24.700 24.200 23.900 25.000 0,8% 2,2% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil 9 Gem. jaarlijkse groei 2006-2% 10% 24% 11% 15% 13% 34% 15% Nederland Nederland 15% 33% 8% 6% 6% 5% 13% 22% 20% 4% 12% 14% 10% 7% Geestelijke gezondheidszorg Gehandicaptenzorg VVT Zorg overig Jeugdzorg Kinderopvang WMD

Karakteristieken van werknemers naar branche, Drechtsteden, 2009 Branches Aantal werknemers 2009 Deeltijd factor Gemiddelde leeftijd Aandeel 55+ Aandeel 35- Aandeel vrouwen Ziekenhuizen 8.200 0,71 41,1 15% 30% 89% GGZ 2.100 0,78 38,6 12% 41% 74% Gehandicaptenzorg 3.800 0,68 38,0 11% 42% 83% VVT 6.000 0,64 40,2 15% 33% 92% Zorg overig 2.500 0,78 40,7 14% 32% 72% Jeugdzorg 100 0,78 38,5 12% 42% 67% Kinderopvang 1.500 0,60 33,8 5% 58% 97% WMD 800 0,69 43,1 21% 27% 75% Totaal Zorg en WJK Drechtsteden 25.000 0,67 39,8 14% 35% 86% Totaal alle sectoren Drechtsteden 169.900 0,80 38,9 16% 43% 55% Totaal Zorg en WJK Nederland 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84% Totaal alle sectoren Nederland 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59% Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Aandeel zelfstandigen in werkgelegenheid in Zorg en WJK, 2006-2008 (in %) 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Bron: SSB Zelfstandigen 2006 2007 2008 Zelfstandigen Drechtsteden Zelfstandigen Nederland Zorg en WJK binnen geheel van sectoren Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Zorg en WJK. De werkgelegenheid wordt gemeten in het aantal werknemers, dit is het gemiddeld aantal personen dat in de maand december een arbeidsovereenkomst heeft. De recente recessie is landelijk niet van invloed geweest op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de sector Zorg en WJK. Waar de werkgelegenheid in veel andere sectoren in 2009 sterk is afgenomen, is in de Zorg en WJK sprake van groei. In 2009 bedroeg het aantal werknemers bijna 1,2 miljoen. Gedurende de periode 2006-2009 groeide landelijk het aantal werknemers per jaar gemiddeld met ruim twee procent. In Drechtsteden zijn 25.000 werknemers werkzaam in Zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 14% van alle werknemers. Landelijk is dit aandeel 15%. Net als landelijk nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Drechtsteden toe in de periode 2006-2009. Procentueel was de toename gemiddeld 0,8% per jaar. Hoewel de grote lijnen herkenbaar zijn, is het mogelijk dat de werkgelegenheidsontwikkeling op regionaal niveau, wanneer dit wordt bekeken van jaar op jaar, in sommige gevallen wat vreemde bewegingen kan laten zien. Zo is er in Drechtsteden een groot verschil in werkgelegenheid in de geestelijke gezondheidszorg van 2008 naar 2009. Het aantal werknemers neemt dan toe van 1.400 naar 2.100 werknemers. Hieraan kunnen meerdere oorzaken ten grondslag liggen. Het vergt nog nader onderzoek om uit te vinden wat daar precies aan de hand is. Branches De ontwikkeling van de werkgelegenheid verschilt sterk tussen de diverse branches. In het algemeen waren in 2009 de meeste werknemers in zowel Drechsteden als Nederland werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. Tussen 2006 en 2009 is met name de groei van het aantal werknemers in de kinderopvang en de jeugdzorg landelijk sterk geweest, respectievelijk 9,1 en 5,2%. De groei van het aantal werknemers in de VVT en zorg overig lag met respectievelijk 1,6 en -0,6% onder het gemiddelde voor de sector als geheel. Op regionaal niveau wijkt de ontwikkeling per branche sterk af van het landelijk beeld. Zo is de GGZ de grootste groeier naast de kinderopvang. In Drechtsteden nam het aantal werknemers, in de periode 2006-2009, in de branches jeugdzorg en WMD sterk af (met respectievelijk 17,7 en 11% per jaar). Kenmerken werknemers in zorgsector Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Drechtsteden werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,67 werkweek, dat