25 november 2015
Achtergrond & doelstelling Op 19 april 2015 vierde Intel de vijftigste verjaardag van de Wet van Moore. Gordon Moore, één van de oprichters van de Amerikaanse chipfabrikant Intel, heeft in 1965 voorspeld dat het aantal transistors in een geïntegreerde schakeling door de technologische vooruitgang elke twee jaar verdubbelt. Dit onderzoek brengt in kaart hoe de Nederlander denkt over de digitalisering van onze samenleving. Is de consument zich bewust van de technologische vooruitgang? En wat vindt de consument van de digitalisering van onze samenleving? Welke kansen en bedreigingen zijn aan de orde?
Onderzoeksopzet Uitgevoerd door Trendbox Methode: online (self-completion) Doelgroep: personen in de leeftijd van 16 jaar en ouder (nationaal representatief). Steekproefgrootte: n=1.114 (netto) Quotering van de steekproef was conform Gouden Standaard, de branchenorm voor nationaal representatief onderzoek. Onderzoeksperiode: 7 september t/m 16 september 2015
MANAGEMENT SUMMARY I Tweederde van Nederland is (zeer) positief over de rol die digitale technologie momenteel in hun leven speelt. Vrijwel niemand is hierover negatief. Vier uit iedere tien ondervraagden zijn zelfs van mening dankzij technologie een gelukkiger leven te leiden. Een nog grotere groep (60%) is het ermee eens dat digitale technologie de wereld beter heeft gemaakt en zelfs kan helpen de kloof tussen arm en rijk te overbruggen. Dat technologie sterk is geworteld in onze samenleving en ons helpt, blijkt ook uit het feit dat een ruime meerderheid (59%) aangeeft niet probleemloos door het leven te kunnen zonder technologie. Onder 16-24 jarigen loopt dit zelfs al snel op naar tweederde. Maar van deze groep geeft dan ook meer dan de helft aan door digitale technologie een gelukkiger leven te leiden. Mannen geven in meerdere mate aan dan vrouwen wel zonder technologie te kunnen, alhoewel alleen een praktijktest deze battle of the sexes zal kunnen beslechten. De sterke geworteldheid van digitale technologie in onze samenleving wordt onderstreept door een gezonde portie Nederlanders die inmiddels een hang heeft naar een levensstijl zonder enige digitale technologie. Deze tegenbeweging is iets meer dan een kwart in omvang. Opvallend is het aandeel 35-49 jarigen hierin. Iets dat ook zou kunnen duiden op een hang naar ontsnapping aan de dagelijkse sleur. Bankieren, reizen, winkelen, mobiliteit, entertainment en onderwijs zijn onderwerpen die in onze huidige samenleving het meest profiteren van de invloed van digitale technologie. Daar is de meerderheid van Nederland het over eens en dus (zeer) positief over.
MANAGEMENT SUMMARY II Van de zaken die kritischer beoordeeld worden - zoals de invloed van digitale technologie op onze privacy, wereldvrede, het milieu, persoonlijke veiligheid en onze ouderen - wordt verwacht dat daar de komende 10-15 jaar, alhoewel met kleine stapjes, verbeteringsslagen in zullen worden gemaakt. Deze verbeterslagen worden tevens verwacht in de gezondheidszorg, energie efficiency, overheidsdiensten, onderwijs en in de prijs van producten en diensten. Zaken waarover Nederlanders wat de invloed van digitale technologie betreft gematigd positief zijn. Inzake de invloed van digitale technologie op werkgelegenheid zijn vier op de tien Nederlanders positief. Een iets grotere groep is (44%) neutraal en 15% is (vrij) negatief. Bijna iedereen (88%) is er van doordrongen dat er toekomstig totaal andere soorten banen zullen zijn door de opkomst van technologie en zelfs acht op tien Nederlanders zijn zelfs van mening dat digitale technologie in de komende 5 jaar nieuwe soorten banen zal opleveren. Daar tegenover staat dat een derde zich zorgen maakt te worden vervangen door een robot, met name lager opgeleiden en lagere inkomensgroepen zijn deze mening toegedaan. Tegenover deze pessimisten staat een even grote groep die juist van mening is dat digitale technologie meer banen zal opleveren dan er door verloren gaan. Met name hoger opgeleiden en de hogere inkomensgroepen zijn dit van mening.
