FinQ Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders. Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager

Transcriptie

1 FinQ 2018 Monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden van Nederlanders Auteurs Jorn Lingsma Lisa Jager Projectnummer B3433

2 Achtergrond van de FinQ monitor Nederlanders in staat stellen bewuste keuzes te maken over hun financiën, nu en in de toekomst. Dat is de missie van Aegon. Om invulling te geven aan deze missie is Aegon in 2015 gestart met een monitor van het financieel bewustzijn en de financiële vaardigheden van Nederlanders. Deze monitor moet inzicht geven in hoe financieel bewust Nederland is en op welke manier dit verder verbeterd kan worden. Een dergelijk instrument is nieuw voor de Nederlandse markt en zal jaarlijks het financiële bewustzijn en de financiële vaardigheden van Nederlanders in kaart brengen zodat ook ontwikkelingen kunnen worden gevolgd. Hiervoor heeft Aegon Motivaction de opdracht gegeven kwantitatief onderzoek te doen naar het financieel bewustzijn en de financiële vaardigheden van Nederlanders. Voor de inhoudelijke begeleiding van het onderzoek, vanuit de wetenschap en vanuit de financiële voorlichting, is een expertgroep samengesteld. In deze expertgroep zaten vertegenwoordigers van de Universiteit van Tilburg, de Universiteit van Maastricht, Stichting Weet Wat je Besteedt en Aegon. In samenwerking met de expertgroep is een instrument ontwikkeld waarmee een monitor van deze eigenschappen onder het Nederlands publiek worden uitgevoerd. In deze rapportage doet Motivaction verslag van de ontwikkeling van het meetinstrument voor deze monitor en de uitkomsten van de vierde meting onder een landelijk representatieve steekproef van respondenten. Achtereenvolgens beschrijven we: De totstandkoming van de FinQ-score: de onderliggende factoren van financieel bewustzijn en financiële vaardigheid De ontwikkeling van de FinQ-score en de onderliggende factoren in de tijd (totaal en subdoelgroepen). In de bijlage gaan we in op de methodologische opzet van het onderzoek. 2

3 FinQ Vijf onderliggende factoren Het meetinstrument voor de monitor van het financieel bewustzijn en de financiële vaardigheden Nederland is ontwikkeld door verkennende analyses van opvattingen en overtuigingen van consumenten op het gebied van financiën. Deze maat, de FinQ-score, is opgebouwd uit de onderstaande 5 factoren, psychologische en attitude-factoren. Deze factoren zijn gebaseerd op 29 stellingen over financiën. Kennis, houding en gedrag Psychologisch Geld nu* Meer uitgaven dan inkomsten hebben Behoefte aan controle Financiën op orde willen hebben en het beheersen van uitgaven en risico s Geld straks Bewust en structureel geld apart zetten Geldregelhekel** Uitstelgedrag en desinteresse in geldzaken. De weerzin om je financiën te regelen. Geld later Weten hoe je pensioen geregeld is en financieel goed voorbereid zijn op pensionering *Draagt negatief bij aan totaalscore. Deze factor is in de rapportage verder omgecodeerd weergegeven, zodat een hoge score op deze factor bijdraagt aan een hoge FinQ score. ** Draagt negatief bij aan totaalscore. Een lage score op deze factor draagt bij aan een hoge FinQ score. 3

4 Financieel bewustzijn is overall stabiel De FinQ-score is in 2018 nagenoeg gelijk gebleven; van 99,6 tot 98,9. Ten opzichte van 2016 is de score wel licht gedaald Ontwikkeling FinQ-score 99,6 98,9 Als we kijken naar de onderliggende factoren, zien we dat geldregelhekel onder Nederlanders licht is toegenomen. Daarnaast zijn Nederlanders minder vaker bezig met geld voor nu, maar vaker met geld voor straks. De andere factoren scoren vergelijkbaar met de vorige meting (n=1.021) 2017 (n=1.482) 2018 (n=1.034) FinQ Totaal Ontwikkeling onderliggende factoren 2016 (n=1.021) 2017 (n=1.482) 2018 (n=1.034) Geldregelhekel* Behoefte aan controle Geld nu Geld straks Geld later *Een lage score op deze factor draagt bij aan een hoge FinQ score 4