is gelijk aan landelijk. De omvang van de gemiddelde werkweek verschilt sterk tussen de diverse branches. In Drechtsteden hebben de branches kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek met respectievelijk 0,60 en 0,64. De gemiddelde leeftijd van werknemers in de sectoren Zorg en WJK is 40 jaar en ongeveer 86% van de werknemers is vrouw. Het aandeel jongeren (35-) is in alle branches, uitgezonderd WMD, ruim tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). Zelfstandigen in Zorg en WJK Bovenstaande grafiek toont het aandeel zelfstandigen in de sector. In de afgelopen jaren is zowel in Drechtsteden als Nederland het aandeel zelfstandigen toegenomen. De trend van 'individualisering' van de beroepsbevolking, namelijk het in toenemende mate kiezen (vrijwillig of gedwongen) voor een bestaan als zelfstandige zonder personeel (zzp'er) speelt ook een rol in de sector Zorg en WJK. 10

8 Instroom in opleidingen voor Zorg & WJK Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in Drechtsteden en Nederland, 2009, absoluut en Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK in uitgedrukt als percentage van de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Drechtsteden en Nederland, 2009 Kwalificaties Drechtsteden Nederland Drechtsteden % instroom % instroom Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK Absoluut Zorg & WJK V&V SAW Abs. % Overig Abs. % V&V Zorghulp (niveau 1) 17 1% 1.096 2% BOL 333 292 625 22% 2.228 78% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 239 18% 9.431 17% BBL 344 98 442 25% 1.334 75% Verzorgende (niveau 3) 200 15% 7.658 14% HBO 83 209 291 14% 1.762 86% Verpleegkundige (niveau 4) 151 11% 5.533 10% Verpleegkundige (niveau 5) 83 6% 3.306 6% AG* Assisterenden (niveau 4) 70 5% 2.784 5% Nederland SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 227 17% 7.625 14% Zorg & WJK Overig Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 62 5% 3.603 7% V&V SAW Abs. % Abs. % Pedagogisch werker (niveau 4) 28 2% 2.794 5% BOL 14.689 11.236 25.925 22% 89.910 78% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 30 2% 831 2% BBL 11.813 5.171 16.984 26% 48.354 74% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 21 2% 839 2% HBO 3.306 8.995 12.300 12% 88.190 88% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 22 2% 715 1% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 100 7% 4.624 8% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 25 2% 708 1% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 84 6% 3.662 7% Totaal Zorg en WJK 1.358 100% 55.209 100% Totaal overige opleidingen 5.324 226.454 Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * Dit betreft een optelling van de kwalificaties apothekersassistent, doktersassistent en tandartsassistent. Instroom in opleidingen voor Zorg en WJK Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest ongeveer een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK (mbo+hbo). De populairste opleidingen op mbo-niveau zijn helpende zorg en welzijn (niveau 2), pedagogisch werker (niveau 3) en verzorgende (niveau 3). In Drechtsteden is de instroom in BOL-opleidingen voor Zorg en WJK kleiner dan in BBL-opleidingen. Ongeveer 20% van alle BOL-leerlingen kiest voor een dergelijke opleiding en zo n 25% van de BBL ers maakt deze keuze. Zowel het aandeel BOL als BBL in Zorg en WJK is ongeveer gelijk aan landelijk. In Drechtsteden is de instroom binnen het hbo het grootst in sociaalpedagogische hulpverlening. Ongeveer 14% van alle leerlingen in Drechtsteden, die instromen in het hbo, kiest voor een opleiding voor Zorg en WJK. De grafiek op de rechterpagina (bovenaan) toont dat de totale instroom in opleidingen voor Zorg en WJK tussen 2006-2009 slechts beperkt is toegenomen. In Drechtsteden nam de instroom over de gehele periode met 0,9% toe, terwijl dit landelijk met bijna 7% toenam. De instroom in opleidingen voor Zorg