NORMALE REACTIES OP SCHOKKENDE GEBEURTENISSEN hulp AAN HULPVERLENERS Psychiatrisch centrum Sint-Norbertushuis Stationsstraat 22 C - 2570 Duffel - tel: 015 30 40 30
Inhoudstafel 1. Schokkende gebeurtenissen en stresserende ervaringen 2. Mogelijke normale reacties na een schokkende gebeurtenis 3. Wat kan je zelf doen 4. Wat kan je als collega doen 5. Wanneer zoek je professionele hulp 6. Procedures vanuit de organisatie 7. Aanspreekpunten 8. Literatuur 3
4
Woord vooraf Beste lezer Het boekje dat je in handen hebt draagt de titel Normale reacties op schokkende gebeurtenissen. Het is goed de volle betekenis van deze titel te laten doordringen. In wat volgt worden gewaarwordingen, gevoelens, gedachten en klachten beschreven die medewerkers in een psychiatrisch centrum kunnen ervaren naar aanleiding van een bijzonder gebeuren of ten gevolge van zich vaak herhalende situaties. De titel geeft aan dat het om normale reacties gaat op schokkende gebeurtenissen. Waarover dit gaat herkennen we wellicht gemakkelijker bij anderen. Het televisienieuws toont bijna dagelijks voorbeelden van hoe mensen, naar aanleiding van dramatische gebeurtenissen, ontredderd kunnen zijn, in shock, en hoe ze zelfs lang na de feiten sterke emoties kunnen voelen bij de herinnering eraan. Mensen kunnen inderdaad soms sterk aangegrepen worden door wat zij meemaken en datgene waar ze in betrokken worden. Er kunnen verschillen zijn in hoe men reageert, maar sommige gebeurtenissen zijn aangrijpend voor ieder mens; iedereen spreekt erover, voelt er iets bij, denkt erover na. Het werken in een psychiatrisch centrum confronteert medewerkers soms met situaties die gelijkaardige reacties kunnen doen ontstaan. Een psychiatrisch centrum is immers een plek waar veel mensen samen zijn die kampen met psychische moeilijkheden. Als je deze patiënten begeleidt en erg nabij bent in hun moeilijkheden, heeft dit soms een grote impact op je eigen gevoelsleven. Het is voor je welzijn belangrijk dat je dat bij jezelf kan herkennen en dat je dan goed zorgt voor jezelf. Een professionele opleiding maakt immers niet immuun voor menselijk leed, en gelukkig maar! Er kunnen zich ook incidenten voordoen waarbij je hulpverlener of medewerker uit ondersteunende diensten - iets schokkends meemaakt: situaties die met dreiging of agressie gepaard gaan, patiënten die zichzelf of anderen kwetsen, een zelfmoord, een arbeidsongeval Dit boekje gaat over de normale menselijke reacties die je kan vertonen naar aanleiding van dergelijke impact. Het helpt je reacties te herkennen, het geeft inzicht en legt uit hoe je op een gezonde wijze kan omgaan met je reacties. Wij hopen dat je, telkens wanneer dit nodig is, ten volle gebruik maakt van de zorg die de organisatie je, als medewerker, aanbiedt. De redactie werd verzorgd door medewerkers* van het psychiatrisch centrum met een bijzondere opleiding en ervaring in de begeleiding van deze normale processen. Wij danken hen voor de redactie van dit boekje en voor hun zorgzame inzet binnen het ondersteunende team! Dirk Armée Algemeen directeur * De volgende personen hebben hun gewaardeerde medewerking verleend aan het tot stand komen van deze brochure: Bart De Boeck, Paul Dierick, Carla Giebens, Valérie Hamelryckx, Kathleen Loyens, Tim Rypens, Vital Scheepers, dr. H. Stevens, Ingrid Stuyck, Peter Symons. 5