MANAGEMENT SUMMARY III Een volledige overname door computers lijkt voor een ruime meerderheid nog steeds een ver van mijn bed show. Driekwart van Nederland is het ermee oneens dat in de toekomst computers hun hele leven zullen overnemen. Onder diegenen die deze overname wel verwachten, zijn opvallend meer jongeren (16-24). Het grootste zorgenkindje van digitale technologie is nog altijd onze veiligheid en privacy. Ruim driekwart van Nederland maakt zich zorgen over privacy. Onder 65+ ligt dit nog net even hoger. De zorg om cybercriminaliteit en identiteitsdiefstal ligt ongeveer op een vergelijkbaar niveau en ook hier zien we dat met name ouderen zich zorgen maken. Wel zijn dit een tweetal punten (privacy en veiligheid) waarvan Nederland verwacht in de toekomst onder invloed van digitale technologie (lichte) verbeteringen te realiseren. Daarnaast vinden acht op de tien Nederlanders dat er betere wetten moeten komen om digitale ontwikkelingen bij te kunnen benen. Momenteel wordt digitale technologie dus breed gedragen binnen de hele Nederlandse maatschappij. Kijkend naar de toekomst dan kantelt dit beeld aanzienlijk en zien we een tweedeling ontstaan. Over de rol die digitale technologie in de toekomst zal spelen, is een bescheiden 42% positief (dit zijn met name hoger opgeleiden en hogere inkomens). Veel van de huidige toepassingen worden door Nederland positief beoordeeld, of misschien eerder voor lief genomen, en lijken aan een soort plafond wat verwachtingen en dromen betreft te zitten. Over de hele linie verwacht men, binnen nu en vijftien jaar, ten aanzien van digitale technologie weinig echt spectaculaire ontwikkelingen. Wat dit aangaat lijkt er veel ruimte in de markt te zitten voor baanbrekende innovaties. De huidige toekomstverwachtingen onder Nederlanders zijn wat ingedut, zo lijkt het.
MANAGEMENT SUMMARY IV Diegenen die zich zorgen maken (6 uit 10) over de rol van digitale technologie in de toekomst zijn vooral lager opgeleiden, vrouwen en de lagere inkomens. Deze bezorgden zijn meer dan gemiddeld bang hun baan te verliezen door technologische ontwikkelingen (robotisering). Daarnaast zijn ze aarzelend ten aanzien van alle technologische facetten. Hierbij valt op dat facetten die faciliteren in aansluiting bij toekomstige ontwikkelingen (zoals educatie) en die kunnen bijdragen aan een beter of gelukkiger leven (zoals gezondheid) ook minder worden omarmd. Mogelijk dat deze groep de kansen die technologie biedt niet kan of niet wil zien. Het lijkt er dus op dat wat betreft digitale technologie in de toekomst een tweedeling aanstaande is. De motor hierachter is hoofdzakelijk opleiding en inkomen gerelateerd. Onder jongeren, hoewel momenteel de uitgesproken digitale optimisten, zit de grootste discrepantie tussen huidige mening en het toekomstbeeld. Het optimisme van nu wordt niet doorvertaald naar de toekomst. Sterker, jongeren hebben het meest pessimistische toekomstbeeld ten aanzien van de rol die digitale technologie zal gaan spelen.
MANAGEMENT SUMMARY V Wat verder opvalt Bankieren: met name jongeren en hogere inkomens zijn en blijven hierover uitgesproken positief. Reizen: met name modale en hogere inkomens zijn hierover positief Winkelen: hoe ouder men wordt, des te kritischer. Hoe hoger het inkomen, des te meer positief. Mobiliteit: jongeren en ouderen zijn hierover positiever. Hoe hoger het inkomen des te positiever. Entertainment: hoe jonger des te positiever. Jongeren zijn en blijven hierover zeer positief. Meer urban. Onderwijs: met name jongeren zijn en blijven positief. Hoe hoger het inkomen en opleiding, des te positiever. Gezondheidszorg: mannen bovengemiddeld positief, hetzelfde geldt voor jongeren en ouderen. Energie efficiency: met name mannen zijn en blijven positief. Hoe hoger het inkomen, des te positiever. Overheid: met name 16-34 jarigen zijn en blijven hierover positief. Voor inwoners uit zuid Nederland geldt hetzelfde. Prijzen van producten en diensten: mannen, 25-34 jarigen en inwoners uit het oosten van Nederland zijn bovengemiddeld positief