en WJK is wel harder gegroeid dan in andere opleidingen. Kenmerken instroom MBO De samenstelling van de bevolking naar leeftijd verandert in de toekomst en het aandeel personen van niet-nederlandse herkomst neemt toe, met name in grootstedelijke gebieden. Uitgaande van een toenemende vraag naar zorgdiensten is het voor de arbeidsmarkt in de Zorg en WJK van belang om aantrekkelijk te zijn voor deze groep personen. De grafieken op de rechterpagina hebben betrekking op de samenstelling van de instroom in opleidingen voor Zorg en WJK. In Drechtsteden is het aandeel mannen, het aandeel allochtonen en het aandeel 25-plussers in BOL- en BBLzorgopleidingen vrijwel gelijk aan Nederland. Kenmerken instroom HBO In 2009 lag het aandeel mannen dat landelijk instroomde in opleidingen voor Zorg en WJK op hbo-niveau respectievelijk rond 20%. Hierin wijkt de regio niet af van het landelijk beeld. In Drechtsteden wijkt het aandeel allochtonen eveneens niet af van het landelijk gemiddelde. Het aandeel 25- plussers lag in Drechtsteden met 21,5% onder het landelijk gemiddelde (23%). 11

Ontwikkeling instroom in opleidingen voor Zorg en WJK en overige opleidingen, Drechtsteden en Nederland, 2006-2009 (in %) 8% 6% 4% 2% 0% Drechtsteden Totaal overige opleidingen Nederland Zorg en WJK Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Drechtsteden (in %) uitgesplitst naar BOL en BBL, 2009, Nederland (in %) 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken instroom in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK 2009, Drechtsteden (in %) 2009, Nederland (in %) 25% 25% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL 20% 20% 15% 15% 10% 10% 5% 5% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 12

9 Deelnemers in opleidingen voor Zorg & WJK Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Drechtsteden Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 20 10% 90% 0% 65% 60% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 407 85% 15% 7% 41% 17% Verzorgende (niveau 3) 481 25% 75% 5% 14% 40% Verpleegkundige (niveau 4) 497 57% 43% 12% 9% 15% Verpleegkundige (niveau 5) 280 n.v.t. n.v.t. 9% 13% 17% AG Assisterenden (niveau 4) 213 86% 14% 3% 36% 14% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 773 92% 8% 8% 27% 9% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 253 77% 23% 20% 10% 21% Pedagogisch werker (niveau 4) 183 77% 23% 20% 16% 19% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 144 15% 85% 33% 14% 52% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 68 90% 10% 49% 50% 12% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 59 97% 3% 39% 41% 31% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 411 n.v.t. n.v.t. 21% 20% 26% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 65 n.v.t. n.v.t. 32% 39% 28% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 269 n.v.t. n.v.t. 21% 25% 30% Totaal Zorg en WJK 4.123 52% 24% 14% 22% 21% Totaal overige opleidingen 17.310 38% 22% 62% 24% 18% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. Kenmerken deelnemers in mbo- en hbo-opleidingen voor Zorg en WJK*, 2010 Nederland Kwalificaties Aantal 2010 Aandeel BOL Aandeel BBL Aandeel mannen Aandeel allochtonen Aandeel 25+ V&V Zorghulp (niveau 1) 1.310 72% 28% 8% 51% 37% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 18.472 83% 17% 10% 40% 21% Verzorgende (niveau 3) 19.540 39% 61% 7% 20% 44% Verpleegkundige (niveau 4) 17.772 59% 41% 14% 14% 26% Verpleegkundige (niveau 5) 12.796 n.v.t. n.v.t. 13% 13% 21% AG Assisterenden (niveau 4) 7.943 88% 12% 4% 37% 17% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 24.332 86% 14% 7% 30% 14% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 10.908 73% 27% 22% 20% 26% Pedagogisch werker (niveau 4) 10.790 71% 29% 18% 19% 29% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 3.987 52% 48% 24% 14% 40% Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 