1. Schokkende gebeurtenissen en stresserende ervaringen Als hulpverlener werken in een psychiatrisch ziekenhuis houdt (meer dan in vele andere werksituaties) het risico in geconfronteerd te worden met bepaalde schokkende gebeurtenissen of met aanhoudende stresserende situaties die posttraumatische stressreacties kunnen teweegbrengen. Dit wordt soms onvoldoende onderkend, uitgesproken en opgevangen. De volgende voorbeelden die medewerkers in ons psychiatrisch centrum hebben gemeld, geven een deel van de mogelijke ervaringen weer waarover het hier gaat. - Patiënt binnengebracht tijdens onze avonddienst. Deze was erg agressief en moest geïsoleerd worden. Eerst interventieploeg opgebeld. Het duurde vijf minuten vooraleer er iemand opdaagde. Ondertussen moesten we met twee mensen deze persoon in bedwang houden - Patiënt gefixeerd in isoleerkamer wegens dreigende agressie. Patiënt blijft nadien verbaal agressief en blijft dreigen me wel te zullen vinden als hij uit de isoleerkamer komt - Patiënt vertelde een traumatisch verhaal met gruwelijke details die zich aan mij blijven opdringen. Ik kan er ook niet van slapen... Een aantal andere situaties kunnen zich ook voordoen: - Bezoeker gebruikt dreigende taal t.a.v. receptioniste als bezoek geweigerd wordt. - Schrijnwerker is getuige van een ernstig arbeidsongeval van een collega. - Patiënt reageert geïrriteerd als bediende van de boekhouding minder geld mag of kan uitbetalen dan de patiënt verwacht. 6
Met een schokkende gebeurtenis wordt een ingrijpende ervaring bedoeld die intense stressreacties teweegbrengt. Daarbij kan er in min of meerdere mate sprake zijn van traumatisering naarmate deze ervaring intense emoties oproept, zoals hevige angst, en naarmate deze emoties langer duren. Het gaat bij traumatische ervaringen dus niet om een alles-of-niets-verschijnsel. Stresserende ervaringen kunnen ook door aanhoudende stressbronnen worden teweeggebracht of onderhouden. Binnen een psychiatrisch centrum kunnen schokkende gebeurtenissen en stresserende ervaringen in een breed kader worden gezien. Acute, (in tijd en ruimte) afgebakende gebeurtenissen, stress-situaties, zoals: - Fysieke en/of verbale agressie (vanwege een patiënt of een bezoeker), zoals schoppen, slaan, uitschelden, waarbij men lichamelijk letsel, materiële schade en/of psychische last oploopt of waarbij agressie zelfs fataal had kunnen eindigen. - Bedreiging, chantage of intimidatie (door een patiënt of een bezoeker). - Ongewenste lichamelijke intimiteiten. - Vaststellen van een suïcide, suïcidepoging of automutilatie. - Een ongeluk waarbij het leven van een patiënt of collega bedreigd is. - Besmetting, bijna besmetting of vermeende besmetting waarbij je een ernstige of dodelijke ziekte oploopt of vreest die opgelopen te hebben (bijv. HIV of hepatitis-bvirus als gevolg van een prikongeval). - Plotselinge confrontatie met de dood, met ernstig lichamelijk of psychisch lijden waarbij je huivert, je machteloos voelt en/of angst ervaart (bijv. patiënt verslikt zich met fatale gevolgen). - Moeten zorgen voor een patiënt, terwijl duidelijk is dat die heel erg lijdt en er geen hoop op herstel of verbetering is. - Een ernstige fout maken of verdacht worden van een fout, al dan niet met fatale of ernstige gevolgen. - (Uitbreken van) brand. - Meerdere (op zich misschien kleine) schokkende gebeurtenissen in korte tijd. 7
Aanhoudende stressbronnen op het werk in de lijn van de bovenvermelde acute schokkende gebeurtenissen: - Continu het risico lopen om met acute stress-situaties te maken te krijgen zoals bij suïcide, automutilatie, dreiging, verbale en fysieke agressie. - Voortdurend alert moeten zijn om een bepaalde aanpak te blijven volhouden en geen steken te laten vallen. - Secundaire traumatisering door als hulpverlener traumatische ervaringen van patiënten te horen. Taak en relatie als hulpverlener spelen mee Schokkende gebeurtenissen doen zich onverwacht voor en ontwikkelen zich meestal zeer snel. De tijd die verloopt vooraleer er hulp komt, kan voor de medewerker die de situatie moet hanteren soms lang duren, ook al gaat het in feite slechts om minuten. Je kunt daarbij het gevoel krijgen er alleen voor te staan. Bij deze schokkende gebeurtenissen en stresserende situaties binnen de werkcontext speelt mee dat je