opmaak omslag 2009 25-05-2010 17:15 Pagina 1 Jaarverslag 2009 foto omslag Taona, 13 jaar (Zambia) foto Henk Braam U leest haar verhaal op pagina 20. Liliane Fonds Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 Bescheiden hulp kan een levensgroot verschil maken.
Inhoud 3 4 5 6 11 15 18 Woord vooraf Paspoort Doelstellingen Liliane Fonds (logisch kader) In vogelvlucht (Samenvatting Jaarverslag 2009) Impuls van onderop (Directieverslag) Verslag Raad van Toezicht Goed bestuur in de praktijk (Verantwoordingsverklaring 2009) 19 25 28 34 36 44 Hulp van dichtbij De stip aan de horizon Meedoen en meetellen De praktijk van de hulp (operationele doelstellingen) Overzicht hulpverlening 2009 Statistieken hulpverlening 2009 Capaciteitsversterking 47 50 56 64 Een vakkundige organisatie Risicoanalyse en interne beheersingsmaatregelen Medewerkers, krachtbron en kapitaal Financiering en draagvlak 81 82 83 89 91 Financiële resultaten 2009 Balans Staat van baten en lasten Kasstroomoverzicht Financieel resultaat Liquide middelen Fondsen en reserves Overige gegevens Werknemers en beloningen Voorstel resultaatbestemming 92 97 98 Vooruitblik op de toekomst Begroting 2010 Accountantsverklaring
Woord vooraf Laten we er niet om heen draaien: we maakten ons zorgen om 2009. We constateerden dat de roep om hulp steeds groter werd, maar wisten tegelijkertijd, dat voor de inkomsten zelfs een status quo al onwaarschijnlijk was. Door de financiële crisis die het nieuws bleef beheersen. Door de groeiende maatschappelijke scepsis over het nut van ontwikkelingshulp. En omdat de inkomsten in 2008 met bijna 17% heel sterk waren gestegen. Met een voorzichtige begroting en een enorme inzet zijn we het jaar ingegaan. Nu we de balans opmaken, mogen we vaststellen dat het Liliane Fonds niet aan steun en vertrouwen heeft ingeboet. De betrokkenheid bij kinderen met een handicap in ontwikkelingslanden was niet aan recessie onderhevig. Zelfs de grootste scepticus kan niet om hun kwetsbaarheid heen of om hun sociale en economische uitsluiting als gevolg van armoede, stigmatisering en de onderschatting van hun mogelijkheden. Met directe, praktische hulp van dichtbij geeft het Liliane Fonds deze kinderen de kans om weer mee te doen. Met overtuigend resultaat. Het draagvlak voor ons werk is in 2009 weer steviger geworden. Het aantal donateurs nam toe. Meer mensen maakten een bijdrage over. De steun van bedrijven was onverwacht groot. Vooral hierdoor waren de inkomsten uit eigen fondsenwerving ruim 1 miljoen euro hoger dan was begroot en niet veel lager dan in het topjaar 2008. En wat het allerbelangrijkste is: 88.731 kinderen kregen hulp van het Liliane Fonds. Dit zijn er 6.231 (7,6%) meer dan we hadden begroot en 7.624 (9,3%) meer dan in 2008. Ondanks de meevallende inkomsten in 2009 verwachten we, dat het aantal geholpen kinderen de eerstkomende jaren niet stijgt of zelfs wat kan teruglopen. De (netto)bestedingen aan directe kindhulp daalden in 2009 met 600.000 (5%) ten opzichte van 2008, en zijn voor 2010 nog lager begroot. De reden hiervan is, dat de financiële reserves waaruit in het verleden het budget werd aangevuld, moeten worden gehandhaafd op het huidige niveau om de uitvoering en continuïteit van de hulpverlening te garanderen. Doordat politieke en maatschappelijke ontwikkelingen moeilijk te voorspellen zijn, is er daarnaast het risico, dat de groei van de inkomsten afvlakt. Bij de opstelling van het meerjarenplan 2011-2015 moeten stevige beleidskeuzes worden gemaakt om te verzekeren, dat we onze doelstelling effectief en efficiënt blijven waarmaken. Ook in dit jaarverslag komt de toekomst aan bod. Voorop staat echter een terugblik op 2009. In hoeverre hebben we bereikt wat we ons hadden voorgenomen? We laten u zien wat we hebben gedaan, lichten keuzes toe en vertellen wat mis is gegaan. En zoals elk jaar nemen we u mee op reis. Naar de wereld achter de cijfers. Naar Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Naar Ezra, Taona en Elie, naar Manisha en Mariana, naar Aminata en Mubashir. Zij zijn de hoofdrolspelers in ons verhaal. Onder Financiële resultaten 2009 (p. 81) vindt u onder meer de verkorte jaarrekening en een analyse van het financiële resultaat. Uitgebreide financiële informatie staat in de Jaarrekening 2009, die afzonderlijk verschijnt. Het Jaarverslag en de Jaarrekening 2009 zijn beschikbaar op onze website (www.lilianefonds.nl). U kunt ze daar ook downloaden als pdf-bestand. Een gedrukte versie kunt u aanvragen bij het kantoor van het Liliane Fonds. 3
Paspoort Naam en rechtsvorm Stichting Liliane Fonds Statutaire vestigingsplaats s-hertogenbosch Oprichtingsdatum 14 maart 1980 Oorsprong Particulier initiatief (Liliane en Ignaas Brekelmans-Gronert) Grondslag Geen binding met specifieke religie of levensovertuiging Bestuursmodel Raad van Toezicht en directeur-bestuurder Onderscheidende kenmerken Specifieke doelgroep: kinderen met een handicap in ontwikkelingslanden (t/m 25 jaar) Individuele hulp Fondsenwerving: investering in langetermijnrelaties en strategische partnerschappen. Lerende organisatie met oog voor kwaliteit, processen en ontwikkeling medewerkers. Kernwaarden Recht Verantwoordelijkheid Respect Transparantie Kerncompetenties Resultaatgerichtheid Organisatiesensitiviteit Samenwerken Plannen en organiseren Besluitvaardigheid Statutaire doelstelling Persoonsgerichte, kleinschalige en directe hulp bieden aan kinderen en jongeren met een handicap in ontwikkelingslanden via lokale contactpersonen. Zich in het kader hiervan inzetten voor directe armoedebestrijding in landen die door het Development Assistance Committee (DAC) van de OESO 1 als ontwikkelingsland zijn erkend. Voorlichting geven, in en buiten Nederland, over de specifieke problematiek van ontwikkelingslanden in het algemeen, en over de gevolgen hiervan voor kinderen met een handicap die leven in een ontwikkelingsland, in het bijzonder. Missie De wereld openen voor kinderen en jongeren met een handicap in ontwikkelingslanden, zodat ze kunnen meedoen en meetellen in hun gemeenschap. Visie Kinderen krijgen individuele hulp op maat van mensen dichtbij. Er wordt gewerkt vanuit de holistische benadering: het gaat om heel het kind en om elk aspect dat belangrijk is voor zijn welzijn. De hulp verbetert de levenskwaliteit en het toekomstperspectief van kinderen. Speerpunten van de hulp zijn persoonlijke aandacht, (para)medische en sociale revalidatie, onderwijs, en ondersteuning bij de verwerving van werk en inkomen. Het Liliane Fonds werkt (mee) aan ontsluiting van de omgeving: een behoorlijk bestaan is geen gunst, het is een basisrecht van elk kind. Strategie Samenwerking met lokale partners (non-gouvernementele organisaties, ngo s) en contactpersonen (mediators). Ondersteuning directe kindhulp door (mede)financiering van capaciteitsversterking, inclusief basisvoorzieningen. Geleidelijke groei van de hulpverlening. Toewijzing middelen op basis van noodzaak en capaciteit. Decentralisatie van de hulpverlening. Samenwerking met strategische partners in Noorden en Zuiden. Ondersteuning (inter)nationale initiatieven voor emancipatie van mensen met een handicap. Voorlichting gericht op bewustwording, attitudeverandering en actie. ANBI 2 Sinds 1 januari 2008 CBF-Keur Sinds 12 december 1996 Lidmaatschap brancheorganisaties VFI (Vereniging Fondsenwervende Instellingen) Partos DCDD (Dutch Coalition on Disability and Development) IDDC (International Disability and Development Consortium) Erkenning Onderscheiding Verenigde Naties voor unieke en effectieve werkwijze (1990) (Carnegie) Wateler Vredesprijs (2000) (1e) Paul Tensen Prijs (2001) 1 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. 2 Algemeen Nut Beogende Instelling 4