3.620 94% 6% 47% 47% 9% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 2.779 96% 4% 26% 56% 14% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 20.573 n.v.t. n.v.t. 19% 23% 27% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 3.283 n.v.t. n.v.t. 35% 30% 31% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 14.552 n.v.t. n.v.t. 19% 29% 28% Totaal Zorg en WJK 172.657 50% 21% 15% 26% 25% Totaal overige opleidingen 768.971 35% 17% 59% 25% 20% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil * In het onderwijs wordt de term welzijn gehanteerd in plaats van WJK. 13

Kenmerken deelnemers in mbo-opleidingen voor Zorg en WJK Kenmerken deelnemers in hbo-opleidingen voor Zorg en WJK uitgesplitst naar BOL en BBL, 2010, Drechtsteden (in %) 2010, Drechtsteden (in %) 60% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar BOL BBL Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil 50% 40% 30% 20% 10% 0% Aandeel man Aandeel allochtoon Aandeel >25 jaar Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, bewerking Etil Deelnemers MBO Gediplomeerde schoolverlaters van de opleidingen voor Zorg en WJK vormen nieuw aanbod voor de arbeidsmarkt in de sector Zorg en WJK. Het aantal onderwijsdeelnemers op een bepaald moment is een indicatie voor de arbeidsmarktinstroom van gediplomeerden op de middellange termijn. In Drechtsteden volgen op mbo-niveau bijna 3.100 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de mbo-opleidingen pedagogisch werker (niveau 3), verpleegkundige (niveau 4) en verzorgende (niveau 3). In Drechtsteden volgen op hbo-niveau ruim 1.000 deelnemers een opleiding voor Zorg en WJK. De meeste deelnemers volgen de opleiding sociaal-pedagogische hulpverlening. Kenmerken deelnemers In zowel Drechtsteden als landelijk nemen er relatief veel mannen deel aan de opleiding sociaal-cultureel werker. In Drechtsteden hebben de opleidingen zorghulp en sociaal cultureel werker een opvallend hoog aandeel allochtone deelnemers (tussen de 50 en 65%). Dit is hoger dan landelijk. Het aandeel 25-plussers is fors in zorghulp, medewerker maatschappelijke zorg en verzorgende (niveau 3). Het hoge aandeel 25-plussers in de eerste opleiding is opvallend hoog ten opzichte van Nederland. In vergelijking met BOL-opleidingen, hebben BBL-opleidingen een hoog aandeel 25-plussers (zie linksboven). Het aandeel allochtonen is duidelijk beperkter in BBL-opleidingen in de regio. Op hbo-niveau wijkt het deel van de deelnemers dat man, allochtoon of 25-plus is af van dat op mbo-niveau. Het aandeel mannen dat op hbo-niveau een opleiding in zorg en welzijn volgt, is tweemaal zo groot dan in BOL-opleidingen. Het aandeel allochtonen op hbo-niveau is kleiner dan in BOL-opleidngen, maar groter dan in BBL-opleidingen. Het aandeel 25-plussers is op hbo-niveau groter dan in BOLopleidingen, maar kleiner dan in BBL-opleidingen. 14

10 Sector- & Studierendement Gediplomeerden (abs., 2009), sector- en studierendement in mbo- en hbo-opleidingen, 2007 (in %) SECTORRENDEMENT STUDIERENDEMENT Drechtsteden Nederland Gediplomeerden Rendement Rendement Gediplomeerden Rendement Rendement Drechtsteden Nederland Kwalificaties Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) Zorg & WJK Zorg (%) WJK (%) V&V Zorghulp (niveau 1) 26 58% 0% 1.205 43% 2% 0% 71% Helpende zorg en welzijn (niveau 2) 839 57% 0% 35.277 46% 5% 76% 77% Verzorgende (niveau 3) 170 90% 0% 6.290 87% 2% 70% 69% Verpleegkundige (niveau 4) 100 85% 0% 4.039 85% 1% 63% 65% Verpleegkundige (niveau 5) 56 87% 0% 2.615 85% 1% 58% 62% AG Assisterenden (niveau 4) 51 64% 0% 2.337 73% 0% 73% 72% SAW Pedagogisch werker (niveau 3) 90 17% 39% 5.996 21% 43% 59% 64% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 6 ** ** 595 70% 5% * * Pedagogisch werker (niveau 4) 152 58% 12% 5.995 52% 15% 66% 67% Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 7 ** ** 914 76% 6% * * Sociaal-cultureel werker (niveau 4) 10 ** ** 869 7% 22% 36% 50% Sociaal-maatschappelijk dienstverlener (niveau 4) 11 13% 9% 497 11% 9% 60% 53% Sociaal-pedagogische hulpverlening (niveau 5) 72 51% 20% 3.399 44% 21% 63% 61% Cultureel-maatschappelijke vorming (niveau 5) 9 ** ** 471 7% 26% 53% 49% Maatschappelijke dienstverlening (niveau 5) 43 26% 40% 2.400 29% 33% 45% 57% Bron: DUO-CFI, CBS Onderwijsgegevens, SSB, bewerking Etil * Deze opleiding bestond nog niet in schooljaar 2005/2006 en daarom kan geen studierendement worden bepaald. **Geen berekening mogelijk i.v.m. te kleine aantallen. Sectorrendement Het sectorrendement is gedefinieerd als het percentage gediplomeerden van een opleiding voor Zorg en WJK dat een jaar na diplomering werkzaam is in de sector Zorg en WJK. Het regionale sectorrendement is bepaald op basis van de woonregio van de gediplomeerde. Het sectorrendement is in Drechtsteden het hoogst voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3). Eén jaar na diplomering is van alle gediplomeerden ongeveer 87% van deze groep werkzaam in de zorgsector. Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 64%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. Een laag sectorrendement betekent niet per se dat deze personen niet uiteindelijk in de sector Zorg en WJK gaan werken. Veel gediplomeerden, met name van de lagere niveaus van het mbo, stromen door naar een vervolgopleiding en volgen dus nog enige jaren onderwijs. Een deel van deze personen zal later alsnog instromen op de arbeidsmarkt Zorg en WJK, maar dan vanuit de vervolgopleiding. Studierendement Het studierendement, de mate waarin studenten een diploma halen, loopt uiteen. Van de mbo-leerlingen verpleging en verzorging haalt in Drechtsteden gemiddeld 72% hun diploma (dit betreft een gewogen gemiddelde op basis van het aantal gediplomeerden). Dat is iets meer dan landelijk (75%). Het studierendement onder mbo-leerlingen SAW in Drechtsteden ligt gemiddeld op 62%. Op mbo-niveau 1 en 2 ligt het studierendement in Drechtsteden gemiddeld boven de 75%, dat is ongeveer gelijk aan landelijk. Op niveau 3 en 4 ligt het rendement tussen de 58 en 73% in Drechtsteden. Alleen bij de opleiding sociaal-cultureel werker rondt nog geen 36% van de mbo-leerlingen de studie succesvol af. Drechtsteden. Dit is fors lager dan het landelijk beeld. Over het algemeen is het rendement van BBL-opleidingen het hoogst. Het studierendement in hbo-opleidingen in de sector Zorg en WJK ligt duidelijk lager dan dat in het mbo. In Drechtsteden haalt gemiddeld 57% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. 15

16

11 Het oordeel van werknemers (Werknemersonderzoek) Werkbeleving 2011 in Drechtsteden en Nederland (vijfpuntsschaal: 1 = negatief tot 5 = positief) Drechtsteden Nederland Werkbeleving* Zorg (n=303) WJK (n=91) Zorg (n=8.579) WJK (n=2.349) Ervaren werkdruk 3,5 3,5 3,4 3,5 Waardering door leidinggevende 3,7 3,8 3,6 3,7 Inhoud & omstandigheden werk 4,1 4,4 4,1 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,6 3,6 3,5 3,7 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. Werkbeleving 2011 in Nederland uitgesplitst naar branche (vijfpuntsschaal: 1 = negatief tot 5 = positief) ZKH GGZ GHZ VVT Zorg overig JZ KO WMD Werkbeleving* (n=2.397) (n=1.017) (n=1.582) (n=2.813) (n=770) (n=805) (n=779) (n=765) Ervaren werkdruk 3,4 3,4 3,3 3,4 3,4 3,3 3,5 3,5 Waardering door leidinggevende 3,6 3,6 3,6 3,6 3,7 3,7 3,8 3,6 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,1 4,1 4,1 4,2 4,1 4,3 4,2 Ervaren zelfstandigheid 3,4 3,7 3,6 3,6 3,3 3,8 3,5 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. Werkbeleving 2011 van VOV personeel en niet-vov-personeel in Drechtsteden Vertrekgeneigdheid VOV-personeel in Drechtsteden (in %) (vijfpuntsschaal: 1 = negatief tot 5 = positief) VOVpersoneel niet-vovpersoneel Werkbeleving* (n=281) (n=84) Ervaren werkdruk 3,4 3,7 Waardering door leidinggevende 3,7 3,9 Inhoud & omstandigheden werk 4,2 4,0 Ervaren zelfstandigheid 3,5 3,9 Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil * Voor uitleg over de samenstelling van de vier onderdelen van 'werkbeleving', zie bijlage 2. 8% WJK 7% 2% 8% Zorg 7% 1% 0% 2% 4% 6% 8% 10% Op zoek naar een andere baan Op zoek en minimaal enige actie hiertoe ondernomen Op zoek, minimaal enige actie hiertoe ondernomen en buiten de sector zoeken of geen voorkeur hebbend Bron: Werknemersonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. 17