5 Financieel bewustzijn is afgenomen onder Nederlanders in de leeftijd 25 t/m 44 jaar Er is nog altijd een duidelijk verband tussen leeftijd en de mate waarin men financieel bewust en vaardig is. Naarmate men ouder is, scoort men hoger. Dit kan een effect zijn van leeftijd; men heeft meer tijd gehad om kennis en ervaring op te doen over financiële zaken. Op hogere leeftijd is de kans dat men ooit een complexere financiële handeling heeft verricht, zoals een erfenis ontvangen, verandering van baan of een hypotheek afsluiten, groter. We zien vooral bij de groep 25 t/m 44 jarigen en een afname in het financieel bewustzijn. Deze daling wordt vooral veroorzaakt door de toenemende hekel aan het regelen van financiële zaken en het feit dat men financieel minder in balans is. Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ

6 Toenemende hekel aan het regelen van geld zaken Op totaalniveau hebben Nederlanders iets meer aversie gekregen tegen het bijhouden van financiën. Jongeren t/m 34 jaar hebben de sterkste hekel aan het regelen van hun financiële zaken. Dit is sterk toegenomen onder 25 t/m 34 jarigen. 65-plussers hebben de minste hekel aan het regelen van hun financiën. Psychologisch Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Geldregelhekel* Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ 2018 *Een lage score op deze factor draagt bij aan een hoge FinQ score 6

7 Nederlanders hebben minder behoefte aan controle over hun financiën De jongere leeftijdsgroepen, tot 54 jaar, hebben de minste behoefte aan controle en 65-plussers juist meer. Dit is voor 65-plussers wel afgenomen ten opzichte van Jongeren van 18 t/m 24 jaar hebben juist meer behoefte aan controle ten opzichte van vorig jaar. Psychologisch Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Behoefte aan controle Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ

8 Nederlanders zijn financieel minder in balans Attitude Geld nu Nederlanders zijn financieel minder in balans. De jongere leeftijdsgroepen, 18 t/m 34 jaar, zijn vaker financieel uit balans dan gemiddeld. Dit is sterk toegenomen ten opzichte van t/m 75-jarigen zijn het meest in balans. Laagopgeleiden zijn vaker financieel uit balans dan hoogopgeleide Nederlanders Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ

9 Nederlanders van 18 t/m 24 jaar geven aan vaker te sparen dan ouderen Gemiddeld zijn Nederlanders in vergelijking met 2016 en 2017 in gelijke mate bezig met geld voor straks. Vooral Nederlanders met een (boven) modaal inkomen zijn bezig met geld voor straks. Jongeren t/m 24 geven vaker aan dat zij bezig zijn met geld voor straks en sparen meer dan de andere leeftijdsgroepen. Dit is gestegen ten opzichte van Het spaargedrag van de verschillende opleidingsniveau ligt ten opzichte van 2017 weer dichter bij elkaar. Vergelijkbaar met de situatie in Attitude Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Geld straks Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ

10 Nederlanders pas vanaf ongeveer 55 jaar bezig met pensioen Attitude Geld later Nederlanders met een (boven) modaal inkomen zijn meer bezig met het pensioen dan Nederland gemiddeld. Nederlanders vanaf 55 jaar zijn meer bezig met het pensioen. In vergelijking met 2017 zijn jongeren, 18 t/m 24 jaar, wel meer bezig met geld voor later Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd 18 t/m 24 jaar 25 t/m 34 jaar 35 t/m 44 jaar 45 t/m 54 jaar 55 t/m 64 jaar 65 t/m 75 jaar Opleidingsniveau Hoog Midden Laag Inkomen Beneden modaal Modaal Boven modaal FinQ 2016 FinQ 2017 FinQ