Digitale Samenleving: Overzicht van de belangrijkste resultaten
Waar baseert men de mening op? 82 85 84 85 82 76 U heeft net uw mening gegeven over de invloed van digitale technologie op diverse onderwerpen voor nu en in de nabij toekomst. Als u denkt aan de mening die u heeft gegeven, kunt u dan aangeven waarop deze is gebaseerd? MEERDERE ANTWOORDEN ZIJN MOGELIJK 53 39 44 36 38 29 9 17 17 7 6 3 17 20 14 15 18 16 Mijn eigen gevoel Mijn eigen ervaring De mening/ervaring van vrienden/familie/collegas Wat ik lees en hoor in de media Totaal 16-24 25-34 35-49 50-64 65+
Huidig gevoel bij digitale technologie Wat is uw gevoel bij de rol die digitale technologie in uw leven speelt? # tweederde van Nederland is (zeer) positief over de rol van digitale technologie in hun leven. Slechts een enkeling is hierover mild negatief (2%). Niemand is uitgesproken negatief. 13 54 30 2 Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief
Huidig gevoel bij digitale technologie Wat is uw gevoel bij de rol die digitale technologie in uw leven speelt? # Mannen en jongeren zijn positiever. Vrouwen en 65+ -ers zijn relatief het minst positief. Totaal 13 54 30 2 Man 18 56 25 11 Vrouw 8 53 36 3 16-24 20 61 17 2 25-34 16 61 21 11 35-49 14 52 32 2 50-64 10 52 35 2 1 65+ 7 50 40 3 1 Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief
Huidig gevoel bij digitale technologie Wat is uw gevoel bij de rol die digitale technologie in uw leven speelt? # The innovators zijn het meest positief. De laggards het minst positief. Totaal 13 54 30 2 Innovators 48 45 7 0 Early adopters 33 59 7 0 Early majority 8 65 26 1 Late majority 3 46 47 4 1 Laggards 0 11 74 12 3 Zeer positief Positief Neutraal Negatief Zeer negatief
Invloed van digitale technologie op diverse onderwerpen (in%) Kunt u per onderwerp aangeven in hoeverre u vindt dat dit OP DIT MOMENT positief of negatief wordt beïnvloed door digitale technologie? 67 64 61 58 58 56 48 47 46 44 44 44 44 41 41 36 34 33 33 32 32 31 19 16
Onderwerpen die nu en over 10-15 jaar (zeer) positief worden beïnvloed door digitale technologie (in%) Kunt u per onderwerp aangeven in hoeverre u vindt dat dit OP DIT MOMENT positief of negatief wordt beïnvloed door digitale technologie? Kunt per onderwerp aangeven in hoeverre u denkt dat dit OVER 10 TOT 15 JAAR positief of negatief zal worden beïnvloed door digitale technologie? 67 64 60 59 61 58 58 58 55 54 56 57 1-7 -5-3 -3-4 Bankieren Reizen Winkelen Mobiliteit Entertainment Onderwijs huidige mening toekomstige mening verschil + verschil -
Onderwerpen die nu en over 10-15 jaar (zeer) positief worden beïnvloed door digitale technologie (in%) Kunt u per onderwerp aangeven in hoeverre u vindt dat dit OP DIT MOMENT positief of negatief wordt beïnvloed door digitale technologie? Kunt per onderwerp aangeven in hoeverre u denkt dat dit OVER 10 TOT 15 JAAR positief of negatief zal worden beïnvloed door digitale technologie? 48 47 51 46 46 49 49 41 44 44 4446 4442 41 41 41 37 4 0 5 5 2 0-7 -2-4 huidige mening toekomstige mening verschil + verschil -
Onderwerpen die nu en over 10-15 jaar (zeer) positief worden beïnvloed door digitale technologie (in%) Kunt u per onderwerp aangeven in hoeverre u vindt dat dit OP DIT MOMENT positief of negatief wordt beïnvloed door digitale technologie? Kunt per onderwerp aangeven in hoeverre u denkt dat dit OVER 10 TOT 15 JAAR positief of negatief zal worden beïnvloed door digitale technologie? 39 36 37 36 34 32 32 33 33 34 31 32 32 31 19 26 21 16 4 7 2 5 7 5-4 -2-2 Sociale binding Geluksgevoel / algemeen welbevinden Kinderen / jongeren Persoonlijke relaties Ouderen Persoonlijke veiligheid Het milieu Wereldvrede Privacy huidige mening toekomstige mening verschil + verschil -
Attitude aan de hand van stellingen