als hulpverlener een bepaalde taak en verantwoordelijkheid hebt. De persoonlijke band die je binnen het professionele kader met de patiënten ontwikkelt, maakt je ook meer kwetsbaar. De situatie kan heel complex zijn en heel wat vragen en gevoelens oproepen waarmee je blijft zitten, zowel voor jezelf als tegenover je collega s: heb ik dit wel goed aangepakt? Als we nu dàt hadden gezegd of gedaan, misschien was het dan niet gebeurd. Het is belangrijk ervan uit te gaan dat je niet niets kunt doen (afwachten, of het aan collega s overlaten, is ook iets doen en dat is niet noodzakelijk verkeerd). Iedereen handelt zo goed mogelijk volgens de informatie en mogelijkheden waarover hij of zij op een bepaald moment beschikt. Het heeft geen zin schuldigen te zoeken voor bepaalde fouten. In het algemeen kunnen we uit wat gebeurd is wel leren wat eventueel beter kan verlopen, maar een nieuwe concrete situatie houdt toch weer onvermijdelijk risico s in. 8
2. Mogelijke normale reacties na een schokkende gebeurtenis De ervaring van een schokkende gebeurtenis is voor ieder individu erg persoonlijk. De emotionele en lichamelijke reacties na een dergelijke ervaring zijn vaak intens, verwarrend en soms erg angstaanjagend. Mensen verschillen in de manier waarop ze reageren bij confrontatie met een vaak onverwachte en ongewone gebeurtenis. Bij de ene persoon kunnen de reacties van korte duur zijn, bij de andere kunnen ze langer aanwezig en intenser zijn. Je bevindt je dan in een verhoogde emotionele kwetsbaarheid. Belangrijk om te onthouden is dat de mogelijke gevolgen van een schokkende gebeurtenis NOR- MALE REACTIES OP EEN ABNORMALE SITUATIE zijn! In het volgende vind je een beschrijving van een aantal mogelijke reacties na een ingrijpende gebeurtenis. Deze informatie kan je helpen om eigen reacties of die van betrokken collega s beter te begrijpen en er zodoende beter mee om te gaan. Hoe kan je je voelen na een schokkende gebeurtenis? - Meer alert Je gaat extra alert en verhoogd waakzaam zijn voor potentiële nieuwe gevaren. - Machteloosheid De gebeurtenis was zo plots en overweldigend dat je een sterk gevoel van machteloosheid en hulpeloosheid kunt ervaren: je had te weinig invloed op de gebeurtenis, je kon te weinig doen, je hebt geen vat op de gevolgen van de gebeurtenis... - Verdrietig Het verlies van je vroegere kijk op het leven kan intens verdriet veroorzaken. Ook vroegere idealen, waardevolle materiële dingen, lichamelijke gezondheid, vertrouwen... kunnen ernstig verstoord geraken, zodat je bijzonder neerslachtig of verdrietig kan worden. - Angstig Een schokkende gebeurtenis kan je relatieve en vanzelfsprekende gevoel van veiligheid en controle schaden. Bepaalde soorten angsten kunnen voorkomen: angst bij het horen van harde geluiden, angst om beschuldigd te worden van verkeerd handelen, angst voor controleverlies, angst om in te storten, angst voor de toekomst... - Kwaad en woedend Je kan kwaadheid voelen om de onrechtvaardigheid of zinloosheid van het gebeurde of tegenover personen die verantwoordelijk geacht worden voor de gebeurtenis. Je kan je kwaad voelen bij gebrek aan erkenning, steun of begrip. Of je merkt bij jezelf een kwaadheid die niet meer evenredig is met kleine dingen die achteraf gebeuren. Vragen over het gebeurde kunnen ertoe leiden dat je beschadigd gevoel van veiligheid en vertrouwen omslaat in wantrouwen. 9