11 Klanten van Aegon hebben een hoger financieel bewustzijn dan Nederland gemiddeld De FinQ-score onder klanten van Aegon is het afgelopen jaar licht afgenomen van 101,4 naar 100,4. Opvallend is dat klanten van Aegon ten opzichte van eerder jaren minder hekel hebben gekregen aan het regelen van hun geldzaken. FinQ Geldregelhekel* Behoefte aan controle Geld nu Geld straks Geld later Klanten Aegon 2016 (n=115) Klanten Aegon 2017 (n=163) Klanten Aegon 2018 (n=110) *Een lage score op deze factor draagt bij aan een hoge FinQ score 11

12 Resultaten - Geluksmodule 12

13 Gelukkig zijn lijkt sterk samen te hangen met het financiële bewustzijn; hoe financieel bewuster, hoe gelukkiger men is Kan je met een rapportcijfer aangeven in hoeverre je jezelf als een gelukkig mens ziet (1= heel ongelukkig, 10= heel gelukkig )? Lage FinQ-score (n=384) 15% 21% 31% 24% 6% 3% 6,8 Gemiddelde FinQ-score (n=319) 10% 11% 27% 39% 10% 3% 7,2 Hoge FinQ-score (n=332) 5% 6% 24% 42% 17% 6% 7,7 1 t/m Heel gelukkig 13

14 NL ers met een hoge finq-score zijn gelukkiger op alle onderstaande aspecten in het leven Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Lage FinQ-score (n=384) Gemiddelde FinQ-score (n=319) Hoge FinQ-score (n=332) Kan je met een rapportcijfer aangeven in hoeverre je gelukkig bent met de volgende aspecten in je leven (1= heel ongelukkig, 10= heel gelukkig? De liefde 19% 13% 5% 12% Je huis 16% 5% 9% 4% 8% 21% 12% 27% 10% 11% Je werk 19% 15% 14% 10% 9% 8% 14% Je inkomen 33% 18% 22% De sociale contacten die je hebt 21% 15% 14% 10% 28% 12% 9% 23% Jouw gezondheid 20% 19% 19% 14% 21% 16% 19% 12% 12% 13% 11% 21% 19% 20% 20% 19% 23% 15% 19% 22% 28% 33% 26% 26% 23% 9% 29% 38% 16% 17% 17% 31% 34% 18% 7% 22% 29% 30% 29% 9% 25% 21% 21% 18% 12% 9% 15% 27% 6% 1% 19% 3% 22% 32% 12% 21% 9% 16% 9% 8% 13% 14% 10% 13% 12% 2% 7% 17% 8% 9% 7% 6% 3% 6,4 7,3 7,7 6,1 6,7 7,4 3% 1% 6% 5,4 6% 2% 3% 6,5 9% 2% 7,3 6,8 7,5 2% 8,0 4% 5% 6,6 6% 1% 7,1 11% 1% 7,6 3% 4% 6,4 5% 2% 6,8 9% 7,3 1 t/m Weet niet 15

15 NL ers met een hoge FinQ-score voelen zich over het algemeen gezonder en fitter Kan je met een rapportcijfer aangeven in hoeverre je jezelf gezond voelt (1= helemaal niet gezond, 10= heel gezond)? Lage FinQ-score (n=384) 20% 16% 32% 23% 8% 2% 6,6 Gemiddelde FinQ-score (n=319) 17% 14% 21% 32% 12% 4% 6,9 Hoge FinQ-score (n=332) 14% 12% 22% 31% 14% 7% 7,2 1 t/m 5 Helemaal niet gezond Heel gezond Kan je met een rapportcijfer aangeven in hoeverre je jezelf fit voelt (1= helemaal niet fit, 10= heel fit)? Lage FinQ-score (n=384) 28% 24% 24% 19% 5% 1% 6,0 Gemiddelde FinQ-score (n=319) 21% 18% 26% 25% 7% 4% 6,4 Hoge FinQ-score (n=332) 15% 16% 28% 27% 9% 5% 6,9 1 t/m 5 Helemaal niet fit Heel fit 16