Doelstellingen Liliane Fonds (logisch kader) Het Liliane Fonds heeft de algemene, specifieke en operationele doelstellingen voor de hulpverlening, en de doelstellingen voor de middelen die nodig zijn om de hulp aan kinderen mogelijk te maken (organisatie, medewerkers, financiering en draagvlak) ondergebracht in een logisch kader, dat de samenhang tussen de verschillende doelstellingen laat zien. De structuur van het Jaarverslag 2009 is afgeleid van de opbouw van het logisch kader. Impact algemene doelstelling(en) Outcome specifieke doelstelling Output operationele doelstellingen De samenleving accepteert en respecteert mensen met een handicap als gelijkwaardig. Ze kunnen gebruikmaken van (al) hun rechten. Mensen met een handicap hebben een positief zelfbeeld. Kinderen met een handicap zijn beter opgenomen in de samenleving: ze doen meer mee en ze tellen meer mee. Kinderen hebben toegang tot/krijgen de best betaalbare en beschikbare benodigde hulp, op (para)medisch gebied, wat betreft onderwijs, en bij de verwerving van werk en inkomen. Het kind en zijn/haar familie kunnen omgaan en leven met de handicap. De nationale coördinatieteams (nct s) zijn competent en toegerust om het netwerken tussen partnerorganisaties te bevorderen en om partnerorganisaties/ mediators te ondersteunen in hun hulp aan kinderen met een handicap. De partnerorganisaties zijn betrouwbaar en competent, en ze zijn toegerust (bijvoorbeeld door capaciteitsversterking) om hun mediators te ondersteunen in de hulp aan kinderen met een handicap. De mediators zijn competent en toegerust om kinderen met een handicap te helpen. Middelen operationele doelstellingen Organisatie Medewerkers Financiering Draagvlak De doelstellingen worden op een efficiënte en effectieve wijze gerealiseerd. Het Liliane Fonds is een betrouwbare, transparante organisatie die grip heeft op haar activiteiten ( in control is). Het Liliane Fonds is een lerende organisatie die denkt in termen van kwaliteit en processen. Het Liliane Fonds profileert zich en wordt erkend als een deskundige (thematische) ontwikkelingsorganisatie. De bezetting is kwantitatief op orde. De bezetting is kwalitatief op orde. Medewerkers zijn betrokken, gemotiveerd en tevreden. De inkomsten zijn voldoende om de doelstellingen te realiseren. De inkomstenbronnen zijn gespreid. Ten behoeve van de continuïteit zijn er (voldoende) gegarandeerde basisinkomsten. Het Liliane Fonds bereikt met voorlichting zo veel mogelijk mensen, zet hen aan het denken en beweegt hen tot actie. Het Liliane Fonds profileert zich dusdanig dat het een breed draagvlak onder de bevolking heeft. 5
In vogelvlucht (Samenvatting Jaarverslag 2009) Kerncijfers 2009 hulpverlening aantal geholpen kinderen aantal actieve contactpersonen (mediators) gemiddeld aantal kinderen per contactpersoon (mediator) nettobestedingen directe kindhulp ( ) verantwoord aan directe kindhulp ( ) gemiddelde bijdrage per kind ( ) nettobestedingen aan capaciteitsversterking, inclusief basisfaciliteiten ( ) uitstaande saldi na 1 jaar (% van totaal uitstaande saldi) uitstaande saldi na 2 jaar (% van totaal uitstaande saldi) voorlichting nettobestedingen voorlichting ( ) resultaat 2009 88.731 2.362 38 11.057.011 11.381.200 128 3.988.645 8,3 3,3 363.578 middelen medewerkers aantal medewerkers in loondienst per 31-12-2009/ aantal fte s aantal bureauvrijwilligers/ fte s aantal netwerkvrijwilligers aantal oproepvrijwilligers aantal medewerkers nationale coördinatieteams/ fte s 45/ 33,80 91/ 18 41 16 71/ 66,95 De medewerkers van de nationale coördinatieteams zijn in dienst van de strategische partnerorganisatie, waarmee het Liliane Fonds samenwerkt bij de coördinatie en uitvoering van zijn programma in een land. Het Liliane Fonds vergoedt aan de partnerorganisatie de salarisbetalingen. Dit gebeurt uit de subsidie die het Liliane Fonds in het kader van het Medefinanieringsstelsel (MFS) ontvangt van het ministerie van Buitenlandse Zaken. financiering en draagvlak aantal (particuliere) donateurs dat daadwerkelijk bijdroeg hoogte gemiddelde gift ( ) baten eigen fondsenwerving ( ) kostenpercentage eigen fondsenwerving overige inkomsten ( ) totaal inkomsten ( ) 86.680 70,51 14.593.284 12 3.568.372 18.161.656 algemeen bestedingspercentage kostenpercentage beheer en administratie 92 2,7 6
Bestedingen aan doelstelling(en) 2009 * Inkomsten naar herkomst 2009 26,3% 3,6% 5,5% 12,2% 1,9% 70,1% 80,4% bestedingen directe kindhulp 11.725.128 capaciteitsversterking 4.402.873 voorlichting 594.045 totaal besteed aan doelstelling(en) 16.722.046 inkomsten baten uit eigen fondsenwerving 14.593.284 baten uit acties van derden 1.000.000 subsidies van overheden 2.224.364 baten uit beleggingen 344.008 totaal inkomsten 18.161.656 * Inclusief toegerekende kosten eigen organisatie. Ontwikkelingen in 2009 Hulp van dichtbij Directe kindhulp Het Liliane Fonds deed het merendeel van zijn werk (> 90%) in 31 landen: 25 landen met een nationaal coördinatieteam (nct s) en zes hiermee geclusterde landen. In een aantal andere landen was het Liliane Fonds op kleine schaal actief. Het aantal nct-landen steeg van 22 naar 25. Nieuwe nctlanden zijn Siera Leone, Ethiopië en Brazilië. In landen met een nct wordt de hulpverlening decentraal georganiseerd. Het aantal kinderen dat hulp kreeg van het Liliane Fonds, groeide met 7.624 ofwel 9% van 81.107 in 2008 naar 88.731 in 2009. De nettobestedingen aan directe kindhulp daalden ten opzichte van 2008 met ruim 600.000 ofwel 5%. Dat het aantal geholpen kinderen desondanks steeg, komt doordat de in 2009 ontvangen verantwoordingen deels nog betrekking hadden op in 2008 uitgekeerde bedragen. In 2010 gaat het budget voor directe kindhulp verder omlaag. Reden voor de daling is, dat de financiële reserve waaruit in verleden het budget voor directe kindhulp werd aangevuld, hiervoor nu geen ruimte meer biedt: de reserve moet op het huidige niveau worden gehandhaafd om de uitvoering en de continuïteit van de hulpverlening te kunnen garanderen. De budgetvermindering heeft tot gevolg, dat het aantal geholpen kinderen in 2010 lager zal zijn dan in voorgaande jaren. In 2009 is de helft van het budget voor directe kindhulp besteed in Afrika. Dit is in overeenstemming met de behoefte aan hulp, die in Afrika het grootst is. Capaciteitsversterking Met een nettobedrag van in totaal 3.988.645 (mede)financierde het Liliane Fonds 441 projecten voor capaciteitsversterking. Van de nettobestedingen aan capaciteitsversterking kwam 2.013.733 uit overheidssubsidie (Medefinancieringsstelsel, MFS) en 1.974.912 uit speciale bijdragen van bedrijven en stichtingen. Strategische partnerschappen Het Liliane Fonds investeerde in de uitbreiding en versterking van strategische partnerschappen. Een belangrijke strategische partner is Leonard Cheshire Diasability (LCD), een Engelse organisatie die zich sterk maakt voor een kentering in de maatschappelijke houding tegenover mensen met een handicap. Internationaal is LCD in een wereldwijde alliantie verbonden met 250 partnerorganisaties in meer dan 50 landen. In Sierra Leone en Zambia werkt het Liliane Fonds bij de coördinatie en uitvoering van zijn hulpverleningsprogramma nu samen met een partnerorganisatie van LCD. In Zimbabwe zijn hiervoor de eerste stappen gezet. Bij strategische partnerschappen streeft het Liliane Fonds naar complementariteit: een wederzijdse aanvulling van expertise. 7 In vogelvlucht