Werk & Werkgelegenheid Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Over 30 jaar zullen mensen totaal andere soorten banen hebben door de opkomst van nieuwe digitale technologie Digitale technologie zal in de komende 5 jaar nieuwe soorten banen opleveren 79 88 93% - 65+ 89% - 65+ 21 12 Digitale technologie zal meer banen opleveren dan dat er door verloren zullen gaan Ik maak mij zorgen dat binnen 10 jaar mijn werk overgenomen zal worden door een robot 35 44% - 65+ 34 37% - Vrouw 65 66 Eens Oneens
Gezondheidszorg Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Digitale technologie kan helpen om de kosten van de gezondheidszorg omlaag te brengen 71 76% - Man 29 Ik vind het prima als mijn gezondheid in de toekomst gecontroleerd en gemonitord wordt door digitale technologie in plaats van de huisarts, verpleegkundige en dergelijke 42 51% - Man 58 Eens Oneens
Mens & Maatschappij Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Digitale technologie kan helpen om de kloof tussen ontwikkelde en onderontwikkelde landen te overbruggen 61 68% - 65+ 39 Digitale technologie heeft de wereld beter gemaakt 60 72% - 25-34 40 Ik maak mij zorgen over de rol die digitale technologie in de toekomst zal spelen 58 62% - 16-24 42 Eens Oneens
Kennis en inzicht Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Ik vind het goed dat er op school computers gebruikt worden voor de les 86 90% - 50-64 14 Digitale technologie is essentieel voor onze economie 84 90% - 65+ 16 Binnen 20 jaar zullen computers intelligenter zijn dan mensen 49 59% - 16-24 51 Eens Oneens
Technologie en het dagelijks leven Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Ik ben bezorgd over mijn privacy in de toekomst 76 79%- 65+ 24 Dankzij digitale technologie leid ik een gelukkiger leven Ik zou probleemloos volledig zonder enige computertechnologie kunnen leven 42 52% - 16-24 41 45% - Man 58 59 Ik vind dat ik te veel verschillende apparaten heb Ik verlang naar een levensstijl zonder enige digitale technologie In de toekomst zullen computers mijn leven helemaal overnemen 27 26 39 43% - 16-24 30% - 35-49 34% - 16-24 73 74 61 Eens Oneens
Veiligheid Kunt u voor ieder van de onderstaande uitspraken aangeven of u het daar mee eens of oneens bent? Er zijn betere wetten nodig om de digitale ontwikkelingen bij te kunnen benen 85 91% - 65+ 15 Ik maak mij steeds meer zorgen over cybercriminaliteit of identiteitsdiefstal 78 86% - 65+ 22 Eens Oneens Bron: onderzoek Digitale Samenleving
Als u 10 tot 15 jaar vooruit kijkt... wat zijn uw drie grootste angsten over digitale technologie? wat zijn drie meest positieve effecten van digitale technologie?
DIGITALE KANSEN Als u 10 tot 15 jaar vooruit kijkt, wat zijn dan de drie meest positieve effecten van digitale technologie volgens u? MAXIMAAL DRIE ANTWOORDEN MOGELIJK 1. Dat digitale technologie revolutionaire nieuwe medische behandelingen zal opleveren voor ziektes zoals Kanker, AIDS, Alzheimer en dergelijke 2. Dat digitale technologie er voor zal zorgen dat mensen met een fysieke handicap normaler kunnen leven 3. Dat digitale technologie er voor zal zorgen dat ik altijd in contact blijf met familie en vrienden, waar ze ook zijn 4. Dat digitale technologie er voor zal zorgen dat ouderen langer een normaal en zelfstandig leven kunnen leiden 42% 33% 26% 26% 5. Dat auto s zichzelf zullen kunnen besturen en veiliger zijn 21% 6. Dat robots gevaarlijke / vieze / saaie taken zullen vervullen 21% 7. Dat digitale technologie het (nog) makkelijker voor mij zal maken om op de hoogte te blijven van het laatste nieuws en de nieuwste ontwikkelingen 18% 8. Dat ik dankzij digitale technologie meer zal kunnen doen in minder tijd 17% 9. Dat digitale technologie mijn leven (nog) gemakkelijker en leuker zal maken 16% 10. Dat ik dankzij digitale technologie zal kunnen werken waar en wanneer ik dat wil 12% (Het Nieuwe Werken) 11. Dat digitale technologie ons in staat zal stellen om sneller te reizen 10% 12. Dat digitale technologie mensen uit verschillende landen dichter bij elkaar zal 9% brengen en de maatschappij vredelievender maken