- Schuldig In plaats van je opgelucht te voelen dat je de gevolgen overleefd hebt of er zonder kleerscheuren uit gekomen bent, komt het vaak voor dat je je schuldig gaat voelen. Je hebt een gevoel van falen als hulpverlener, je vindt van jezelf dat je beter had kunnen handelen, meer verantwoordelijkheid had moeten nemen of dat je de gebeurtenis beter had kunnen voorzien en voorkomen. - Verdoofd De schok van een gebeurtenis kan maken dat je je verdoofd en emotioneel uitgeput voelt. Je kan je suf voelen en minder in contact zijn met je eigen gevoelens. De belangstelling voor vroegere persoonlijke interessepunten en activiteiten kan tijdelijk op een laag pitje geraken. Je voelt je weinig gemotiveerd, lusteloos en minder geïnteresseerd in anderen. Ook volgende reacties kunnen zich voordoen: - Herbelevingen en/of flashbacks Herbelevingen zijn schrikreacties of heftige reacties die voor de buitenwereld onbetekenend zijn maar voor het slachtoffer de gebeurtenis terug oproepen. bijv. schrikken van telefoongeluid, het doet je denken aan slecht nieuws. - Dromen en/of nachtmerries Na een schokkende gebeurtenis tracht je je ervaringen te verwerken, o.a. door te dromen. Dit kan je slaapritme ernstig verstoren. - Aandachts- en concentratieproblemen Tijdens een ingrijpende gebeurtenis komt je concentratieniveau erg hoog te liggen. Achteraf kunnen stressreacties en vermoeidheid je concentratie tijdelijk verzwakken. Het is dan ook begrijpelijk dat je een aantal dagen nodig hebt om je concentratievermogen opnieuw te normaliseren. 10
Wat zijn mogelijke lichamelijke reacties na een schokkende gebeurtenis? Naast emotionele overbelasting kan een schokkende gebeurtenis heel wat vervelende maar eveneens NORMALE lichamelijke reacties veroorzaken. Net zoals de verschillende emoties die je kan ervaren, kunnen lichamelijke reacties van korte duur zijn of langere tijd het dagelijkse leven verstoren. De meest voorkomende lichamelijke reacties na een schokkende ervaring worden hieronder opgesomd. - terugkerende vermoeidheid en lichamelijke uitputting - verlamd gevoel in het lichaam - spierpijnen - nek- en rugpijn - hoofdpijn: zowel spanningshoofdpijnen als migraine - oorsuizingen - beklemd en bevangen gevoel ter hoogte van de borst - ademhalingsmoeilijkheden: oppervlakkige en korte ademhaling, hyperventilatieklachten - ongewoon trillen en beven - snel of frequent zweten - moeilijke spijsvertering: braakneigingen, diarree, constipatie, gasvorming in maag en/of darmen, buikpijn - eetstoornissen: veel of weinig eten, vermageren of gewichtstoename - menstruatieklachten - verandering in seksuele gevoelens 11
Hoe sta je meestal in contact met anderen na een schokkende gebeurtenis? Een ingrijpende gebeurtenis kan je gewone manier van doen duidelijk in de war brengen. Je voelt je niet zoals anders, je vraagt je af wat er met je gebeurt en je kan vervreemden van je omgeving. Zowel het contact met eigen familieleden als met collega s op het werk kan er tijdelijk anders gaan uitzien. Soms ervaar je te weinig steun, begrip of erkenning vanuit de directe omgeving, of vind je de juiste woorden niet om je eigen ervaringen te kunnen delen. De kwetsbare toestand waarin je je bevindt na een schokkende gebeurtenis en soms maanden nadien, kan reeds aanwezige spanningen in relatie tot collega s of in je privé-leven versterken of zelfs ondraaglijk doen lijken. Je bent doorgaans extra gevoelig voor commentaar van collega s. Ook kan je het gevoel krijgen er helemaal alleen voor te staan en het geloof in de hulp van anderen verliezen. Zorgelijke gedachten kunnen eveneens een hinderpaal zijn in het zoeken van steun en hulp, daar waar je die juist goed kan gebruiken. Vergeet niet dat naasten en betrokken collega s vaak niet liever vragen dan hulp te kunnen bieden. 12
