Een bovenbouwproject van het IVN Veldhoven Eindhoven Vessem Najaar 2014 Doelgroep: groepen 5 t/m 8 Plaats: Zoek een interessant terrein. Vooral een plek met hoogteverschillen geeft leuke vergelijkingsmogelijkheden. Voorbeeld: Oirschotse hei, Molenvelden, Vlasroot, Huisven, Oerlese bossen. Bij school kan ook geboord worden, maar dit is niet altijd even interessant Doel: Het ontdekken van de plaats die de bodem in de kringloop inneemt door uitleg van en onderzoek naar de opbouw van de bodem en het voelen wat "grond" is. Materiaal: Via het IVN is het mogelijk grondboren en rugzakken met allerlei materialen voor onderzoek te lenen. Via Hetty Fokkens hfokkens@onsbrabantnet.nl
Voorwoord. Als we de bodem bekijken, dan zien we kleurverschillen. Zo heeft de bodem er echter niet altijd uitgezien. Als we terug gaan in de tijd dat ons land geen plantengroei kende, kunnen we ons kale zand-, grind-, en kleivlakten voorstellen. We noemen dat materiaal moedermateriaal. Daarop gaan eerst planten groeien, daarna volgen de dieren. Als planten en dieren sterven, worden ze afgebroken door dieren, schimmels en bacteriën. Die maken er humus van. Met het regenwater spoelt de humus de grond in. Daardoor verkleurt de bodem. Humus is mest" voor de planten. De wortels die voedsel opnemen, zullen vooral daar groeien waar de humus is ingespeeld. Als we gaan boren komen we na zwart/bruin/grijze lagen in het oorspronkelijke gele zand, het moedermateriaal. Tentoonstelling. Het project kan een goede inleiding vormen voor een bezoek aan de tentoonstelling Over zand.zand erover in januari, februari en maart 2015 in het IVN gebouw; In d n Aard Ariespad 5, Veldhoven Inleiding op school Proeven met grond uit Praxisbulletin maart 2002 : Grondig bekeken Aansluiten bij een aardrijkskundeles over de bodem van Nederland. Werkblad Grond en mest, uit natuur van de maand (zie bijlage) Excursie: Verdeel de klas in 5 groepjes. Geef ze een grondboor, een rugzak en een schoolgids mee. Kopieer van tevoren de benodigde werkbladen, b.v. 1 blad per 2 leerlingen. Opdracht 1: Wie een kuil graaft... Met werkblad: de bodem (werkblad 1) gaan we de strooisellaag bekijken en een profielkuil graven. Opdracht 2: Grondboren. Op een geschikte plaats proberen we een meter diep te boren. Noteer de gegevens op werkblad 2 (bovenste deel). Opdracht 3: Deze opdracht is gelijk aan opdracht 2, De bedoeling is om op een andere plek te boren en verschillen op te merken. Gebruik eveneens werkblad 2 (onderste deel). Opdracht 4: Beschrijf de plaats waar de boringen worden gedaan. Gebruik werkblad 3. Opdracht 5: Bodemdieren. Ga op zoek naar dieren, die in de strooisellaag leven Gebruik werkblad 4. Verwerking: De tijdens de excursie verzamelde grondsoorten kunnen verwerkt worden tot een bodemprofiel. 2
Neem de buisjes met grondsoorten, laat ze drogen, zeef ze eventueel. Neem een lange strook hardboard of stevig karton (bv. 100 cm. lang als je het bodemprofiel ware grootte wil verwerken). Beschilder de strook met een lichte kleur olieverf. Strooi de grond op de nog natte verf. Een paar uur laten drogen, resterende grond eraf schudden. Je bodemprofiel is klaar. Neem de zakjes met grond. Gebruik een doorzichtige buis of een jampotje. Breng de lagen een voor een aan in de buis. Een mooi bodemprofiel en een mooie wandversiering. Maak met het meegenomen zand een zandschilderij. Hardboard met olieverf insmeren en het zand met kokertjes uitstrooien. Uitleen materiaal: Inhoud rugzakken: 5 filmrolhulsjes, schepje, plaat hardboard, potloden, kleurpotloden, boterhamzakjes, loep, insectenpotje, rolmaat, zuigpotje, zoekkaart bodemdieren, thermometer, jampotje. NB. Neem zelf een grote schep mee. De boren (max.5) en de rugzakken (max. 5) kunnen geleend worden bij: Hetty Fokkens, tel. 2543077, hfokkens@onsbrabantnet.nl 3