12 Het oordeel van werkgevers (Werkgeversonderzoek*) Knelpunten in personeelsbeleid, top 5 Drechtsteden (n=32) Nederland (n= 1.000) Onder- of overkwalificatie van personeel 27% Beheersing van de werkdruk 27% Het aantrekken van (nieuw) personeel 23% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 21% Onvoldoende beschikbaarheid van personeel a.g.v. verlof/vakantie 23% Het aantrekken van (nieuw) personeel 20% Beheersing van de werkdruk 20% Vergrijzing van het personeel 20% Ziekteverzuim en/of WAO-instroom 12% Loonkosten 17% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Maatregelen die de instellingen nemen om de werkdruk te verminderen Top 5 en ranking meest succesvolle maatregelen, Drechtsteden en Nederland Drechtsteden (n=32) Nederland (n= 1.000 ) Meest succesvol Werkprocessen efficiënter vormgeven 24% Werkprocessen efficiënter vormgeven 15% 1 Door extra personeel aan te trekken 10% Door extra personeel aan te trekken 11% 2 Coaching van leidinggevenden 7% Betere roostering 8% 3 Betere roostering 5% Werkdrukanalyse 4% - Aanpassen werktijden 5% Coaching van leidinggevenden 3% 4 Geen maatregelen genomen 24% Geen maatregelen genomen 42% Bron: Werkgeversonderzoek Zorg en Welzijn 2011 Stratus, bewerking Etil Werknemers In juni 2011 gaven bijna 400 werknemers in Drechtsteden hun oordeel over werken in de sector Zorg en WJK. Op de linkerpagina staan enkele resultaten van dit onderzoek. Aan de hand van een aantal stellingen is de werkbeleving van medewerkers in de sector gemeten. Het gaat hier om vier factoren die gezamenlijk de gemiddelde werkbeleving vormen. Men is meest tevreden over het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk, dit geldt met name in WJK. In Drechtsteden zijn werknemers in WJK positiever over de inhoud en omstandigheden van het werk dan landelijk. Landelijk wordt de meeste werkdruk ervaren in de branches gehandicaptenzorg en jeugdzorg. In Drechtsteden wijkt de werkbeleving van VOV-personeel af van die van niet-vovpersoneel. Het VOV-personeel is positiever over de inhoud en omstandigheden van het werk. Bij alle overige factoren scoort VOV-personeel lager dan niet-vov-personeel. Een kleine 8% van het VOV-personeel in Drechtsteden geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan (Zorg en WJK). In zowel zorg als WJK is het overgrote meerendeel van deze groep echt actief op zoek naar een andere baan (7%). Actief op zoek wil zeggen dat mensen van zichzelf aangeven activiteiten te ontplooien om een nieuwe baan te vinden. In de zorg is slechts 1% van de 'actief zoekenden' op zoek naar een baan buiten de zorgsector. In WJK ligt dit percentage op 2%. In Drechtsteden is het dreigende verlies voor de sector Zorg en WJK dus respectievelijk 1 en 2%. Werkgevers Ook werkgevers zijn in juni 2011 benaderd voor een onderzoek en in totaal hebben 32 werkgevers in Drechtsteden deelgenomen. In het onderzoek is onder andere gevraagd naar knelpunten in personeelsvoorziening en maatregelen om werkdruk te verminderen. De top 5 van knelpunten in personeelsbeleid wijkt in Drechtsteden af van het landelijk gemiddelde. Knelpunt nummer 1 dat werkgevers in Drechtsteden ervaren is 'Onder- of overkwalificatie van personeel'. Landelijk is de 'beheersing van de werkdruk' het knelpunt nummer 1. Maatregelen om diezelfde werkdruk te verminderen komen in Drechtsteden wel enigzins overeen met het landelijk beeld. De populairste maatregel die werkgevers in Drechtsteden nemen is 'werkprocessen efficiënter vormgeven'. Slechts 24% van de werkgevers in Drechtsteden geeft aan géén maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen, dat is fors lager dan landelijk. n= het aantal respondenten dat de desbetreffende vraag heeft beantwoord. * De resultaten van het werkgeversonderzoek zijn op regionaal niveau niet representatief maar indicatief. 18