Door de schaalvergroting van het Liliane Fonds en de noodzaak steeds professioneler en efficiënter te werken, worden van de strategische partners die betrokken zijn bij de coördinatie van het Liliane Fondsprogramma in een land, andere competenties gevraagd dan in het verleden. In een aantal landen betekende dit, dat het Liliane Fonds afscheid moest nemen van mensen of organisaties. Een ontwikkeling die zich aftekent, is de verschuiving bij deze partners van congregaties naar professionele organisaties op het gebied van disability. Met de Rabobank Foundation werkt het Liliane Fonds samen in het programma Werk en Inkomen. Hierin worden onder meer de mogelijkheden verkend van microkredieten voor jongeren met een handicap en ouders van kinderen met een meervoudige handicap. Na een proefproject in 2008 is in de Filippijnen het programma in 2009 uitgebreid. In 2009 zijn meer dan 300 microkredieten verstrekt waar meerdere gezinsleden van kunnen profiteren en ruim 200 jongeren hebben een baan of zijn hiervoor in opleiding. Een proefproject in Kenia had meer aanlooptijd nodig, maar ook hier namen eind 2009 al meer dan honderd mensen aan het programma deel. De ervaringen die in de Filippijnen en Kenia zijn opgedaan, zijn medebepalend voor het nieuwe beleid rondom werk en inkomen, dat het Liliane Fonds opstelt in 2010. Samen met (penvoerder) Terre de Hommes en Kinderpostzegels Nederland diende het Liliane Fonds bij het ministerie van Buitenlandse Zaken een aanvraag in voor MFSII, de nieuwe cyclus (2011-2015) van het Medefinancieringsstelsel. Op 31 maart 2010 werd bekend, dat de aanvraag door is naar de tweede ronde. Uiterlijk 1 juli 2010 wordt een definitief programmavoorstel ingediend. Uiterlijk 1 november 2010 is bekend of en in hoeverre de aanvraag wordt gehonoreerd. Een vakkundige organisatie In het organisatiebrede Kwaliteitsprogramma (2008-2010) stond in 2009 de verbetering van de processen centraal. Alle primaire en ondersteunende processen zijn onder de loep genomen, aangepast en opnieuw beschreven. In de vernieuwde processen is rekening gehouden met de risico s die zijn onderkend, en met de benodigde sturingsinformatie. Onderdeel van het project Processen was een uitvoerige test in het Zuiden, waarbij alle nationale coördinatieteams zijn betrokken. Om de gewenste gegevens doeltreffend en efficiënt te kunnen vastleggen is gekozen voor een nieuw ICT-systeem: Pluriform is een branchespecifiek, integraal ICT-pakket. De implementatie van Pluriform is in 2009 begonnen en wordt eind 2010 afgerond. Medewerkers, krachtbron en kapitaal In de inrichting van de organisatie in Nederland zijn in 2009 een aantal wijzigingen doorgevoerd. Een van de aanpassingen betrof de splitsing van Financiën & Bedrijfsvoering en Planning & Control. Door de instelling van een apart team Planning & Control zijn uitvoering en controle van elkaar gescheiden, en is de focus op kwaliteitsverbetering versterkt. Sinds november 2009 heeft het Liliane Fonds een Medewerkersvertegenwoordiging (MVT). De MVT bestaat uit vier medewerkers in dienstverband en drie bureauvrijwilligers, en heeft de rechten, plichten en bevoegdheden die de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) toekent aan de Personeelsvertegenwoordiging (PVT). Financiering en draagvlak Het draagvlak voor het werk van het Liliane Fonds is in 2009 gegroeid: de gemiddelde gift was iets lager dan in 2008, maar meer mensen maakten een bijdrage over. De steun van bedrijven was onverwacht groot. De inkomsten uit eigen fondsenwerving waren ruim 1 miljoen euro hoger dan was begroot en maar iets lager dan in 2008. De totale inkomsten waren 2% hoger dan in 2008. Er ging veel aandacht uit naar de vernieuwing en versterking van de corporate communicatie. Ondersteund door een veranderde huisstijl, een aangepast logo en een nieuw motto (Open de wereld voor een kind met een handicap), liet het Liliane Fonds niet alleen zien wat het doet, maar ook waar het voor staat. Door de ontwikkeling die het Liliane Fonds de afgelopen jaren heeft doorgemaakt, is er een verschil ontstaan tussen het imago en de identiteit van de organisatie. Met voorlichting op organisatieniveau wil het Liliane Fonds hierin verandering brengen. In 2009 kreeg het Liliane Fonds er een nieuwe ambassadeur bij in de persoon van Erica Terpstra, tot mei 2010 nog voorzitter van NOC*NSF. 8 In vogelvlucht
Liliane (Lieke) en Ignaas Brekelmans Een begin om nooit te vergeten Liliane (Lieke) Brekelmans-Gronert (1929-2009) wordt geboren op Sumatra. Ze is twee jaar oud, als ze polio krijgt. Door de ziekte heeft ze haar leven lang problemen met bewegen. Ze verhinderen haar niet een opleiding te volgen en maatschappelijk actief te zijn. Dat dit niet vanzelfsprekend is, beseft ze, als ze in 1976 met haar man Ignaas (1925-2004) voor het eerst in 40 jaar teruggaat naar haar geboortegrond. Bij toeval ontmoet ze er Agnes, een jonge Indonesische, die net als zijzelf een handicap heeft aan haar benen als gevolg van polio. Maar anders dan Lieke heeft Agnes nooit de kans gekregen zich te ontwikkelen. Haar familie heeft haar naar een weeshuis gebracht. Daar slijt ze haar dagen, afhankelijk van anderen, verstoken van perspectief. Geraakt door hun gelijkenis én het verschil tussen hen wil Lieke het meisje helpen een zelfstandig bestaan op te bouwen. Wat haar voor ogen staat, is praktische, kleinschalige hulp, afgestemd op de mogelijkheden van Agnes. Lieke zelf denkt aan een naaimachine. Terug in Nederland klopt ze aan bij een aantal ontwikkelingsorganisaties. Als blijkt dat geen enkele organisatie zich bezighoudt met individuele hulp, gaan Lieke en Ignaas zelf sparen, geholpen door enkele vrienden en familieleden. Als ze 100 gulden (zo'n 45 euro) bij elkaar hebben, stuurt Lieke het geld naar het weeshuis waar Agnes verblijft. Ze heeft vertrouwen in de zusters die er de leiding hebben. Die kennen Agnes goed. Ze weten wat ze kan en wil. Ze kunnen beoordelen welke naaimachine geschikt is voor haar en waar zo n machine voor een behoorlijke prijs is te krijgen. De zusters schaffen van het geld een machine aan. Agnes leert ermee werken, net als een aantal andere meisjes met een handicap die ook in het weeshuis wonen. Vanuit Nederland blijft Lieke hun vorderingen volgen. Intussen krijgt ze ook nieuwe hulpaanvragen. Het sparen houdt niet meer op. Het is het begin van het Liliane Fonds, dat op 14 maart 1980 wordt opgericht. Sinds die dag zijn meer dan 700.000 hulpaanvragen goedgekeurd, uitgevoerd en verantwoord. 9
Lydiah (l) is trots op haar zoontje Ezra (midden). Gek op voetballen. Een kwestie van liefde en wilskracht Ezra, Kenia Natuurlijk schrok Lydiah Morara, toen zeven jaar geleden haar zoon Ezra werd geboren zonder beentjes en zonder rechterarmpje. Toch hield ze meteen zielsveel van haar kleine jongen. Voor Ezra s vader lag dit anders. Hij gaf zijn vrouw de schuld van de handicap van hun zoon en wilde, dat ze de baby liet sterven. Ze mocht hem geen borstvoeding of zelfs maar water geven. Lydiah vluchtte met Ezra en zijn oudere broertje Shadrack naar haar ouders in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Ze werden met open armen ontvangen. Het geluk en de toekomst van haar twee zoons staan voor Lydiah voorop. Daar doet ze alles voor. Ze wilde koste wat kost, dat ook Ezra naar school ging. Toen hij op de eerste school waar ze hem aanmeldde, werd geweigerd, zette ze haar zoektocht voort. Uiteindelijk kon hij terecht op de Sacred Heart School, die al meer leerlingen met een handicap had. Moeder en kinderen kregen zelfs een huisje op het terrein van de school. En Lydiah kon wat geld verdienen door de wc s van de school schoon te maken. Het leven van Ezra kreeg nog meer perspectief, toen zijn moeder een contactpersoon van het Liliane Fonds leerde kennen. Hij zorgde ervoor, dat Ezra een aantal hulpmiddelen kreeg, die zijn mobiliteit vergrootten: een prothesebroek en krukken. En op een wc in de school kwam een speciale voorziening voor Ezra. Bron van inspiratie Ezra doet het prima op school. Rekenen is zijn lievelingsvak. s Ochtends volgt hij extra lessen in sport en spel. Hij is gek op voetballen, maar speelt ook graag met autootjes. Thuis helpt hij zijn moeder door de afgewassen borden op te ruimen, tomaten voor haar te snijden en door thee te zetten. Hij houdt ook van televisiekijken, meezingen in de kerk en met zijn moeder naar het winkelcentrum gaan. Daar koopt hij dan cadeautjes, het liefst voor zichzelf. De jongen die moest sterven, blaakt van levenslust. En van zelfvertrouwen. Zijn wilskracht en optimisme inspireren de mensen om hem heen. Zijn trotse moeder verwoordt het zo: He will push us further and he opened my mind. Lydiah zelf heeft intussen een naaicursus gedaan en is nu in opleiding voor kapster, pedicure en manicure. Ze werkt niet meer op school, maar in een winkelcentrum in de buurt. Haar droom is een eigen salon, waar mensen terecht kunnen voor een nieuw kapsel en een nieuwe garderobe. Zo hoopt ze straks in staat te zijn een vervolgopleiding voor haar twee zoons te betalen. Blakend van levenslust en zelfvertrouwen.