16 Bijlage 17

17 Introductie FinQ FinQ staat voor financieel quotiënt. Dit cijfer drukt iemands financieel bewustzijn en financiële vaardigheden uit. FinQ financieel bewustzijn monitor In de eerste meting van de landelijke monitor van financieel bewustzijn en financiële vaardigheden is een meetinstrument ontwikkeld dat de naam FinQ heeft gekregen. Net als bij de breed bekende maat voor intelligentie, IQ, is de FinQ score een gestandaardiseerde score. Het gemiddelde onder de populatie is geïndexeerd op 100 met een standaarddeviatie van 15. In de tweede meting in 2016 is het onderzoek herhaald om het instrument verder te ontwikkelen en om vergelijkingen over de tijd te kunnen maken. De gestandaardiseerde score maakt het makkelijk om subgroepen te vergelijken of om aan de hand van een zelftest vast te stellen hoe men scoort ten opzichte van anderen. Een score hoger dan 100 duidt op een bovengemiddeld niveau van financieel bewustzijn en financiële vaardigheid. Een score van 115 betekent dat iemand tot de hoogste 16% van de bevolking gerekend kan worden. 18

18 FinQ één maat voor vaardigheid en bewustzijn De vijf gevonden schalen zijn samengenomen in één maat voor hoe financieel bewust en vaardig iemand is. Deze geaggregeerde maat is het gemiddelde van de scores op de vijf factoren. De antwoorden op de stellingen van de factoren Geld nu zijn omgescoord, omdat deze factor juist een eigenschap meten die het omgekeerde is van financieel bewust en vaardig zijn. Voor de factor Geldregelhekel zijn de antwoorden niet omgescoord. Een hoge score op Geldregelhekel draagt dus negatief bij aan de FinQ-score. Vervolgens hebben we de gemiddelden op de vijf dimensies gestandaardiseerd naar een gemiddelde van 100 en een standaarddeviatie van 15. Op basis van een persoonlijke score op al deze 5 factoren wordt een totaalscore berekend. Deze totaalscore is op dezelfde wijze geschaald als de reguliere IQ-test: <80 is laagbegaafd 100 is gemiddeld >120 is hoogbegaafd Geldregelhekel Behoefte aan controle Geld nu Geld straks Geld later FinQ 19

19 Opzet Vragenlijst De opgestelde vragenlijst voor het onderzoek is online afgenomen en bestond uit twee onderdelen. Deel 1: bruto lijst van 86 stellingen over financiën, verdeeld over de thema s: Geld voor nu Geld voor later Bescherming van geld De stellingen gingen over houding, gedrag en motivatie. Deel 2: Vragen over gedrag en houding; financiële situatie, gebruik financiële producten, controle over kosten. De twee onderdelen van de vragenlijst werden door elkaar aangeboden om het invullen voor de respondent afwisselender te maken. De stellingen werden in random volgorde gepresenteerd om volgorde effecten te voorkomen op totaalniveau. Achtergrondkenmerken, zoals leeftijd, geslacht en opleidingsniveau, waren al bekend van de respondenten. 20

20 Opzet veldwerk Het veldwerk is online uitgevoerd in het respondentenpanel van Motivaction, StemPunt. Periode: december 2018 Panel Heel Nederland Propensity-sampling: bruto steekproef n = Nederlanders 18 tot en met 75 jaar Netto steekproef : n = Representatief voor Nederlandse bevolking op de variabelen: Leeftijd Geslacht Opleidingsniveau Regio Waardenoriëntatie (Mentality-milieu) 21

21 Motivaction International B.V. Marnixkade ZL Amsterdam Postbus MG Amsterdam T +31 (0) M info@motivaction.nl