3. Wat kan je zelf doen? Hierna brengen we in een aantal punten onder de aandacht wat je zelf kan doen, soms samen met collega s, eventueel georganiseerd binnen een gestructureerd kader. Uitgaande van de situatie waarin je een schokkende gebeurtenis kan meemaken, overlopen we de verschillende momenten waarop je iets kan doen: vooraf, tijdens, onmiddellijk na een schokkende gebeurtenis, vóór je die dag naar huis gaat, en de periode nadien. Heel wat van de aangehaalde punten zijn ook nuttig bij het omgaan met meer aanhoudende stresserende ervaringen op het werk. Wat kan je vooraf doen? - Weten wat kan gebeuren Het is een bekend fenomeen dat mensen rationeel wel weten dat ze getroffen kunnen worden door een ernstige gebeurtenis, maar er nauwelijks bewust bij stil staan. De kans getroffen te zullen worden door onheil wordt onderschat. Wanneer je weet waar je aan toe bent, ben je al een stukje voorbereid. Dat kan je schrikreactie na een incident doen verminderen. Het loont dus de moeite op de afdeling even stil te staan bij wat er zou kunnen gebeuren en hierover te praten met collega s. - Werkbelasting organiseren De basis waarop een incident ingrijpt, is bepalend voor de gevolgen ervan. Iemand die bloot staat aan chronische stressoren, spreekt zijn bronnen van coping voortdurend aan en beschikt dus over minder draagkracht voor nieuwe traumatische gebeurtenissen. Daardoor kan de impact van een traumatisch gebeuren groter zijn en wordt ook de kans op klachten groter. Om de chronische belasting te verminderen kan het helpen je werk goed te organiseren: wissel erg belastende zaken af met zaken die minder belastend zijn (als dit mogelijk is) en maak ook tijd voor een welverdiende (koffie)pauze. - Binnen het normale werkoverleg aandacht voor persoonlijke belasting Het is zinvol het normale werkoverleg zodanig vorm te geven dat er regelmatig (binnen een gestructureerd kader) aandacht wordt geschonken aan meegemaakte gebeurtenissen en alle zaken die daarmee samengaan. Het kan helpen wanneer tijdens een vast moment expliciet ruimte gemaakt wordt voor hetgeen is voorgevallen. Praten is een manier van (h)erkenning geven aan de impact van het gebeurde. Wanneer binnen het programma van de afdeling voor deze gesprekken effectief tijd en ruimte wordt gemaakt, kan dit bijdragen tot normalisering van het hele gebeuren. - Op de hoogte zijn van de te volgen afspraken of procedures tijdens en na een incident Weten wat er te doen is, wie wat doet en wat je niet hoeft te doen, geeft houvast en steun. 13
- Ga ook even na waar of bij wie je terecht zou kunnen Als het incident of de gevolgen je toch te veel in beslag zouden nemen, bedenk dat zowel steun van collega s als van partner / familie belangrijk is. - Eet gezond en neem voldoende nachtrust Stress gaat gepaard met een verminderde werking van het immuunsysteem; een gezonde voeding en voldoende nachtrust kunnen helpen je gezondheid op peil te houden. - Bouw ook buiten je werk voldoende ontspanning in Neem geen werk mee naar huis, verlaat de werkplek niet alleen fysiek maar ook mentaal. Wanneer je merkt dat je tijdens vrije momenten vaak aan het werk denkt, kan het helpen deze afstandsname te visualiseren. Bijvoorbeeld, stel je voor hoe je spullen op je bureau, in de kast of op een andere plek achter slot liggen en daar blijven liggen. - Oefen op een rustbevorderende ademhaling Tijdens momenten van spanning kan een goede buikademhaling je helpen om te ontspannen (bijvoorbeeld drie tellen diep inademen en dan zes tellen uitademen). Wat kan je tijdens een voorval doen? - Benoem wat je doet of gaat doen. - Spreek elkaar bevestigend toe. - Zorg bij een langer durende interventie indien mogelijk voor een rustpauze, wissel elkaar af zodat het voor iedereen draaglijk blijft. - Let op je ademhaling. Drie tellen goed inademen en dan zes tellen uitademen, kan helpen om te ontspannen. Daarvoor is het echter wel noodzakelijk dat je dit vooraf hebt ingeoefend. - Bewaak je grenzen en ook die van je collega s. Durf dit aan te geven. Wat kan je onmiddellijk na een incident doen? - Maak tijd voor wat je nodig hebt: iets drinken, praten, gevoelens Zorg goed voor jezelf en laat voor jou zorgen. Probeer contact te houden op een manier die goed aanvoelt voor jou. Als het je kan helpen, probeer de lading die het gebeuren met zich meebracht te uiten. 14