13 Samenvattend overzicht Drechtsteden ontgroent en vergrijst. AANBOD De potentiële beroepsbevolking, alle mensen tussen 15 en 64 jaar, bestond in 2009 uit 258.800 mensen in Drechtsteden. In de toekomst zal dit aantal ongeveer gelijk bljiven. In 2009 was de participatiegraad in Drechtsteden 70% tegenover landelijk 71%. De komende jaren blijft de arbeidsparticipatie stijgen. Deze stijging vindt voornamelijk onder vrouwen plaats. In 2009 ligt de arbeidsparticipatie van ouderen in Drechtsteden beneden het landelijk gemiddelde. In 2015 zal deze achterstand zijn omgezet in een voorsprong. De participatie van allochtonen ligt in 2009 lager dan landelijk. In 2009 bestaat de beroepsbevolking in Drechtsteden uit 181.900 personen en groeit in 2015 verder tot 190.400. In de regio groeit de beroepsbevolking ongeveer even hard als in Nederland. VRAAG In Drechtsteden zijn 25.000 werknemers werkzaam in zorg en WJK. In totaal omvat de sector Zorg en WJK 14% van alle werknemers tegenover 15% landelijk. De meeste mensen zijn werkzaam in de branches VVT en ziekenhuizen. Net als landelijk nam de werkgelegenheid in Zorg en WJK in Drechtsteden toe in de periode 2006-2009. Procentueel was de toename gemiddeld 0,8% per jaar, terwijl de werkgelegenheid landelijk toenam met ruim 2% per jaar. In Drechtsteden nam het aantal werknemers, in de periode 2006-2009, in de branches jeugdzorg en WMD sterk af (met respectievelijk 17,7 en 11%). Een fors deel van de werkgelegenheid in de Zorg en WJK betreft deeltijdwerk. In Drechtsteden werkte de gemiddelde werknemer in de Zorg en WJK in 2009 0,67 werkweek, dat is gelijk aan landelijk. Regionaal hebben de branches kinderopvang en VVT de kleinste omvang van de gemiddelde werkweek. De gemiddelde leeftijd van werknemers in Zorg en WJK is 40 jaar en 86% van de werknemers is vrouw. In Drechtsteden is het aandeel jongeren (35-) in alle branches, uitgezonderd WMD, minstens tweemaal zo groot als het aandeel ouderen (55+). In de afgelopen jaren is zowel in Drechtsteden als Nederland het aandeel zelfstandigen werkzaam binnen Zorg en WJK toegenomen. ONDERWIJS Het onderwijs in de sector draagt aanzienlijk bij aan het arbeidsaanbod. Elk jaar kiest bijna een kwart van alle jongeren voor een opleiding voor Zorg en WJK. Tussen 2006 en 2009 is in Drechtsteden de instroom met slechts 1% gegroeid tegenover 7% landelijk. De populairste opleidingen op mbo-niveau zijn helpende zorg en welzijn (niveau 2), pedagogisch werker (niveau 3) en verzorgende (niveau 3). In Drechtsteden is de instroom binnen het hbo het grootst in sociaal-pedagogische hulpverlening. In Drechtsteden is het aandeel mannen, het aandeel allochtonen en het aandeel 25- plussers in BOL- en BBL-zorgopleidingen gelijk aan Nederland. Het aandeel 25- plussers op hbo-niveau lag in Drechtsteden met 21,5% onder het landelijk gemiddelde (23%). Het sectorrendement is ongeveer 87% voor verpleegkundigen (niveau 4 en 5) en verzorgenden (niveau 3) in Drechtsteden Voor assisterenden (niveau 4) ligt het rendement rond de 64%. Van de overige opleidingen, zowel op mbo- als hbo-niveau, is het rendement veel lager. In Drechtsteden ligt het studierendement van mbo-leerlingen V&V gemiddeld op 72%, dat is net iets minder dan landelijk (75%). Onder mbo-leerlingen SAW haalt ongeveer 62% zijn diploma in de regio. Op niveau 1 en 2 ligt het studierendement in Drechtsteden gelijk aan landelijk (75%). In Drechtsteden haalt gemiddeld 57% van de hbo ers zijn