DIGITALE ANGSTEN Als u 10 tot 15 jaar vooruit kijkt, wat zijn dan uw drie grootste angsten over digitale technologie? MAXIMAAL DRIE ANTWOORDEN MOGELIJK 1. Cybercriminaliteit / digitale fraude 53% 2. Dat ik mijn privacy verlies 38% 3. Dat we te afhankelijk worden van internet 35% 4. Dat digitale technologie zo ingewikkeld wordt dat de overheid en organisaties dit niet meer veilig kunnen beheren 25% 5. Dat mensen dommer zullen worden, doordat ze meer en meer op digitale technologie vertrouwen 25% 6. Dat mijn persoonlijke informatie misbruikt zal worden door de overheid 21% 7. Dat robots steeds meer banen zullen overnemen 20% 8. Dat er een cyberoorlog zal uitbreken 14% 9. Dat digitale technologie te ingewikkeld wordt voor mij 12% 10. Dat kunstmatige intelligentie / robots een bedreiging voor de mensheid zullen vormen 11% 11. Dat digitale technologische ontwikkelingen er voor zullen zorgen dat bedrijven te veel over mij te weten komen 12. Dat digitale technologie een negatieve impact zal hebben op mijn persoonlijke relaties 11% 8%
Wie is verantwoordelijk? Wie is volgens u in de eerste plaats verantwoordelijk voor een veilige, verantwoordelijke en effectieve digitale samenleving? De burger zelf 45 Internationale overheden (zoals de EU) 27 De overheden van individuele landen 21 Commerciële bedrijven 5 Publieke, onafhankelijke organisaties (Consumentenbond, Ombudsman, etc.) 3
Hoe kunnen zorgen of angsten worden weggenomen? De overheid moet onze privacy garanderen Hoe kunnen bedrijven / organisaties / de overheid uw zorgen of angsten over digitale technologie verzachten of wegnemen? Wilt u er drie kiezen uit de volgende mogelijkheden? MAXIMAAL DRIE ANTWOORDEN MOGELIJK 51 Bedrijven, organisaties en de overheid moeten beter samenwerken op het gebied van privacy / security Ze moeten er allemaal voor zorgen dat mensen altijd vóór digitale technologie komen Bedrijven moeten mij de keuze geven of ik al dan niet wil deelnemen aan nieuwe digitale technologische ontwikkelingen De overheid moet een grotere controlerende rol spelen op het gebied van de inzet van nieuwe digitale technologie Bedrijven zouden er verantwoordelijk voor moeten zijn dat hun digitale producten / diensten veiliger en gemakkelijker worden Naarmate robots steeds meer banen overnemen, moet de overheid zorgen voor een eerlijke herverdeling van werk en inkomen Bedrijven, organisaties en de overheid moeten er voor zorgen dat werkgelegenheid altijd belangrijker zal zijn dan kostenbesparingen door de Het algemene belang (het belang van digitale technologie voor de samenleving) moet altijd voor de persoonlijke belangen van individuele burgers komen Bedrijven moeten gebruikers meer zeggenschap geven over de ontwikkeling en het gebruik van digitale technologie 9 15 18 20 29 27 25 24 38
Adaptatie(vermogen)
Adaptatie (vermogen) I Hoe snel koopt of gebruikt u nieuwe digitale technologie? Ik kan niet wachten. Ik koop/gebruik nieuwe digitale technologie zodra dit verkrijgbaar is 3 Ik blijf graag bij op digitaal technologisch gebied, maar wacht wel op reviews in de media of ervaringen van vrienden/familie/collega's voordat ik ga kopen/gebruiken 22 Ik ben wel geïnteresseerd in nieuwe digitale technologie, maar wacht meestal met kopen/gebruiken totdat het gemeengoed is geworden 42 Ik ben niet zo geïnteresseerd in nieuwe digitale technologie. Ik koop/gebruik het pas wanneer ik het idee heb dat dit mij echt voordeel oplevert 25 Ik ben totaal niet geïnteresseerd in nieuwe digitale technologie 8
Adaptatie (vermogen) II Kunt u van ieder van de onderstaande digitale apparaten / technologieën aangeven of u dit zelf wel of niet zou willen gebruiken? Draadloos opladen Slimme apparaten voor thuis (slimme koelkast, slimme energiemeter en dergelijke) Apparaten die mijn gezondheid monitoren 66 79 85 Zelfrijdende auto s Robots voor thuis (bijvoorbeeld een robot-huishoudster) Apparaten die ik op mijn lichaam draag (wearables). Zoals slimme brillen, slimme horloges, slimme armbanden, bionische contactlenzen en Drones die pakketjes door de lucht bezorgen 38 44 49 52 Virtual reality Kunstmatige intelligentie 33 32 Een sexrobot 11