Wat kan je doen voor je die dag naar huis gaat? - Neem hulp en steun van collega s aan en vraag er ook zelf naar. - Praten over het gebeuren kan een enorme opluchting betekenen. Zorg ervoor dat je in de mate van het mogelijke met een gerust gevoel naar huis kan gaan, zodanig dat dit het terugkeren naar het werk kan vergemakkelijken. - Rij voorzichtig en let op in huis, ongelukken komen vaker voor na intense stresssituaties. Kan je zelf veilig huiswaarts of heb je hulp nodig? Wat kan je in de periode nadien doen? - Neem je tijd Een goede verwerking vraagt veel tijd en aandacht. In functie van je eigen nood kan het zinvol zijn over het gebeuren te praten. Door herinneringen en emoties te delen en te verwoorden, kan je meer greep krijgen op het gebeuren, kan het zoeken naar betekenissen gemakkelijker worden en kunnen stressreacties afnemen. - Praat erover met collega s Je kan steun en erkenning zoeken bij collega s. Het is belangrijk dat je je verhaal kan doen in de mate dat je het nodig hebt. - Praat erover met je naaste omgeving Familie en vrienden kunnen een enorme steun betekenen. Bovendien kunnen ze je op die manier ook de ruimte geven en begrip opbrengen voor jouw reacties, bijv. stil zijn of prikkelbaar zijn. Rekening houdend met het beroepsgeheim mag je je persoonlijke ervaringen wel delen. - Pas relaxatieoefeningen toe die je misschien gemakkelijker in staat stellen op een bewuste manier met de ervaring om te gaan. - Bewaak je grenzen Het meemaken van een schokkende gebeurtenis kan tijdelijk je kwetsbaarheid verhogen. Hou hiermee rekening. 15
4. Wat kan je als collega doen? Concrete dingen die je voor de betrokkene kan doen - Hou contact. Laat zien dat je er bent. Denk daarbij aan eenvoudige dingen: een tasje koffie of een glas water, een tissue - Luister actief. Een luisterend oor is belangrijker dan het daadwerkelijk oplossen van het probleem. Bevorder dat de betrokkene over het voorval kan praten. Geef ook aan dat wat de betrokkene doormaakt normale reacties zijn op zo n ongewone gebeurtenis. - Bied je hulp vragend aan zodat de betrokkene alle mogelijkheden heeft deze te weigeren. Wanneer iemand aangeeft er niet met jou over te willen praten, kan je nagaan of de betrokkene iemand kent met wie hij/zij er wel over wil praten. Benadruk eventueel de noodzaak van een goed gesprek. 16
- Bied hulp bij het afwerken van de procedure: de registratie van een incident, aangifte van ongeval of schade, afspreken van een moment om in het eigen team over het gebeuren te praten - Ga na of zorg ervoor dat de betrokkene veilig naar huis kan gaan. - Organiseer eventueel een nabespreking. Reacties die de omgeving beter niet geeft - Sterk relativerende uitspraken of snel aan het probleem voorbij gaan. Bijv. Het had erger gekund of Het is toch goed afgelopen. - Enkel nieuwsgierig vragen naar feiten en niet peilen naar algemeen welbevinden en emoties, enkel geïnteresseerd zijn in het sensationele van het verhaal. - Aanwakkeren van het slachtoffergevoel. Bijv. Zoiets moet jou toch altijd overkomen - Wijzen op de eigen schuld of het beroepsrisico. Bijv. Dat hoort er bij als je voor deze sector kiest. - Praten over eigen ervaringen (die misschien nog erger waren) ook al is het de bedoeling het leed van de ander te verzachten. - Te ver doorgedreven raadgevingen. Bijv. Als ik jou was... 17