Impuls van onderop (Directieverslag) Wie in het groot denkt, ziet ontwikkelingen en verbanden op macroniveau. De financiële crisis en de vertrouwenscrisis die ermee gepaard gaat, de voedselcrisis, de grondstoffencrisis, de energiecrisis, de klimaatcrisis, de milieucrisis Ze hebben allemaal met elkaar te maken. Ook in Minder pretentie, meer ambitie, het recente rapport over ontwikkelingshulp van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), wordt in het groot gedacht. Internationale samenwerking moet worden gekoppeld aan de globaliseringsagenda. Het gaat erom dat een land meetelt in de wereldeconomie. Versterking van de middenklasse leidt tot een duurzamer resultaat dan de klassieke inspanningen op het gebied van armoedebestrijding, gezondheidszorg en onderwijs. Ook wie arm is, krijgt het uiteindelijk beter als zijn land economisch krachtiger wordt. In deze benadering verloopt ontwikkeling van boven naar beneden. Maar hoe lang duurt het voor verbeteringen ook doordringen tot de bodem van de sociaal-economische piramide 3? En bereiken ze wel ooit de absolute onderkant, de donkerste hoeken, de achterafplekken? Heel veel mensen met een handicap in ontwikkelingslanden bevinden zich daar. Te zwak om voor hun eigen belangen en rechten op te komen. Zo onzichtbaar dat anderen met hen geen rekening houden. Meedenken in het klein Kinderen met een handicap denken in het klein. Ze willen rechtop kunnen staan, mee naar de markt of naar school, voetballen of verstoppertje spelen. Zonder iets af te doen aan de grote verbanden en zonder een waardeoordeel uit te spreken, kiest het Liliane Fonds ervoor mee te denken in het klein. Het nieuwe motto van het Liliane Fonds weerspiegelt deze keuze: Open de wereld voor een kind met een handicap. Wij beginnen aan het eindpunt van de globaliseringsagenda. Aan de onderkant. In de donkerste hoeken. Op de achterafplekken. Het Liliane Fonds zorgt ervoor, dat het kind met een handicap de beugel krijgt die het in staat stelt te lopen, het erf op, de straat uit, naar de buren, met vriendjes mee, naar school. En als het nodig is, betaalt het Liliane Fonds die school en helpt het daarna bij het vinden van werk. Het Liliane Fonds overtuigt eerst de ouders en de familie ervan, dat het kind met een handicap meer kan dan ze hadden gedacht, en daarna de buren, de mensen in het dorp of de wijk, de samenleving en de beleidsmakers. Dit doen we door te laten zien waartoe kinderen en volwassenen met een handicap in staat zijn. Het Liliane Fonds werkt van onderop. Bestendigheid en vernieuwing In de dertig jaar dat het Liliane Fonds bestaat, heeft het debat over ontwikkelingssamenwerking veel wisselende trends en accenten gekend. Het Liliane Fonds hield te midden hiervan zijn eigen koers aan: het bleef zich richten op zijn specifieke doelgroep, kinderen met een handicap in ontwikkelingslanden, en het week niet af van het eigen concept van directe, kleinschalige, persoonsgerichte hulp. Maar stil stond het Liliane Fonds niet. We zijn beter gaan beseffen, dat we een kind altijd in zijn sociale context moeten zien, dat alles draait om meedoen. We zijn kwaliteit steeds belangrijker gaan vinden en stelden onszelf kwalitatieve doelen. We kregen gaandeweg meer oog voor de noodzaak van een structurele positieverbetering van mensen met een handicap, en gingen scherper zien, dat daar bewustwording voor nodig is, en belangenbehartiging bij politici en beleidsmakers. Het Liliane Fonds is duidelijk over zijn eigen rol hierin. Primaire focus blijft de directe, individuele hulp aan kinderen. Het gaat eerst en vooral om hun toegang tot diensten en voorzieningen. Om de drempel van de school, het ziekenhuis, de werkplaats. Belangenbehartiging is de taak van de lokale partners, de grote en kleinere organisaties waarmee het Liliane Fonds samenwerkt bij de hulp aan kinderen. Hun initiatieven worden gestimuleerd en nadrukkelijk ondersteund. Met het zichtbare resultaat van zijn hulp aan kinderen verschaft het Liliane Fonds degenen die opkomen voor de gelijkwaardigheid van mensen met een handicap wel een krachtig argument: het bewijs dat een eerlijke kans een leven kan veranderen. Een voorwaarde voor goede hulp aan kinderen is de aanwezigheid van kennis en faciliteiten. Daarom ondersteunt het Liliane Fonds de directe hulp met indirecte hulp in de vorm van capaciteitsversterking. Door bij te dragen aan de totstandkoming van voorzieningen, maar ook met trainingen voor ouders, en door ter plekke deskundigheid op te bouwen. Deze indirecte hulp is mogelijk door de MFS-subsidie 4 die het Liliane Fonds ontvangt van het ministerie van Buitenlandse Zaken en door specifieke bijdragen van bedrijven en stichtingen. Capaciteitsversterking leidt tot meer en betere directe hulp aan kinderen. De resultaten hiervan maken weer duidelijk wat kinderen met een handicap in hun mars hebben. 3 De Base of Bottom of the Pyramid refereert aan de economische piramide waarin de welvaart van de wereld kan worden weergegeven. Aan de top van de piramide heerst welvaart en hebben mensen volop mogelijkheden om inkomsten te genereren. Aan de onderkant leven 2,5 miljard mensen in arme landen, die minder dan 2,5 dollar per dag te besteden hebben (C.K. Prahalad en Stuart L. Hart, The fortune at the bottom of the pyramid). 4 Subsidie in het kader van het Medefinancieringsstelsel, voor de periode 2007 tot en met 2010 in totaal 8 miljoen euro. 11
Erfenis In 1985 vierde het Liliane Fonds zijn eerste lustrum. Het jubileumthema sprak voor zich: Wie het kleine niet eert... In samenwerking met 208 lokale contactpersonen kon het Liliane Fonds in 1985 voor een bedrag van (omgerekend) 317.500 hulp geven aan 1.575 kinderen. Al hun namen werden in het jaarverslag vermeld, net als de hulp die ze hadden gekregen en wat de hulp had gekost. Een kwarteeuw later, in 2010, zijn we aan ons zesde lustrum toe. In 2009 kregen 88.731 kinderen hulp van het Liliane Fonds, via 2.362 contactpersonen en voor een (netto)bedrag van 11.057.011. Hun namen passen niet meer in het jaarverslag. Maar nog altijd zijn van elk kind de gegevens bekend. Ieder kind is een project. Voor elk kind wordt een individueel revalidatieplan opgesteld met duidelijk omschreven doelen. Op 16 februari 2009 overleed Liliane (Lieke) Brekelmans- Gronert, vijf jaar na haar man Ignaas. Hierdoor was 2009 het eerste jaar, dat het Liliane Fonds zijn oprichters moest missen. Voortaan zijn wij de hoeders van hun nalatenschap. Aan ons de taak om die zorgvuldig te bewaren en te ontwikkelen. En er is veel om zuinig op te zijn: de grote betrokkenheid van de medewerkers, bij de kinderen en bij elkaar, de belangrijke rol van vrijwilligers, de verantwoordelijkheid die iedereen neemt, omdat we allemaal weten waarvoor we het doen. Het Liliane Fonds wil de pioniersgeest van Lieke en Ignaas, de bevlogenheid van de begintijd, voor altijd vasthouden. Bescheiden hulp kan een levensgroot verschil maken. Dit zien we telkens weer. Als een kind dat alleen maar kon kruipen, rechtop staat en gaat lopen, is dit een enorme stap. Niet voor de mensheid, wel voor het kind en zijn familie. Wie een kind redt, redt de wereld. 5 De wereld van dat kind. Natuurlijk moet intussen in de grote wereld ook aan structurele verandering worden gewerkt. De globaliseringsagenda moet er wel degelijk komen. Balans Het Liliane Fonds wil de erfenis van zijn oprichters niet alleen koesteren, maar ook ontwikkelen. We willen doorgroeien en vooral steeds beter worden in wat we doen. Om dit te bereiken moeten we investeren in structuur, processen en professionalisering. Niet voor niets kreeg het Liliane Fonds in 2009 een team Planning & Control, een ondersteunende (staf)dienst die onder meer als taak heeft te helpen bij de verbetering van de primaire processen en bij de afstemming van de verschillende organisatieactiviteiten. De expliciete aandacht voor kwaliteitsverbetering leidt als vanzelf tot meer behoefte aan sturing en grip. En tot de ontwikkeling van methodieken die daarin kunnen voorzien. Het Liliane Fonds staat hierbij voor de uitdaging om de aansluiting met het Zuiden niet uit het oog te verliezen. Ontwikkelingslanden hebben hun eigen werkelijkheid, waarin onzekerheden vragen om flexibiliteit en improvisatietalent, en domweg overleven heel veel tijd van mensen vergt. In deze werkelijkheid functioneren onze partnerorganisaties en contactpersonen. Bovendien vindt het westerse lineaire denken (oorzaak-gevolg) niet altijd weerklank in Afrika, Azië en Latijns-Amerika waar het cyclische denken (wisselwerking met de omgeving) overheerst. Het is duidelijk welke gevaren op de loer liggen: miscommunicatie, vervreemding, en een papieren werkelijkheid die schijnzekerheid oplevert. Wie alles wil berekenen, houdt geen rekening met mensen. 