diploma in maximaal vijf jaar. OORDEEL WERKNEMERS-WERKGEVERS Bijna 400 werknemers in Zorg en WJK hebben in Drechtsteden hun oordeel gegeven over werken in de sector. Werknemers in zowel zorg als WJK zijn het meest tevreden over het werk zelf en het minst tevreden over de ervaren werkdruk, dit geldt met name in WJK. In Drechtsteden zijn werknemers in de zorg iets positiever over de ervaren werkdruk dan landelijk. In Drechtsteden wijkt de werkbeleving van VOV-personeel af van niet-vovpersoneel. Het VOV-personeel is positiever over de inhoud en omstandigheden van het werk. Bij alle overige factoren scoort VOV-personeel lager dan niet-vovpersoneel. Een kleine 8% van het VOV-personeel in Drechtsteden geeft aan op zoek te zijn naar een andere baan (zorg en WJK). In zowel zorg als WJK is 7% echt actief op zoek naar een andere baan. In de zorg is slechts 1% van de 'actief zoekenden' op zoek naar een baan buiten de zorgsector. In WJK ligt dit percentage op 2%. Knelpunt nummer 1 dat werkgevers in Drechtsteden ervaren is 'Onder- of overkwalificatie van personeel'. Landelijk is de 'beheersing van de werkdruk' het knelpunt nummer 1. De populairste maatregel die werkgevers in Drechtsteden nemen is 'werkprocessen efficiënter vormgeven'. Slechts 23% van de werkgevers in Drechtsteden geeft aan géén maatregelen te nemen om de werkdruk te verminderen, dat is fors lager dan landelijk. 19

Definities 2. (Potentiele) beroepsbevolking Bevolking Potentiële beroepsbevolking 3. Arbeidsparticipatie Bruto participatiegraad 4. Beroepsbevolking Beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkloze beroepsbevolking Bevolking op 1 januari per jaar. Het betreft de geregistreerde bevolking van een gebied. Peildatum: 1 januari. Bron: CBS Statline, bewerking Etil. Alle personen van 15-64 jaar. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, bewerking Etil. Het aandeel van de werkzame én werkloze beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking (= bevolking 15-64 jaar) weergegeven als een percentage. Bruto participatiegraad wordt ook wel arbeidsparticipatie of beroepsdeelneming genoemd. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. De beroepsbevolking is gelijk aan de som van de werkzame beroepsbevolking en de werkloze beroepsbevolking. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. De werkzame beroepsbevolking bestaat uit personen (= bevolking 15-64 jaar) die ten minste 12 uur per week betaald werken of werk hebben aanvaard. Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking Etil. De werkloze beroepsbevolking bestaat uit personen (= bevolking 15-64 jaar) die geen betaald werk hebben (of minder dan 12 uur per week) en die aangeven meer dan 12 uur per week te willen werken, daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn en de afgelopen vier weken actief naar werk hebben gezocht. 5. Pendel Inkomende pendel Uitgaande pendel Pendelsaldo Peildatum: jaargemiddelde. Bron: CBS Statline, EBB, bewerking en prognose Etil. Het aantal personen dat in een bepaald gebied komt werken maar woonachtig is in een ander gebied. De populatie omvat alle werknemers bij bedrijven en instellingen in Nederland die op enig moment in de maand december werkzaam waren. Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Het aantal personen dat in een bepaald gebied woont maar werkt in een ander gebied. De populatie omvat alle werknemers bij bedrijven en instellingen in Nederland die op enig moment in de maand december werkzaam waren. Personen die in het buitenland werken zijn niet in de uitgaande pendel opgenomen (geen gegevens over bekend). Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil Het verschil tussen inkomende en uitgaande pendel in een gebied. Buitenlandse pendel wordt buiten beschouwing gelaten bij het bepalen van het regionale pendelsaldo. Peildatum: maandgemiddelde december. Bron: Loonaangifte, SWL, CBS, bewerking Etil 20