5. Wanneer zoek je professionele hulp? Een schok verwerken is het gebeuren een plaats geven in je leven, opnieuw grip vinden. Dit vergt tijd en energie. Een nieuw evenwicht vind je meestal binnen 3 tot 6 maanden. Indien je klachten na 6 maanden nog even intens en/of frequent blijven, zoek je best professionele hulp. Hoe zie je dat de verwerking vastloopt? - Herbeleving blijft of neemt toe. Herinneringen, flashbacks, dwanggedachten, nachtmerries blijven aanwezig of nemen zelfs toe. - Vermijding blijft of neemt toe. Je blijft mensen en/of situaties vermijden. - Emoties blijven even intens of worden heviger. Je verdriet, je angst, je irritatie, je boosheid blijven even intens of vergroten. Ook leegheid, apathie, uitputting, cynisme en/of bitterheid kunnen aanwezig blijven. - Lichamelijke spanning blijft. Hartkloppingen, hoofdpijn, hyperventilatie verminderen niet. Je slaapproblemen blijven. Je blijft overdreven alert. - Alcoholgebruik, roken en/of medicatiegebruik nemen toe. Sinds de schok drink of rook je meer of zelfs teveel. Sinds het gebeuren neem je medicatie. - Disfunctioneren. Op het werk en thuis blijft de gebeurtenis je gedrag verstoren. Je dagelijks functioneren blijft belemmerd. Je relatie met je partner, je kinderen, je collega s lijdt hieronder. Sommige situaties kunnen het moeilijker maken om een nieuw evenwicht te vinden: - Je bent (lange tijd) geconfronteerd met machteloosheid, paniek of een mislukte reddingspoging. - Mensen rondom je reageerden erg emotioneel of heftig tijdens het gebeuren. - Na de schok was er weinig begrip en erkenning of nauwelijks een rustmoment. - Op je werkplek ervaar je spanning/conflicten met collega s. - Je omgeving minimaliseert het gebeuren of reageert verwijtend. - Je krijgt (publiek) de schuld. - Je staat alleen, zonder sociaal netwerk of je netwerk brokkelt af. - Vóór de gebeurtenis was je psychisch al wat kwetsbaarder. - Je vindt het moeilijk om zelf inzicht te krijgen in je eigen reacties (voelen, denken, handelen). 18
6. Procedures vanuit de organisatie Procedure Stress Support Team Algemene doelstelling Bieden van goede zorg na een schokkende gebeurtenis voor medewerkers van het psychiatrisch centrum. Acties Preventie en sensibilisatie Streven naar een cultuur waarin er aandacht is voor het effect van een schokkende gebeurtenis op medewerkers van het psychiatrisch centrum en waarin collegiale zorg normaal is. Geven van informatie over mogelijke reacties na een schokkende gebeurtenis. Belang aantonen van 1ste opvang door collega s en leidinggevenden. Nazorg door SST Aanbieden van gesprekken, in groep of individueel, aan medewerkers die direct of indirect betrokken waren bij een schokkende gebeurtenis (ondersteunend, erkennend, normaliserend, screenend, psycho-educatief). Bereikbaarheid E-mail: du.pc.stress.support@emmaus.be GSM (voice mail): 0498 / 90 47 58 Procedure veilige zorg Raadpleeg de procedure Veilige zorg voor medewerkers - omgaan met gewelddadig en ander grensoverschrijdend gedrag op intranet. Procedures voor schadevergoeding. Indien je tijdens het werk een lichamelijk letsel en/of stoffelijke schade opliep, zijn de volgende procedures van kracht: - Bij lichamelijk letsel Raadpleeg de procedure Arbeidsongeval op intranet. - Bij stoffelijke schade Raadpleeg de procedure Schade aan persoonlijk materiaal personeel op intranet. 19
7. Aanspreekpunten - Uw directe verantwoordelijke - Stress Support Team: - Bart De Boeck, ergotherapeut De Fase A - Kathleen Loyens, afdelingsverantwoordelijke De Spinnaker - Tim Rypens, sociotherapeut De Fase A - Ingrid Stuyck, afdelingsverantwoordelijke Het Raakpunt en De Wending - Peter Symons, sociotherapeut De Wending - De volgende personen kunnen, gezien hun functie, ook rechtstreeks gecontacteerd worden: - Bart De Boeck, opleider therapeutisch veiligheidshandelen - Departementale directeurs - Dr. H. Stevens, arbeidsgeneesheer 20