6 Het Liliane Fonds wil vermijden, dat er een tegenstelling ontstaat tussen theorie en praktijk, tussen wat het hoofdkantoor vraagt en wat het veld kan leveren, tussen de concepten van het management en de beleving van medewerkers die naar kantoor komen om kinderen te helpen. Voorop staat dat de verbinding intact moet blijven, tussen Nederland en het Zuiden, tussen de mensen en het doel, ook als dit betekent dat verbeteringen minder spectaculair zijn en zich langzamer voltrekken dan theoretisch mogelijk is. Daarnaast kiezen we bewust voor een besturingsmodel waarin meten en controleren steeds in balans moeten zijn met vertrouwen en vrijheid van handelen. Het INK-managementmodel 7, waarop ook de structuur van het nieuwe meerjarenplan 2011-2015 is gebaseerd, past uitstekend bij deze keuze. Resultaten 2009 Met het oog op de financiële crisis waren de inkomsten uit eigen fondsenwerving voor 2009 voorzichtig begroot: het oorspronkelijk in de meerjarenbegroting opgenomen bedrag van 15.003.992 was naar beneden bijgesteld op 13.480.623. De (netto)bestedingen aan directe kindhulp waren in de begroting voor 2009 met 11.009.201 juist naar boven bijgesteld ten opzichte van de meerjarenbegroting ( 10.450.000) om de daling ten opzichte van 2008 ( 11.662.411) te beperken. Het Liliane Fonds heeft zijn kwantitatieve doelstellingen voor 2009 ruimschoots gerealiseerd: Het aantal kinderen dat hulp kreeg, was groter dan voorzien: 88.731 in plaats van 82.500 (2008: 81.107). 5 Variant op oud Joods gezegde ( Wie één mens redt, redt de wereld ). 6 Emmanuel Levinas (1906-1995), Frans filosoof. 7 Het INK-model is een methode om gericht te werken aan de verbetering van de organisatie. Het model onderscheidt tien aandachtsgebieden: vijf organisatiegebieden (leiderschap, management van medewerkers, strategie en beleid, management van middelen, en management van processen), vier resultaatgebieden (medewerkers, klanten en partners, maatschappij, en bestuur en financiers) en een tiende aandachtsgebied, verbeteren en vernieuwen. De organisatiegebieden beschrijven hoe de organisatie is ingericht en hoe ze zich zou kunnen verbeteren, de resultaatgebieden laten zien wat feitelijk is gerealiseerd. In het tiende aandachtsgebied gaat het erom wat de organisatie leert van ervaringen en behaalde prestaties, en hoe ze deze lessen inzet om zich te verbeteren. 12 Impuls van onderop
De hulp kwam tot stand via 2.362 actieve lokale contactpersonen (mediators). Dit waren er minder dan begroot (2.450) en nagenoeg even veel als in 2008 (2.370). Per kind droeg het Liliane Fonds gemiddeld 128,27 bij in de kosten van de revalidatie (2008: 130). De (netto)bestedingen aan directe kindhulp waren iets hoger dan begroot: 11.057.011. De (netto)bestedingen aan capaciteitsversterking, inclusief basisfaciliteiten, bedroegen 3.988.645. In 2008 was dit 3.865.047. Voor 2009 was een bedrag begroot van 3.827.263. De baten uit eigen fondsenwerving waren met 14.593.284 ruim 1 miljoen euro (8%) hoger dan was begroot en niet veel lager dan in 2008 ( 14.725.226). De hogere inkomsten zijn vooral te danken aan de bijdragen van partners (met name bedrijven en stichtingen) die met 5.073.706 de begroting ( 3.950.000) ruimschoots overschreden en zelfs hoger waren dan in 2008 ( 5.022.992). De totale bijdragen van particuliere donateurs waren met 6.199.801 hoger dan in 2008 ( 5.869.450) maar lager dan begroot ( 6.530.623). Het kostenpercentage van de eigen fondsenwerving bedroeg in 2009 12,0%. Begroot was 13,3%. In 2008 was het kostenpercentage 10,7%. Aan overige inkomsten ontving het Liliane Fonds in 2009 een bedrag van 3.568.372, waaronder een bijdrage van 2.224.364 in het kader van het Medefinancieringsstelsel van het ministerie van Buitenlandse Zaken en een bijdrage van 1.000.000 van de Nationale Postcode Loterij. De baten uit beleggingen bedroegen 344.008. Begroot was 80.000. Het verschil wordt verklaard door de herwaardering van het woonhuis van de overleden oprichtster van het Liliane Fonds in verband met de verkoop ervan. Zonder de herwaardering van dit pand zouden de baten uit beleggingen met 30.512 onder de begroting zijn gebleven. Het Liliane Fonds belegt uitsluitend in termijndeposito s. In 2009 is dit alleen op kleine schaal gebeurd, omdat er slechts beperkt liquiditeitsoverschotten waren. De totale inkomsten in 2009 bedroegen 18.161.656. Dit is 8% meer dan voor 2009 was begroot ( 16.741.534) en 2% meer dan in 2008. Ontwikkelingen 2009 Belangrijke ontwikkelingen in 2009 betroffen de organisatorische renovatie (het Kwaliteitsprogramma), bestaande en nieuwe samenwerkingsverbanden en de voorbereiding van het jubileumjaar 2010. In het Kwaliteitsprogramma stond in 2009 de verbetering van de processen centraal. Alle primaire en ondersteunende processen zijn onder de loep genomen. Onderdeel van het project was een uitvoerige test in het Zuiden waarbij alle nationale coördinatieteams waren betrokken. Het project Processen is in april 2010 (voorlopig) afgerond. Eveneens binnen het Kwaliteitsprogramma is in 2009 gekozen voor een nieuw ICT-systeem (Pluriform, een branchespecifiek ERP-pakket 8 ) en is begonnen met de invoering ervan. De samenwerking met de s Heeren Loo Zorggroep en Kennis- en Revalidatiecentrum De Hoogstraat is voortgezet en uitgebreid. De contacten met national councils van organisaties die worden ondersteund door Leonard Cheshire Disability 9 (LCD), hebben in een aantal Afrikaanse landen concreet resultaat opgeleverd en enkele hoopgevende perspectieven. Met Terre des Hommes en Kinderpostzegels Nederland werd bij het ministerie van Buitenlandse Zaken een gezamenlijke aanvraag ingediend voor een bijdrage in het kader van de tweede ronde van het Medefinancieringsstelsel (MFSII). Er werd een begin gemaakt met de voorbereidingen van het 30-jarig bestaan in 2010. Sympathisanten van het Liliane Fonds richtten de steunstichting Evenementen Liliane Fonds op met als doel sponsors te vinden voor een aantal bijzondere jubileumactiviteiten en deze vervolgens te financieren. De stichting vond Rabobank Nederland bereid als hoofdsponsor te fungeren. Het Liliane Fonds gebruikt voor de jubileumviering geen middelen die het zijn toevertrouwd voor de hulp aan kinderen. Daarnaast waren er ontwikkelingen in huis : Met de installatie van de medewerkersvertegenwoordiging in het najaar van 2009 ging het Liliane Fonds van het medewerkersoverleg over op een nieuwe vorm van medezeggenschap. Het Liliane Fonds wil zijn imago en identiteit dichter bij elkaar brengen. Dit kwam in 2009 tot uiting in een vernieuwde presentatie naar buiten: het Liliane Fonds kreeg een nieuwe huisstijl, een ander logo en een veelzeggend motto: Open de wereld voor een kind met een handicap. Er werden mogelijkheden verkend voor de verbouwing van het kantoorpand in s-hertogenbosch. Renovatie is noodzakelijk, omdat er een tekort aan werkplekken dreigt en de werkomgeving op een aantal punten te wensen overlaat. Bovendien is er veel achterstallig onderhoud. Bij de renovatie, die naar verwachting pas in 2012 wordt uitgevoerd, zal de nadruk liggen op functionaliteit. Het streven is met een minimale investering maximaal rendement te behalen. Geprobeerd wordt een deel van de kosten door sponsoring te dekken. Elk van deze ontwikkelingen wordt elders in dit jaarverslag nader toegelicht. 8 Een ERP (Enterprise Resource Planning)-pakket is een softwarepakket, dat alle processen in de organisatie ondersteunt. 13 Impuls van onderop