Achtergrondinformatie bij het project. Uit: een project "Grondwerk" van Natuur- en Milieucentrum De IJzeren Man Als je in een bos of op de heide op zandgronden een kuil graaft (of met de grondboor aan de slag gaat) en dan de bodem bekijkt, zie je vaak allerlei lagen. De bovenste laag bestaat uit vele takjes, blaadjes, dode en levende beestjes, schimmeldraden, keuteltjes. Deze laag heet de strooisellaag. In deze laag 'werken' allerlei beestjes, schimmels en bacteriën hard aan vertering. Er wordt humus gemaakt. Direct onder de strooisellaag ligt dan ook de humuslaag. De regen spoelt de humus een beetje de grond in. De regen 'spoelt' de humus dan uit de bovenste grondlaag. Deze laag wordt dan ook de uitspoelingslaag genoemd. Deze is meestal grijs/zwart van kleur. De humus blijft in de laag eronder 'hangen'. Deze laag heet de inspoelingslaag. Deze is meestal bruin van kleur. Soms is er in de inspoelingslaag een harde donkerbruine of zwarte laag te zien. Deze laag wordt oerbank genoemd. Gaan we nog dieper in de grond, dan komen we bij het oorspronkelijke gele zand. Het gele zand heet in de bodemkunde het moedermateriaal. Uit deze 'moeder' is deze bodem ontstaan. Andere 'moeders' zijn: klei, leem of veen. Aan hun 'moedermateriaal' hebben de grondsoorten dus hun naam te danken. Literatuur: S.F. Kuipers: Bodemkunde (631.2) Natuur van de maand: nr. 7 uit 1975! Natuur van de maand nr. 4 uit 1976 Praxisbulletin 7, maart 2002: Grondig bekeken (www.praxisbulletin.nl) 4
Aanbevolen excursielocatie: de Oirschotse hei Een woest heidegebied met een mooie haarpodsolgrond, die gemakkelijk bereikbaar is, omdat hele randen stukgereden zijn door voertuigen. Veel kleuren zand. Neem zelf een aantal scheppen mee om een rand af te steken. Route: Scherpenering, langs het vliegveld, kruispunt rechtdoor, Oirschotsedijk, langs horecagelegenheid, rechtsaf de Oirschorsedijk volgen, langs camping, Daar waar het bos begint parkeren.volg het smalle paadje rechts van de weg. Al wandelend kom je langs stukjes bos afgewisseld met stukjes heide. Je kruist ook zandpaden. Bij het derde zandpad ga je rechtsaf. Vlak voor de bosrand is links een greppel. Hier kun je in lopen. Op de steile kanten kun je een mooi bodemprofiel maken door de greppelwand af te stelken met je spade. In de heide langs de greppel kun je je boring doen. Na afloop wel het boorgat dichtmaken, zodat dieren er niet in vast kunnen komen te zitten. 5 veldhoven
6
De Bodem Naam:... 1 We gaan de lagen van de bodem ter plekke bekijken en leren hoe die lagen ontstaan zijn. We kijken eerst naar de bovenste laag van de bodem. De strooisellaag. Wat vind je in de strooisellaag? Kruis maar aan: O hele bladeren O eikels O wortels O half verrotte bladeren O beukennootjes O schimmeldraden O stukjes blad O kastanjes O mossen O dennennaalden O dennenappels O keutels O takjes O bodemdieren O veren of haren O paddenstoelen O... 2 Het zand in de profielkuil bestaat uit allemaal kleine korreltjes. Als we die korreltjes uit de verschillende lagen van de profielkuil eens wat beter bekijken, zie je dat ze niet allemaal even groot zijn. Neem wat zwarte grond in je ene hand en wat moedermateriaal in je andere hand, wrijf dit tussen je vingers. Schrijf op wat je voelt, noem zoveel mogelijk verschillen. Humus laag Moederlaag Temperatuur...... Vochtigheid...... Korrelgrootte...... Smaak/geur...... 3 Bodemprofiel. Naam van de laag: Grond inkleuren Kleur van de laag:........................ 7
Twee Grondmonsters Naam:... 1 We gaan diep de grond in; we nemen grondmonsters. Gebruik de grondboor. Boor 20 cm diep, haal de boor omhoog, tik de grond uit de boor. Boor verder en maak van de opgeboorde grond een lange rol. Als je later een bodemprofiel wilt maken kun je (een deel van) het materiaal meenemen. Gebruik de plastic zakjes. Hieronder zie je de boorrol. Kleur de rol in. Gebruik voor het opmeten de rolcentimeter. Schrijf de namen erbij. Maak het gat netjes dicht. Neem alle materialen mee Kleur:... Naam:... Korrel:... Ga naar een andere plek en boor daar nog een keer. Vul wat je gevonden hebt hieronder in, net als de eerste keer. Kleur:... Naam:... Korrel:... 8
Het Proef terrein Naam:... 1 Het grondmonsteronderzoek is gedaan door:... Datum:...... Weer:... Temperatuur:... 2..Hieronder beschrijven we in het kort het terrein. Hoe ziet het eruit? 3..Hieronder vertellen we iets van de begroeiing. We noemen het aantal verschillende soorten. Namen noemen hoeft niet. 4 Hieronder proberen we een plattegrond van het terrein te tekenen. Zet (later) kruisjes op de plaatsen waar je hebt geboord. 9
Het Proef terrein Naam:... 1..Zoek in de strooisellaag naar kleine beestjes. Als je een beestje gevonden hebt ga je het bekijken met een loep. Probeer de naam op te zoeken met de zoekkaart. Als je de naam niet kunt vinden kun je zelf een passende naam verzinnen. Gevonden beestjes: O... O... O... O... O... O... O... O... O... O... 2 Kies één van de gevonden beestjes uit. Hoe ziet jouw beestje eruit? Maak hier een tekening. 3 Volg je beestje een tijdje. Wat doet hij? Geef het beestje ook een naam. Naam van mijn beestje:... Dit doet mijn beestje allemaal:......... 10