8. Literatuur Scriptie LOYENS K. Opvang voor hulpverleners na een schokkende gebeurtenis, evaluatie van 4 jaar Stress Support Team binnen PZ Sint-Norbertus Duffel, 2009, 78 pp. Boeken AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition, Text Revision, Washington DC, American Psychiatric Association, 2000, 933 pp. DRS BERGSMA A & DRS K VAN PETERSEN, Psychologie van A tot Z, Utrecht, Het Spectrum B.V., 2004, 373 pp. BUIJSSEN H. Traumatische ervaringen van verpleegkundigen. Als je beroep een nachtmerrie wordt, Tilburg, Elsevier Gezondheidszorg, 2002, 189 pp. DE SOIR E. Een heel klein beetje oorlog, Omgaan met traumatische ervaringen, Tielt, Lannoo, 2006, 323 pp. DE SOIR E. Op het netvlies gebrand. Traumatische stress bij hulpverleners, Antwerpen/ Apeldoorn, Garant Uitgevers, 2000, 157 pp. DERENETTE A. Omdat helpen ook pijn kan doen. Secundaire traumatisering gespecifieerd naar hulpverleners van diensten Slachtofferhulp in Vlaanderen, Kortrijk, Katho-Ipsoc, 2004, 95 pp. FIGLEY CH. R. Compassion Fatigue, Coping with Secondary Stress Disorder in Those Who Treat the Traumatized., New-York & London, Brunner-Routledge, 1995, 268 pp. FISCHER G. Raadgever bij trauma s, Eerste hulp bij ernstige psychische belasting, Deventer, Uitgeverij Ankh-Hermes bv, 2004, 151 pp. Tijdschriften BERENDSEN S. De behandeling van traumagerelateerde klachten na rampen en mogelijke dilemma s. Psychologie en gezondheid, 2008, jg. 36, nr.3, p. 147-152. CRETEN T. Slachtofferopvang en crisisinterventie: DSM IV omschrijving van Post Traumatische Stress Stoornis, Depressie en Acute Stress Stoornis. Brussel, NVKVV Vervolmaking voor verpleegkundigen en vroedvrouwen, 2000, 5 pp. 21
PENTERMAN E.J.M. Agressie tijdens crisisdiensten van de GGZ. Tijdschrift voor psychiatrie, 2006, jg. 48, nr. 6, p. 477-479. RENDERS F. Critical Incident Stress management: Opzet en randvoorwaarden, Psychiatrie & Verpleging, Tijdschrift voor hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg, 2008, jg. 84, nr. 6, p. 378 382. VAN EMMERIK A. e.a. Geen preventief nut van eenmalige debriefing na psychologisch traumatische gebeurtenissen: meta-analyse. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, 2003 26 april, 147 (17), p. 809 812 Brochures Cel Publicaties van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, Wegwijs in de preventie van de psychosociale belasting op het werk: stress, geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag, Brussel, Drukkerij Bietlot, 2007, 72 pp. Websites BUIJSSEN H. Verder met je werk na agressie en bedreiging, www.traumaopvang.com/ ArtNaAgressie, 2003. DAESELEIRE T. Preventiebeleid bij schokkende gebeurtenissen. Milieusymposium St-Norbertus te Duffel, 1oktober 2004, www.thehumanlink.be, Publicaties, 2004. DAESELEIRE T. Traumaopvang en nazorg. Preventief beleid rond traumatische of schokkende gebeurtenissen. www.thehumanlink.be, Activiteiten, 2009. DAESELEIRE T. Welzijn op het werk. Kan een behoorlijk niveau van kwaliteit samengaan met een aanvaardbaar niveau van werkdruk en met minder last?, ISW Prevent, www.isw.be, 2003, 24 pp. EVERLY G. & J.T. MITCHELL, Critical Incident Stress Management CISD, A New Era and Standard of Care in Crisis Intervention, http://www.icisf.org/inew_era.htm, 1997. LIEFHEBBER S. e.a. Beroepscompetentieprofiel mbo-verpleegkundige, ten behoeve van onderwijsexperiment, Utrecht, www.venvn.nl, Publicaties, 2007, 120 pp. OLFF. M., De Post traumatisch Stress Stoornis en onbegrepen lichamelijke klachten, http://www.empty-memories.nl/science/ptss_olff.pdf, 2007, 18 pp. 22
ROSE SC. e.a., Psychological debriefing for preventing post traumatic stress disorder (PTSD). http://www.cochrane.org/reviews/en/ab000560.html, Cochrane Database of Systematic Reviews 2002, Issue 2. Art. No.: CD000560. SIJBRANDIJ M. early interventions following psychological trauma, www.amc.nl, 2007. SPREEUWERS D. e.a., Signaliseringsrapport beroepsziekten 07. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, http://www.beroepsziekten.nl/datafiles/ NCvB%20SR07%20DEF.pdf, 2007, 140 pp. VAN BOUWELEN M. Psychologische opvang en debriefing, www.vvvs.be/ spoedgevallen/jg19-3, 2001, p. 30-33. 23