Een slimme meid Shirley, Bolivia De tienjarige Shirley uit Bolivia heeft haar moeder al vier jaar niet gezien. Die probeert in Spanje geld te verdienen, al is ze nu alweer een tijdje werkeloos. Haar vader heeft Shirley al veel langer niet gezien. Toen ze nog klein was, is hij met de noorderzon vertrokken. Toch is Shirley niet eenzaam. Met haar oma, een tante en een oom, haar broertjes en een aantal neefjes en nichtjes woont ze in een huisje, dat is betaald door een hulporganisatie. Ondanks de grote armoede hebben ze het samen goed. En Shirley heeft heel veel vriendinnen. Shirley is geboren met een misvormd linkerbeentje. Daardoor kon ze niet lopen. Dankzij de hulp van het Liliane Fonds kan ze dat tegenwoordig wel. Haar beentje is geamputeerd en ze kreeg een prothese. Daarmee loopt ze prachtig. En moeiteloos naar school. School is belangrijk voor Shirley. Ze kan heel goed leren en heeft grootse plannen voor later. Slimme Shirley komt er wel. En het Liliane Fonds helpt haar graag op weg. Vertrouwen Het Liliane Fonds gaat met vertrouwen het jubileumjaar in. Heel veel mensen, ver weg en dichtbij, zetten zich met hart en ziel in om onze plannen voor 2010 waar te maken. Onder hen een groot aantal vrijwilligers. Zij zijn en blijven voor het Liliane Fonds van onschatbare waarde. Niet alleen omdat hun inzet het mogelijk maakt de kosten laag te houden en vanwege hun expertise, maar ook omdat ze de organisatie scherp houden door hun kritisch commentaar op ontwikkelingen. Op zijn beurt biedt het Liliane Fonds vrijwilligers de mogelijkheid om persoonlijke doelen te verwezenlijken, concreet uiting te geven aan hun maatschappelijke betrokkenheid, sociale contacten te leggen en zich te ontplooien. In ons jubileumjaar is MEEDOEN een sleutelbegrip. We roepen mensen in Nederland op om mee te doen met het Liliane Fonds, zodat ook kinderen met een handicap in ontwikkelingslanden eindelijk mee kunnen doen. En natuurlijk zal het Liliane Fonds bij politici, beleidsmakers en collegaorganisaties blijven beklemtonen, dat bij ontwikkelingssamenwerking specifieke aandacht voor mensen met een handicap dringend nodig is. Ook zullen we blijven pleiten voor inclusief beleid 10, waarin rekening houden met verschillen tussen mensen vanzelfsprekend is. Bij de overheid zal het Liliane Fonds erop aandringen het VN-Verdrag voor de Rechten van Mensen met een Handicap snel te ratificeren. Intussen gaan we door met waar we het beste in zijn. De mondiale problemen die vragen om een samenhangende aanpak op het hoogste niveau, kunnen we niet oplossen. Wat we wel kunnen, is met kleine bijdragen een groot verschil maken. Op onze inzet hiervoor en op het resultaat mag iedereen ons aanspreken. s-hertogenbosch, 27 april 2010 Kees van den Broek directeur Stichting Liliane Fonds 9 Een Britse organisatie die mensen met een handicap ondersteunt in het Verenigd Koninkrijk en daarnaast via haar Global Alliance samenwerkt met autonoom functionerende organisaties in ruim 50 andere landen. Het Liliane Fonds heeft een samenwerkingsovereenkomst met LCD. 10 Inclusief beleid is beleid, dat rekening houdt met de verschillen in mogelijkheden en beperkingen van mensen. 14 Impuls van onderop
Verslag Raad van Toezicht Samenstelling Raad van Toezicht en directie De Raad van Toezicht van het Liliane Fonds moet uit ten minste vijf personen bestaan. Op 31 december 2009 telde de Raad zeven leden: De heer drs. C.A.G. Oostveen, voorzitter voormalig directeur Algemene Zaken ziekenhuis Rivierenland in Tiel Nevenfuncties: voorzitter bestuur Voedselbank Steunpunt Tiel e.o. penningmeester Stichting Dorpsraad Kapel Avezaath De heer drs. A.J. Aikema RA financieel directeur Bracamonte BV Nevenfuncties: docent NIVRA (Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants) lid Raad van Commissarissen Accon AVM - adviseurs en accountants Lid Comité van Aanbeveling Stichting Matata Children Hospital Kenya De heer dr. H.J.M. Finkenflügel directeur s Heeren Loo Nevenfuncties: lid commissie buitenland Stichting Kinderpostzegels Nederland external examiner UCL Institute of Child Health (Londen) honorary professor University of East Anglia (Norwich) bestuurslid CRAMM Foundation (Credit for Rehabilitation Aimed at the Marginilized Minorities), Eindhoven De heer drs. J. de Haan hoofd Radio en lid Managementteam IKON Nevenfuncties: docent journalistieke vaardigheden Media Academie Hilversum docent interviewpracticum masteropleiding journalistiek Faculteit der Letteren, Rijksuniversiteit Groningen De heer mr. P.G. Heeringa notaris in s-hertogenbosch epn estate planner Nevenfuncties: directeur van Nola Nibin Beheer BV voorzitter van Stichting Escrow Agent plaatsvervangend lid Kamer van Toezicht Notarissen Rechtbank s-hertogenbosch Mevrouw drs. C.A.L.M. Lennards MPM voorzitter Raad van Bestuur Revant, Stichting Revalidatiecentrum Breda en Stichting Revalidatiegeneeskunde Zeeland Nevenfuncties: voorzitter Stichting OIM (Orthopedisch Instrumentmakerij) Brabant penningmeester en lid dagelijks bestuur Annevillegroep Breda penningmeester en lid dagelijks bestuur Vereniging Astmacentra Nederland bestuurslid Stichting Herstel en Balans lid Revalidatie Nederland De heer H.J.Th. van Stokkom adviseur giftenbeleid voor vermogensfondsen en vermogende particulieren (via eigen vennootschap: VanStokkom Beheer & Uitvoering) Nevenfuncties: secretaris Stichting Anonymus voorzitter Stichting Oud in Afrika bestuurslid Stichting Right on Sight bestuurslid Stichting SOVEC (Social Venture Capital) Directeur-bestuurder is: de heer C.J. van den Broek De directeur van het Liliane Fonds heeft geen nevenfuncties. Mutaties Bij het begin van 2009 was er in de Raad van Toezicht één vacature. In deze vacature is voorzien met de toetreding tot de Raad van mevrouw drs. C.A.L.M. Lennards MPM op 3 september 2009. Er waren voor de functie meerdere kandidaten. De voordracht van mevrouw Lennards, opgemaakt na een voorgesprek met de voorzitter en een lid van de Raad, werd met algemene stemmen aanvaard. Toelichting op functies en nevenfuncties In de Raad van Toezicht zijn bij voorkeur alle vakgebieden vertegenwoordigd die van belang zijn voor het Liliane Fonds. De samenstelling van de Raad beantwoordt aan dit streven. De leden staan voor deskundigheid op het gebied van (kinder)revalidatie, ook binnen de context van een ontwikkelingsland, fondsenwerving, marketing en communicatie, bestuur, financiën en juridische zaken. Vanuit hun dagelijkse functie hebben de leden van de Raad bovendien toegang tot specifieke netwerken die voor het Liliane Fonds van belang (kunnen) zijn. Ze benutten deze netwerken met inachtneming van de governancecodes die voor hun beroepsgroep gelden. Veel nevenfuncties van de leden weerspiegelen hun betrokkenheid bij ontwikkelingssamenwerking, kinderen met een handicap of beide. De in de nevenfuncties opgebouwde expertise vergroot hun toegevoegde waarde voor het Liliane Fonds. Bij geen van de functies of nevenfuncties is er een potentieel risico van belangenverstrengeling en/of verminderde onafhankelijkheid. 15
Straks wil ze anderen helpen Manisha, Nepal Manisha Gurung uit Nepal was nog een baby, toen ze een infectie kreeg aan haar linkerbeen. Ze hield aan de infectie een handicap over. Gewoon leren lopen was voor haar niet mogelijk. Toen Manisha negen jaar oud was, ontdekte een contactpersoon van het Liliane Fonds haar. Die zorgde ervoor, dat Manisha werd geopereerd en fysiotherapie kreeg. Met de beugel die ze kreeg aangemeten, kon ze voortaan zelf naar school lopen. Een wandeling van twintig minuten. Op de basisschool die Manisha bezocht, zaten kinderen met en zonder handicap. Voor de hulp aan Manisha in de jaren 2003 en 2004 betaalde het Liliane Fonds in totaal 240,20. Inmiddels is Manisha zestien jaar. Met haar moeder, twee broers, en een zus woont ze in een bescheiden huisje in Pokhara, de tweede stad van Nepal. Manisha is de jongste thuis. Haar vader werkt in het buitenland. Meer dan (para)medische hulp Manisha weet als geen ander hoe belangrijk goede medische zorg is. Daarom zou ze het liefst dokter willen worden. En als dat niet lukt, verpleegster. Ze wil anderen helpen. Later. Voorlopig houdt ze vooral van dansen en zingen. En van toneelspelen, samen met haar vrienden en vriendinnen. Manisha is slim en is bezig om Engels te leren. Haar verhaal illustreert, dat voor de revalidatie van een kind met een handicap niet alleen (para)- medische hulp van belang is. Wat het leven van Manisha inhoud en kleur heeft gegeven, is dat ze naar school kan, zich kan ontwikkelen en volop contact heeft met leeftijdgenoten. In 2009 betaalde het Liliane Fonds voor Manisha schoolgeld, een uniform en reiskosten. Er wordt nagedacht over een inkomstengenererend project voor haar moeder, zodat die straks zelf het schoolgeld voor haar dochter kan voldoen. figuur 1 Aftreedrooster naam aantreden herbenoeming aftreden C.A.G. Oostveen P.G. Heeringa H.J.M. Finkenflügel J. de Haan A.J. Aikema H.J.Th. van Stokkom C.A.L.M. Lennards 1999 2003 en 2007 2011 * 2003 2007 2011 2005 2009 2013 2005 2009 2013 2007 2011 2015 2007 2011 2015 2009 2013 2017 * De heer Oostveen zal zijn derde bestuurstermijn volmaken en aftreden in 2011. Aftreedrooster In zijn vergadering van 15 december 2009 heeft de Raad besloten tot een aantal wijzigingen in de statuten. Een van de wijzigingen betreft het maximum aantal bestuurstermijnen. Dit maximum is teruggebracht van drie naar twee. Doel van de aanpassing is een tijdige toevoer van vers bloed te verzekeren. De statutenwijziging is in maart 2010 geformaliseerd. Het aftreedrooster van de leden van de Raad na aanpassing van het aantal bestuurstermijnen is weergegeven in figuur 1. Twee leden van de Raad, de heren Finkenflügel en De Haan, beëindigden in 2009 hun eerste bestuurstermijn. Beiden waren beschikbaar voor een tweede termijn en zijn herbenoemd, na het reglementair voorgeschreven evaluatiege- sprek met twee andere leden van de Raad. Beide herbenoemde leden leveren een waardevolle, specifieke bijdrage aan het functioneren van de Raad. Samenstelling Financiële Auditcommissie De Financiële Auditcommissie moet uit minimaal twee personen bestaan. Per 31 december 2009 bestond de commissie uit drie leden: De heer drs. A.J. Aikema RA, voorzitter De heer drs. C.A.G. Oostveen De heer mr. P.G. Heeringa De samenstelling van de commissie bleef in 2009 ongewijzigd. 16 Verslag Raad van Toezicht
Werkzaamheden Raad van Toezicht In 2009 kwam de Raad zesmaal in een reguliere vergadering bijeen. De directeur was bij alle vergaderingen aanwezig. Van elke vergadering is een verslag gemaakt, dat in de volgende vergadering is vastgesteld en goedgekeurd. In de jaarlijkse planning- en controlecyclus verleende de Raad goedkeuring aan de jaarrekening en het jaarverslag over 2008, en het jaarplan en de begroting voor 2010. Door het jaar heen hield de Raad toezicht op de realisering van de doelstellingen en de besteding van de middelen. Dit gebeurde primair op basis van de managementrapportages van de directeur, aangevuld met zijn informatie over belangrijke onderwerpen en ontwikkelingen. Belangrijke thema s in 2009 waren: de vorming van een alliantie met Terre des Hommes en Kinderpostzegels Nederland voor de indiening van een gezamenlijke subsidieaanvraag in het kader van MFSII 11 de keuze van een nieuw ICT-systeem Voor beide onderwerpen stelde de Raad uit zijn midden een adviescommissie in. Aanbevelingen van deze commissies werden in de oorspronkelijke voorstellen verwerkt. Vervolgens gaf de Raad zijn goedkeuring aan deelname in de alliantie, de keuze voor Pluriform als nieuw ICT-systeem en de afsluiting van een contract met leverancier Matthat. Na bestudering van de onderliggende stukken verleende de Raad ook goedkeuring aan enkele aanpassingen in de inrichting van de organisatie, de voorgestelde verdeelsleutel voor de toerekening van kosten, de oprichting van een steunstichting voor de organisatie en financiering van een aantal jubileumactiviteiten in 2010, voorbereiding van de verbouwing van het kantoorpand, en verkoop van het woonhuis van de in 2009 overleden oprichtster van het Liliane Fonds. De Raad evalueerde in 2009 de statuten en de verschillende reglementen 12 die zijn opgesteld om goed bestuur te waarborgen. De reglementen zijn geactualiseerd. De belangrijkste wijziging in de statuten is, naast de verandering van het maximum aantal bestuurstermijnen, de toevoeging aan de doelstelling, dat het Liliane Fonds met zijn werk bijdraagt aan directe armoedebestrijding. 17 Werkzaamheden Financiële Auditcommissie De Financiële Auditcommissie vergaderde in 2009 twee keer. Aanwezig bij de vergaderingen waren ook de directeur en de verantwoordelijke voor Planning & Control. In overeenstemming met de haar toegewezen taken en verantwoordelijkheden hield de commissie toezicht op de kwaliteit van de financiële verslaggeving en het risicomanagement van de organisatie. Voor de financiële verslaggeving gebeurde dit onder meer door de bespreking en evaluatie van managementrapportages, en door de bespreking van de Managementletter van de externe accountant in een tripartiet overleg van de commissie, PwC (Pricewaterhouse- Coopers NV) en de directeur, bijgestaan door de verantwoordelijke voor Planning & Control. Wat betreft het risicomanagement stelde de commissie zich op de hoogte van bevindingen, ontwikkelingen en actiepunten. Evaluaties In het najaar van 2009 evalueerde de Raad zijn functioneren. Een externe deskundige was gevraagd de bijeenkomst te begeleiden. In de evaluatie stonden dit keer de institutionele en procedurele aspecten van toezicht houden centraal. De evaluatie heeft geresulteerd in een aantal actiepunten, die in 2010 worden uitgewerkt. Tot de voornemens behoren de opstelling van een informatieprotocol, de agendering van meer thematische en strategische vergaderonderwerpen, en een duidelijke scheiding tussen de verschillende rollen die de Raad heeft als werkgever, toezichthouder en klankbord. De Raad streeft ernaar de kwaliteit van zijn handelen voortdurend te verbeteren. Een evaluatiebijeenkomst draagt hieraan bij, stimuleert de leden van de Raad hun werk consciëntieus en alert te doen, en versterkt het teamgevoel. Bij de jaarlijkse evaluatie van het functioneren van de directeur is vastgesteld, dat hij de organisatie goed aanstuurt, vakkundig uitvoering geeft aan de statutaire doelen, ambitieus is en strategisch inzicht heeft. De directeurbestuurder en de Raad hebben een goede, constructieve samenwerkingsrelatie. De directeur staat open voor adviezen van de Raad en waardeert een kritische opstelling. Bezoldiging De leden van de Raad van Toezicht worden niet bezoldigd. Voor het salaris van de directeur dat door de Raad van Toezicht is vastgesteld, bleef in 2009 de berekening gelden waarvoor in 2007 is gekozen en die is afgeleid van de Adviesregeling beloning directeuren van goede doelen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). Het bruto jaarsalaris van de directeur wordt toegelicht en verantwoord in Financiële resultaten 2009 onder Overige gegevens/ Werknemers en beloningen/ Bezoldiging directie (p. 91) s-hertogenbosch, 27 april 2009 Cor Oostveen voorzitter Raad van Toezicht Stichting Liliane Fonds 11 De tweede ronde van het Medefinancieringsstelsel, ingesteld door de minister voor Ontwikkelingssamenwerking. 12 De reglementen van de Raad van Toezicht en de Financiële Auditcommissie, het Directiereglement en de onkostenregeling voor leden van de Raad van Toezicht. Verslag Raad van Toezicht
Goed bestuur in de praktijk (Verantwoordingsverklaring 2009) De Raad van Toezicht en de directie van het Liliane Fonds onderschrijven de drie grondbeginselen van goed bestuur die zijn beschreven in de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen (Vereniging Fondsenwervende Instellingen, 2005) en die het CBF (Centraal Bureau Fondsenwerving) in 2008 heeft opgenomen in het Reglement CBF-Keur: een duidelijke scheiding tussen toezicht houden en besturen of uitvoeren een voortdurende inspanning om middelen goed te besteden, zodat doeltreffend en doelmatig wordt gewerkt aan de verwezenlijking van de doelstelling het streven naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor informatieverstrekking en de behandeling van wensen, vragen en klachten Hieronder is beschreven hoe het Liliane Fonds deze beginselen naleeft en hoe dit in de organisatie is verankerd. Scheiding toezicht houden en besturen Het Liliane Fonds wordt bestuurd volgens het Raad van Toezichtmodel. In dit model hebben de directeur-bestuurder en de Raad van Toezicht verschillende taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Kort samengevat is de verdeling als volgt: de directeur zet de koers van het Liliane Fonds uit, verwerft, beheert en besteedt de benodigde middelen, en zorgt ervoor dat de organisatie adequaat functioneert; de Raad van Toezicht geeft advies, en houdt vooraf én achteraf toezicht op de directie en op de algemene gang van zaken bij het Liliane Fonds. De onderscheiden taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden zijn vastgelegd in de statuten en nader uitgewerkt in het Reglement van de Raad van Toezicht en het Directiereglement. Omdat het Liliane Fonds een eenhoofdige directie heeft, is er een aparte Financiële Auditcommissie die specifiek toezicht houdt op de financiële zaken en die de werking van de administratieve organisatie, de interne controle en de analyse van de bedrijfsrisico s controleert. Goede besteding middelen Om ervoor te zorgen dat de middelen die het Liliane Fonds verwerft om zijn doelstelling waar te maken, zo goed mogelijk worden besteed, wordt een consequente planning- en controlecyclus doorlopen: PLAN: plannen maken Het Liliane Fonds heeft zijn doelstellingen vertaald in een visie, beleid en een (meerjaren)strategie. Op basis hiervan worden meerjaren- en jaarplannen opgesteld en hiermee corresponderende meerjaren- en jaarbegrotingen. In de plannen is de inbreng verwerkt van de verschillende onderdelen van het Liliane Fonds in Nederland en van de nationale coördinatieteams (nct s) in de landen, waar de hulpverlening grotendeels ter plaatse wordt georganiseerd en die ongeveer 90% van het aantal geholpen kinderen, het aantal mediators en de bestedingen vertegenwoordigen. 13 Daarnaast wordt bij de opstelling van meerjarenplannen, jaarplannen en begrotingen gebruik gemaakt van onder meer de resultaten van het voorgaande boekjaar, de uitkomsten van risico- en contextanalyses, en informatie over relevante interne en externe ontwikkelingen en trends. Elk jaarplan wordt, zowel in Nederland als in het Zuiden, vertaald in concrete activiteitenplannen, waarin de doelstellingen verder zijn uitgewerkt. De doelstellingen zijn meetbaar, doordat wordt gewerkt met een logisch kader 14, door de benoeming van (kern)prestatie-indicatoren (kpi s) en streefwaarden hiervoor, en door de inrichting van een monitoring- & evaluatiesysteem op basis van het logisch kader. DO / CHECK: plannen uitvoeren en de resultaten volgen en doorlichten Gedurende het jaar wordt aan de hand van de plannen en met de ontwikkelde hulpmiddelen gevolgd in hoeverre het lukt de doelstellingen te realiseren. De uitkomst is een graadmeter voor de effectiviteit (doeltreffendheid) van de organisatie. Elke maand wordt op basis van managementinformatie over de financiële resultaten en de belangrijkste kpi s beoordeeld hoe inkomsten en bestedingen zich verhouden tot de begroting. De bevindingen zijn een aanwijzing voor de efficiëntie (doelmatigheid) van de organisatie. De kwalitatieve resultaten van de hulpverlening worden getoetst door veldbezoeken van medewerkers van nationale coördinatieteams aan mediators en door hen geholpen kinderen, werkbezoeken vanuit het hoofdkantoor in Nederland, en kwaliteitsonderzoek in samenwerking met een strategische (kennis)partner in Nederland en een lokale universiteit. 13 Het Liliane Fonds wil ook andere groepen belanghebbenden meer gaan betrekken bij de opstelling van plannen, en onderzoekt hoe hun inbreng het beste kan worden georganiseerd. 14 In het logisch kader is de doelstelling van het Liliane Fonds uiteengerafeld in concrete doelen op algemeen, specifiek en operationeel niveau voor de hulpverlening, en in operationele doelen voor de benodigde middelen (organisatie, medewerkers, financiering en draagvlak). Het logisch kader laat de samenhang tussen de doelen zien. Voor elk doel zijn indicatoren benoemd. Aan de indicatoren kunnen streefwaarden worden gekoppeld. 18
ACT: actie of aanpassing Als blijkt dat de resultaten achterblijven bij de plannen, dan wordt ofwel actie ondernomen om de doelen alsnog te kunnen halen ofwel worden de plannen en/of de begroting bijgesteld. Een aanpassing van de begroting wordt altijd ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. In 2009 zijn alle primaire en ondersteunende processen binnen het Liliane Fonds onder de loep genomen en verbeterd. Medewerkers worden gestimuleerd dit niet als een eindpunt te zien, maar oog te blijven hebben voor verdere verbetering. Aanbevelingen na werkbezoeken en uit kwaliteitsonderzoek worden doorgesproken met belanghebbenden en worden verwerkt in de plannen voor het nieuwe jaar. Bij de verwerving en besteding van middelen voldoet het Liliane Fonds ook op de volgende punten aan de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen: Fondsen worden op een fatsoenlijke wijze geworven. Het Liliane Fonds houdt zich aan de gedragscode die de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI) voor de werving van fondsen heeft vastgesteld. Verkregen middelen besteedt het Liliane Fonds altijd aan de doelen die bij de verwerving ervan zijn genoemd. Zo worden bijdragen van particuliere donateurs niet gebruikt om capaciteitsversterking te financieren, maar uitsluitend voor directe kindhulp en de activiteiten die hiermee samenhangen. Bijdragen met een specifieke bestemming worden ondergebracht in een bestemmingsfonds. De reserves zijn gevormd volgens de VFI-Richtlijn Reserves Goede Doelen. De reserves zijn niet groter dan nodig is om de uitvoering en de voortzetting van de hulpverlening te garanderen. Over de verwerving en besteding van middelen legt het Liliane Fonds publiekelijk verantwoording af in een jaarrekening en een jaarverslag: De jaarverslaggeving is ingericht volgens de Richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen. Een externe accountant (PricewaterhouseCoopers) controleert jaarlijks of de jaarrekening en het jaarverslag aan alle eisen voldoen. Het jaarverslag voldoet aan de criteria die hiervoor zijn vastgelegd in de Code Goed Bestuur voor Goede Doelen. Communicatie met belanghebbenden Aandacht en respect voor mensen zijn inherent aan de filosofie en de werkwijze van het Liliane Fonds. Alleen al daarom vindt het Liliane Fonds zorgvuldige en effectieve communicatie met belanghebbenden noodzakelijk en vanzelfsprekend. Belanghebbenden krijgen betrouwbare en controleerbare informatie. Hun wensen en suggesties zijn welkom. Klachten worden snel en serieus behandeld. Vragen worden correct en binnen een aanvaardbare tijd beantwoord. Hieronder zijn de belangrijkste groepen belanghebbenden benoemd, en is voor elke groep beschreven hoe de communicatie verloopt en welke verbeterpunten er zijn. Kinderen en hun ouders/familie Kinderen die door het Liliane Fonds worden geholpen, en hun ouders krijgen vooral informatie van de mediator of de co-worker, die hen begeleidt en met wie ze geregeld persoonlijk contact hebben. Die bespreekt in elk geval met hen in hoeverre ze hulp kunnen krijgen en wat ze wel en niet van de revalidatie mogen verwachten. Het Liliane Fonds vindt het belangrijk, dat kinderen en ouders inbreng hebben bij de opstelling van het revalidatieplan. Een verbeterpunt is een meer planmatige organisatie van hun feedback: beantwoordt de geboden hulp aan hun behoeften en hun verwachtingen?. Ook het inzicht in mogelijke klachten van ouders en kinderen is nog beperkt. Mediators, partnerorganisaties én nationale coördinatieteams vinden het moeilijk open te zijn over kritische geluiden. Beide verbeterpunten zijn ook genoemd in de Verantwoordingsverklaring van 2008. Ze realiseren kost echter tijd. Het zullen de komende jaren aandachtspunten blijven. Partnerorganisaties en mediators De informatievoorziening aan partnerorganisaties en mediators loopt grotendeels via de nationale coördinatieteams. Met de mediators hebben de teams geregeld digitaal, schriftelijk en telefonisch contact, over praktische zaken, maar ook over de uitgangspunten, het beleid en de aanpak van het Liliane Fonds. Deze aspecten komen ook aan de orde tijdens ontmoetings- en trainingsbijeenkomsten, en bij het veldbezoek dat elke twee jaar aan mediators wordt gebracht. Vanuit het hoofdkantoor ontvangen partnerorganisaties en mediators informatie over resultaten en ontwikkelingen, bijvoorbeeld in de internationale nieuwsbrief Connect die twee tot drie keer per jaar verschijnt, via de internationale website (www.lilianefonds.org) en in de samenvatting van het jaarverslag, die elk jaar in meerdere talen wordt gemaakt. Van het Jaarverslag 2008 is een beknopte Engelstalige versie in drukvorm verschenen. Tijdens werkbezoeken vanuit Nederland staat vrijwel altijd een bijeenkomst met mediators en partnerorganisaties op het programma. Tijdens deze ontmoetingen is er volop gelegenheid vragen te stellen en wensen en klachten naar voren te brengen. Het Liliane Fonds vindt het belangrijk te luisteren naar belanghebbenden, en zeker naar de mensen in het veld. Een illustratie hiervan in 2009 was de gang van zaken rondom aanpassingen in het traject van (hulp)aanvraag tot en met verantwoording. In Nederland was hiervoor een nieuwe aanpak ontwikkeld, die vervolgens ter plaatse werd uitgetest. Hoewel de voorstellen als een vooruitgang werden ervaren, kwam er ook kritiek uit het Zuiden: de nieuwe werkwijze leidde tot een zo hoge administratieve belasting van nationale coördinatieteams, partnerorganisaties en mediators, dat de hulp aan kinderen erdoor in het gedrang kon komen. Er werd ook aangegeven hoe het wel zou kunnen. Mede op basis van deze suggesties is een alternatief uitgewerkt, dat beter aansluit op de huidige praktijk. Verbeterpunten zijn er ook: nationale coördinatieteams én hoofdkantoor moeten betere manieren vinden om de actieve 19 Goed bestuur in de praktijk